GetPassage urn:cts:latinLit:phi0893.phi005.perseus-lat2 urn:cts:latinLit:phi0893.phi005.perseus-lat2 EpistlesMachine readable textQ. Horatius Flaccus (Horace)H. Rushton FaircloughPerseus Project, Tufts UniversityGregory CranePrepared under the supervision ofBridget AlmasLisa CerratoRashmi SinghalThe Mellon FoundationTrustees of Tufts UniversityMedford, MAPerseus Project2011-04-14Q. Horatius Flaccus (Horace)Horace, Satires, Epistles and Ars PoeticaH. Rushton FaircloughLondon; Cambridge, MassachusettsWilliam Heinemann Ltd.; Harvard University Press1929

This pointer pattern extracts book and poem and line

This pointer pattern extracts book and poem

This pointer pattern extracts book

LatinGreekCapiTainS, Epidoc and Bump
Prima dicte mihi, summa dicende Camena,spectatum satis et donatum iam rude quaeris,Maecenas, iterum antiquo me includere ludo.non eadem est aetas, non mens. Veianius armisHerculis ad postem fixis latet abditus agro, ne populum extrema totiens exoret harena,est mihi purgatam crebro qui personet aurem:“solve senescentem mature sanus equum, nepeccet ad extremum ridendus et ilia ducat.”Nunc itaque et versus et cetera ludicra pono; quid verum atque decens curo et rogo et omnis in hoc sum;condo et compono quae mox depromere possim.ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter:nullius addictus iurare in verba magistri,quo me cumque rapit tempestas, deferor hospes. nunc agilis fio et mersor civilibus undis,virtutis verae custos rigidusque satelles;nunc in Aristippi furtim praecepta relaboret mihi res, non me rebus, subiungere conor.Ut nox longa quibus mentitur amica, diesque longa videtur opus debentibus, ut piger annuspupillis, quos dura premit custodia matrum;sic mihi tarda fluunt ingrataque tempora, quae spemconsiliumque morantur agendi naviter id quodaeque pauperibus prodest, locupletibus aeque, aeque neglectum pueris senibusque nocebit,restat ut his ego me ipse regam solerque elementis,non possis oculo quantum contendere Lynceus,non tamen idcirco contemnas lippus inungui;nec quia desperes invicti membra Glyconis, nodosa corpus nolis prohibere cheragra.est quadam prodire tenus, si non datur ultra.Fervet avaritia miseroque cupidine pectus:sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorempossis et magnam morbi deponere partem. laudis amore tumes; sunt certa piacula, quae teter pure lecto poterunt recreare libello.invidus, iracundus, iners, vinosus, amator,nemo adeo ferus est, ut non mitescere possit,si modo culturae patientem commodet aurem. Virtus est vitium fugere et sapientia primastultitia caruisse, vides, quae maxima credisesse mala, exiguum censum turpemque repulsam,quanto devites animi capitisque labore;impiger extremos curris mercator ad Indos, per mare pauperiem fugiens, per saxa, per ignis:ne cures-ea, quae stulte miraris et optas,discere et audire et meliori credere non vis?quis circum pagos et circum compita pugnaxmagna coronari contemnat Olympia, cui spes, cui sit condicio dulcis sine pulvere palmae?Vilius argentum est auro, virtutibus aurum.“o cives, cives, quaerenda pecunia primum est;virtus post nummos!” haec Ianus summus ab imoprodocet, haec recinunt iuvenes dictata senesque, laevo suspensi loculos tabulamque lacerto.est animus tibi, sunt mores, est lingua fidesque,sed quadringentis sex septem milia desunt ; plebs eris. at pueri ludentes, rex eris, aiunt,si recte facies. hic murus aeneus esto, nil conscire sibi, nulla pallescere culpa.Roscia, dic sodes, melior lex an puerorum estnenia, quae regnum recte facientibus offert,et maribus Curiis et decantata Camillis?isne tibi melius suadet, qui “rem facias, rem, si possis, recte, si non, quocumque modo, rem,”ut propius spectes lacrimosa poemata Pupi,an qui Fortunae te responsare superbaeliberum et erectum praesens hortatur et aptat ?Quod si me populus Romanus forte roget, cur non ut porticibus sic iudiciis fruar isdem,nec sequar aut fugiam quae diligit ipse vel odit,olim quod volpes aegroto cauta leonirespondit, referam: “quia me vestigia terrent,omnia te adversum spectantia, nulla retrorsum.”belua multorum es capitum, nam quid sequar aut quem?pars hominum gestit conducere publica; sunt quifrustis et pomis viduas venentur avarasexcipiantque senes, quos in vivaria mittant;multis occulto crescit res faenore. Verum esto aliis alios rebus studiisque teneri:idem eadem possunt horam durare probantes?nullus in orbe sinus Bais praelucet amoenis,si dixit dives, lacus et mare sentit amoremfestinantis eri; cui si vitiosa libido fecerit auspicium, “cras ferramenta Teanumtolletis, fabri!” lectus genialis in aula est:nil ait esse prius, melius nil caelibe vita;si non est, iurat bene solis esse maritis.quo teneant voltus mutantem Protea nodo? quid pauper? ride: mutat cenacula, lectos,balnea, tonsores, conducto navigio aequenauseat ac locuples, quem ducit priva triremis.Si curatus inaequali tonsore capillosoccurri, rides; si forte subucula pexae trita subest tunicae, vel si toga dissidet impar,rides: quid, mea cum pugnat sententia secum,quod petiit spernit, repetit quod nuper omisit,aestuat et vitae disconvenit ordine toto,diruit, aedificat, mutat quadrata rotundis? insanire putas sollemnia me neque rides,nec medici credis nec curatoris egerea praetore dati, rerum tutela mearumcum sis et prave sectum stomacheris ob unguemde te pendentis, te respicientis amici. Ad summam: sapiens uno minor est Iove, dives,liber, honoratus, pulcher, rex denique regum,praecipue sanus, nisi cum pituita molesta est.
Troiam belli scriptorem. Maxime Lolli,dum tu declamas Romae, Praeneste relegi;qui quid sit pulchrum, quid turpe, quid utile, quid non,planius ac melius Chrysippo et Crantore dicit,cur ita crediderim, nisi quid te distinet, audi. Fabula, qua Paridis propter narratur amoremGraecia barbariae lento collisa duello,stultorum regum et populorum continet aestus.Antenor censet belli praecidere causam:quid Paris? ut salvus regnet vivatque beatus cogi posse negat. Nestor componere litisinter Peliden festinat et inter Atriden;hunc amor, ira quidem communiter urit utrumque,quidquid delirant reges, plectuntur Achivi.seditione, dolis, scelere atque libidine et ira Iliacos intra muros peccatur et extra.Rursus, quid virtus et quid sapientia possit,utile proposuit nobis exemplar Ulixen,qui domitor Troiae multorum providus urbeset mores hominum inspexit, latumque per aequor, dum sibi, dum sociis reditum parat, aspera multapertulit, adversis rerum immersabilis undis.Sirenum voces et Circae pocula nosti;quae si cum sociis stultus cupidusque bibisset,sub domina meretrice fuisset turpis et excors, vixisset canis immundus vel amica luto sus.nos numerus sumus et fruges consumere nati,sponsi Penelopae nebulones, Alcinoiquein cute curanda plus aequo operata iuventus,cui pulchrum fuit in medios dormire dies et ad strepitum citharae cessatum ducere curam.Ut iugulent hominem, surgunt de nocte latrones;ut te ipsum serves, non expergisceris? atqui si noles sanus, curres hydropicus; et niposces ante diem librum cum lumine, si non intendes animum studiis et rebus honestis,invidia vel amore vigil torquebere. nam curquae laedunt oculum festinas demere; si quid est animum, differs curandi tempus in annum?dimidium facti qui coepit habet; sapere aude; incipe! qui recte vivendi prorogat horam,rusticus exspectat dum defluat amnis; at illelabitur et labetur in omne volubilis aevumQuaeritur argentum puerisque beata creandisuxor, et incultae pacantur vomere silvae: quod satis est cui contingit, nihil amplius optet.non domus et fundus, non aeris acervus et auriaegroto domini deduxit corpore febris,non animo curas; valeat possessor oportet,si comportatis rebus bene cogitat uti. qui cupit aut metuit, iuvat illum sic domus et res,ut lippum pictae tabulae, fomenta podagram,auriculas citharae collecta sorde dolentis.sincerum est nisi vas, quodcumque infundis acescit.Sperne voluptates; nocet empta dolore voluptas,semper avarus eget; certum voto pete finem. invidus alterius macrescit rebus opimis;invidia Siculi non invenere tyrannimaius tormentum, qui non moderabitur irae, infectum volet esse, dolor quod suaserit et mens, dum poenas odio per vim festinat inulto,ira furor brevis est: animum rege; qui nisi paretimperat; hunc frenis, hunc tu compesce catena.Fingit equum tenera docilem cervice magisterire viam qua monstret eques; venaticus, ex quo tempore cervinam pellem latravit in aula,militat in silvis catulus, nunc adhibe puropectore verba puer, nunc te melioribus offer,quo semel est imbuta recens, servabit odoremtesta diu. quod si cessas aut strenuus anteis, nec tardum opperior nec praecedentibus insto.
