GetPassage urn:cts:latinLit:phi0959.phi006.alpheios-text-lat1 urn:cts:latinLit:phi0959.phi006.alpheios-text-lat1 MetamorphosesMachine readable textP. Ovidius NasoHugo MagnusPerseus Project, Tufts UniversityGregory CranePrepared under the supervision ofBridget AlmasLisa CerratoWilliam MerrillElli MylonasDavid SmithThe National Endowment for the Humanitiesabout 661KbTrustees of Tufts UniversityMedford, MAPerseus Project

This text may be freely distributed, subject to the following restrictions:

You credit Perseus, as follows, whenever you use the document: Text provided by Perseus Digital Library, with funding from The National Endowment for the Humanities. Original version available for viewing and download at http://www.perseus.tufts.edu/hopper/. You leave this availability statement intact.You use it for non-commercial purposes only.You offer Perseus any modifications you make.

1997-10-28
OvidMetamorphosesHugo MagnusGotha (Germany)Friedr. Andr. Perthes1892

This pointer pattern extracts book and line

This pointer pattern extracts book

LatinMerged in lines 1-9 and 163-778 from the Alpheios treebank-aligned versionAdded notes to better indicate deleted lines. Changed certainty of source edition date as there were inconsistencies with 1892.moving Greg's work-in-progress on CTS-izing greco-roman collection texts to a Work directoryTEI XML converted to facilitate CTS compatibilitychanged 7.114 impleverant to impleveruntfixed typo ven to veri 5.247fixed typo siqnis to siquisfixed quotes around 6.136-7base sdl filemoved more xml files around based on copyright statusremoved stray item tagsConverted to XMLremove English headersadded line 1 cardsUpdated texts to TEI P4 and Perseus P4 extensions; minor cleanup (esp. character encodings and typos.)changed tetum to letum 15.108: confirmed by context and PHIfixed typo 13.712 L in Ulixis was captial IAdded separate funder entity to TEI header.Fixed typo.Turn line milestones into cards.Fixed lines so that milestones point to the line after, not the line before.Changed abbreviation and tweaked header.text chunks around 100 lines matched with englishNormalized tale names.Added to repository. Passes SGML parse.text scaned by KW, diffed against PHI text of Goold's text, corrected against Magnus 1892, questionable readings corrected against Magnus 1914 by KW and WM. Basic tagging by KW, massaged by WM July 1997. Chunks of text of c 100 lines matched with English and indicated by xxx. WM 9/97..
Innovafertanimusmutatasdicereformascorpora; di, coeptis (nam vos mutastis et illas)adspiratemeisprimaqueaboriginemundiadmeaperpetuumdeducitetemporacarmen.Antemareetterrasetquodtegitomniacaelumunuserattotonaturaevultusinorbe,quemdixerechaos: rudisindigestaquemolesnecquicquamnisipondusinerscongestaqueeodemnonbeneiunctarumdiscordiaseminarerum.nullus adhuc mundo praebebat lumina Titan,nec nova crescendo reparabat cornua Phoebe,nec circumfuso pendebat in aere tellusponderibus librata suis, nec bracchia longomargine terrarum porrexerat Amphitrite;utque aer, tellus illic et pontus et aether.Sic erat instabilis tellus, innabilis unda,lucis egens aer: nulli sua forma manebat,obstabatque aliis aliud, quia corpore in unofrigida pugnabant calidis, umentia siccis,mollia cum duris, sine pondere habentia pondus.Hanc deus et melior litem natura diremit.Nam caelo terras et terris abscidit undas,et liquidum spisso secrevit ab aere caelum.Quae postquam evolvit caecoque exemit acervo,dissociata locis concordi pace ligavit.Ignea convexi vis et sine pondere caeliemicuit summaque locum sibi fecit in arce:proximus est aer illi levitate locoque:densior his tellus, elementaque grandia traxitet pressa est gravitate sua: circumfluus umorultima possedit solidumque coercuit orbem.Sic ubi dispositam quisquis fuit ille deorumcongeriem secuit sectamque in membra redegit,principio terram, ne non aequalis ab omniparte foret, magni speciem glomeravit in orbis.Tum freta diffudit rapidisque tumescere ventisiussit et ambitae circumdare litora terrae.Addidit et fontes et stagna inmensa lacusquefluminaque obliquis cinxit declivia ripis,quae, diversa locis, partim sorbentur ab ipsa,in mare perveniunt partim campoque receptaliberioris aquae pro ripis litora pulsant.Iussit et extendi campos, subsidere valles,fronde tegi silvas, lapidosos surgere montes.Utque duae dextra caelum totidemque sinistraparte secant zonae, quinta est ardentior illis,sic onus inclusum numero distinxit eodemcura dei, totidemque plagae tellure premuntur.Quarum quae media est, non est habitabilis aestu:nix tegit alta duas: totidem inter utrumque locavittemperiemque dedit mixta cum frigore flamma.Inminet his aer. Qui quanto est pondere terrae,pondere aquae levior tanto est onerosior igni.Illic et nebulas, illic consistere nubesiussit et humanas motura tonitrua menteset cum fulminibus facientes fulgura ventos.His quoque non passim mundi fabricator habendumaera permisit: vix nunc obsistitur illis,cum sua quisque regant diverso flamina tractu,quin lanient mundum: tanta est discordia fratrum.Eurus ad Auroram Nabataeaque regna recessitPersidaque et radiis iuga subdita matutinis;vesper et occiduo quae litora sole tepescunt,proxima sunt Zephyro: Scythiam septemque trioneshorrifer invasit Boreas: contraria tellusnubibus adsiduis pluviaque madescit ab Austro.Haec super inposuit liquidum et gravitate carentemaethera nec quicquam terrenae faecis habentem.Vix ita limitibus dissaepserat omnia certis,cum, quae pressa diu massa latuere sub illa,sidera coeperunt toto effervescere caelo.Neu regio foret ulla suis animalibus orba,astra tenent caeleste solum formaeque deorum,cesserunt nitidis habitandae piscibus undae,terra feras cepit, volucres agitabilis aer.Sanctius his animal mentisque capacius altaedeerat adhuc et quod dominari in cetera posset.Natus homo est, sive hunc divino semine fecitille opifex rerum, mundi melioris origo,sive recens tellus seductaque nuper ab altoaethere cognati retinebat semina caeli;quam satus Iapeto mixtam pluvialibus undisfinxit in effigiem moderantum cuncta deorum.Pronaque cum spectent animalia cetera terram,os homini sublime dedit, caelumque videreiussit et erectos ad sidera tollere vultus.Sic, modo quae fuerat rudis et sine imagine, tellusinduit ignotas hominum conversa figuras.Aurea prima sata est aetas, quae vindice nullo,sponte sua, sine lege fidem rectumque colebat.Poena metusque aberant, nec verba minantia fixoaere legebantur, nec supplex turba timebatiudicis ora sui, sed erant sine vindice tuti.Nondum caesa suis, peregrinum ut viseret orbem,montibus in liquidas pinus descenderat undas,nullaque mortales praeter sua litora norant.Nondum praecipites cingebant oppida fossae;non tuba directi, non aeris cornua flexi,non galeae, non ensis erat: sine militis usumollia securae peragebant otia gentes.ipsa quoque inmunis rastroque intacta nec ullissaucia vomeribus per se dabat omnia tellus;contentique cibis nullo cogente creatisarbuteos fetus montanaque fraga legebantcornaque et in duris haerentia mora rubetiset quae deciderant patula Iovis arbore glandes.Ver erat aeternum, placidique tepentibus aurismulcebant zephyri natos sine semine flores.Mox etiam fruges tellus inarata ferebat,nec renovatus ager gravidis canebat aristis;flumina iam lactis, iam flumina nectaris ibant,flavaque de viridi stillabant ilice mella.Postquam, Saturno tenebrosa in Tartara misso,sub Iove mundus erat, subiit argentea proles,auro deterior, fulvo pretiosior aere.Iuppiter antiqui contraxit tempora verisperque hiemes aestusque et inaequalis autumnoset breve ver spatiis exegit quattuor annum.Tum primum siccis aer fervoribus ustuscanduit, et ventis glacies adstricta pependit.Tum primum subiere domus (domus antra fueruntet densi frutices et vinctae cortice virgae).Semina tum primum longis Cerealia sulcisobruta sunt, pressique iugo gemuere iuvenci.Tertia post illam successit aenea proles,saevior ingeniis et ad horrida promptior arma,non scelerata tamen. De duro est ultima ferro.Protinus inrupit venae peioris in aevumomne nefas: fugere pudor verumque fidesque;In quorum subiere locum fraudesque doliqueinsidiaeque et vis et amor sceleratus habendi.Vela dabat ventis (nec adhuc bene noverat illos)navita; quaeque diu steterant in montibus altis,fluctibus ignotis insultavere carinae,communemque prius ceu lumina solis et aurascautus humum longo signavit limite mensor.Nec tantum segetes alimentaque debita divesposcebatur humus, sed itum est in viscera terrae:quasque recondiderat Stygiisque admoverat umbris,effodiuntur opes, inritamenta malorum.Iamque nocens ferrum ferroque nocentius aurumprodierat: prodit bellum, quod pugnat utroque,sanguineaque manu crepitantia concutit arma.Vivitur ex rapto: non hospes ab hospite tutus,non socer a genero; fratrum quoque gratia rara est.Inminet exitio vir coniugis, illa mariti;lurida terribiles miscent aconita novercae;filius ante diem patrios inquirit in annos.Victa iacet pietas, et virgo caede madentis,ultima caelestum terras Astraea reliquit.Neve foret terris securior arduus aether,adfectasse ferunt regnum caeleste Gigantasaltaque congestos struxisse ad sidera montes.Tum pater omnipotens misso perfregit Olympumfulmine et excussit subiectae Pelion Ossae.Obruta mole sua cum corpora dira iacerent,perfusam multo natorum sanguine Terraminmaduisse ferunt calidumque animasse cruorem,et, ne nulla suae stirpis monimenta manerent,in faciem vertisse hominum. Sed et illa propagocontemptrix superum saevaeque avidissima caediset violenta fuit: scires e sanguine natos.QuaepaterutsummaviditSaturniusarce,ingemitet, factonondumvulgatarecenti,foedaLycaoniaereferensconviviamensae,ingentesanimoetdignasIoveconcipitiras,conciliumquevocat: tenuitmoranullavocatos.Estviasublimis, caelomanifestasereno:lacteanomenhabet, candorenotabilisipso.HaciterestsuperisadmagnitectaTonantisregalemquedomum. Dextralaevaquedeorumatrianobiliumvalviscelebranturapertis(plebs habitat diversa locis): hac parte potentes caelicolaeclariquesuosposuerepenates.Hiclocusest, quem, siverbisaudaciadetur,haudtimeammagnidixissePalatiacaeli.Ergoubimarmoreosuperisedererecessu,celsioripselocosceptroqueinnixuseburnoterrificamcapitisconcussitterquequaterquecaesariem, cumquaterram, mare, sideramovit.Talibusindemodisoraindignantiasolvit:Non ego pro mundi regno magis anxius illa tempestatefui, quacentumquisqueparabatinicereanguipedumcaptivobracchiacaelo.Namquamquamferushostiserat, tamenilludabunocorporeetexunapendebatoriginebellum.Nuncmihi, quatotumNereuscircumsonatorbem,perdendumestmortalegenus: perfluminaiuroinfera, subterrasStygiolabentialuco!cunctapriustemptata: sedinmedicabilecorpusenserecidendumest, neparssinceratrahatur.Suntmihisemidei, suntrusticanumina, nymphaefauniquesatyriqueetmonticolaesilvani:quosquoniamcaelinondumdignamurhonore,quasdedimuscerteterrashabitaresinamus.Ansatis, osuperi, tutosforecreditisillos,cummihi, quifulmen, quivoshabeoqueregoque,struxeritinsidiasnotusferitateLycaon?”Confremuereomnesstudiisqueardentibusausumtaliadeposcunt. Sic, cummanusinpiasaevitsanguineCaesareoRomanumexstinguerenomen,attonitumtantosubitaeterroreruinaehumanumgenusesttotusqueperhorruitorbis:nectibigrataminuspietas, Auguste, tuorumest,quamfuitillaIovi. Quipostquamvocemanuquemurmuraconpressit, tenueresilentiacuncti.Substititutclamorpressusgravitateregentis,Iuppiterhociterumsermonesilentiarupit:Ille quidem