Iuli Flore, quibus terrarum militet orisClaudius Augusti privignus, scire laboro.Thracane vos Hebrusque nivali compede vinctus,an freta vicinas inter currentia turris,an pingues Asiae campi collesque morantur? Quid studiosa cohors operum struit? hoc quoque curo.quis sibi res gestas Augusti scribere sumit?bella quis et paces longum diffundit in aevum?quid Titius, Romana brevi venturus in ora?Pindarici fontis qui non expalluit haustus, fastidire lacus et rivos ausus apertos, ut valet?ut meminit nostri? fidibusne LatinisThebanos aptare modos studet auspice Musa,an tragica desaevit et ampullatur in arte?quid mihi Celsus agit? monitus multumque monendus, privatas ut quaerat opes et tangere vitetscripta Palatinus quaecumque recepit Apollo,ne, si forte suas repetitum venerit olimgrex avium plumas, moveat cornicula risumfurtivis nudata coloribus, ipse quid audes? quae circumvolitas agilis thyma? non tibi parvumingenium, non incultum est et turpiter hirtum.seu linguam causis acuis seu civica iurarespondere paras seu condis amabile carmen,prima feres hederae victricis praemia, quod si frigida curarum fomenta relinquere posses,quo te caelestis sapientia duceret, ires. hoc opus,hoc studium parvi properemus et ampli,si patriae volumus, si nobis vivere cari.Debes hoc etiam rescribere, sit tibi curae quantae conveniat Munatius; an male sartagratia nequiquam coit et rescinditur? at vosseu calidus sanguis seu rerum inscitia vexatindomita cervice feros, ubicumque locorumvivitis, indigni fraternum rumpere foedus, pascitur in vestrum reditum votiva iuvenca.
Albi, nostrorum sermonum candide iudex,quid nunc te dicam facere in regione Pedana?scribere quod Cassi Parmensis opuscula vincat,an tacitum silvas inter reptare salubris,curantem quidquid dignum sapiente bonoque est? non tu corpus cras sine pectore: di tibi formam,di tibi divitias dederunt artemque fruendi.quid voveat dulci nutricula maius alumno,qui sapere et fari possit quae sentiat, et cuigratia, fama, valetudo contingat abunde, et mundus victus non deficiente crumina?Inter spem curamque, timores inter et iras omnem crede diem tibi diluxisse supremum,grata superveniet, quae non sperabitur hora.me pinguem et nitidum bene curata cute vises, cum ridere voles, Epicuri de grege porcum.
Si potes Archiacis conviva recumbere lectisnec modica cenare times holus omne patella,supremo te sole domi, Torquate, manebo,vina bibes iterum Tauro diffusa palustrisinter Minturnas Sinuessanumque Petrinum. si melius quid habes, arcesse, vel imperium fer.iamdudum splendet focus et tibi munda supellex,mitte levis spes et certamina divitiarumet Moschi causam: cras nato Caesare festusdat veniam somnumque dies; impune licebit aestivam sermone benigno tendere noctem.Quo mihi fortunam, si non conceditur uti?parcus ob heredis curam nimiumque severusadsidet insano, potare et spargere floresincipiam, patiarque vel inconsultus haberi. quid non ebrietas dissignat ? operta recludit,spes iubet esse ratas, ad proelia trudit inertem,sollicitis animis onus eximit, addocet artes.fecundi calices quem non fecere disertum?contracta quem non in paupertate solutum? Haec ego procurare et idoneus imperor et noninvitus, ne turpe toral, ne sordida mappacorruget naris, ne non et cantharus et lanxostendat tibi te, ne fidos inter amicossit qui dicta foras eliminet, ut coeat par iungaturque pari. Butram tibi Septiciumque,et nisi cena prior potiorque puella Sabinumdetinet, adsumam. locus est et pluribus umbris:sed nimis arta premunt olidae convivia caprae,tu quotus esse velis rescribe et rebus omissis atria servantem postico falle clientem.
Nil admirari prope res est una, Numici,solaque quae possit facere et servare beatum,hunc solem et stellas et decedentia certistempora momentis sunt qui formidine nullaimbuti spectent: quid censes munera terrae, quid maris extremos Arabas ditantis et Indos,ludicra quid, plausus et amici dona Quiritis,quo spectanda modo, quo sensu credis et ore?Qui timet his adversa, fere miratur eodemquo cupiens pacto: pavor est utrobique molestus, improvisa simul species exterret utrumque.gaudeat an doleat, cupiat metuatne, quid ad rem,si, quicquid vidit melius peiusve sua spe,defixis oculis animoque et corpore torpet?insani sapiens nomen ferat, aequus iniqui, ultra quam satis est Virtutem si petat ipsam.I nunc, argentum et marmor vetus aeraque et artessuspice, cum gemmis Tyrios mirare colores;gaude quod spectant oculi te mille loquentem;navus mane forum et vespertinus pete tectum, ne plus frumenti dotalibus emetat agrisMutus et (indignum, quod sit peioribus ortus)hic tibi sit potius quam tu mirabilis illi.quidquid sub terra est, in apricum proferet aetas,defodiet condetque nitentia, cum bene notum porticus Agrippae, via te conspexerit Appi,ire tamen restat Numa quo devenit et Ancus.Si latus aut renes morbo temptantur acuto,quaere fugam morbi, vis recte vivere: quis non?si Virtus hoc una potest dare, fortis omissis hoc age deliciis. Virtutem verba putas etlucum ligna: cave ne portus occupet alter,ne Cibyratica, ne Bithyna negotia perdas;mille talenta rotundentur, totidem altera, porro et tertia succedant et quae pars quadret acervum. scilicet uxorem cum dote fidemque et amicoset genus et formam regina Pecunia donat,ac bene nummatum decorat Suadela Venusque,mancupiis locuples eget aeris Cappadocum rex:ne fueris hic tu. chlamydes Lucullus, ut aiunt, si posset centum scaenae praebere rogatus,qui possum tot? ait; “tamen et quaeram et quot habebomittam:” post paulo scribit sibi milia quinqueesse domi chlamydum; partem vel tolleret omnis,exilis domus est, ubi non et multa supersunt et dominum fallunt et prosunt furibus. ergosi res sola potest facere et servare beatum,hoc primus repetas opus, hoc postremus omittas.Si fortunatum species et gratia praestat,mercemur servum, qui dictet nomina, laevum qui fodicet latus et cogat trans pondera dextramporrigere: “hic multum in Fabia valet, ille Velina;cui libet hic fasces dabit eripietque curulecui volet importunus ebur.” frater, pater adde:ut cuique est aetas, ita quemque facetus adopta. Si bene qui cenat bene vivit, lucet, eamusquo ducit gula; piscemur, venemur, ut olimGargilius, qui mane plagas, venabula, servosdiffertum transire forum populumque iubebat,unus ut e multis populo spectante referret emptum mulus aprum, crudi tumidique lavemur,quid deceat, quid non, obliti, Caerite ceradigni, remigium vitiosum Ithacensis Ulixei,cui potior patria fuit interdicta voluptas.si, Mimnermus uti censet, sine amore iocisque nil est iucundum, vivas in amore iocisque?.Vive, vale! si quid novisti rectius istis,candidus imperti; si nil, his utere mecum.
Quinque dies tibi pollicitus me rure futurum,Sextilem totum mendax desideror. atque si me vivere vis sanum recteque valentem,quam mihi das aegro, dabis aegrotare timenti,Maecenas, veniam, dum ficus prima calorque dissignatorem decorat lictoribus atris,dum pueris omnis pater et matercula pallet,officiosaque sedulitas et opella forensisadducit febris et testamenta resignat.quod si bruma nives Albanis illinet agris, ad mare descendet vates tuus et sibi parcetcontractusque leget; te, dulcis amice, revisetcum Zephyris, si concedes, et hirundine prima.Non quo more piris vesci Calaber iubet hospes,tu me fecisti locupletem. vescere, sodes. iam satis est.at tu quantum vis tolle.benigne.non invisa feres pueris munuscula parvis.tam teneor dono, quam si dimittar onustus.ut libet; haec porcis hodie comedenda relinques. prodigus et stultus donat quae spernit et odit; haec seges ingratos tulit et feret omnibus annis,vir bonus et sapiens dignis ait esse paratus,nec tamen ignorat quid distent aera lupinis.dignum praestabo me etiam pro laude merentis.quod si me noles usquam discedere, reddes forte latus, nigros angusta fronte capillos,reddes dulce loqui, reddes ridere decorum etinter vina fugam Cinarae maerere protervae.Forte per angustam tenuis volpecula rimamrepserat in cumeram frumenti, pastaque rursus ire foras pleno tendebat corpore frustra;cui mustela procul, si vis, ait, “effugere istinc,macra cavum repetes artum, quem macra subisti.”hac ego si compellor imagine, cuncta resigno;nec somnum plebis laudo satur altilium nec otia divitiis Arabum Uberrima muto.saepe verecundum laudasti, rexque paterqueaudisti coram nec verbo parcius absens:inspice si possum donata reponere laetus.haud male Telemachus, proles parientis Ulixei: “non est aptus equis Ithace locus, ut neque planisporrectus spatiis nec multae prodigus herbae:Atride, magis apta tibi tua dona relinquam.”parvum parva decent: mihi iam non regia Roma,sed vacuum Tibur placet aut imbelle Tarentum. Strenuus et fortis causisque Philippus agendisclarus, ab officiis octavam circiter horamdum redit atque Foro nimium distare Carinasiam grandis natu queritur, conspexit, ut aiunt,adrasum quendam vacua tonsoris in umbra cultello proprios purgantem leniter unguis.Demetri, (puer hic non laeve iussa Philippiaccipiebat) “abi, quaere et refer, unde domo, quis,cuius fortunae, quo sit patre quove patrono.”it, redit et narrat, Voltcium nomine Menam, praeconem, tenui censu, sine crimine, notumet properare loco et cessare et quaerere et uti,gaudentem parvisque sodalibus et lare certo et ludis et post decisa negotia Campo.“scitari libet ex ipso quodcumque refers: dic ad cenam veniat.” non sane credere Mena,mirari secum tacitus, quid multa? benigne, respondet. neget ille mihi? “negat improbus et te neglegit aut horret.” Volteium mane Philippusvilia vendentem tunicato scruta popello occupat et salvere iubet prior, ille Philippoexcusare laborem et mercennaria vincla,quod non mane domum venisset, denique quod nonprovidisset eum. “sic ignovisse putato me tibi, si cenas hodie mecum.” ut libet. “ergopost nonam venies: nunc i, rem strenuus auge.”ut ventum ad cenam est, dicenda tacenda locutustandem dormitum dimittitur. Hic ubi saepeoccultum visus decurrere piscis ad hamum,mane cliens et iam certus conviva, iubetur rura suburbana indictis comes ire Latinis,impositus mannis arvum caelumque Sabinumnon cessat laudare, videt ridetque Philippus,et sibi dum requiem, dum risus undique quaerit,dum septem donat sestertia, mutua septem promittit, persuadet uti mercetur agellum.mercatur. ne te longis ambagibus ultraquam satis est morer, ex nitido fit rusticus atquesulcos et vineta crepat mera, praeparat ulmos,immoritur studiis et amore senescit habendi. verum ubi oves furto, morbo periere capellae,spem mentita seges, bos est enectus arando,offensus damnis media de nocte caballumarripit iratusque Philippi tendit ad aedis. quem simul aspexit scabrum intonsumque Philippus,durus, ait, “Voltei, nimis attentusque viderisesse mihi.” “pol, me miserum, patrone, vocares,si velles,” inquit, “verum mihi ponere nomen.quod te per Genium dextramque deosque Penatisobsecro et obtestor, vitae me redde priori!”Qui semel aspexit, quantum dimissa petitispraestent, mature redeat repetatque relicta.metiri se quemque suo modulo ae pede verum est.
Celso gaudere et bene rem gerere AlbinovanoMusa rogata refer, comiti scribaeque Neronis,si quaeret quid agam, dic multa et pulchra minantemvivere nec recte nec suaviter; haud quia grandocontuderit vitis oleamque momorderit aestus, nec quia longinquis armentum aegrotet in agris;sed quia mente minus validus quam corpore totonil audire velim, nil discere, quod levet aegrum;fidis offendar medicis, irascar amicis,cur me funesto properent arcere veterno; quae nocuere sequar, fugiam quae profore credam;Romae Tibur amem ventosus, Tibure Romam.Post haec, ut valeat, quo pacto rem gerat et se,ut placeat iuveni percontare utque cohorti,si dicet, recte, primum gaudere, subinde praeceptum auriculis hoc instillare memento:ut tu fortunam, sic nos te, Celse, feremus.
Septimius, Claudi, nimirum intellegit unus,quanti me facias, nam cum rogat et prece cogitscilicet ut tibi se laudare et tradere coner,dignum mente domoque legentis honesta Neronis,munere cum fungi propioris censet amici, quid possim videt ac novit me valdius ipso.multa quidem dixi cur excusatus abirem;sed timui mea ne finxisse minora putarer,dissimilator opis propriae, mihi commodus uni.sic ego, maioris fugiens opprobria culpae, frontis ad urbanae descendi praemia, quod sidepositum laudas ob amici iussa pudorem,scribe tui gregis hunc et fortem crede bonumque.
Urbis amatorem Fuscum salvere iubemusruris amatores, hac in re scilicet unamultum dissimiles, at cetera paene gemellifraternis animis (quidquid negat alter, et alter)adnuimus pariter vetuli notique columbi. Tu nidum servas; ego laudo ruris amoenirivos et musco circumlita saxa nemusque.quid quaeris? vivo et regno, simul ista reliquiquae vos ad caelum effertis rumore secundo,utque sacerdotis fugitivus liba recuso; pane egeo iam mellitis potiore placentis.Vivere Naturae si convenienter oportet,ponendaeque domo quaerenda est area primum,novistine locum potiorem rure beato?est ubi plus tepeant hiemes, ubi gratior aura leniat et rabiem Canis et momenta Leonis,cum semel accepit Solem furibundus acutum?est ubi divellat somnos minus invida Cura?deterius Libycis olet aut nitet herba lapillis?purior in vicis aqua tendit rumpere plumbum, quam quae per pronum trepidat cum murmure rivum?nempe inter varias nutritur silva columnas,laudaturque domus longos quae prospicit agros.Naturam expelles furca, tamen usque recurret,et mala perrumpet furtim fastidia victrix. Non, qui Sidonio contendere callidus ostronescit Aquinatem potantia vellera fucum,certius accipiet damnum propiusve medullis,quam qui non poterit vero distinguere falsum,quem res plus nimio delectavere secundae, mutatae quatient. si quid mirabere, ponesinvitus, fuge magna: Meet sub paupere tectoreges et regum vita praecurrere amicos.Cervus equum pugna melior communibus herbispellebat, donec minor in certamine longo imploravit opes hominis frenum que recepit;sed postquam victor violens discessit ab hoste,non equitem dorso, non frenum depulit ore.sic qui pauperiem veritus potiore metallislibertate caret, dominum vehet improbus atque serviet aeternum, quia parvo nesciet uti.cui non conveniet sua res, ut calceus olim,si pede maior erit, subvertet, si minor, uret.Laetus sorte tua vives sapienter, Aristi,nec me dimittes incastigatum, ubi plura cogere quam satis est ac non cessare videbor,imperat aut servit collecta pecunia cuique,tortum digna sequi potius quam ducere funem.Haec tibi dictabam post fanum putre Vacunae,excepto quod non simul esses, cetera laetus.
Quid tibi visa Chios, Bullati, notaque Lesbos,quid concinna Samos, quid Croesi regia Sardis,Zmyrna quid et Colophon? maiora minorave fama,cunctane prae Campo et Tiberino flumine sordent?an venit in votum Attalicis ex urbibus una, an Lebedum laudas odio maris atque viarum?scis Lebedus quid sit: Gabiis desertior atqueFidenis vicus; tamen illic vivere vellem,oblitusque meorum, obliviscendus et illis,Neptunum procul e terra spectare furentem. Sed neque qui Capua Romam petit, imbre lutoqueaspersus, volet in caupona vivere; nec quifrigus collegit, furnos et balnea laudatut fortunatam plene praestantia vitam;nec si te validus iactaverit Auster in alto, idcirco navem trans Aegaeum mare vendas.Incolumi Rhodos et Mytilene pulchra facit quodpaenula solstitio, campestre nivalibus auris,per brumam Tiberis, Sextili mense caminus.dum licet ac voltum servat Fortuna benignum, Romae laudetur Samos et Chios et Rhodos absens,tu quamcumque deus tibi fortunaverit horamgrata sume manu, neu dulcia differ in annum;ut quocumque loco fueris vixisse libenterte dicas, nam si ratio et prudentia curas, non locus effusi late maris arbiter aufert,caelum, non animum, mutant, qui trans mare currunt,strenua nos exercet inertia: navibus atquequadrigis petimus bene vivere, quod petis hic est,est Ulubris, animus si te non deficit aequus.