poenas, curam hanc dimittite, solvit.Quodtamenadmissum, quaesitvindicta, docebo.Contigeratnostrasinfamiatemporisaures;quamcupiensfalsamsummodelaborOlympoetdeushumanalustrosubimagineterras.Longamoraest, quantumnoxaesitubiquerepertum,enumerare: minorfuitipsainfamiavero.MaenalatransieramlatebrishorrendaferarumetcumCyllenegelidipinetaLycaei:Arcadishincsedesetinhospitatectatyranniingredior, traherentcumseracrepusculanoctem.Signadedivenissedeum, vulgusqueprecaricoeperat: inridetprimopiavotaLycaon,moxaitexperiar deus hic, discrimine aperto,ansitmortalis. Neceritdubitabileverum.’Noctegravemsomnonecopinaperderemortemeparat: haecilliplacetexperientiaveri.Neccontentuseoest: missidegenteMolossaobsidisuniusiugulummucroneresolvit,atqueitaseminecespartimferventibusartusmollitaquis, partimsubiectotorruitigni.Quodsimulinposuitmensis, egovindiceflammaindominodignosevertitectapenates.Territusipsefugit, nactusquesilentiarurisexululatfrustraqueloquiconatur: abipsoconligitosrabiem, solitaequecupidinecaedisvertiturinpecudesetnuncquoquesanguinegaudet.Invillosabeuntvestes, incruralacerti:fitlupusetveterisservatvestigiaformae.Canitieseademest, eademviolentiavultus,idemoculilucent, eademferitatisimagoest.Occiditunadomus. Sednondomusunaperiredignafuit: quaterrapatet, feraregnatErinys.Infacinusiurasseputes. Dentociusomnesquasmeruerepati (sic stat sententia) poenas.”DictaIovisparsvoceprobantstimulosquefrementiadiciunt, aliipartesadsensibusinplent.Esttamenhumanigenerisiacturadoloriomnibus, et, quaesitterraemortalibusorbaeformafutura, rogant, quissitlaturusinarastura, ferisneparetpopulandastradereterras.Taliaquaerentes (sibi enim fore cetera curae)rexsuperumtrepidarevetatsubolemqueprioridissimilempopulopromittitoriginemira.Iamqueeratintotassparsurusfulminaterras:sedtimuit, nefortesacertotabignibusaetherconciperetflammaslongusqueardesceretaxis:essequoqueinfatisreminiscitur, adforetempus,quomare, quotelluscorreptaqueregiacaeliardeatetmundimolesobsessalaboret.TelareponunturmanibusfabricataCyclopum:poenaplacetdiversa, genusmortalesubundisperdereetexomninimbosdemitterecaelo.ProtinusAeoliisAquilonemclauditinantrisetquaecumquefugantinductasflaminanubesemittitqueNotum. MadidisNotusevolatalis,terribilempiceatectuscaliginevultum:barbagravisnimbis, canisfluitundacapillis;frontesedentnebulae, rorantpennaequesinusque.Utquemanulatependentianubilapressit,fitfragor: hincdensifundunturabaetherenimbi.NuntiaIunonisvariosindutacoloresconcipitIrisaquasalimentaquenubibusadfert.Sternuntursegetesetdeploratacolonivotaiacent, longiqueperitlaborinritusanni.NeccaelocontentasuoestIovisira, sedillumcaeruleusfrateriuvatauxiliaribusundis.Convocathicamnes. Quipostquamtectatyranniintraveresui, “non est hortamine longo nuncaitutendum. Vires effundite vestras:sicopusest! aperitedomosacmoleremotafluminibusvestristotasinmittitehabenas!”Iusserat; hiredeuntacfontibusorarelaxantetdefrenatovolvunturinaequoracursu.Ipsetridentesuoterrampercussit: atillaintremuitmotuqueviaspatefecitaquarum.Exspatiataruuntperapertosfluminacamposcumquesatisarbustasimulpecudesquevirosquetectaquecumquesuisrapiuntpenetraliasacris.Siquadomusmansitpotuitqueresisteretantoindeiectamalo, culmentamenaltiorhuiusundategit, pressaequelatentsubgurgiteturres.Iamquemareettellusnullumdiscrimenhabebant:omniapontuserant; deerantquoquelitoraponto.Occupathiccollem, cumbasedetalteraduncaetducitremosillic, ubinuperararat,illesuprasegetesautmersaeculminavillaenavigat, hicsummapiscemdeprenditinulmo.Figiturinviridi, siforstulit, ancoraprato,autsubiectateruntcurvaevinetacarinae;et, modoquagracilesgramencarpserecapellae,nuncibideformesponuntsuacorporaphocae.MirantursubaqualucosurbesquedomosqueNereides, silvasquetenentdelphinesetaltisincursantramisagitataqueroborapulsant.Natlupusinteroves, fulvosvehitundaleones,undavehittigres, necviresfulminisapro,cruranecablatoprosuntvelociacervo.Quaesitisquediuterris, ubisisterepossit,inmarelassatisvolucrisvagadeciditalis.Obruerattumulosinmensalicentiaponti,pulsabantquenovimontanacacuminafluctus.Maximaparsundarapitur; quibusundapepercit,illoslongadomantinopiieiuniavictu.SeparatAoniosOetaeisPhocisabarvis,terraferax, dumterrafuit, sedtemporeinilloparsmarisetlatussubitarumcampusaquarum.Monsibiverticibuspetitarduusastraduobus,nomineParnasus, superantquecacuminanubes.HicubiDeucalion (nam cetera texerat aequor)cumconsortetoriparvaratevectusadhaesit,CorycidasnymphasetnuminamontisadorantfatidicamqueThemin, quaetuncoraclatenebat.Nonillomeliorquisquamnecamantioraequivirfuitautillametuentiorulladeorum.Iuppiterutliquidisstagnarepaludibusorbemetsuperessevirumdetotmodomilibusunum,etsuperessevidetdetotmodomilibusunam,innocuosambo, cultoresnuminisambo,nubiladisiecitnimbisqueaquiloneremotisetcaeloterrasostenditetaetheraterris.Necmarisiramanet, positoquetricuspidetelomulcetaquasrectorpelagisupraqueprofundumexstantematqueumerosinnatomuricetectumcaeruleumTritonavocatconchaequesonantiinspirareiubetfluctusqueetfluminasignoiamrevocaredato. Cavabucinasumiturilli,tortilis, inlatumquaeturbinecrescitabimo,bucina, quaemedioconcepitubiaeraponto,litoravocerepletsubutroqueiacentiaPhoebo.Tuncquoque, utoradeimadidarorantiabarbacontigitetcecinitiussosinflatareceptus,omnibusauditaesttellurisetaequorisundis,etquibusestundisaudita, coercuitomnes.Iammarelitushabet, plenoscapitalveusamnes,fluminasubsiduntcollesqueexirevidentur,surgithumus, crescuntlocadecrescentibusundis,postquediemlongamnudatacacuminasilvaeostenduntlimumquetenentinfronderelictum.Redditusorbiserat. Quempostquamviditinanemetdesolatasagerealtasilentiaterras,DeucalionlacrimisitaPyrrhamadfaturobortis:O soror, o coniunx, o femina sola superstes,quamcommunemihigenusetpatruelisorigo,deindetorusiunxit, nuncipsapericulaiungunt,terrarum, quascumquevidentoccasusetortus,nosduoturbasumus; posseditceterapontus.Haecquoqueadhucvitaenonestfiducianostraecertasatis; terrentetiamnuncnubilamentem.Quistibi, sisinemefatisereptafuisses,nuncanimus, miseranda, foret? quosolatimoremferremodoposses? quoconsolantedoleres?Namqueego (crede mihi) si te quoque pontus haberet,tesequerer, coniunx, etmequoquepontushaberet.Outinampossimpopulosrepararepaternisartibusatqueanimasformataeinfundereterrae!Nuncgenusinnobisrestatmortaleduobus(sic visum superis) hominumque exempla manemus.”Dixerat, etflebant. Placuitcaelesteprecarinumenetauxiliumpersacrasquaereresortes.Nullamoraest: adeuntpariterCephisidasundas,utnondumliquidas, siciamvadanotasecantes.Indeubilibatosinroravereliquoresvestibusetcapiti, flectuntvestigiasanctaeaddelubradeae, quorumfastigiaturpipallebantmuscostabantquesineignibusarae.Uttemplitetigeregradus, procumbituterquepronushumigelidoquepavensdeditosculasaxoatqueitasi precibusdixeruntnumina iustis victaremollescunt, siflectituriradeorum,dic, Themi, quagenerisdamnumreparabilenostriartesit, etmersisferopem, mitissima, rebus.”Motadeaestsortemquededit: “Discedite templo etvelatecaputcinctasqueresolvitevestesossaqueposttergummagnaeiactateparentis.”Obstipuerediu, rumpitquesilentiavocePyrrhaprioriussisquedeaeparererecusat,detquesibiveniampavidorogatore, pavetquelaedereiactatismaternasossibusumbras.Interearepetuntcaecisobscuralatebrisverbadataesortissecumintersequevolutant.IndePromethidesplacidisEpimethidadictismulcetetaut fallaxaitest sollertia nobis,autpiasuntnullumquenefasoraculasuadent.Magnaparensterraest, lapidesincorporeterraeossareordici; iacerehosposttergaiubemur.”ConiugisaugurioquamquamTitaniamotaest,spestamenindubioest: adeocaelestibusambodiffiduntmonitis. Sedquidtemptarenocebit?Disceduntvelantquecaputtunicasquerecinguntetiussoslapidessuapostvestigiamittunt.Saxa (quis hoc credat, nisi sit pro teste vetustas?)ponereduritiemcoeperesuumquerigoremmolliriquemoramollitaqueducereformam.Moxubicreveruntnaturaquemitiorilliscontigit, utquaedam, sicnonmanifesta, videriformapotesthominis, sed, utidemarmorecoepta,nonexactasatisrudibusquesimillimasignis.Quaetamenexillisaliquoparsumidasucoetterrenafuit, versaestincorporisusum;quodsolidumestflectiquenequit, mutaturinossa;quaemodovenafuit, subeodemnominemansit;inquebrevispatiosuperorumnuminesaxamissavirimanibusfaciemtraxerevirorum,etdefemineoreparataestfeminaiactu.Indegenusdurumsumusexperiensquelaborumetdocumentadamusquasimusoriginenati.Ceteradiversistellusanimaliaformisspontesuapeperit, postquamvetusumorabignepercaluitsolis, caenumqueudaequepaludesintumuereaestu, fecundaqueseminarerumvivacinutritasoloceumatrisinalvocreveruntfaciemquealiquamceperemorando.SicubideseruitmadidosseptemfluusagrosNilusetantiquosuafluminareddiditalveoaetherioquerecensexarsitsiderelimus,plurimacultoresversisanimaliaglaebisinveniunt, etinhisquaedammodocoeptaperipsumnascendispatium, quaedaminperfectasuisquetruncavidentnumeris; eteodemincorporesaepealteraparsvivit, rudisestparsalteratellus.Quippeubitemperiemsumpsereumorquecalorque,concipiunt, etabhisoriunturcunctaduobus;cumquesitignisaquaepugnax, vaporumidusomnesrescreat, etdiscorsconcordiafetibusaptaest.Ergoubidiluviotelluslutulentarecentisolibusaetheriisaltoquerecanduitaestu,ediditinnumerasspecies, partimquefigurasrettulitantiquas, partimnovamonstracreavit.Illaquidemnollet, sedtequoque, maximePython,tumgenuit, populisquenovis, incogniteserpens,terroreras: tantumspatiidemontetenebas.Huncdeusarquitenens, etnumquamtalibusarmisantenisiindammiscapreisquefugacibususus,millegravemtelisexhaustapaenepharetraperdiditeffusopervulneranigraveneno.Neveoperisfamampossetdelerevetustas,instituitsacroscelebricertamineludos,Pythiaperdomitaeserpentisnominedictos.Hiciuvenumquicumquemanupedibusverotavevicerat, aesculeaecapiebatfrondishonorem:nondumlauruserat, longoquedecentiacrinetemporacingebatdequalibetarborePhoebus.PrimusamorPhoebiDaphnePeneia, quemnonforsignaradedit, sedsaevaCupidinisira.Deliushunc, nupervictaserpentesuperbus,videratadductoflectentemcornuanervoquidquetibi, lascive puer, cum fortibus armis?”dixerat, “ista decent umeros gestamina nostros,quidarecertaferae, darevulnerapossumushosti,quimodopestiferototiugeraventreprementemstravimusinnumeristumidumPythonasagittis.Tufacenescioquosestocontentusamoresinritaretua, neclaudesadserenostras.”FiliushuicVenerisfigat tuus omnia, Phoebe,temeusarcus:” aitquantoque animalia cedunt cunctadeotantominoresttuaglorianostra.”DixitetelisopercussisaerepennisinpigerumbrosaParnasiconstititarceequesagittiferaprompsitduotelapharetradiversorumoperum: fugathoc, facitilludamorem.Quodfacit, auratumestetcuspidefulgetacuta;quodfugat, obtusumestethabetsubharundineplumbum.HocdeusinnymphaPeneidefixit, atillolaesitApollineastraiectaperossamedullas.Protinusalteramat, fugitalteranomenamantissilvarumtenebriscaptivarumqueferarumexuviisgaudensinnuptaequeaemulaPhoebes.Vittacoercebatpositossinelegecapillos.Multiillampetiere, illaaversatapetentesinpatiensexpersquevirinemoraavialustrat,necquidHymen, quidAmor, quidsintconubiacurat.Saepepaterdixitgenerum mihi, filia, debes,”saepepaterdixitdebes mihi nata, nepotes:”illa, velutcrimentaedasexosaiugales,pulchraverecundosuffunditurorarubore,inquepatrisblandishaerenscervicelacertisda mihi perpetua, genitor carissime,” dixit virginitate frui: dedit hoc pater ante Dianae.”Illequidemobsequitur, sedtedecoristequodoptasessevetat. Votoquetuotuaformarepugnat:PhoebusamatvisaequecupitconubiaDaphnes,quodquecupit, sperat, suaqueillumoraculafallunt.Utquelevesstipulaedemptisadolenturaristis,utfacibussaepesardent, quasforteviatorvelnimisadmovitveliamsublucereliquit,sicdeusinflammasabiit, sicpectoretotourituretsterilemsperandonutritamorem.Spectatinornatoscollopenderecapillosetquid, si