Fructibus Agrippae Siculis, quos colligis, Ieci,si recte frueris, non est ut copia maiorab Iove donari possit tibi. tolle querellas:pauper enim non est, cui rerum suppetit usus,si ventri bene, si lateri est pedibusque tuis, nil divitiae poterunt regales addere maius.si forte in medio positorum abstemius herbisvivis et urtica, sic vives protinus, ut teconfestim liquidus Fortunae rivus inauret,vel quia naturam mutare pecunia nescit, vel quia cuncta putas una virtute minora.Miramur, si Democriti pecus edit agelloscultaque, dum peregre est animus sine corpore velox;cum tu inter scabiem tantam et contagia lucrinil parvum sapias et adhuc sublimia cures: quae mare compescant causae, quid temperet annum,stellae sponte sua iussaene vagentur et errent,quid premat obscurum lunae, quid proferat orbem,quid velit et possit rerum concordia discors,Empedocles an Stertinium deliret acumen. Verum seu piscis seu porrum et caepe trucidas,utere Pompeio Grospho et, si quid petet, ultrodefer; nil Grosphus nisi verum orabit et aequum,vilis amicorum est annona, bonis ubi quid deest.Ne tamen ignores, quo sit Romana loco res, Cantaber Agrippae, Claudi virtute NeronisArmenius cecidit; ius imperiumque PhraatesCaesaris accepit genibus minor; aurea frugesItaliae pleno defudit Copia cornu.
Ut proficiscentem docui te saepe diuque,Augusto reddes signata volumina, Vini,si validus, si laetus erit, si denique poscet;ne studio nostri pecces odiumque libellissedulus importes opera vehemente minister. si te forte meae gravis uret sarcina chartae,abicito potius, quam quo perferre iuberisclitellas ferus impingas, Asinaeque paternumcognomen vertas in risum et fabula fias.Viribus uteris per divos, flumina, lamas. victor propositi simul ac perveneris illuc,sic positum servabis onus, ne forte sub alafasciculum portes librorum ut rusticus agnum,ut vinosa glomus furtivae Pyrria lanae,ut cum pilleolo soleas conviva tribulis. neu volgo narres te sudavisse ferendocarmina, quae possint oculos aurisque morariCaesaris, oratus multa prece, nitere porro,vade; vale; cave ne titubes mandataque frangas.
Vilice silvarum et milli me reddentis agelli,quem tu fastidis, habitatum quinque focis etquinque bonos solitum Variam dimittere patres,certemus, spinas animone ego fortius an tuevellas agro, et melior sit Horatius an res. Me quamvis Lamiae pietas et cura moratur,fratrem maerentis, rapto de fratre dolentisinsolabiliter, tamen istuc mens animusquefert et amat spatiis obstantia rumpere claustra,rure ego viventem, tu dicis in urbe beatum. cui placet alterius, sua nimirum est odio sors.stultus uterque locum immeritum causatur inique:in culpa est animus, qui se non effugit umquam.Tu mediastinus tacita prece rura petebas,nunc urbem et ludos et balnea vilicus optas: me constare mihi scis et discedere tristemquandocumque trahunt invisa negotia Romam,non eadem miramur; eo disconvenit intermeque et te. nam quae deserta et inhospita tesquacredis, amoena vocat mecum qui sentit, et odit quae tu pulchra putas, fornix tibi et uncta popinaincutiunt urbis desiderium, video, et quodangulus iste feret piper et tus ocius uva,nec vicina subest vinum praebere tabernaquae possit tibi, nec meretrix tibicina, cuius ad strepitum salias terrae gravis; et tamen urgesiampridem non tacta ligonibus arva bovemquedisiunctum curas et strictis frondibus exples;addit opus pigro rivus, si decidit imber,multa mole docendus aprico parcere prato. Nunc age, quid nostrum concentum dividat audi.quem tenues decuere togae nitidique capilli,quem scis immunem Cinarae placuisse rapaci,quem bibulum liquidi media de luce Falerni,cena brevis iuvat et prope rivum somnus in herba; nec lusisse pudet, sed non incidere ludum,non istic obliquo oculo mea commoda quisquamlimat, non odio obscuro morsuque venenat:rident vicini glaebas et saxa moventem. cum servis urbana diaria rodere mavis; horum tu in numerum voto ruis: invidet usumlignorum et pecoris tibi calo argutus et horti,optat ephippia bos, piger optat arare caballus.quam scit uterque libens censebo exerceat artem.
Quae sit hiems Veliae, quod caelum, Vala, Salerni,quorum hominum regio et qualis via (nam mihi BaiasMusa supervacuas Antonius, et tamen illisme facit invisum, gelida cum perluor undaper medium frigus, sane murteta relinqui dictaque cessantem nervis elidere morbumsulfura contemni vicus gemit, invidus aegris,qui caput et stomachum supponere fontibus audentClusinis Gabiosque petunt et frigida rura.mutandus locus est et deversoria nota praeteragendus equus, “quo tendis? non mihi Cumasest iter aut Baias,” laeva stomachosus habenadicet eques; sed equi frenato est auris in ore);maior utrum populum frumenti copia pascat;collectosne bibant imbres puteosne perennis iugis aquae (nam vina nihil moror illius orae:rure meo possum quidvis perferre patique;ad mare cum veni, generosum et lene requiro,quod curas abigat, quod cum spe divite manetin venas animumque meum, quod verba ministret, quod me Lucanae iuvenem commendet amicae);tractus uter pluris lepores, uter educet apros;utra magis piscis et echinos aequora celent,pinguis ut inde domum possim Phaeaxque reverti,scribere te nobis, tibi nos accredere par est. Maenius, ut rebus maternis atque paternisfortiter absumptis urbanus coepit haberiscurra vagus, non qui certum praesepe teneret,impransus non qui civem dinosceret hoste,quaelibet in quemvis opprobria fingere saevus, pernicies et tempestas barathrumque macelli,quidquid quaesierat, ventri donabat avaro.hic ubi nequitiae fautoribus et timidis nilaut paulum abstulerat, patinas cenabat omasi,vilis et agninae, tribus ursis quod satis esset; scilicet ut ventres lamna candente nepotumdiceret urendos correctus Bestius. idem,quidquid erat nactus praedae maioris, ubi omneverterat in fumum et cinerem, non hercule miror, aiebat, “si qui comedunt bona, cum sit obeso nil melius turdo, nil vulva pulchrius ampla.”Nimirum hic ego sum. nam tuta et parvola laudo,cum res deficiunt, satis inter vilia fortis :verum ubi quid melius contingit et unctius, idemvos sapere et solos aio bene vivere, quorum conspicitur nitidis fundata pecunia villis.
Ne perconteris, fundus meus, optime Quincti,arvo pascat erum an bacis opulentet olivae,pomisne an pratis an amicta vitibus ulmo,scribetur tibi forma loquaciter et situs agri.Continui montes, ni dissocientur opaca valle, sed ut veniens dextrum latus aspiciat sol,laevum discedens curru fugiente vaporet.temperiem laudes, quid si rubicunda benigni corna vepres et pruna ferant? si quercus et ilexmulta fruge pecus, multa dominum iuvet umbra? dicas adductum propius frondere Tarentum,fons etiam rivo dare nomen idoneus, ut necfrigidior Thracam nec purior ambiat Hebrus,infirmo capiti fluit utilis, utilis alvo.hae latebrae dulces, etiam, si credis, amoenae, incolumem tibi me praestant Septembribus horis.Tu recte vivis, si curas esse quod audis,iactamus iam pridem omnis te Roma beatum;sed vereor ne cui de te plus quam tibi credas,neve putes alium sapiente bonoque beatum, neu, si te populus sanum recteque valentemdictitet, occultam febrem sub tempus edendidissimules, donec manibus tremor incidat unctis.stultorum incurata pudor malus ulcera celat.Si quis bella tibi terra pugnata marique dicat et his verbis vacuas permulceat auris:“tene magis salvum populus velit an populum tu,servet in ambiguo, qui consulit et tibi et urbi,Iuppiter,” Augusti laudes agnoscere possis:cum pateris sapiens emendatusque vocari, respondesne tuo, dic sodes, nomine? “nempevir bonus et prudens dici delector ego ac tu.”qui dedit hoc hodie, cras, si volet, auferet, ut sidetulerit fasces indigno, detrahet idem.pone, meum est inquit: pono tristisque recedo. idem si clamet furem, neget esse pudicum,contendat laqueo collum pressisse paternum,mordear opprobriis falsis mutemque colores?falsus honor iuvat et mendax infamia terretquem nisi mendosum et medicandum ? Vir bonus est quis? “qui consulta patrum, qui leges imaque servat,quo multae magnaeque secantur iudice lites,quo res sponsore et quo causae teste tenentur.”sed videt hunc omnis domus et vicinia totaintrorsum turpem, speciosum pelle decora. nec furtum feci nec fugi, si mihi dicat servus, habes pretium, loris non ureris, aio.non hominem occidi:non pasces in cruce corvos.sum bonus et frugi : renuit negitatque Sabellus.cautus enim metuit foveam lupus accipiterque suspectos laqueos et opertum miluus hamum,oderunt peccare boni virtutis amore,tu nihil admittes in te formidine poenae:sit spes fallendi, miscebis sacra profanis.nam de mille fabae modiis cum surripis unum, damnum est, non facinus, mihi pacto lenius isto.vir bonus, omne forum quem spectat et omne tribunal,quandocumque deos vel porco vel bove placat,Line pater! clare, clare cum dixit, Apollo! labra movet metuens audiri: “pulchra Laverna, da mihi fallere, da iusto sanctoque videri,noctem peccatis et fraudibus obice nubem.”Qui melior servo, qui liberior sit avarus,in triviis fixum cum se demittit ob assem,non video; nam qui cupiet, metuet quoque; porro, qui metuens vivet, liber mihi non erit umquam,perdidit arma, locum Virtutis deseruit, quisemper in augenda festinat et obruitur re.vendere cum possis captivum, occidere noli;serviet utiliter; sine pascat durus aretque, naviget ac mediis hiemet mercator in undis,annonae prosit, portet frumenta penusque.Vir bonus et sapiens audebit dicere: “Pentheu,rector Thebarum, quid me perferre patique indignum coges?” Adimam bona. “Nempe pecus, rem, lectos, argentum: tollas licet.” “In manicis otcompedibus saevo te sub custode tenebo.”Ipse deus, simul atque volam, me solvet. opinor,hoc sentit moriar. mors ultima linea rerum est.
Quamvis, Scaeva, satis per te tibi consulis et scis,quo tandem pacto deceat maioribus uti,disce, docendus adhuc quae censet amiculus, ut sicaecus iter monstrare velit; tamen aspice si quidet nos, quod cures proprium fecisse, loquantur. Si te grata quies et primam somnus in horamdelectat, si te pulvis strepitusque rotarum,si laedit caupona, Ferentinum ire iubebo,nam neque divitibus contingunt gaudia solis,nec vixit male, qui natus moriensque fefellit. si prodesse tuis pauloque benignius ipsumte tractare voles, accedes siccus ad unctum.“Si pranderet holus patienter, regibus utinollet Aristippus.” “si sciret regibus uti,fastidiret holus qui me notat.” utrius horum verba probes et facta doce, vel iunior audicur sit Aristippi potior sententia, namquemordacem Cynicum sic eludebat, ut aiunt:“scurror ego ipse mihi, populo tu; rectius hoc etsplendidius multo est. equus ut me portet, alat rex,officium facio; tu poscis vilia, verum dante minor, quamvis fers te nullius egentem.”omnis Aristippum decuit color et status et res,temptantem maiora, fere praesentibus aequum,contra, quem duplici panno patientia velat, mirabor, vitae via si conversa decebit.alter purpureum non exspectabit amictum,quidlibet indutus celeberrima per loca vadet,personamque feret non inconcinnus utramque;alter Mileti textam cane peius et angui vitabit chlamydem, morietur frigore, si nonrettuleris pannum. refer et sine vivat ineptus.Res gerere et captos ostendere civibus hostisattingit solium Iovis et caelestia temptat:principibus placuisse viris non ultima laus est. non cuivis homini contingit adire Corinthum.sedit qui timuit ne non succederet. “Esto.quid, qui pervenit, fecitne viriliter?” atquihic est aut nusquam, quod quaerimus, hic onus horret,ut parvis animis et parvo corpore maius; hic subit et perfert, aut virtus nomen inane est,aut decus et pretium recte petit experiens vir.Coram rege sua de paupertate tacentesplus poscente ferent : distat, sumasne pudenteran rapias; atqui rerum caput hoc erat, hic fons. “indotata mihi soror est, paupercula mater,et fundus nec vendibilis nec pascere firmus,”qui dicit, clamat, victum date! succinit alter,et mihi! dividuo findetur munere quadra,sed tacitus pasci si posset corvus, haberet plus dapis et rixae multo minus invidiaeque.Brundisium comes aut Surrentum ductus amoenumqui queritur salebras et acerbum frigus et imbres,aut cistam effractam et subducta viatica plorat,nota refert meretricis acumina, saepe catellam, saepe periscelidem raptam sibi flentis, uti moxnulla fides damnis verisque doloribus adsit,nec semel irrisus triviis attollere curatfracto crure planum, licet illi plurima manetlacrima, per sanctum iuratus dicat Osirim: credite, non ludo; crudeles, tollite claudum! quaere peregrinum, vicinia rauca reclamat.
Si bene te novi, metues, liberrime Lolli,scurrantis speciem praebere, professus amicumut matrona meretrici dispar erit atquediscolor, infido scurrae distabit amicus,est huic diversum vitio vitium prope maius, asperitas agrestis et inconcinna gravisque,quae se commendat tonsa cute, dentibus atris,dum volt libertas dici mera veraque virtus,virtus est medium vitiorum et utrimque reductum.alter in obsequium plus aequo pronus et imi derisor lecti sic nutum divitis horret,sic iterat voces et verba cadentia tollit,ut puerum saevo credas dictata magistroreddere vel partis mimum tractare secundas.alter rixatur de lana saepe caprina, propugnat nugis armatus: “scilicet, ut nonsit mihi prima fides, et vere quod placet ut nonacriter elatrem! pretium aetas altera sordet.”ambigitur quid enim? Castor sciat an Dolichos plus;Brundisium Minuci melius via ducat an Appi. Quem damnosa Venus, quem praeceps alea nudat,gloria quem supra vires et vestit et unguit,quem tenet argenti sitis importuna famesque,quem paupertatis pudor et fuga, dives amicus,saepe decem vitiis instructior, odit et horret, aut, si non odit, regit ac veluti pia materplus quam se sapere et virtutibus esse prioremvolt et ait prope vera: “meae (contendere noli)stultitiam patiuntur opes; tibi parvola res est.arta decet sanum comitem toga; desine mecum certare.” Eutrapelus, cuicumque nocere volebat,vestimenta dabat pretiosa: “beatus enim iamcum pulchris tunicis sumet nova consilia et spes,dormiet in lucem, scorto postponet honestumofficium, nummos alienos pascet, ad imum Thraex erit aut holitoris aget mercede caballum.”Arcanum neque tu scrutaberis illius umquam,commissumque teges et vino tortus et ira.nec tua laudabis studia aut aliena reprendes, nec, cum venari volet ille, poemata panges. gratia sic fratrum geminorum, Amphionis atqueZethi, dissiluit, donec suspecta severoconticuit lyra. fraternis cessisse putaturmoribus Amphion: tu cede potentis amicilenibus imperiis, quotiensque educet in agros Aetolis onerata plagis iumenta canesque,surge et inhumanae senium depone Camenae,cenes ut pariter pulmenta laboribus empta:Romanis sollemne viris opus, utile famaevitaeque et membris; praesertim cum valeas et vel cursu superare canem vel viribus aprumpossis, adde virilia quod speciosius armanon est qui tractet; scis, quo clamore coronaeproelia sustineas campestria; denique saevammilitiam puer et Cantabrica bella tulisti sub duce qui templis Parthorum signa refigitnunc et, si quid abest. Italis adiudicat armis.Ac ne te retrahas et inexcusabilis absis,quamvis nil extra numerum fecisse modumquecuras, interdum nugaris rure paterno: partitur lintres exercitus, Actia pugnate duce per pueros hostili more refertur;adversarius est frater, lacus Hadria, donecalterutrum velox Victoria fronde coronet,consentire suis studiis qui crediderit te, fautor utroque tuum laudabit pollice ludum.Protinus ut moneam (si quid monitoris eges tu)quid de quoque viro et cui dicas, saepe videto,percontatorem fugito: nam garrulus idem est,nec retinent patulae commissa fideliter aures, et semel emissum volat irrevocabile verbum,non ancilla tuum iecur ulceret ulla puerveintra marmoreum venerandi limen amici,ne dominus pueri pulchri caraeve puellaemunere te parvo beet aut incommodus angat. qualem commendes, etiam atque etiam aspice, ne moxincutiant aliena tibi peccata pudorem,fallimur et quondam non dignum tradimus: ergoquem sua culpa premet, deceptus omitte tueri,ut penitus notum, si temptent crimina, serves tuterisque tuo fidentem praesidio: quidente Theonino cum circumroditur, ecquid ad te post paulo ventura pericula sentis?nam tua res agitur, paries cum proximus ardet,et neglecta solent incendia sumere vires. Dulcis inexpertis cultura potentis amici:expertus metuit. tu, dum tua navis in alto est,hoc age, ne mutata retrorsum te ferat aura.oderunt hilarem tristes tristemque iocosi,sedatum celeres, agilem navumque remissi; potores bibuli media de nocte Falerni oderunt porrecta negantem pocula, quamvisnocturnos iures te formidare tepores.deme supercilio nubem: plerumque modestusoccupat obscuri speciem, taciturnus acerbi. Inter cuncta leges et percontabere doctos,qua ratione queas traducere leniter aevum,num te semper inops agitet vexetque cupido,num pavor et rerum mediocriter utilium spes,virtutem doctrina paret Naturane donet, quid minuat curas, quid te tibi reddat amicum,quid pure tranquillet, honos an dulce lucellum,an secretum iter et fallentis semita vitae.Me quotiens reficit gelidus Digentia rivus,quem Mandela bibit, rugosus frigore pagus, quid sentire putas? quid credis, amice, precari?sit mihi quod nunc est, etiam minus, et mihi vivamquod superest aevi, si quid superesse volunt di;sit bona librorum et provisae frugis in annumcopia, neu fluitem dubiae spe pendulus horae. Sed satis est orare Iovem, qui ponit et aufert,det vitam, det opes; aequum mi animum ipse parabo.