comantur?” ait. Videt igne micantes sideribussimilesoculos, videtoscula, quaenonestvidissesatis; laudatdigitosquemanusquebracchiaqueetnudosmediapluspartelacertos.Siqualatent, melioraputat. Fugitociorauraillalevinequeadhaecrevocantisverbaresistit:Nympha, precor, Penei, mane! Non insequor hostis:nympha, mane! sicagnalupum, siccervaleonem,sicaquilampennafugiunttrepidantecolumbae,hostesquaequesuos: amorestmihicausasequendi.Memiserum! nepronacadasindignavelaedicruranotentsentesetsimtibicausadoloris.Aspera, quaproperas, locasunt. Moderatius, oro,currefugamqueinhibe; moderatiusinsequaripse.Cuiplaceas, inquiretamen. Nonincolamontis,nonegosumpastor, nonhicarmentagregesquehorridusobservo. Nescis, temeraria, nescisquemfugias, ideoquefugis. MihiDelphicatellusetClarosetTenedosPatareaqueregiaservit,Iuppiterestgenitor; permequoderitquefuitqueestquepatet; permeconcordantcarminanervis.Certaquidemnostraest, nostratamenunasagittacertior, invacuoquaevulnerapectorefecit.Inventummedicinameumest, opiferqueperorbemdicor, etherbarumsubiectapotentianobis:eimihi, quodnullisamorestsanabilisherbisnecprosuntdomino, quaeprosuntomnibus, artes.”PluralocuturumtimidoPeneiacursufugitcumqueipsoverbainperfectareliquit,tumquoquevisadecens. Nudabantcorporaventi,obviaqueadversasvibrabantflaminavestes,etlevisinpulsosretrodabatauracapillos,auctaqueformafugaest. Sedenimnonsustinetultraperdereblanditiasiuvenisdeus, utquemonebatipseAmor, admissosequiturvestigiapassu.UtcanisinvacuoleporemcumGallicusarvovidit, ethicpraedampedibuspetit, illesalutem:alterinhaesurosimilisiamiamqueteneresperatetextentostringitvestigiarostro,alterinambiguoest, ansitconprensus, etipsismorsibuseripiturtangentiaqueorarelinquit:sicdeusetvirgoesthicspeceler, illatimore.QuitameninsequiturpennisadiutusAmoris,ociorestrequiemquenegattergoquefugacisinminetetcrinemsparsumcervicibusadflat.ViribusabsumptisexpalluitillacitaequevictalaborefugaespectansPeneidasundasfer paterinquitopem si flumina numen habetis.Quanimiumplacui, mutandoperdefiguram!”Vixprecefinitatorporgravisoccupatartus:molliacingunturtenuipraecordialibro,infrondemcrines, inramosbracchiacrescunt,pesmodotamveloxpigrisradicibushaeret,oracacumenhabet; remanetnitorunusinilla.HancquoquePhoebusamat, positaqueinstipitedextrasentitadhuctrepidarenovosubcorticepectusconplexusquesuisramos, utmembra, lacertisosculadatligno: refugittamenosculalignum.Cuideusat quoniam coniunx mea non potes esse,arboreriscertedixitmea. Semper habebunt tecoma, tecitharae, tenostrae, laure, pharetrae:tuducibusLatiisaderis, cumlaetatriumphumvoxcanetetvisentlongasCapitoliapompas:postibusAugustiseademfidissimacustosanteforesstabismediamquetueberequercum,utquemeumintonsiscaputestiuvenalecapillis,tuquoqueperpetuossempergerefrondishonores.”FinieratPaean: factismodolaurearamisadnuitutquecaputvisaestagitassecacumen.EstnemusHaemoniae, praeruptaquodundiqueclauditsilva: vocantTempe. PerquaePeneusabimoeffususPindospumosisvolviturundis,deiectuquegravitenuesagitantiafumosnubilaconducitsummisqueadsperginesilvisinpluitetsonituplusquamvicinafatigat.Haecdomus, haecsedes, haecsuntpenetraliamagniamnis; inhisresidensfactodecautibusantro,undisiuradabatnymphisquecolentibusundas.Conveniuntillucpopulariafluminaprimum,nescia, gratenturconsolenturneparentem,populiferSperchiosetinrequietusEnipeusApidanusquesenexlenisqueAmphrysosetAeas,moxqueamnesalii, qui, quatulitimpetusillos,inmarededucuntfessaserroribusundas.InachusunusabestimoquereconditusantrofletibusaugetaquasnatamquemiserrimusIolugetutamissam. Nescit, vitanefruatur,ansitapudmanes; sedquamnoninvenitusquam.esseputatnusquamatqueanimopeioraveretur.VideratapatrioredeuntemIuppiterillamflumineeto virgo Iove digna tuoque beatum nescioquemfacturatoro, petedixeratumbras altorumnemorum” (et nemorum monstraverat umbras),dum calet et medio sol est altissimus orbe.Quodsisolatimeslatebrasintrareferarum,praesidetutadeonemorumsecretasubibis,necdeplebedeo, sedquicaelestiamagnasceptramanuteneo, sedquivagafulminamitto.Nefugeme!”—fugiebat enim. Iam pascua Lernae consitaquearboribusLyrceareliqueratarva,cumdeusinductalatascaligineterrasocculuittenuitquefugamrapuitquepudorem.IntereamediosIunodespexitinagrosetnoctisfaciemnebulasfecissevolucressubnitidomiratadie, nonfluminisillasesse, necumentisensittellureremitti;atquesuusconiunxubisitcircumspicit, utquaedeprensitotiensiamnossetfurtamariti.Quempostquamcaelononrepperit, “aut ego fallor,autegolaedorait, delapsaque ab aethere summo constititinterrisnebulasquerecedereiussit.ConiugisadventumpraesenseratinquenitentemInachidosvultusmutaveratilleiuvencam.Bosquoqueformosaest. SpeciemSaturniavaccae,quamquaminvita, probat, necnonetcuiusetundequovesitarmento, veriquasinesciaquaerit.Iuppitereterragenitammentitur, utauctordesinatinquiri. PetithancSaturniamunus.Quidfaciat? crudelesuosaddicereamores,nondaresuspectumest. Pudorestquisuadeatillinc,hincdissuadetamor. Victuspudoressetamore;sedlevesimunussociaegenerisquetoriquevaccanegaretur, poteratnonvaccavideri.PaelicedonatanonprotinusexuitomnemdivametumtimuitqueIovemetfuitanxiafurti,donecArestoridaeservandamtradiditArgo.CentumluminibuscinctumcaputArgushabebat:indesuisvicibuscapiebantbinaquietem,ceteraservabantatqueinstationemanebant.Constiteratquocumquemodo, spectabatadIo:anteoculosIo, quamvisaversus, habebat.Lucesinitpasci; cumsoltelluresubaltaest,clauditetindignocircumdatvinculacollo.frondibusarboreisetamarapasciturherba,proquetoroterraenonsempergramenhabentiincubatinfelixlimosaquefluminapotat.IllaetiamsupplexArgocumbracchiavellettendere, nonhabuit, quaebracchiatenderetArgo,etconataquerimugitusediditorepertimuitquesonospropriaqueexterritavoceest.Venitetadripas, ubiluderesaepesolebat,Inachidasripas; novaqueutconspexitinundacornua, pertimuitsequeexsternatarefugit.Naidesignorant, ignoratetInachusipse,quaesit; atillapatremsequitursequiturquesororesetpatiturtangisequeadmirantibusoffert.DecerptasseniorporrexeratInachusherbas:illamanuslambitpatriisquedatosculapalmisnecretinetlacrimaset, simodoverbasequantur,oretopemnomenquesuumcasusqueloquatur.Litteraproverbis, quampesinpulvereduxit,corporisindiciummutatitristeperegit.Me miserum!” exclamat pater Inachus inque gementis cornibusetniveaependenscerviceiuvencaeme miserum!” ingeminat, “tune es quaesita per omnes nata, mihiterras? tunoninventarepertaluctuseraslevior. Reticesnecmutuanostrisdictarefers, altotantumsuspiriaducispectore, quodqueunumpotes, admeaverbaremugis.Attibiegoignarusthalamostaedasqueparabam,spesquefuitgenerimihiprima, secundanepotum.Degregenunctibivir, nuncdegregenatushabendus.Necfinirelicettantosmihimortedolores,sednocetessedeum, praeclusaqueianualetiaeternumnostrosluctusextenditinaevum?”TaliamaerentemstellatussubmovetArgusereptamquepatridiversainpascuanatamabstrahit. Ipseproculmontissublimecacumenoccupat, undesedenspartesspeculaturinomnes.NecsuperumrectormalatantaPhoronidosultraferrepotestnatumquevocat, quemlucidapartuPleiasenixaest, letoquedetimperatArgum.Parvamoraestalaspedibusvirgamquepotentisomniferamsumpsissemanutegimenquecapillis.Haecubidisposuit, patriaIovenatusabarcedesilitinterras. Illictegimenqueremovitetposuitpennas, tantummodovirgaretentaest.Hacagit, utpastor, perdeviaruracapellas,dumvenit, adductasetstructiscantatavenis.VocenovacaptuscustosIunoniusat tu,quisquises, hocpoterasmecumconsideresaxo,”Argusait, “neque enim pecori fecundior ullo herbalocoest, aptamquevidespastoribusumbram.”SeditAtlantiadeseteuntemmultaloquendodetinuitsermonediemiunctisquecanendovincereharundinibusservantialuminatemptat.Illetamenpugnatmollesevinceresomnoset, quamvissoporestoculorumpartereceptus,partetamenvigilat. Quaeritquoque (namque reperta fistulanupererat), quasitrationereperta.TumdeusArcadiae gelidis in montibusinquit inter hamadryadas celeberrima Nonacrinas naiasunafuit; nymphaeSyringavocabant.Nonsemeletsatyroseluseratillasequentesetquoscumquedeosumbrosaquesilvaferaxquerushabet. Ortygiamstudiisipsaquecolebatvirginitatedeam. RituquoquecinctaDianaefalleretetpossetcrediLatonia, sinoncorneushuicarcus, sinonforetaureusilli.Sicquoquefallebat. RedeuntemcolleLycaeoPanvidethancpinuquecaputpraecinctusacutataliaverbarefert”—restabat verba referre etprecibusspretisfugisseperavianympham,donecharenosiplacidumLadonisadamnemvenerit. Hicillamcursuminpedientibusundis,utsemutarentliquidasorassesorores,Panaque, cumprensamsibiiamSyringaputaret,corporepronymphaecalamostenuissepalustres.Dumqueibisuspirat, motosinharundineventoseffecissesonumtenuemsimilemquequerenti.Artenovavocisquedeumdulcedinecaptumhoc mihi concilium tecumdixissemanebit!‘atqueitadisparibuscalamisconpagineceraeinterseiunctisnomentenuissepuellae.TaliadicturusviditCylleniusomnessuccubuisseoculosadopertaqueluminasomno.Supprimitextemplovocemfirmatquesoporemlanguidapermulcensmedicataluminavirga.Necmora, falcatonutantemvulneratensequacolloestconfinecaput, saxoquecruentumdeicitetmaculatpraeruptamsanguinerupem.Arge, iaces, quodqueintotluminalumenhabebas,exstinctumest, centumqueoculosnoxoccupatuna.ExcipithosvolucrisquesuaeSaturniapenniscollocatetgemmiscaudamstellantibusinplet.ProtinusexarsitnectemporadistulitiraehorriferamqueoculisanimoqueobiecitErinynpaelicisArgolicaestimulosqueinpectorecaecoscondiditetprofugampertotumterruitorbem.Ultimusinmensorestabas, Nile, labori.Quemsimulactetigit, positisinmargineripaeprocubuitgenibusresupinoquearduacollo,quospotuitsolos, tollensadsideravultusetgemituetlacrimisetluctisonomugitucumIovevisaquerifinemqueoraremalorum.Coniugisillesuaeconplexuscollalacertis,finiatutpoenastandem, rogatinquefuturum ponemetusinquit; “numquam tibi causa doloris haecerit:” et Stygias iubet hoc audire paludes.Utlenitadeaest, vultuscapitillaprioresfitquequodantefuit: fugiuntecorporesaetae,cornuadecrescunt, fitluminisartiororbis,contrahiturrictus, redeuntumeriquemanusque,ungulaqueinquinosdilapsaabsumiturungues:debovenilsuperestformaenisicandorinilla.Officioquepedumnymphecontentaduorumerigiturmetuitqueloqui, nemoreiuvencaemugiat, ettimideverbaintermissaretemptat.Nuncdealinigeracoliturceleberrimaturba,nuncEpaphusmagnigenitusdeseminetandemcredituresseIovis, perqueurbesiunctaparentitemplatenet. FuithuicanimisaequalisetannisSolesatusPhaethon. QuemquondammagnaloquentemnecsibicedentemPhoeboqueparentesuperbumnontulitInachides, “matrique aitomnia demens credisetestumidusgenitorisimaginefalsi.”ErubuitPhaethoniramquepudorerepressitettulitadClymenenEpaphiconviciamatrem;quoquemagis doleas genetrix,” aitille ego liber,illeferoxtacui. Pudethaecopprobrianobisetdicipotuisseetnonpotuisserefelli.Attu, simodosumcaelestistirpecreatus,edenotamtantigenerismequeadserecaelo.”DixitetinplicuitmaternobracchiacolloperquesuumMeropisquecaputtaedasquesororumtraderetoravitverisibisignaparentis.Ambiguum, Clymene, precibusPhaethontisaniramotamagisdictisibicriminisutraquecaelobracchiaporrexitspectansqueadluminasolisper iubar hocinquitradiis insigne coruscis,nate, tibiiuro, quodnosauditquevidetque,hocte, quemspectas, hocte, quitemperatorbem,Solesatum. Sifictaloquor, negetipsevidendumsemihi, sitqueoculisluxistanovissimanostris.Neclonguspatrioslaboresttibinossepenates:undeoritur, domusestterraeconterminanostrae.Simodofertanimus, gradereetscitabereabipso.”EmicatextemplolaetusposttaliamatrisdictasuaePhaethonetconcipitaetheramente,AethiopasquesuospositosquesubignibusIndossidereistransitpatriosqueaditinpigerortus.
Regia Solis erat sublimibus alta columnis,clara micante auro flammasque imitante pyropo:cuius ebur nitidum fastigia summa tegebat,argenti bifores radiabant lumine valvae.Materiam superabat opus: nam Mulciber illicaequora caelarat medias cingentia terras,terrarumque orbem, caelumque quod inminet orbi.Caeruleos habet unda deos, Tritona canorumProteaque ambiguum, balaenarumque prementemAegaeona suis inmania terga lacertis,Doridaque et natas, quarum pars nare videtur,pars in mole sedens virides siccare capillos,pisce vehi quaedam: facies non omnibus una,non diversa tamen, qualem decet esse sororum.Terra viros urbesque gerit silvasque ferasquefluminaque et nymphas et cetera numina ruris.Haec super imposita est caeli fulgentis imagosignaque sex foribus dextris totidemque sinistris.Quo simul acclivi Clymeneia limite prolesvenit et intravit dubitati tecta parentis,protinus ad patrios sua fert vestigia vultusconsistitque procul: neque enim propiora ferebatlumina. Purpurea velatus veste sedebatin solio Phoebus claris lucente smaragdis.A dextra laevaque Dies et Mensis et AnnusSaeculaque et positae spatiis aequalibus HoraeVerque novum stabat cinctum florente corona,stabat nuda Aestas et spicea serta gerebat,stabat et Autumnus, calcatis sordidus uvis,et glacialis Hiems, canos hirsuta capillos.Inde loco medius rerum novitate paventemSol oculis iuvenem, quibus adspicit omnia, vidit“quae” que “viae tibi causa? quid hac” ait “arce petisti,progenies, Phaethon, haud infitianda parenti?”Ille refert “o lux inmensi publica mundi,Phoebe pater, si das usum mihi nominis huiusnec falsa Clymene culpam sub imagine celat,pignera da, genitor, per quae tua vera propagocredar, et hunc animis errorem detrahe nostris.”Dixerat: at genitor circum caput omne micantesdeposuit radios propiusque accedere iussit;amplexuque dato “nec tu meus esse negaridignus es, et Clymene veros” ait “edidit ortus.Quoque minus dubites, quodvis pete munus, ut illudme tribuente feras. Promissis testis adestodis iuranda palus, oculis incognita nostris.”Vix bene desierat, currus rogat ille paternosinque diem alipedum ius et moderamen equorum.Paenituit iurasse patrem. Qui terque quaterqueconcutiens inlustre caput “temeraria” dixitvox mea facta tua est. Utinam promissa liceretnon dare! confiteor, solum hoc tibi, nate, negarem.Dissuadere licet. Non est tua tuta voluntas.Magna petis, Phaethon, et quae nec viribus istismunera conveniant nec tam puerilibus annis.Sors tua mortalis, non est mortale quod optas.Plus etiam, quam quod superis contingere possit,nescius adfectas. Placeat sibi quisque licebit,non tamen ignifero quisquam consistere in axeme valet excepto. Vasti quoque rector Olympi,qui fera terribili iaculatur fulmina dextra,non agat hos currus: et quid Iove maius habemus?Ardua prima via est et qua vix mane recentesenitantur equi: medio est altissima caelo,unde mare et terras ipsi mihi saepe viderefit timor, et pavida trepidat formidine pectus.Ultima prona via est et eget moderamine certo:tunc etiam quae me subiectis excipit undis,ne ferar in praeceps, Tethys solet ipsa vereri.Adde quod adsidua rapitur vertigine caelumsideraque alta trahit celerique volumine torquet.Nitor in adversum, nec me, qui cetera, vincitimpetus, et rapido contrarius evehor orbi.Finge datos currus: quid ages? poterisne rotatisobvius ire polis, ne te citus auferat axis?Forsitan et lucos illic urbesque deorumconcipias animo delubraque ditia donisesse? per insidias iter est formasque ferarum.Utque viam teneas nulloque errore traharis,per tamen adversi gradieris cornua tauriHaemoniosque arcus violentique ora leonissaevaque circuitu curvantem bracchia longoscorpion atque aliter curvantem bracchia cancrum.Nec tibi quadrupedes animosos ignibus illis,quos in pectore habent, quos ore et naribus efflant,in promptu regere est: vix me patiuntur, ubi acresincaluere animi, cervixque repugnat habenis.At tu, funesti ne sim tibi muneris auctor,nate, cave, dum resque sinit, tua corrige vota.Scilicet ut nostro genitum te sanguine credas,pignera certa petis? do pignera certa timendoet patrio pater esse metu probor. Adspice vultusecce meos; utinamque oculos in pectora possesinserere et patrias intus deprendere curas!Denique quidquid habet dives, circumspice, mundus,eque tot ac tantis caeli terraeque marisqueposce bonis aliquid: nullam patiere repulsam.Deprecor hoc unum, quod vero nomine poena,non honor est: poenam, Phaethon, pro munere poscis.Quid mea colla tenes blandis, ignare, lacertis?ne dubita, dabitur (Stygias iuravimus undas)quodcumque optaris: sed tu sapientius opta.”Finierat monitus: dictis tamen ille repugnatpropositumque premit flagratque cupidine currus.Ergo qua licuit genitor cunctatus ad altosdeducit iuvenem, Vulcania munera, currus.Aureus axis erat, temo aureus, aurea summaecurvatura rotae, radiorum argenteus ordo;per iuga chrysolithi positaeque ex ordine gemmaeclara repercusso reddebant lumina Phoebo.Dumque ea magnanimus Phaethon miratur opusqueperspicit, ecce vigil nitido patefecit ab ortupurpureas Aurora fores et plena rosarumatria. Diffugiunt stellae, quarum agmina cogitLucifer et caeli statione novissimus exit.Quem petere ut terras mundumque rubescere viditcornuaque extremae velut evanescere lunae,iungere equos Titan velocibus imperat Horis.Iussa deae celeres peragunt, ignemque vomentes,ambrosiae suco saturos, praesepibus altisquadrupedes ducunt adduntque sonantia frena.Tum pater ora sui sacro medicamine naticontigit et rapidae fecit patientia flammaeimposuitque comae radios, praesagaque luctuspectore sollicito repetens suspiria dixit:“Si potes his saltem monitis parere parentis,parce, puer, stimulis et fortius utere loris:sponte sua properant; labor est inhibere volentes.Nec tibi directos placeat via quinque per arcus:sectus in obliquum est lato curvamine limes,zonarumque trium contentus fine polumqueeffugit australem iunctamque aquilonibus arcton.Hac sit iter: manifesta rotae vestigia cernes.Utque ferant aequos et caelum et terra calores,nec preme nec summum molire per aethera currum.Altius egressus caelestia tecta cremabis,inferius terras: medio tutissimus ibis.Neu te dexterior tortum declinet ad anguem,neve sinisterior pressam rota ducat ad aram:inter utrumque tene. Fortunae cetera mando,quae iuvet et melius quam tu tibi, consulat opto.Dum loquor, Hesperio positas in litore metasumida nox tetigit. Non est mora libera nobis:poscimur: effulget tenebris aurora fugatis.Corripe lora manu, vel, si mutabile pectusest tibi, consiliis, non curribus utere nostris,dum potes et solidis etiamnunc sedibus adstasdumque male optatos nondum premis inscius axes.Quae tutus spectes, sine me dare lumina terris!”Occupat ille levem iuvenali corpore currum,statque super manibusque datas contingere habenasgaudet et invito grates agit inde parenti.Interea volucres Pyrois et Eous et Aethon,Solis equi, quartusque Phlegon, hinnitibus aurasflammiferis implent pedibusque repagula pulsant.Quae postquam Tethys, fatorum ignara nepotisreppulit, et facta est inmensi copia caeli,corripuere viam pedibusque per aera motisobstantes scindunt nebulas pennisque levatipraetereunt ortos isdem de partibus Euros.Sed leve pondus erat, nec quod cognoscere possentSolis equi, solitaque iugum gravitate carebat;utque labant curvae iusto sine pondere navesperque mare instabiles nimia levitate feruntur,sic onere adsueto vacuus dat in aera saltussuccutiturque alte similisque est currus inani.Quod simulac sensere, ruunt tritumque relinquuntquadriiugi spatium, nec quo prius ordine currunt.Ipse pavet nec qua commissas flectat habenas,nec scit, qua sit iter; nec, si sciat, imperet illis.Tum primum radiis gelidi caluere trioneset vetito frustra temptarunt aequore tingi,quaeque polo posita est glaciali proxima serpens,frigore pigra prius nec formidabilis ulli,incaluit sumpsitque novas fervoribus iras.Te quoque turbatum memorant fugisse, Boote,quamvis tardus eras et te tua plaustra tenebant.Ut vero summo despexit ab aethere terrasinfelix Phaethon penitus penitusque iacentes,palluit et subito genua intremuere timore,suntque oculis tenebrae per tantum lumen obortae.Et iam mallet equos numquam tetigisse paternos,iam cognosse genus piget et valuisse rogando,iam Meropis dici cupiens ita fertur, ut actapraecipiti pinus borea, cui victa remisitfrena suus rector, quam dis votisque reliquit.Quid faciat? multum caeli post terga relictum,ante oculos plus est! animo metitur utrumque,et modo quos illi fatum contingere non est,prospicit occasus, interdum respicit ortus:quidque agat ignarus stupet et nec frena remittitnec retinere valet nec nomina novit equorum.Sparsa quoque in vario passim miracula caelovastarumque videt trepidus simulacra ferarum.Est locus, in geminos ubi bracchia concavat arcusscorpius et cauda flexisque utrimque lacertisporrigit in spatium signorum membra duorum.Hunc puer ut nigri madidum sudore venenivulnera curvata minitantem cuspide vidit,mentis inops gelida formidine lora remisit.Quae postquam summum tetigere iacentia tergum,exspatiantur equi, nulloque inhibente per aurasignotae regionis eunt, quaque impetus egit,hac sine lege ruunt altoque sub aethere fixisincursant stellis rapiuntque per avia currum.Et modo summa petunt, modo per declive viasquepraecipites spatio terrae propiore feruntur.Inferiusque suis fraternos currere Lunaadmiratur equos, ambustaque nubila fumant;corripitur flammis ut quaeque altissima, tellusfissaque agit rimas et sucis aret ademptis.Pabula canescunt, cum frondibus uritur arbor,materiamque suo praebet seges arida damno.Parva queror: magnae pereunt cum moenibus urbes,cumque suis totas populis incendia gentesin cinerem vertunt. Silvae cum montibus ardent,ardet Athos Taurusque Cilix et Tmolus et Oeteet tum sicca, prius creberrima fontibus, Ide,virgineusque Helicon et nondum Oeagrius Haemus;ardet in inmensum geminatis ignibus AetnaParnasusque biceps et Eryx et Cynthus et Othrys,et tandem nivibus Rhodope caritura, MimasqueDindymaque et Mycale natusque ad sacra Cithaeron.Nec prosunt Scythiae sua frigora: Caucasus ardetOssaque cum Pindo maiorque ambobus Olympusaeriaeque Alpes et nubifer Appenninus.Tum vero Phaethon cunctis e partibus orbemadspicit accensum nec tantos sustinet aestus,ferventesque auras velut e fornace profundaore trahit currusque suos candescere sentit;et neque iam cineres eiectatamque favillamferre potest calidoque involvitur undique fumo,quoque eat, aut ubi sit, picea caligine tectusnescit et arbitrio volucrum raptatur equorum.Sanguine tum credunt in corpora summa vocatoAethiopum populos nigrum traxisse colorem.Tum facta est Libye raptis umoribus aestuarida, tum nymphae passis fontesque lacusquedeflevere comis: quaerit Boeotia Dircen,Argos Amymonen, Ephyre Pirenidas undas.Nec sortita loco distantes flumina ripastuta manent: mediis Tanais fumavit in undisPeneusque senex Teuthranteusque Caicuset celer Ismenos cum Phegiaco Erymanthoarsurusque iterum Xanthus flavusque Lycormas,quique recurvatis ludit Maeandrus in undis.Mygdoniusque Melas et Taenarius Eurotas.Arsit et Euphrates Babylonius, arsit OrontesThermodonque citus Gangesque et Phasis et Hister.Aestuat Alpheus, ripae Spercheides ardent,quodque suo Tagus amne vehit, fluit ignibus aurum,et quae Maeonias celebrabant carmine ripasflumineae volucres, medio caluere Caystro.Nilus in extremum fugit perterritus orbemocculuitque caput, quod adhuc latet: ostia septempulverulenta vacant, septem sine flumine valles.Fors eadem Ismarios Hebrum cum Strymone siccatHesperiosque amnes Rhenum Rhodanumque Padumque,cuique fuit rerum promissa potentia, Thybrin.Dissilit omne solum, penetratque in Tartara rimislumen et infernum terret cum coniuge regem.Et mare contrahitur, siccaeque est campus harenaequod modo pontus erat: quosque altum texerat aequor,exsistunt montes et sparsas Cycladas augent.Ima petunt pisces, nec se super aequora curvitollere consuetas audent delphines in auras;corpora phocarum summo resupina profundoexanimata natant. Ipsum quoque Nerea fama estDoridaque et natas tepidis latuisse sub antris.Ter Neptunus aquis cum torvo bracchia vultuexserere ausus erat, ter non tulit aeris ignes.Alma tamen Tellus, ut erat circumdata ponto,inter aquas pelagi contractosque undique fontes,qui se condiderant in opacae viscera matris,sustulit oppressos collo tenus arida vultusopposuitque manum fronti magnoque tremoreomnia concutiens paulum subsedit et infraquam solet esse fuit, siccaque ita voce locuta est:“Si placet hoc, meruique, quid o tua fulmina cessant,summe deum? liceat periturae viribus ignisigne perire tuo clademque auctore levare.Vix equidem fauces haec ipsa in verba resolvo”(presserat ora vapor): “tostos en adspice crinesinque oculis tantum, tantum super ora favillae.Hosne mihi fructus, hunc fertilitatis honoremofficiique refers, quod adunci vulnera aratrirastrorumque fero totoque exerceor anno,quod pecori frondes, alimentaque mitia, fruges,humano generi, vobis quoque tura ministro?Sed tamen exitium fac me