Prisco si credis, Maecenas docte, Cratino,nulla placere diu nec vivere carmina possunt,quae scribuntur aquae potoribus. ut male sanosadscripsit Liber Satyris Faunisque poetas,vina fere dulces oluerunt mane Camenae. laudibus arguitur vini vinosus Homerus;Ennius ipse pater numquam nisi potus ad armaprosiluit dicenda. “Forum Putealque Libonismandabo siccis, adimam cantare severis :”hoc simul edixi, non cessavere poetae nocturno certare mero, putere diurno,quid? si quis voltu torvo ferus et pede nudoexiguaeque togae simulet textore Catonem,virtutemne repraesentet moresque Catonis?rupit Iarbitam Timagenis aemula lingua, dum studet urbanus tenditque disertus haberi.decipit exemplar vitiis imitabile: quod sipallorem casu, biberent exsangue cuminum.o imitatores, servum pecus, ut mihi saepebilem, saepe iocum vestri movere tumultus! Libera per vacuum posui vestigia princeps,non aliena meo pressi pede. qui sibi fidet, dux reget examen. Parios ego primus iambosostendi Latio, numeros animosque secutusArchilochi, non res et agentia verba Lycamben. ac ne me foliis ideo brevi oribus ornes,quod timui mutare modos et carminis artem,temperat Archilochi Musam pede mascula Sappho,temperat Alcaeus, sed rebus et ordine dispar,nec socerum quaerit, quem versibus oblinat atris, nec sponsae laqueum famoso carmine nectit,hunc ego, non alio dictum prius ore, Latinus volgavi fidicen. iuvat immemorata ferentemingenuis oculisque legi manibusque teneri.Scire velis, mea cur ingratus opuscula lector laudet ametque domi, premat extra limen iniquus:non ego ventosae plebis suffragia venorimpensis cenarum et tritae munere vestis;non ego, nobilium scriptorum auditor et ultor,grammaticas ambire tribus et pulpita dignor. hinc illae lacrimae. “spissis indigna theatrisscripta pudet recitare et nugis addere pondus,”si dixi, rides, ait, “et Iovis auribus istaservas: fidis enim manare poetica mellate solum, tibi pulcher.” ad haec ego naribus uti formido et, luctantis acuto ne secer ungui,displicet iste locus, clamo et diludia posco,ludus enim genuit trepidum certamen et iram,ira truces inimicitias et funebre bellum.
Vertumnum Ianumque, liber, spectare videris,scilicet ut prostes Sosiorum pumice mundus.odisti clavis et grata sigilla pudico;paucis ostendi gemis et communia laudas,non ita nutritus, fuge quo descendere gestis. non erit emisso reditus tibi. “quid miser egi?quid volui?” dices, ubi quis te laeserit, et scisin breve te cogi, cum plenus languet amator.Quod si non odio peccantis desipit augur,carus eris Romae, donec te deserat aetas; contrectatus ubi manibus sordeseere volgicoeperis, aut tineas pasees taciturnus inertisaut fugies Uticam aut vinctus mitteris Ilerdam.ridebit monitor non exauditus, ut illequi male parentem in rupes protrusit asellum iratus: quis enim invitum servare laboret?hoc quoque te manet, ut pueros elementa docentemoccupet extremis in vicis balba senectus.Cum tibi sol tepidus pluris admoverit auris,me libertino natum patre et in tenui re maiores pinnas nido extendisse loqueris,ut quantum generi demas virtutibus addas;me primis urbis belli placuisse domique,corporis exigui, praecanum. solibus aptum,irasci celerem, tamen ut placabilis essem. forte meum si quis te percontabitur aevum,me quater undenos sciat implevisse Decembris,collegam Lepidum quo duxit Lollius anno.
Cum tot sustineas et tanta negotia solus,res Italas armis tuteris, moribus ornes,legibus emendes, in publica commoda peccem,si longo sermone morer tua tempora, Caesar.Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux, post ingentia facta deorum in templa recepti,dum terras hominumque colunt genus, aspera bellacomponunt, agros assignant, oppida condunt,ploravere suis non respondere favoremsperatum meritis, diram qui contudit hydram notaque fatali portenta labore subegit,comperit invidiam supremo fine domari,urit enim fulgore suo, qui praegravat artisinfra se positas; exstinctus amabitur idem.praesenti tibi maturos largimur honores, iurandasque tuum per numen ponimus aras,nil oriturum alias, nil ortum tale fatentes.Sed tuus hic populus sapiens et iustus in uno,te nostris ducibus, te Grais anteferendo,cetera nequaquam simili ratione modoque aestimat et, nisi quae terris semota suisquetemporibus defuncta videt, fastidit et odit;sic fautor veterum, ut tabulas peccare vetantis,quas bis quinque viri sanxerunt, foedera regumvel Gabiis vel cum rigidis aequata Sabinis, pontificum libros, annosa volumina vatumdictitet Albano Musas in monte locutas.Si, quia Graiorum sunt antiquissima quaequescripta vel optima, Romani pensantur eademscriptores trutina, non est quod multa loquamur: nil intra est olea, nil extra est in nuce duri;venimus ad summum fortunae, pingimus atquepsallimus et luctamur Achivis doctius unctis.Si meliora dies, ut vina, poemata reddit,scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, interperfectos veteresque referri debet an intervilis atque novos? excludat iurgia finis.est vetus atque probus, centum qui perficit annos.quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? veteresne poetas,an quos et praesens et postera respuat aetas?“iste quidem veteres inter ponetur honeste,qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.”utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello et demo unum, demo etiam unum,dum cadat elusus ratione ruentis acervi,qui redit in fastos et virtutem aestimat annismiraturque nihil nisi quod Libitina sacravit.Ennius et sapiens et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur,quo promissa cadant et somnia Pythagorea.Naevius in manibus non est et mentibus haeretpaene recens? adeo sanctum est vetus omne poema,ambigitur quotiens, uter utro sit prior, aufert Pacuvius docti famam senis, Accius alti,dicitur Afrani toga convenisse Menandro,Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi,vincere Caecilius gravitate, Terentius arte.hos ediscit et hos arto stipata theatro spectat Roma potens; habet hos numeratque poetasad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo.Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat,si veteres ita miratur laudatque poetas,ut nihil anteferat, nihil illis comparet, errat. si quaedam nimis antique, si pleraque duredicere credit eos, ignave multa fatetur,et sapit et mecum facit et Iove iudicat aequo,non equidem insector delendave carmina Livi esse reor, memini quae plagosum mihi parvo Orbilium dictare; sed emendata videripulchraque et exactis minimum distantia miror,inter quae verbum emicuit si forte decorum, et si versus paulo concinnior unus et alter,iniuste totum ducit venditque poema. Indignor quicquam reprehendi, non quia crassecompositum illepideve putetur, sed quia nuper,nec veniam antiquis, sed honorem et praemia posci,recte necne crocum floresque perambulet Attaefabula si dubitem, clament periisse pudorem cuncti paene patres, ea cum reprehendere coner,quae gravis Aesopus, quae doctus Roscius egit;vel quia nil rectum, nisi quod placuit sibi, ducunt,vel quia turpe putant parere minoribus, et quaeimberbes didicere senes perdenda fateri. iam Saliare Numae carmen qui laudat et illud,quod mecum ignorat, solus volt scire videri,ingeniis non ille favet plauditque sepultis,nostra sed impugnat, nos nostraque lividus odit.Quod si tam Graecis novitas invisa fuisset quam nobis, quid nunc esset vetus? aut quid haberet quod legeret tereretque viritim publicus usus?Ut primum positis nugari Graecia belliscoepit et in vitium fortuna labier aequa,nunc athletarum studiis, nunc arsit equorum, marmoris aut eboris fabros aut aeris amavit,suspendit picta