meruisse: quid undae,quid meruit frater? cur illi tradita sorteaequora decrescunt et ab aethere longius absunt?Quodsi nec fratris nec te mea gratia tangit,at caeli miserere tui. Circumspice utrumque,fumat uterque polus. Quos si vitiaverit ignis,atria vestra ruent. Atlas en ipse laboratvixque suis umeris candentem sustinet axem.Si freta, si terrae pereunt, si regia caeli,in chaos antiquum confundimur. Eripe flammis,siquid adhuc superest, et rerum consule summae.”Dixerat haec Tellus: neque enim tolerare vaporemulterius potuit nec dicere plura: suumquerettulit os in se propioraque manibus antra.At pater omnipotens, superos testatus et ipsum,qui dederat currus, nisi opem ferat, omnia fatointeritura gravi, summam petit arduus arcem,unde solet nubes latis inducere terris,unde movet tonitrus vibrataque fulmina iactat.Sed neque quas posset terris inducere nubestunc habuit, nec quos caelo demitteret imbres.Intonat et dextra libratum fulmen ab auremisit in aurigam pariterque animaque rotisqueexpulit et saevis compescuit ignibus ignes.Consternantur equi et saltu in contraria factocolla iugo eripiunt abruptaque lora relinquunt.Illic frena iacent, illic temone revulsusaxis, in hac radii fractarum parte rotarum,sparsaque sunt late laceri vestigia currus.At Phaethon rutilos flamma populante capillos,volvitur in praeceps longoque per aera tractufertur, ut interdum de caelo stella serenoetsi non cecidit, potuit cecidisse videri.Quem procul a patria diverso maximus orbeexcipit Eridanus fumantiaque abluit ora.Naïdes Hesperiae trifida fumantia flammacorpora dant tumulo, signant quoque carmine saxum:HIC SITUS EST PHAETHON, CURRUS AURIGA PATERNI:QUEM SI NON TENUIT, MAGNIS TAMEN EXCIDIT AUSIS.Nam pater obductos, luctu miserabilis aegrocondiderat vultus: et, si modo credimus, unumisse diem sine sole ferunt: incendia lumenpraebebant aliquisque malo fuit usus in illo.At Clymene postquam dixit quaecumque fueruntin tantis dicenda malis, lugubris et amenset laniata sinus totum percensuit orbem,exanimesque artus primo, mox ossa requirensrepperit (ossa tamen peregrina condita ripa!),incubuitque loco nomenque in marmore lectumperfudit lacrimis et aperto pectore fovit.Nec minus Heliades lugent et inania mortimunera dant lacrimas, et caesae pectora palmisnon auditurum miseras Phaethonta querellasnocte dieque vocant adsternunturque sepulcro.Luna quater iunctis implerat cornibus orbem:illae more suo (nam morem fecerat usus)plangorem dederant. E quis Phaethusa, sororummaxima, cum vellet terra procumbere, questa estderiguisse pedes. Ad quam conata venirecandida Lampetie subita radice retenta est.Tertia cum crinem manibus laniare pararet,avellit frondes; haec stipite crura teneri,illa dolet fieri longos sua bracchia ramos.Dumque ea mirantur, complectitur inguina cortex,perque gradus uterum pectusque umerosque manusqueambit et exstabant tantum ora vocantia matrem.Quid faciat mater, nisi, quo trahat impetus illam,huc eat atque illuc, et, dum licet, oscula iungat?Non satis est; truncis avellere corpora temptat,et teneros manibus ramos abrumpit; at indesanguineae manant, tamquam de vulnere, guttae.“Parce, precor, mater”, quaecumque est saucia, clamat,“parce, precor: nostrum laceratur in arbore corpus.iamque vale” —cortex in verba novissima venit.Inde fluunt lacrimae, stillataque sole rigescuntde ramis electra novis, quae lucidus amnisexcipit et nuribus mittit gestanda Latinis.Adfuit huic monstro proles Stheneleia Cycnus,qui tibi materno quamvis a sanguine iunctus,mente tamen, Phaethon, propior fuit. Ille relicto(nam Ligurum populos et magnas rexerat urbes)imperio ripas virides amnemque querellisEridanum implerat silvamque sororibus auctam,cum vox est tenuata viro, canaeque capillosdissimulant plumae, collumque a pectore longeporrigitur, digitosque ligat iunctura rubentes,penna latus velat, tenet os sine acumine rostrum.Fit nova Cycnus avis, nec se caeloque Ioviquecredit, ut iniuste missi memor ignis ab illo:stagna petit patulosque lacus, ignemque perosusquae colat elegit contraria flumina flammis.Squalidus interea genitor Phaethontis et expersipse sui decoris, qualis, cum deficit orbem,esse solet, lucemque odit seque ipse diemque,datque animum in luctus; et luctibus adicit iramofficiumque negat mundo. “Satis” inquit “ab aevisors mea principiis fuit inrequieta, pigetqueactorum sine fine mihi, sine honore, laborum.Quilibet alter agat portantes lumina currus!Si nemo est omnesque dei non posse fatentur,ipse agat ut saltem, dum nostras temptat habenas,orbatura patres aliquando fulmina ponat.Tum sciet, ignipedum vires expertus equorum,non meruisse necem, qui non bene rexerit illos.”Talia dicentem circumstant omnia Solemnumina, neve velit tenebras inducere rebus,supplice voce rogant: missos quoque Iuppiter ignesexcusat precibusque minas regaliter addit.Conligit amentes et adhuc terrore paventesPhoebus equos stimuloque dolens et verbere saevit:saevit enim, natumque obiectat et imputat illis. At pater omnipotens ingentia moenia caelicircuit et ne quid labefactum viribus igniscorruat explorat. Quae postquam firma suiqueroboris esse videt terras hominumque laboresperspicit. Arcadiae tamen est impensior illicura suae: fontes et nondum audentia labiflumina restituit dat terrae gramina, frondesarboribus, laesasque iubet revirescere silvas.Dum redit itque frequens, In virgine Nonacrinahaesit et accepti caluere sub ossibus ignes.Non erat huius opus lanam mollire trahendonec positu variare comas; ubi fibula vestem,vitta coercuerat neglectos alba capillos,et modo leve manu iaculum, modo sumpserat arcum,miles erat Phoebes: nec Maenalon attigit ullagratior hac Triviae. Sed nulla potentia longa est.Ulterius medio spatium sol altus habebat,cum subit illa nemus, quod nulla ceciderat aetas.Exuit hic umero pharetram lentosque retenditarcus, inque solo, quod texerat herba, iacebatet pictam posita pharetram cervice premebat.Iuppiter ut vidit fessam et custode vacantem,“hoc certe furtum coniunx mea nesciet” inquit,“aut si rescierit sunt o sunt iurgia tanti.”Protinus induitur faciem cultumque Dianaeatque ait: “O comitum, virgo, pars una mearum,in quibus es venata iugis?” De caespite virgose levat et “salve numen, me indice”, dixit“audiat ipse licet maius Iove.” Ridet et audit,et sibi praeferri se gaudet et oscula iungitnec moderata satis nec sic a virgine danda.Qua venata foret silva, narrare parantemimpedit amplexu, nec se sine crimine prodit.Illa quidem contra, quantum modo femina possit(adspiceres utinam, Saturnia: mitior esses !),illa quidem pugnat: sed quem superare puella,quisve Iovem poterat? — Superum petit aethera victorIuppiter: huic odio nemus est et conscia silva.Unde pedem referens paene est oblita pharetramtollere cum telis et quem suspenderat arcum.Ecce, suo comitata choro Dictynna per altumMaenalon ingrediens et caede superba ferarumadspicit hanc visamque vocat: clamata refugit,et timuit primo, ne Iuppiter esset in illa.Sed postquam pariter nymphas incedere vidit,sensit abesse dolos numerumque accessit ad harum.Heu quam difficile est crimen non prodere vultu!Vix oculos attollit humo, nec, ut ante solebat,iuncta deae lateri, nec toto est agmine prima,sed silet et laesi dat signa rubore pudoris;et nisi quod virgo est poterat sentire Dianamille notis culpam; nymphae sensisse feruntur.Orbe resurgebant lunaria cornua nono,cum dea venatu, fraternis languida flammis,nacta nemus gelidum, de quo cum murmure labensibat et attritas versabat rivus harenas.Ut loca laudavit, summas pede contigit undas:his quoque laudatis “procul est” ait “arbiter omnis;nuda superfusis tingamus corpora lymphis.”Parrhasis erubuit. Cunctae velamina ponunt:una moras quaerit. Dubitanti vestis adempta est;qua posita nudo patuit cum corpore crimen.Attonitae manibusque uterum celare volenti“i procul hinc” dixit “nec sacros pollue fontes”Cynthia; deque suo iussit secedere coetu.Senserat hoc olim magni matrona Tonantisdistuleratque graves in idonea tempora poenas.Causa morae nulla est, et iam puer Arcas (id ipsumindoluit Iuno) fuerat de paelice natus.Quo simul obvertit saevam cum lumine mentem,“scilicet hoc etiam restabat, adultera” dixit,“ut fecunda fores, fieretque iniuria partunota, Iovisque mei testatum dedecus esset.Haud impune feres: adimam tibi nempe figuram,qua tibi, quaque places nostro, importuna, marito.”Dixit et adversa prensis a fronte capillisstravit humi pronam. Tendebat bracchia supplex:bracchia coeperunt nigris horrescere villiscurvarique manus et aduncos crescere in unguesofficioque pedum fungi, laudataque quondamora Iovi lato fieri deformia rictu.Neve preces animos et verba precantia flectantposse loqui eripitur; vox iracunda minaxqueplenaque terroris rauco de gutture fertur.Mens antiqua tamen facta quoque mansit in ursa,adsiduoque suos gemitu testata doloresqualescumque manus ad caelum et sidera tollitingratumque Iovem, nequeat cum dicere, sentit.A quotiens, sola non ausa quiescere silva,ante domum quondamque suis erravit in agris!A quotiens per saxa canum latratibus acta estvenatrixque metu venantum territa fugit!Saepe feris latuit visis, oblita quid esset,ursaque conspectos in montibus horruit ursospertimuitque lupos, quamvis pater esset in illis.Ecce, Lycaoniae proles, ignara parentis,Arcas adest, ter quinque fere natalibus actis:dumque feras sequitur, dum saltus eligit aptosnexilibusque plagis silvas Erymanthidas ambit,incidit in matrem; quae restitit Arcade visoet cognoscenti similis fuit. Ille refugitinmotosque oculos in se sine fine tenentemnescius extimuit propiusque accedere aventivulnifico fuerat fixurus pectora telo.Arcuit omnipotens pariterque ipsosque nefasquesustulit, et celeri raptos per inania ventoimposuit caelo vicinaque sidera fecit.Intumuit Iuno, postquam inter sidera paelexfulsit et ad canam descendit in aequora TethynOceanumque senem, quorum reverentia movitsaepe deos, causamque viae scitantibus infit:“Quaeritis, aetheriis quare regina deorumsedibus huc adsim? pro me tenet altera caelum.Mentiar, obscurum nisi nox cum fecerit orbem,nuper honoratas summo, mea vulnera, caelovideritis stellas illic, ubi circulus axemultimus extremum spatioque brevissimus ambit.Est vero, cur quis Iunonem laedere nolitoffensamque tremat, quae prosum sola nocendo?O ego quantum egi! quam vasta potentia nostra est!Esse hominem vetui: facta est dea. Sic ego poenassontibus impono, sic est mea magna potestas.Vindicet antiquam faciem vultusque ferinosdetrahat, Argolica quod in ante Phoronide fecit.Cur non et pulsa ducit Iunone meoquecollocat in thalamo socerumque Lycaona sumit?At vos si laesae tangit contemptus alumnae,gurgite caeruleo septem prohibete trionessideraque in caelo, stupri mercede, receptapellite, ne puro tingatur in aequore paelex.”Di maris adnuerant: habili Saturnia curruingreditur liquidum pavonibus aethera pictis,tam nuper pictis caeso pavonibus Argo,quam tu nuper eras, cum candidus ante fuisses,corve loquax, subito nigrantes versus in alas.Nam fuit haec quondam niveis argentea pennisales ut aequaret totas sine labe columbasnec servaturis vigili Capitolia vocecederet anseribus nec amanti flumina cycno.Lingua fuit damno; lingua faciente loquaciqui color albus erat, nunc est contrarius albo.Pulchrior in tota, quam Larisaea Coronis,non fuit Haemonia: placuit tibi, Delphice, certe,dum vel casta fuit vel inobservata. Sed alessensit adulterium Phoebeius, utque latentemdetegeret culpam, non exorabilis index,ad dominum tendebat iter. Quem garrula motisconsequitur pennis, scitetur ut omnia, cornix,auditaque viae causa “non utile carpis”inquit “iter: ne sperne meae praesagia linguae.Quid fuerim quid simque vide, meritumque require:invenies nocuisse fidem. Nam tempore quodamPallas Erichthonium, prolem sine matre creatam,clauserat Actaeo texta de vimine cistavirginibusque tribus gemino de Cecrope natiset legem dederat, sua ne secreta viderent.Abdita fronde levi densa speculabar ab ulmo,quid facerent. Commissa duae sine fraude tuentur,Pandrosos atque Herse; timidas vocat una sororesAglauros nodosque manu diducit, et intusinfantemque vident adporrectumque draconem.Acta deae refero. Pro quo mihi gratia talisredditur, ut dicar tutela pulsa Minervaeet ponar post noctis avem. Mea poena volucresadmonuisse potest ne voce pericula quaerant.At, puto, non ultro nec quicquam tale rogantemme petiit? ipsa licet hoc a Pallade quaeras:quamvis irata est, non hoc irata negabit.Nam me Phocaica clarus tellure Coroneus(nota loquor) genuit fueramque ego regia virgodivitibusque procis (ne me contemne) petebar.Forma mihi nocuit. Nam cum per litora lentispassibus, ut soleo, summa spatiarer harena,vidit et incaluit pelagi deus; utque precandotempora cum blandis absumpsit inania verbis,vim parat et sequitur. Fugio densumque relinquolitus et in molli nequiquam lassor harena.Inde deos hominesque voco; nec contigit ullumvox mea mortalem: mota est pro virgine virgoauxiliumque tulit. Tendebam bracchia caelo:bracchia coeperunt levibus nigrescere pennis.Reicere ex umeris vestem molibar: at illapluma erat inque cutem radices egerat imas.Plangere nuda meis conabar pectora palmis:sed neque iam palmas nec pectora nuda gerebam.Currebam: nec, ut ante, pedes retinebat harena,sed summa tollebar humo. Mox alta per aurasevehor et data sum comes inculpata Minervae.Quid tamen hoc prodest, si diro facta volucriscrimine Nyctimene nostro successit honori?An quae per totam res est notissima Lesbon,non audita tibi est, patrium temerasse cubileNyctimenen? avis illa quidem, sed conscia culpaeconspectum lucemque fugit tenebrisque pudoremcelat et a cunctis expellitur aethere toto.”Talia dicenti “tibi” ait “revocamina” corvus“sint precor ista malo: nos vanum spernimus omen.”Nec coeptum dimittit iter, dominoque iacentemcum iuvene Haemonio vidisse Coronida narrat.Laurea delapsa est audito crimine amanti,et pariter vultusque deo plectrumque colorqueexcidit. Utque animus tumida fervebat ab ira,arma adsueta rapit flexumque a cornibus arcumtendit et illa suo totiens cum pectore iunctaindevitato traiecit pectora telo.Icta dedit gemitum, tractoque a corpore ferrocandida puniceo perfudit membra cruore,et dixit: “Potui poenas tibi, Phoebe, dedisse,sed peperisse prius: duo nunc moriemur in una.”Hactenus, et pariter vitam cum sanguine fudit.Corpus inane animae frigus letale secutum est.Paenitet heu sero poenae crudelis amantem,seque, quod audierit, quod sic exarserit, odit;odit avem, per quam crimen causamque dolendiscire coactus erat, nec non arcumque manumqueodit, cumque manu temeraria tela sagittasconlapsamque fovet seraque ope vincere fatanititur et medicas exercet inaniter artes.Quae postquam frustra temptata, rogumque pararividit et arsuros supremis ignibus artus,tum vero gemitus (neque enim caelestia tingiora licet lacrimis) alto de corde petitosedidit, haud aliter quam cum spectante iuvencalactentis vituli, dextra libratus ab auretempora discussit claro cava malleus ictu.Ut tamen ingratos in pectora fudit odoreset dedit amplexus iniustaque iusta peregit,non tulit in cineres labi sua Phoebus eosdemsemina, sed natum flammis uteroque parentiseripuit geminique tulit Chironis in antrum;sperantemque sibi non falsae praemia linguaeinter aves albas vetuit consistere corvum.Semifer interea divinae stirpis alumnolaetus erat mixtoque oneri gaudebat honore.Ecce venit rutilis umeros protecta capillisfilia Centauri, quam quondam nympha Chariclofluminis in rapidi ripis enixa vocavitOcyroen. Non haec artes contenta paternasedidicisse fuit: fatorum arcana canebat.Ergo ubi vaticinos concepit mente furoresincaluitque deo, quem clausum pectore habebat,adspicit infantem “toto” que “salutifer orbicresce puer” dixit: “tibi se mortalia saepecorpora debebunt; animas tibi reddere ademptasfas erit; idque semel dis indignantibus aususposse dare hoc iterum flamma prohibebere avitaeque deo corpus fies exsangue, deusque,qui modo corpus eras, et bis tua fata novabis.Tu quoque, care pater, nunc inmortalis et aevisomnibus ut maneas nascendi lege creatus,posse mori cupies, tum cum cruciabere diraesanguine serpentis per saucia membra recepto;teque ex aeterno patientem numina mortisefficient, triplicesque deae tua fila resolvent.”Restabat fatis aliquid. Suspirat ab imispectoribus, lacrimaeque genis labuntur obortae,atque ita “praevertunt” inquit “me fata, vetorqueplura loqui, vocisque meae praecluditur usus.Non fuerant artes tanti, quae numinis iramcontraxere mihi; mallem nescisse futura.Iam mihi subduci facies humana videtur,iam cibus herba placet, iam latis currere campisimpetus est: in equam cognataque corpora vertor.Tota tamen quare? pater est mihi nempe biformis.”Talia dicenti pars est extrema querellaeintellecta parum, confusaque verba fuerunt.Mox nec verba quidem nec equae sonus ille videtur,sed simulantis equam, parvoque in tempore certosedidit hinnitus et bracchia movit in herbas.Tum digiti coeunt et quinos adligat unguesperpetuo cornu levis ungula, crescit et oriset colli spatium, longae pars maxima pallaecauda fit, utque vagi crines per colla iacebant,in dextras abiere iubas: pariterque novata estet vox et facies nomen quoque monstra dedere.Flebat opemque tuam frustra Philyreius heros,Delphice, poscebat. Nam nec rescindere magniiussa Iovis poteras, nec, si rescindere posses,tunc aderas: Elin Messeniaque arva colebas.Illud erat tempus, quo te pastoria pellistexit onusque fuit baculum silvestre sinistrae,alterius dispar septenis fistula cannis.Dumque amor est curae, dum te tua fistula mulcet,incustoditae Pylios memorantur in agrosprocessisse boves. Videt has Atlantide Maianatus et arte sua silvis occultat abactas.Senserat hoc furtum nemo nisi notus in illorure senex; Battum vicinia tota vocabant.Divitis hic saltus herbosaque pascua Neleinobiliumque greges custos servabat equarum.Hunc timuit blandaque manu seduxit et illi“quisquis es, hospes” ait, “si forte armenta requirethaec aliquis, vidisse nega; neu gratia factonulla rependatur, nitidam cape praemia vaccam” —et dedit. Accepta voces has reddidit hospes:“Tutus eas: lapis iste prius tua furta loquetur”,et lapidem ostendit. Simulat Iove natus abire,mox redit, et versa pariter cum voce figura“rustice, vidisti siquas hoc limite” dixit“ire boves, fer opem furtoque silentia deme:iuncta suo pariter dabitur ubi femina tauro.”At senior, postquam est merces geminata, “sub illismontibus” inquit “erunt”: et erant sub montibus illis.Risit Atlantiades et “me mihi, perfide, prodis?me mihi prodis?” ait, periuraque pectora vertitin durum silicem, qui nunc quoque dicitur index,inque nihil merito vetus est infamia saxo.Hinc se sustulerat paribus caducifer alis,Munychiosque volans agros gratamque Minervaedespectabat humum cultique arbusta Lycei.Illa forte die castae de more puellaevertice supposito festas in Palladis arcespura coronatis portabant sacra canistris.Inde revertentes deus adspicit ales iterquenon agit in rectum, sed in orbem curvat eundem.Ut volucris visis rapidissima miluus extis,dum timet et densi circumstant sacra ministri,flectitur in gyrum nec longius audet abirespemque suam motis avidus circumvolat alis,sic super Actaeas agilis Cyllenius arcesinclinat cursus et easdem circinat auras.Quanto splendidior quam cetera sidera fulgetLucifer, et quanto quam Lucifer aurea Phoebe,tanto virginibus praestantior omnibus Herseibat, eratque decus pompae comitumque suarum.Obstipuit forma Iove natus, et aethere pendensnon secus exarsit, quam cum Balearica plumbumfunda iacit: volat illud et incandescit eundoet quos non habuit, sub nubibus invenit ignes.Vertit iter caeloque petit terrena relictonec se dissimulat: tanta est fiducia formae.Quae quamquam iusta est, cura tamen adiuvat illampermulcetque comas chlamydemque, ut pendeat apte,collocat, ut limbus totumque appareat aurum,ut teres in dextra, qua somnos ducit et arcet,virga sit, ut tersis niteant talaria plantis.Pars secreta domus ebore et testudine cultostres habuit thalamos: quorum tu, Pandrose, dextrum,Aglauros laevum, medium possederat Herse.Quae tenuit laevum, venientem prima notavitMercurium nomenque dei scitarier ausa estet causam adventus. Cui sic respondit AtlantisPleionesque nepos: “Ego sum, qui iussa per aurasverba patris porto: pater est mihi Iuppiter ipse.Nec fingam causas; tu tantum fida sororiesse velis prolisque meae matertera dici.Herse causa viae. Faveas oramus amanti.”Adspicit hunc oculis isdem, quibus abdita nuperviderat Aglauros flavae secreta Minervae,proque ministerio magni sibi ponderis aurumpostulat: interea tectis excedere cogit.Vertit ad hanc torvi dea bellica luminis orbemet tanto penitus traxit suspiria motu,ut pariter pectus positamque in pectore fortiaegida concuteret. Subit, hanc arcana profanadetexisse manu tum cum sine matre creatamLemnicolae stirpem contra data foedera vidit,et gratamque deo fore iam gratamque sororiet ditem sumpto, quod avara poposcerat, auro.Protinus Invidiae nigro squalentia tabotecta petit. Domus est imis in vallibus huiusabdita, sole carens, non ulli pervia vento,tristis et ignavi plenissima frigoris, et quaeigne vacet semper, caligine semper abundet.Huc ubi pervenit belli metuenda virago,constitit ante domum (neque enim succedere tectisfas habet) et postes extrema cuspide pulsat.Concussae patuere fores. Videt intus edentemvipereas carnes, vitiorum alimenta suorum,Invidiam, visaque oculos avertit. At illasurgit humo pigre semesarumque relinquitcorpora serpentum passuque incedit inerti;utque deam vidit formaque armisque decoram,ingemuit vultumque ima ad suspiria duxit.Pallor in ore sedet, macies in corpore toto,nusquam recta acies, livent rubigine dentes,pectora felle virent, lingua est suffusa veneno.Risus abest, nisi quem visi movere dolores.Nec fruitur somno, vigilacibus excita curis,sed videt ingratos intabescitque videndosuccessus hominum, carpitque et carpitur una,suppliciumque suum est. Quamvis tamen oderat illam,talibus adfata est breviter Tritonia dictis:“Infice tabe tua natarum Cecropis unam.Sic opus est. Aglauros ea est.” Haud plura locutafugit et impressa tellurem reppulit hasta.Illa deam obliquo fugientem lumine cernensmurmura parva dedit, successurumque Minervaeindoluit, baculumque capit, quod spinea totumvincula cingebant, adopertaque nubibus atris,quacumque ingreditur, florentia proterit arvaexuritque herbas et summa cacumina carpit,adflatuque suo populos urbesque domosquepolluit. Et tandem Tritonida conspicit arcemingeniis opibusque et festa pace virentem,vixque tenet lacrimas, quia nil lacrimabile cernit.Sed postquam thalamos intravit Cecrope natae,iussa facit pectusque manu ferrugine tinctatangit et hamatis praecordia sentibus implet,inspiratque nocens virus, piceumque per ossadissipat et medio spargit pulmone venenum.Neve mali causae spatium per latius errent,germanam ante oculos fortunatumque sororisconiugium pulchraque deum sub imagine ponit,cunctaque magna facit. Quibus inritata doloreCecropis occulto mordetur et anxia nocte,anxia luce gemit, lentaque miserrima tabeliquitur ut glacies incerto saucia sole.Felicisque bonis non lenius uritur Herses,quam cum spinosis ignis supponitur herbis,quae neque dant flammas lenique tepore cremantur.Saepe mori voluit, ne quicquam tale videret,saepe velut crimen rigido narrare parenti;denique in adverso venientem limine seditexclusura deum. Cui blandimenta precesqueverbaque iactanti mitissima “desine” dixit:“hinc ego me non sum nisi te motura repulso.”“Stemus” ait “pacto” velox Cyllenius “isto”:caelestique fores virga patefecit. At illisurgere conanti partes, quascumque sedendoflectimus, ignava nequeunt gravitate moveri.Illa quidem pugnat recto se attollere trunco,sed genuum iunctura riget, frigusque per inguenlabitur, et callent amisso sanguine venae.Utque malum late solet inmedicabile cancerserpere et inlaesas vitiatis addere partes,sic letalis hiems paulatim in pectora venitvitalesque vias et respiramina clausit.Nec conata loqui est, nec, si conata fuisset,vocis habebat iter: saxum iam colla tenebat,oraque duruerant, signumque exsangue sedebat.Nec lapis albus erat: sua mens infecerat illam.Has ubi verborum poenas mentisque profanaecepit Atlantiades, dictas a Pallade terraslinquit et ingreditur iactatis aethera pennis.Sevocat hunc genitor. Nec causam fassus amoris“fide minister” ait “iussorum, nate, meorum,pelle moram solitoque celer delabere cursu,quaeque tuam matrem tellus a parte sinistrasuspicit (indigenae Sidonida nomine dicunt),hanc pete, quodque procul montano gramine pasciarmentum regale vides, ad litora verte.”Dixit, et expulsi iamdudum monte iuvencilitora iussa petunt, ubi magni filia regisludere virginibus Tyriis comitata solebat.Non bene conveniunt nec in una sede moranturmaiestas et amor: sceptri gravitate relictaille pater rectorque deum, cui dextra trisulcisignibus armata est, qui nutu concutit orbem,induitur faciem tauri mixtusque iuvencismugit et in teneris formosus obambulat herbis.Quippe color nivis est, quam nec vestigia duricalcavere pedis nec solvit aquaticus auster.Colla toris exstant, armis palearia pendent,cornua parva quidem, sed quae contendere possisfacta manu, puraque magis perlucida gemma.Nullae in fronte minae, nec formidabile lumen;pacem vultus habet. Miratur Agenore nata,quod tam formosus, quod proelia nulla minetur.Sed quamvis mitem metuit contingere primo:mox adit et flores ad candida porrigit ora.Gaudet amans et, dum veniat sperata voluptas,oscula dat manibus; vix iam, vix cetera differt.Et nunc adludit viridique exsultat in herba,nunc latus in fulvis niveum deponit harenis;paulatimque metu dempto modo pectora praebetvirginea plaudenda manu, modo cornua sertisimpedienda novis. Ausa est quoque regia virgonescia quem premeret, tergo considere tauri,cum deus a terra siccoque a litore sensimfalsa pedum primis vestigia ponit in undis:inde abit ulterius mediique per aequora pontifert praedam. Pavet haec litusque ablata relictumrespicit, et dextra cornum tenet, altera dorsoimposita est; tremulae sinuantur flamine vestes.