voltum mentemque tabella,nunc tibicinibus, nunc est gavisa tragoedis;sub nutrice puella velut si luderet infans,quod cupide petiit, mature plena reliquit. quid placet aut odio est, quod non mutabile credas?hoc paces habuere bonae ventique secundi.Romae dulce diu fuit et sollemne reclusamane domo vigilare, clienti promere iura,cautos nominibus rectis expendere nummos, maiores audire, minori dicere, per quaecrescere res posset, minui damnosa libido.mutavit mentem populus levis et calet unoscribendi studio; pueri patresque severifronde comas vincti cenant et carmina dictant. ipse ego, qui nullos me adfirmo scribere versus,invenior Parthis mendacior, et prius ortosole vigil calamum et chartas et scrinia posco,navem agere ignarus navis timet; habrotonum aegronon audet nisi qui didicit dare; quod medicorum estpromittunt medici ; tractant fabrilia fabri: scribimus indocti doctique poemata passim.Hic error tamen et levis haec insania quantasvirtutes habeat, sic collige, vatis avarusnon temere est animus; versus amat, hocstudet unum;detrimenta, fugas servorum, incendia ridet; non fraudem socio puerove incogitat ullampupillo; vivit siliquis et pane secundo;militiae quamquam piger et malus, utilis urbi,si das hoc, parvis quoque rebus magna iuvari. os tenerum pueri balbumque poeta figurat,torquet ab obscenis iam nunc sermonibus aurem,mox etiam pectus praeceptis format amicis,asperitatis et invidiae corrector et irae,recte facta refert, orientia tempora notis instruit exemplis, inopem solatur et aegrum,castis cum pueris ignara puella maritidisceret unde preces, vatem ni Musa dedisset?poscit opem chorus et praesentia numina sentit,caelestis implorat aquas docta prece blandus, avertit morbos, metuenda pericula pellit,impetrat et pacem et locupletem frugibus annum,carmine di superi placantur, carmine Manes.Agricolae prisci, fortes parvoque beati,condita post frumenta levantes tempore festo corpus et ipsum animum spe finis dura ferentem,cum sociis operum et pueris et coniuge fida.Tellurem porco, Silvanum lacte piabant,floribus et vino Genium memorem brevis aevi,Fescennina per hunc inventa licentia morem versibus alternis opprobria rustica fudit,libertasque recurrentis accepta per annoslusit amabiliter, donec iam saevus apertamin rabiem coepit verti iocus et per honestasire domos impune minax, doluere cruento dente lacessiti; fuit intactis quoque curacondicione super communi; quin etiam lexpoenaque lata, malo quae nollet carmine quemquamdescribi: vertere modum, formidine fustisad bene dicendum delectandumque redacti. Graecia capta ferum victorem cepit et artisintulit agresti Latio, sic horridus illedefluxit numerus Saturnius, et grave virusmunditiae pepulere ; sed in longum tamen aevummanserunt hodieque manent vestigia ruris. serus enim Graecis admovit acumina chartiset post Punica bella quietus quaerere coepit,quid Sophocles et Thespis et Aeschylus utile ferrent.temptavit quoque rem, si digne vertere posset,et placuit sibi, natura sublimis et acer: nam spirat tragicum satis et feliciter audet,sed turpem putat inscite metuitque lituram.Creditur, ex medio quia res accersit, haberesudoris minimum, sed habet Comoedia tanto plus oneris, quanto veniae minus, adspice, Plautusquo pacto partis tutetur amantis ephebi,ut patris attenti, lenonis ut insidiosi,quantus sit Dossennus edacibus in parasitis,quam non adstricto percurrat pulpita socco.gestit enim nummum in loculos demittere, post hocsecurus cadat an recto stet fabula talo. Quem tulit ad scaenam ventoso Gloria curru,exanimat lentus spectator, sedulus inflat: sic leve,sic parvum est, animum quod laudis avarumsubruit aut reficit. valeat res ludicra, si me palma negata macrum, donata reducit opimum.Saepe etiam audacem fugat hoc terretque poetam,quod numero plures, virtute et honore minores,indocti stolidique et depugnare parati,si discordet eques, media inter carmina poscunt aut ursum aut pugiles: his nam plebecula gaudet.verum equitis quoque iam migravit ab aure voluptasomnis ad incertos oculos et gaudia vana.quattuor aut pluris aulaea premuntur in horas,dum fugiunt equitum turmae peditumque catervae;mox trahitur manibus regum fortuna retortis, esseda festinant, pilenta, petorrita, naves,captivum portatur ebur, captiva Corinthus.si foret in terris, rideret Democritus, seudiversum confusa genus panthera camelo sive elephans albus volgi converteret ora;spectaret populum ludis attentius ipsisut sibi praebentem nimio spectacula plura:scriptores autem narrare putaret asellofabellam surdo. nam quae pervincere voces evaluere sonum, referunt quem nostra theatra?Garganum mugire putes nemus aut mare Tuscum;tanto cum strepitu ludi spectantur et artesdivitiaeque peregrinae, quibus oblitus actorcum stetit in scaena, concurrit dextera laevae. dixit adhuc aliquid?nil sane.quid placet ergo? lana Tarentino violas imitata veneno.ac ne forte putes me, quae facere ipse recusem,cum recte tractent alii, laudare maligne,ille per extentum funem mihi posse videtur ire poeta, meum qui pectus inaniter angit,irritat, mulcet, falsis terroribus implet,ut magus, et modo me Thebis, modo ponit Athenis.Verum age et his, qui se lectori credere maluntquam spectatoris fastidia ferre superbi, curam redde brevem, si munus Apolline dignumvis complere libris et vatibus addere calcar,ut studio maiore petant Helicona virentem.Multa quidem nobis facimus mala saepe poetae(ut vineta egomet caedam mea), cum tibi librum sollicito damus aut fesso; cum laedimur, unumsi quis amicorum est ausus reprehendere versum;cum loca iam recitata revolvimus irrevocati;cum lamentamur non apparere laboresnostros et tenui deducta poemata filo; cum speramus eo rem venturam ut, simul atquecarmina rescieris nos fingere, commodus ultroarcessas et egere vetes et scribere cogas.sed tamen est operae pretium cognoscere, qualisaedituos habeat belli spectata domique Virtus, indigno non committenda poetae.gratus Alexandro regi magno fuit illeChoerilus, incultis qui versibus et male natisrettulit acceptos, regale nomisma, Philippos;sed veluti tractata notam labemque remittunt atramenta, fere scriptores carmine foedosplendida facta linunt, idem rex ille, poemaqui tam ridiculum tam care prodigus emit,edicto vetuit, ne quis se praeter Apellenpingeret, aut alius Lysippo duceret aera fortis Alexandri voltum simulantia. quod siiudicium subtile videndis artibus illudad libros et ad haec Musarum dona vocares,Boeotum in crasso iurares aere natum.At neque dedecorant tua de se iudicia atque munera, quae multa dantis cum laude tuleruntdilecti tibi Vergilius Variusque poetae,nec magis expressi voltus per aenea signa,quam per vatis opus mores animique virorumclarorum apparent, nec sermones ego mallem repentis per humum quam res componere gestas,terrarumque situs et flumina dicere, et arcesmontibus impositas et barbara regna, tuisqueauspiciis totum confecta duclla per orbem,claustraque custodem pacis cohibentia Ianum, et formidatam Parthis te principe Romam,si quantum cuperem possem quoque; sed neque parvumcarmen maiestas recipit tua, nec meus audetrem temptare pudor quam vires ferre recusent.sedulitas autem stulte quem diligit urget, praecipue cum se numeris commendat et arte;discit enim citius meminitque libentius illudquod quis deridet, quam quod probat et veneratur.nil moror officium quod me gravat, ac neque fictoin peius voltu proponi cereus usquam nec prave factis decorari versibus opto,ne rubeam pingui donatus munere, et unacum scriptore meo, capsa porrectus operta, deferar in vicum vendentem tus et odores et piperet quidquid chartis amicitur ineptis.