Iamque deus posita fallacis imagine taurise confessus erat Dictaeaque rura tenebat,cum pater ignarus Cadmo perquirere raptamimperat et poenam, si non invenerit, additexilium, facto pius et sceleratus eodem.Orbe pererrato (quis enim deprendere possitfurta Iovis?) profugus patriamque iramque parentisvitat Agenorides Phoebique oracula supplexconsulit et, quae sit tellus habitanda, requirit.“Bos tibi” Phoebus ait “solis occurret in arvis,nullum passa iugum curvique inmunis aratri.Hac duce carpe vias et qua requieverit herbamoenia fac condas, Boeotiaque ma vocato.”Vix bene Castalio Cadmus descenderat antro,incustoditam lente videt ire iuvencamnullum servitii signum cervice gerentem.Subsequitur pressoque legit vestigia gressu,auctoremque viae Phoebum taciturnus adorat.Iam vada Cephisi Panopesque evaserat arva:bos stetit et tollens speciosam cornibus altisad caelum frontem mugitibus impulit auras,atque ita, respiciens comites sua terga sequentes,procubuit teneraque latus submisit in herba.Cadmus agit grates peregrinaeque oscula terraefigit et ignotos montes agrosque salutat.Sacra Iovi facturus erat. Iubet ire ministroset petere e vivis libandas fontibus undas.Silva vetus stabat, nulla violata securi,et specus in medio, virgis ac vimine densus,efficiens humilem lapidum compagibus arcum,uberibus fecundus aquis, ubi conditus antroMartius anguis erat, cristis praesignis et auro;igne micant oculi, corpus tumet omne venenis,tres vibrant linguae, triplici stant ordine dentes.Quem postquam Tyria lucum de gente profectiinfausto tetigere gradu, demissaque in undasurna dedit sonitum, longo caput extulit antrocaeruleus serpens horrendaque sibila misit.Effluxere urnae manibus sanguisque reliquitcorpus, et attonitos subitus tremor occupat artus.Ille volubilibus squamosos nexibus orbestorquet et inmensos saltu sinuatur in arcus,ac media plus parte leves erectus in aurasdespicit omne nemus, tantoque est corpore, quantosi totum spectes, geminas qui separat arctos.Nec mora, Phoenicas, sive illi tela parabant,sive fugam, sive ipse timor prohibebat utrumque,occupat: hos morsu, longis complexibus illos,hos necat adfiatu funesti tabe veneni.Fecerat exiguas iam sol altissimus umbras:quae mora sit sociis, miratur Agenore natus,vestigatque viros. Tegimen derepta leonipellis erat, telum splendenti lancea ferroet iaculum, teloque animus praestantior omni.Ut nemus intravit letataque corpora viditvictoremque supra spatiosi corporis hostemtristia sanguinea lambentem vulnera lingua,“aut ultor vestrae, fidissima corpora, mortis,aut comes” inquit “ero.” Dixit, dextraque molaremsustulit et magnum magno conamine misit.Illius impulsu cum turribus ardua celsismoenia mota forent: serpens sine vulnere mansitloricaeque modo squamis defensus et atraeduritia pellis validos cute reppulit ictus.At non duritia iaculum quoque vicit eadem:quod medio lentae spinae curvamine fixumconstitit et totum descendit in ilia ferrum.Ille dolore ferox caput in sua terga retorsitvulneraque adspexit fixumque hastile momorditidque, ubi vi multa partem labefecit in omnem,vix tergo eripuit; ferrum tamen ossibus haesit.Tum vero, postquam solitas accessit ad irascausa recens, plenis tumuerunt guttura venis,spumaque pestiferos circumfluit albida rictus,terraque rasa sonat squamis, quique halitus exitore niger Stygio, vitiatas inficit auras.Ipse modo inmensum spiris facientibus orbemcingitur, interdum longa trabe rectior adstatimpete nunc vasto ceu concitus imbribus amnisfertur et obstantes proturbat pectore silvas.Cedit Agenorides paulum spolioque leonissustinet incursus instantiaque ora retardatcuspide praetenta. Furit ille et inania durovulnera dat ferro figitque in acumine dentes.Iamque venenifero sanguis manare palatocoeperat et virides adspergine tinxerat herbas:sed leve vulnus erat, quia se retrahebat ab ictulaesaque colla dabat retro plagamque sederecedendo arcebat nec longius ire sinebat,donec Agenorides coniectum in guttura ferrumusque sequens pressit, dum retro quercus euntiobstitit, et fixa est pariter cum robore cervix.Pondere serpentis curvata est arbor et imaparte flagellari gemuit sua robora caudae.Dum spatium victor victi considerat hostis,vox subito audita est; neque erat cognoscere promptumunde, sed audita est: “Quid, Agenore nate, peremptumserpentem spectas? et tu spectabere serpens.”Ille diu pavidus pariter cum mente coloremperdiderat, gelidoque comae terrore rigebant.Ecce viri fautrix, superas delapsa per auras,Pallas adest motaeque iubet supponere terraevipereos dentes, populi incrementa futuri.Paret et, ut presso sulcum patefecit aratro,spargit humi iussos, mortalia semina, dentes.Inde (fide maius) glaebae coepere moveri,primaque de sulcis acies apparuit hastae,tegmina mox capitum picto nutantia cono,mox umeri pectusque onerataque bracchia telisexsistunt, crescitque seges clipeata virorum.Sic ubi tolluntur festis aulaea theatris,surgere signa solent primumque ostendere vultus,cetera paulatim, placidoque educta tenoretota patent imoque pedes in margine ponunt.Territus hoste novo Cadmus capere arma parabat:“ne cape”, de populo, quem terra creaverat, unusexclamat “nec te civilibus insere bellis.”Atque ita terrigenis rigido de fratribus unumcomminus ense ferit; iaculo cadit eminus ipse.Hunc quoque qui leto dederat, non longius illovivit et exspirat modo quas acceperat auras;exemploque pari furit omnis turba, suoqueMarte cadunt subiti per mutua vulnera fratres.Iamque brevis vitae spatium sortita iuventussanguineam tepido plangebat pectore matrem,quinque superstitibus, quorum fuit unus Echion.Is sua iecit humo monitu Tritonidis armafraternaeque fidem pacis petiitque deditque.Hos operis comites habuit Sidonius hospes,cum posuit iussam Phoebeis sortibus urbem.Iam stabant Thebae: poteras iam, Cadme, videriexsilio felix. Soceri tibi Marsque Venusquecontigerant: huc adde genus de coniuge tanta,tot natos natasque et pignera cara nepotes,hos quoque iam iuvenes. Sed scilicet ultima semperexspectanda dies homini est, dicique beatusante obitum nemo supremaque funera debet.Prima nepos inter tot res tibi, Cadme, secundascausa fuit luctus, alienaque cornua frontiaddita, vosque canes satiatae sanguine erili.At bene si quaeras, fortunae crimen in illo,non scelus invenies: quod enim scelus error habebat? Mons erat infectus variarum caede ferarum;iamque dies medius rerum contraxerat umbraset sol ex aequo meta distabat utraque,cum iuvenis placido per devia lustra vagantesparticipes operum compellat Hyantius ore:“Lina madent, comites, ferrumque cruore ferarum,fortunamque dies habuit satis. Altera lucemcum croceis invecta rotis Aurora reducet,propositum repetemus opus; nunc Phoebus utraquedistat idem terra finditque vaporibus arva.Sistite opus praesens nodosaque tollite lina.”Iussa viri faciunt intermittuntque laborem.Vallis erat piceis et acuta densa cupressu,nomine Gargaphie, succinctae sacra Dianae.Cuius in extremo est antrum nemorale recessu,arte laboratum nulla: simulaverat artemingenio natura suo; nam pumice vivoet levibus tofis nativum duxerat arcum.Fons sonat a dextra, tenui perlucidus unda,margine gramineo patulos succinctus hiatus.Hic dea silvarum venatu fessa solebatvirgineos artus liquido perfundere rore.Quo postquam subiit, nympharum tradidit uniarmigerae iaculum pharetramque arcusque retentos;altera depositae subiecit bracchia pallae,vincla duae pedibus demunt; nam doctior illisIsmenis Crocale sparsos per colla capillosconligit in nodum, quamvis erat ipsa solutis.Excipiunt laticem Nepheleque Hyaleque Rhanisqueet Psecas et Phiale funduntque capacibus urnis.Dumque ibi perluitur solita Titania lympha,ecce nepos Cadmi dilata parte laborumper nemus ignotum non certis passibus erranspervenit in lucum: sic illum fata ferebant.Qui simul intravit rorantia fontibus antra,sicut erant, viso nudae sua pectora nymphaepercussere viro, subitisque ululatibus omneimplevere nemus circumfusaeque Dianamcorporibus texere suis; tamen altior illisipsa dea est colloque tenus supereminet omnes.Qui color infectis adversi solis ab ictunubibus esse solet aut purpureae aurorae,is fuit in vultu visae sine veste Dianae.Quae quamquam comitum turba est stipata suarum,in latus obliquum tamen adstitit oraque retroflexit, et ut vellet promptas habuisse sagittas,quas habuit sic hausit aquas vultumque virilemperfudit, spargensque comas ultricibus undisaddidit haec cladis praenuntia verba futurae:“Nunc tibi me posito visam velamine narres,si poteris narrare, licet.” Nec plura minatadat sparso capiti vivacis cornua cervi,dat spatium collo summasque cacuminat aures,cum pedibusque manus, cum longis bracchia mutatcruribus et velat maculoso vellere corpus.Additus et pavor est. Fugit Autonoeius heroset se tam celerem cursu miratur in ipso.Ut vero vultus et cornua vidit in unda,“me miserum!” dicturus erat: vox nulla secuta est.Ingemuit: vox illa fuit, lacrimaeque per oranon sua fluxerunt; mens tantum pristina mansit.Quid faciat? repetatne domum et regalia tectaan lateat silvis? pudor hoc, timor impedit illud.Dum dubitat, videre canes. Primumque MelampusIchnobatesque sagax latratu signa dedere,Gnosius Ichnobates, Spartana gente Melampus.Inde ruunt alii rapida velocius aura,Pamphagus et Dorceus et Oribasus, Arcades omnes,Nebrophonusque valens et trux cum Laelape Theronet pedibus Pterelas et naribus utilis Agre,Hylaeusque ferox, nuper percussus ab apro,deque lupo concepta Nape, pecudesque secutaPoemenis et natis comitata Harpyia duobus,et substricta gerens Sicyonius ilia Ladon,et Dromas et Canache Sticteque et Tigris et Alceet niveis Leucon et villis Asbolus atrispraevalidusque Lacon et cursu fortis Aelloet Thous et Cyprio velox cum fratre Lycisce,et nigram medio frontem distinctus ab alboHarpalos, et Melaneus hirsutaque corpore Lachne,et patre Dictaeo, sed matre Laconide natiLabros et Argiodus, et acutae vocis Hylactor,quosque referre mora est. Ea turba cupidine praedaeper rupes scopulosque adituque carentia saxa,quaque est difficilis quaque est via nulla, sequuntur.Ille fugit per quae fuerat loca saepe secutus,heu famulos fugit ipse suos. Clamare libebat“Actaeon ego sum, dominum cognoscite vestrum!”Verba animo desunt: resonat latratibus aether.Prima Melanchaetes in tergo vulnera fecit,proxima Therodamas, Oresitrophus haesit in armo:tardius exierant, sed per compendia montisanticipata via est. Dominum retinentibus illis,cetera turba coit confertque in corpore dentes.Iam loca vulneribus desunt. Gemit ille sonumque,etsi non hominis, quem non tamen edere possitcervus habet, maestisque replet iuga nota querellis.Et genibus pronis supplex similisque roganticircumfert tacitos tamquam sua bracchia vultus.At comites rapidum solitis hortatibus agmenignari instigant oculisque Actaeona quaeruntet velut absentem certatim Actaeona clamant(ad nomen caput ille refert), et abesse querunturnec capere oblatae segnem spectacula praedae.Vellet abesse quidem, sed adest; velletque videre,non etiam sentire canum fera facta suorum.Undique circumstant mersisque in corpore rostrisdilacerant falsi dominum sub imagine cervi.nec nisi finita per plurima vulnera vitaira pharetratae fertur satiata Dianae.Rumor in ambiguo est: aliis violentior aequovisa dea est, alii laudant dignamque severavirginitate vocant; pars invenit utraque causas.Sola Iovis coniunx non tam culpetne probetneeloquitur, quam clade domus ab Agenore ductaegaudet et a Tyria conlectum paelice transfertin generis socios odium. Subit ecce prioricausa recens, gravidamque dolet de semine magniesse Iovis Semelen. Dum linguam ad iurgia solvit,“profeci quid enim totiens per iurgia?” dixit:“ipsa petenda mihi est, ipsam, si maxima Iunorite vocor, perdam, si me gemmantia dextrasceptra tenere decet, si sum regina Iovisqueet soror et coniunx, certe soror. At, puto, furto estcontenta, et thalami brevis est iniuria nostri:concipit, id deerat! manifestaque crimina plenofert utero, et mater, quod vix mihi contigit unode Iove vult fieri: tanta est fiducia formae.Fallat eam faxo; nec sum Saturnia, si nonab Iove mersa suo Stygias penetrabit in undas.”Surgit ab his solio fulvaque recondita nubelimen adit Semeles. Nec nubes ante removit,quam simulavit anum posuitque ad tempora canossulcavitque cutem rugis et curva trementimembra tulit passu; vocem quoque fecit anilem,ipsaque erat Beroe, Semeles Epidauria nutrix.Ergo ubi captato sermone diuque loquendoad nomen venere Iovis, suspirat et “opto,Iuppiter ut sit” ait: “metuo tamen omnia: multinomine divorum thalamos iniere pudicos.Nec tamen esse Iovem satis est: det pignus amoris,si modo verus is est, quantusque et qualis ab altaIunone excipitur, tantus talisque, rogato,det tibi complexus suaque ante insignia sumat.”Talibus ignaram Iuno Cadmeida dictisformarat. Rogat illa Iovem sine nomine munus.Cui deus “elige” ait: “nullam patiere repulsam.Quoque magis credas, Stygii quoque conscia suntonumina torrentis: timor et deus ille deorum est“.Laeta malo nimiumque potens perituraque amantisobsequio Semele “qualem Saturnia” dixit“te solet amplecti, Veneris cum foedus initis,da mihi te talem.” Voluit deus ora loquentisopprimere: exierat iam vox properata sub auras.Ingemuit; neque enim non haec optasse, neque illenon iurasse potest. Ergo maestissimus altumaethera conscendit vultuque sequentia traxitnubila, quis nimbos inmixtaque fulgura ventisaddidit et tonitrus et inevitabile fulmen.Qua tamen usque potest, vires sibi demere temptat;nec, quo centimanum deiecerat igne Typhoea,nunc armatur eo: nimium feritatis in illo est.Est aliud levius fulmen, cui dextra Cyclopumsaevitiae flammaeque minus, minus addidit irae;tela secunda vocant superi. Capit illa, domumqueintrat Agenoream. Corpus mortale tumultusnon tulit aetherios donisque iugalibus arsit.Imperfectus adhuc infans genetricis ab alvoeripitur, patrioque tener (si credere dignum est)insuitur femori maternaque tempora complet.Furtim illum primis Ino matertera cuuiseducat: inde datum nymphae Nyseides antrisocculuere suis lactisque alimenta dedere.Dumque ea per terras fatali lege gerunturtutaque bis geniti sunt incunabula Bacchi,forte Iovem memorant, diffusum nectare, curasseposuisse graves vacuumque agitasse remissoscum Iunone iocos et “maior vestra profecto est,quam quae contingit maribus” dixisse “voluptas.”Illa negat. Placuit quae sit sententia doctiquaerere Tiresiae: venus huic erat utraque nota.Nam duo magnorum viridi coeuntia silvacorpora serpentum baculi violaverat ictu;deque viro factus (mirabile) femina septemegerat autumnos. Octavo rursus eosdemvidit, et “est vestrae si tanta potentia plagae”dixit “ut auctoris sortem in contraria mutet,nunc quoque vos feriam.” Percussis anguibus isdemforma prior rediit genetivaque venit imago.Arbiter hic igitur sumptus de lite iocosadicta Iovis firmat. Gravius Saturnia iustonec pro materia fertur doluisse, suiqueiudicis aeterna damnavit lumina nocte.At pater omnipotens (neque enim licet inrita cuiquamfacta dei fecisse deo) pro lumine ademptoscire futura dedit, poenamque levavit honore.Ille per Aonias fama celeberrimus urbesinreprehensa dabat populo responsa petenti.Prima fide vocisque ratae temptamina sumpsitcaerula Liriope. Quam quondam flumine