Flore, bono claraque fidelis amice Neroni,si quis forte velit puerum tibi vendere natumTibure vel Gabiis, et tecum sic agat: “hic etcandidus et talos a vertice pulcher ad imosfiet eritque tuus nummorum milibus octo, verna ministeriis ad nutus aptus erilis,litterulis Graecis imbutus, idoneus articuilibet; argilla quidvis imitaberis uda;quin etiam canet indoctum sed dulce bibenti.multa fidem promissa levant, ubi plenius aequo laudat venalis qui volt extrudere merces,res urget me nulla; meo sum pauper in aere.nemo hoc mangonum faceret tibi; non temere a mequivis ferret idem. semel hic cessavit et, ut fit,in scalis latuit metuens pendentis habenae: des nummos, excepta nihil te si fuga laedit :”ille ferat pretium poenae securus, opinor,prudens emisti vitiosum; dicta tibi est lex :insequens tamen hunc et lite moraris iniqua?dixi me pigrum proficiscenti tibi, dixi talibus officiis prope mancum, ne mea saevusiurgares ad te quod epistula nulla rediret.quid tum profeci, mecum facientia iurasi tamen attemptas? quereris super hoc etiam, quodexspectata tibi non mittam carmina mendax. Luculli miles collecta viatica multisaerumnis, lassus dum noctu stertit, ad assemperdiderat: post hoc vehemens lupus, et sibi et hostiiratus pariter, ieiunis dentibus acer,praesidium regale loco deiecit, ut aiunt, summe munito et multarum divite rerum,clarus ob id factum donis ornatur honestis,accipit et bis dena super sestertia nummum,forte sub hoc tempus castellum evertere praetornescio quod cupiens hortari coepit eundem verbis quae timido quoque possent addere mentem:“i, bone, quo virtus tua te vocat, i pede fausto,grandia laturus meritorum praemia, quid stas? ”post haec ille catus, quantumvis rusticus: “ibit,ibit eo, quo vis, qui zonam perdidit,” inquit. Romae nutriri mihi contigit atque doceriiratus Grais quantum nocuisset Achilles.adiecere bonae paulo plus artis Athenae,scilicet ut vellem curvo dinoscere rectumatque inter silvas Academi quaerere verum. dura sed emovere loco me tempora gratocivilisque rudem belli tulit aestus in armaCaesaris Augusti non responsura lacertis.unde simul primum me dimisere Philippi,decisis humilem pennis inopemque paterni et laris et fundi, paupertas impulit audaxut versus facerem: sed quod non desit habentemquae poterunt umquam satis expurgare cicutae,ni melius dormire putem quam scribere versus?Singula de nobis anni praedantur euntes; eripuere iocos, Venerem, convivia, ludum;tendunt extorquere poemata: quid faciam vis?denique non omnes eadem mirantur amantque:carmine tu gaudes, hic delectatur iambis,ille Bioneis sermonibus et sale nigro. tres mihi convivae prope dissentire videntur,poscentes vario multum diversa palato,quid dem? quid non dem? renuis tu, quod iubet alter;quod petis, id sane est invisum acidumque duobus.Praeter cetera me Romaene poemata censes scribere posse inter tot curas totque labores?hic sponsum vocat, hic auditum scripta, relictisomnibus officiis; cubat hic in colle Quirini,hic extremo in Aventino, visendus uterque;intervalla vides humane commoda. “verum purae sunt plateae, nihil ut meditantibus obstet.”festinat calidus mulis gerulisque redemptor,torquet nunc lapidem, nunc ingens machina tignum,tristia robustis luctantur funera plaustris,hac rabiosa fugit canis, hac lutulenta ruit sus: i nunc et versus tecum meditare canoros.scriptorum chorus omnis amat nemus et fugit urbem,rite cliens Bacchi somno gaudentis et umbra:tu me inter strepitus nocturnos atque diurnosvis canere et contracta sequi vestigia vatum? ingenium, sibi quod vacuas desumpsit Athenaset studiis annos septem dedit insenuitquelibris et curis, statua taciturnius exitplerumque et risu populum quatit: hic ego rerumfluctibus in mediis et tempestatibus urbis verba lyrae motura sonum conectere digner?Frater erat Romae consulti rhetor, ut alteralterius sermone meros audiret honores,Gracchus ut hic illi, foret huic ut Mucius ille.qui minus argutos vexat furor iste poetas? carmina compono, hic elegos. mirabile visucaelatumque novem Musis opus! adspice primum,quanto cum fastu, quanto molimine circum-spectemusvacuam Romanis vatibus aedem!mox etiam, si forte vacas, sequere et procul audi, quid ferat et qua re sibi nectat uterque coronam.caedimur et totidem plagis consumimus hostemlento Samnites ad lumina prima duello.discedo Alcaeus puncto illius; ille meo quis?quis nisi Callimachus? si plus adposcere visus, fit Mimnermus et optivo cognomine crescit.multa fero, ut placem genus irritabile vatum,cum scribo et supplex populi suffragia capto;idem finitis studiis et mente receptaobturem patulas impune legentibus auris. Ridentur mala qui componunt carmina; verumgaudent scribentes et se venerantur et ultro,si taceas, laudant quidquid scripsere beati.at qui legitimum cupiet fecisse poema,cum tabulis animum censoris sumet honesti; audebit, quaecumque parum splendoris habebuntet sine pondere erunt et honore indigna ferentur,verba movere loco, quamvis invita recedantet versentur adhuc intra penetralia Vestae;obscurata diu populo bonus eruet atque proferet in lucem speciosa vocabula rerum,quae priscis memorata Catonibus atque Cethegisnunc situs informis premit et deserta vetustas;adsciscet nova, quae genitor produxerit usus.vemens et liquidus puroque simillimus amni fundet opes Latiumque beabit divite lingua;luxuriantia compescet, nimis aspera sanolevabit cultu, virtute carenti tollet,ludentis speciem dabit et torquebitur, ut quinunc Satyrum, nunc agrestem Cyclopa movetur. Praetulerim scriptor delirus inersque videri,dum mea delectent mala me vel denique fallant,quam sapere et ringi. fuit haud ignobilis Argis, qui se credebat miros audire tragoedosin vacuo laetus sessor plausorque theatro; cetera qui vitae servaret munia rectomore, bonus sane vicinus, amabilis hospes,comis in uxorem, posset qui ignoscere serviset signo laeso non insanire lagoenae,posset qui rupem et puteum vitare patentem. hic ubi cognatorum opibus curisque refectusexpulit elleboro morbum bilemque meraco,et redit ad sese: “pol, me occidistis, amici,non servastis,” ait, “cui sic extorta voluptaset demptus per vim mentis gratissimus error.”Nimirum sapere est abiectis utile nugis,et tempestivum pueris concedere ludum,ac non verba sequi fidibus modulanda Latinis,sed verae numerosque modosque ediscere vitae,quocirca mecum loquor haec tacitusque recordor: Si tibi nulla sitim finiret copia lymphae,narrares medicis: quod, quanto plura parasti,tanto plura cupis, nulline faterier audes?si volnus tibi monstrata radice vel herbanon fieret levius, fugeres radice vel herba proficiente nihil curarier: audieras, cuirem di donarent, illi decedere pravamstultitiam; et cum sis nihilo sapientior ex quoplenior es, tamen uteris monitoribus isdem?At si divitiae prudentem reddere possent, si cupidum timidumque minus te, nempe ruberes,viveret in terris te si quis avari or uno.si proprium est, quod quis libra mercatus et aere est,quaedam, si credis consultis, mancipat usus;qui te pascit ager tuus est, et vilicus Orbi, cum segetes occat tibi mox frumenta daturas,te dominum sentit, das nummos, accipis uvam,pullos, ova, cadum temeti: nempe modo istopaulatim mercaris agrum, fortasse trecentisaut etiam supra nummorum milibus emptum. quid refert, vivas numerato nuper an olim?emptor Aricini quondam Veientis et arviemptum cenat holus, quamvis aliter putat; emptissub noctem gelidam lignis calefactat aënum;sed vocat usque suum, qua populus adsita certis limitibus vicina refugit iurgia; tamquamsit proprium quicquam, puncto quod mobilis horaenunc prece, nunc pretio, nunc vi, nunc morte supremapermutet dominos et cedat in altera iura.sic quia perpetuus nulli datur usus, et heres heredem alterius velut unda supervenit undam,quid vici prosunt aut horrea? quidve Calabrissaltibus adiecti Lucani, si metit Orcusgrandia cum parvis, non exorabilis auro?Gemmas, marmor, ebur, Tyrrhena sigilla, tabellas,argentum, vestes Gaetulo murice tinctas sunt qui non habeant, est qui non curat habere,cur alter fratrum cessare et ludere et unguipraeferat Herodis palmetis pinguibus, alterdives et importunus ad umbram lucis ab ortu silvestrem flammis et ferro mitiget agrum,scit Genius, natale comes qui temperat astrum,naturae deus humanae, mortalis in unumquodque caput, voltu mutabilis, albus et ater.utar et ex modico, quantum res poscet, acervo tollam, nec metuam quid de me iudicet heres,quod non plura datis invenerit; et tamen idemscire volam, quantum simplex hilarisque nepotidiscrepet et quantum discordet parcus avaro. distat enim, spargas tua prodigus, an neque sumptuminvitus facias neque plura parare labores,ac potius, puer ut festis Quinquatribus olim,exiguo gratoque fruaris tempore raptim,pauperies immunda domus procul absit : ego, utrumnave ferar magna an parva, ferar unus et idem. non agimur tumidis velis Aquilone secundo:non tamen adversis aetatem ducimus Austris,viribus, ingenio, specie, virtute, loco, re extremi primorum, extremis usque priores. Non es avarus: abi. quid? cetera iam simul istocum vitio fugere ? caret tibi pectus inaniambitione? caret mortis formidine et ira?somnia, terrores magicos, miracula, sagas,nocturnos lemures portentaque Thessala rides?natalis grate numeras? ignoscis amicis? lenior et melior fis accedente senecta?quid te exempta iuvat spinis de pluribus una?vivere si recte nescis, decede peritis,lusisti satis, edisti satis atque bibisti:tempus abire tibi est, ne potum largius aequo rideat et pulset lasciva decentius aetas.