curvoimplicuit clausaeque suis Cephisus in undisvim tulit. Enixa est utero pulcherrima plenoinfantem, nymphis iam tunc qui posset amari,Narcissumque vocat. De quo consultus, an essettempora maturae visurus longa senectae,fatidicus vates “si se non noverit” inquit.Vana diu visa est vox auguris: exitus illamresque probat letique genus novitasque furoris.Namque ter ad quinos unum Cephisius annumaddiderat poteratque puer iuvenisque videri:multi illum iuvenes, multae cupiere puellae.Sed fuit in tenera tam dura superbia forma:nulli illum iuvenes, nullae tetigere puellae.Adspicit hunc trepidos agitantem in retia cervosvocalis nymphe, quae nec reticere loquenti,nec prior ipsa loqui didicit, resonabilis Echo.Corpus adhuc Echo, non vox erat; et tamen usumgarrula non alium, quam nunc habet, oris habebat,reddere de multis ut verba novissima posset.Fecerat hoc Iuno, quia, cum deprendere possetcum Iove saepe suo nymphas in monte iacentes,illa deam longo prudens sermone tenebat,dum fugerent nymphae. Postquam Saturnia sensit“huius” ait “linguae, qua sum delusa, potestasparva tibi dabitur vocisque brevissimus usus”:reque minas firmat. Tamen haec in fine loquendiingeminat voces auditaque verba reportat.Ergo ubi Narcissum per devia rura vagantemvidit et incaluit, sequitur vestigia furtim,quoque magis sequitur, flamma propiore calescit,non aliter, quam cum summis circumlita taedisadmotas rapiunt vivacia sulphura flammas.O quotiens voluit blandis accedere dictiset molles adhibere preces: natura repugnatnec sinit incipiat. Sed, quod sinit, illa parata estexspectare sonos, ad quos sua verba remittat.Forte puer comitum seductus ab agmine fido,dixerat “ecquis adest?” et “adest!” responderat Echo.Hic stupet, utque aciem partes dimittit in omnes,voce “veni!” magna clamat: vocat illa vocantem.Respicit et rursus nullo veniente “quid” inquit“me fugis?” et totidem, quot dixit, verba recepit.Perstat et, alternae deceptus imagine vocis,“huc coeamus!” ait: nullique libentius umquamresponsura sono “coeamus” rettulit Echo,et verbis favet ipsa suis egressaque silvaibat, ut iniceret sperato bracchia collo.Ille fugit fugiensque “manus complexibus aufer:ante” ait “emoriar, quam sit tibi copia nostri.”Rettulit illa nihil nisi “sit tibi copia nostri.”Spreta latet silvis pudibundaque frondibus oraprotegit et solis ex illo vivit in antris.Sed tamen haeret amor crescitque dolore repulsae.Extenuant vigiles corpus miserabile curae,adducitque cutem macies et in aera sucuscorporis omnis abit. Vox tantum atque ossa supersunt:vox manet; ossa ferunt lapidis traxisse figuram.inde latet silvis nulloque in monte videtur;omnibus auditur: sonus est, qui vivit in illa.Sic hanc, sic alias undis aut montibus ortasluserat hic nymphas, sic coetus ante viriles.Inde manus aliquis despectus ad aethera tollens“sic amet ipse licet sic non potiatur amato!”dixerat. Adsensit precibus Rhamnusia iustis.Fons erat inlimis, nitidis argenteus undis,quem neque pastores neque pastae monte capellaecontigerant aliudve pecus, quem nulla volucrisnec fera turbarat nec lapsus ab arbore ramus.Gramen erat circa, quod proximus umor alebat,silvaque sole locum passura tepescere nullo.Hic puer, et studio venandi lassus et aestu,procubuit faciemque loci fontemque secutus.dumque sitim sedare cupit, sitis altera crevit.Dumque bibit, visae correptus imagine formaespem sine corpore amat: corpus putat esse, quod unda estadstupet ipse sibi, vultuque inmotus eodemhaeret, ut e Pario formatum marmore signum.Spectat humi positus geminum, sua lumina, siduset dignos Baccho, dignos et Apolline crinesimpubesque genas et eburnea colla decusqueoris et in niveo mixtum candore ruborem,cunctaque miratur, quibus est mirabilis ipse.Se cupit imprudens et qui probat, ipse probatur,dumque petit, petitur, pariterque accendit et ardet.Inrita fallaci quotiens dedit oscula fonti!In mediis quotiens visum captantia collumbracchia mersit aquis, nec se deprendit in illis!Quid videat, nescit: sed quod videt, uritur illo,atque oculos idem, qui decipit, incitat error.Credule, quid frusta simulacra fugacia captas?quod petis, est nusquam; quod amas, avertere, perdes.Ista repercussae, quam cernis, imaginis umbra est:nil habet ista sui; tecum venitque manetque,tecum discedet, si tu discedere possis.Non illum Cereris, non illum cura quietisabstrahere inde potest, sed opaca fusus in herbaspectat inexpleto mendacem lumine formam,perque oculos perit ipse suos; paulumque levatusad circumstantes tendens sua bracchia silvas“ecquis, io silvae, crudelius” inquit “amavit?Scitis enim, et multis latebra opportuna fuistis.Ecquem, cum vestrae tot agantur saecula vitae,qui sic tabuerit, longo meministis in aevo?Et placet et video; sed quod videoque placetque,non tamen invenio: tantus tenet error amantem.Quoque magis doleam, nec nos mare separat ingens,nec via nec montes nec clausis moenia portis:exigua prohibemur aqua. Cupit ipse teneri:nam quotiens liquidis porreximus oscula lymphis,hic totiens ad me resupino nititur ore.Posse putes tangi: minimum est, quod amantibus obstat.Quisquis es, huc exi! quid me, puer unice, fallis,quove petitus abis? certe nec forma nec aetasest mea quam fugias, et amarunt me quoque nymphae.Spem mihi nescio quam vultu promittis amico,cumque ego porrexi tibi bracchia, porrigis ultro:cum risi, adrides; lacrimas quoque saepe notavime lacrimante tuas, nutu quoque signa remittis,et quantum motu formosi suspicor oris,verba refers aures non pervenientia nostras.Iste ego sum: sensi, nec me mea fallit imago.Uror amore mei, flammas moveoque feroque.Quid faciam? roger, anne rogem? quid deinde rogabo?quod cupio mecum est: inopem me copia fecit.O utinam a nostro secedere corpore possem!Votum in amante novum: vellem quod amamus abesset! —Iamque dolor vires adimit, nec tempora vitaelonga meae superant, primoque exstinguor in aevo.Nec mihi mors gravis est posituro morte dolores:hic, qui diligitur, vellem diuturnior esset.Nunc duo concordes anima moriemur in una.”Dixit et ad faciem rediit male sanus eandemet lacrimis turbavit aquas, obscuraque motoreddita forma lacu est. Quam cum vidisset abire,“quo refugis? remane, nec me, crudelis, amantemdesere!” clamavit: “liceat, quod tangere non est,adspicere et misero praebere alimenta furori.”Dumque dolet, summa vestem deduxit ab oranudaque marmoreis percussit pectora palmis.Pectora traxerunt tenuem percussa ruborem,non aliter quam poma solent, quae candida parte,parte rubent, aut ut variis solet uva racemisducere purpureum nondum matura colorem.Quae simul adspexit liquefacta rursus in unda,non tulit ulterius, sed ut intabescere flavaeigne levi cerae matutinaeque pruinaesole tepente solent, sic attenuatus amoreliquitur et tecto paulatim carpitur igni.Et neque iam color est mixto candore rubori,nec vigor et vires et quae modo visa placebant,nec corpus remanet, quondam quod amaverat Echo.Quae tamen ut vidit, quamvis irata memorque,indoluit, quotiensque puer miserabilis “eheu”dixerat, haec resonis iterabat vocibus “eheu”;cumque suos manibus percusserat ille lacertos,haec quoque reddebat sonitum plangoris eundem.Ultima vox solitam fuit haec spectantis in undam,“heu frustra dilecte puer!” totidemque remisitverba locns, dictoque vale “vale!” inquit et Echo.Ille caput viridi fessum submisit in herba;lumina mors clausit domini mirantia formam.Tunc quoque se, postquam est inferna sede receptus,in Stygia spectabat aqua. Planxere sororesnaides et sectos fratri posuere capillos,planxerunt dryades: plangentibus adsonat Echo.Iamque rogum quassasque faces feretrumque parabant:nusquam corpus erat; croceum pro corpore floreminveniunt, foliis medium cingentibus albis.Cognita res meritam vati per Achaidas urbesattulerat famam, nomenque erat auguris ingens.Spernit Echionides tamen hunc ex omnibus unus,contemptor superum, Pentheus, praesagaque ridetverba senis tenebrasque et cladem lucis ademptaeobicit. Ille movens albentia tempora canis“quam felix esses, si tu quoque luminis huiusorbus” ait “fieres, ne Bacchica sacra videres!Namque dies aderit, quam non procul auguror esse,qua novus huc veniat, proles Semeleia, Liber;quem nisi templorum fueris dignatus honore,mille lacer spargere locis et sanguine silvasfoedabis matremque tuam matrisque sorores.Evenient; neque enim dignabere numen honore,meque sub his tenebris nimium vidisse quereris.”Talia dicentem proturbat Echione natus.Dicta fides sequitur, responsaque vatis aguntur:Liber adest, festisque fremunt ululatibus agri;turba ruit, mixtaeque viris matresque nurusquevulgusque proceresque ignota ad sacra feruntur.“Quis furor, anguigenae, proles Mavortia, vestrasattonuit mentes?” Pentheus ait: “aerane tantumaere repulsa valent et adunco tibia cornuet magicae fraudes, ut, quos non bellicus ensis,non tuba terruerit, non strictis agmina telis,femineae voces et mota insania vinoobscenique greges et inania tympana vincant?Vosne, senes, mirer, qui longa per aequora vectihac Tyron, hac profugos posuistis sede penates,nunc sinitis sine Marte capi? vosne, acrior aetas,o iuvenes, propiorque meae, quos arma tenere,non thyrsos, galeaque tegi, non fronde, decebat?Este, precor, memores, qua sitis stirpe creati,illiusque animos, qui multos perdidit unus,sumite serpentis! Pro fontibus ille lacuqueinteriit: at vos pro fama vincite vestra!Ille dedit leto fortes, vos pellite molleset patrium retinete decus. Si fata vetabantstare diu Thebas, utinam tormenta viriquemoenia diruerent, ferrumque ignisque sonarent!Essemus miseri sine crimine, sorsque querenda,non celanda foret, lacrimaeque pudore carerent.At nunc a puero Thebae capientur inermi,quem neque bella iuvant nec tela nec usus equorum,sed madidi murra crines mollesque coronaepurpuraque et pictis intextum vestibus aurum.Quem quidem ego actutum (modo vos absistite) cogamadsumptumque patrem commentaque sacra fateri.An satis Acrisio est animi contemnere vanumnumen et Argolicas venienti claudere portas,Penthea terrebit cum totis advena Thebis?Ite citi” (famulis hoc imperat), “ite ducemqueattrahite huc vinctum! iussis mora segnis abesto.”Hunc avus, hunc Athamas, hunc cetera turba suorumcorripiunt dictis frustraque inhibere laborant.Acrior admonitu est, inritaturque retentaet crescit rabies, remoraminaque ipsa nocebant.Sic ego torrentem, qua nil obstabat eunti,lenius et modico strepitu decurrere vidi:at quacumque trabes obstructaque saxa tenebant,spumeus et fervens et ab obice saevior ibat.Ecce cruentati redeunt et, Bacchus ubi esset,quaerenti domino Bacchum vidisse negarunt;“hunc” dixere “tamen comitem famulumque sacrorumcepimus”; et tradunt manibus post terga ligatissacra dei quondam Tyrrhena gente secutum.Adspicit hunc Pentheus oculis, quos ira tremendosfecerat, et quamquam poenae vix tempora differt,“o periture tuaque aliis documenta daturemorte” ait, “ede tuum nomen nomenque parentumet patriam, morisque novi cur sacra frequentes.”Ille metu vacuus “nomen mihi” dixit “Acoetes,patria Maeonia est, humili de plebe parentes.Non mihi quae duri colerent pater arva iuvenci,lanigerosve greges, non ulla armenta reliquit;pauper et ipse fuit, linoque solebat et hamisdecipere et calamo salientes ducere pisces.Ars illi sua census erat. Cum traderet artem,“accipe quas habeo, studii successor et heres,”dixit “opes.” Moriensque mihi nil ille reliquitpraeter aquas: unum hoc possum appellare paternum.Mox ego, ne scopulis haererem semper in isdem,addidici regimen dextra moderante carinaeflectere et Oleniae sidus pluviale capellaeTaygetenque hyadasque oculis arctonque notaviventorumque domos et portus puppibus aptos.Forte petens Delum Chiae telluris ad orasapplicor et dextris adducor litora remis,doque leves saltus udaeque inmittor harenae.Nox ubi consumpta est (aurora rubescere primacoeperat), exsurgo, laticesque inferre recentesadmoneo monstroque viam, quae ducat ad undas.Ipse, quid aura mihi tumulo promittat ab altoprospicio comitesque voco repetoque carinam.“Adsumus en!” inquit sociorum primus Opheltes,utque putat, praedam deserto nactus in agro,virginea puerum ducit per litora forma.Ille mero somnoque gravis titubare videturvixque sequi. Specto cultum faciemque gradumque:nil ibi quod credi posset mortale videbam.Et sensi et dixi sociis: “Quod numen in istocorpore sit, dubito; sed corpore numen in isto est.Quisquis es, o faveas nostrisque laboribus adsis.His quoque des veniam.” — “Pro nobis mitte precari”Dictys ait, quo non alius conscendere summasocior antemnas prensoque rudente relabi.Hoc Libys, hoc flavus, prorae tutela, Melanthus,hoc probat Alcimedon, et qui requiemque modumquevoce dabat remis, animorum hortator Epopeus,hoc omnes alii: praedae tam caeca cupido est.“Non tamen hanc sacro violari pondere pinumperpetiar” dixi: “pars hic mihi maxima iuris”;inque aditu obsisto. Furit audacissimus omnide numero Lycabas, qui Tusca pulsus ab urbeexsilium dira poenam pro caede luebat.Is mihi, dum resto, iuvenali guttura pugnorupit et excussum misisset in aequora, si nonhaesissem, quamvis amens, in fune retentus.Impia turba probat factum. Tum denique Bacchus(Bacchus enim fuerat), veluti clamore solutussit sopor aque mero redeant in pectora sensus,“quid facitis? quis clamor?” ait “qua, dicite, nautae,huc ope perveni? quo me deferre paratis?”“Pone metum”, Proreus “et quos contingere portusede velis” dixit: “terra sistere petita.” —“Naxon” ait Liber “cursus advertite vestros.Illa mihi domus est, vobis erit hospita tellus.”Per mare fallaces perque omnia numina iurantsic fore, meque iubent pictae dare vela carinae.Dextera Naxos erat. Dextra mihi lintea danti“quid facis, o demens? quis te furor—?” inquit Opheltes.Pro se quisque timet: “laevam pete” maxima nutupars mihi significat, pars quid velit aure susurrat.Obstipui “capiat” que “aliquis moderamina” diximeque ministerio scelerisque artisque removi.Increpor a cunctis, totumque inmurmurat agmen.E quibus Aethalion “te scilicet omnis in unonostra salus posita est” ait, et subit ipse meumqueexplet opus, Naxoque petit diversa relicta.Tum deus inludens, tamquam modo denique fraudemsenserit, e puppi pontum prospectat aduncaet flenti similis “non haec mihi litora, nautae,promisistis” ait, “non haec mihi terra rogata est.Quo merui poenam facto? quae gloria vestra est,si puerum iuvenes, si multi fallitis unum?”Iamdudum flebam: lacrimas manus impia nostrasridet et impellit properantibus aequora remis.Per tibi nunc ipsum (nec enim praesentior illoest deus) adiuro, tam me tibi vera referre,quam veri maiora fide: stetit aequore puppishaud aliter quam si siccum navale teneret.Illi admirantes remorum in verbere perstantvelaque deducunt geminaque ope currere temptant.Impediunt hederae remos nexuque recurvoserpunt et gravidis distinguunt vela corymbis.Ipse racemiferis frontem circumdatus uvispampineis agitat velatam frondibus hastam.Quem circa tigres simulacraque inania lyncumpictarumque iacent fera corpora pantherarum.Exsiluere viri, sive hoc insania fecit,sive timor, primusque Medon nigrescere coepitcorpore et expresso spinae curvamine flecti.Incipit huic Lycabas: “In quae miracula” dixit“verteris?” et lati rictus et panda loquentinaris erat, squamamque cutis durata trahebat.At Libys obstantes dum vult obvertere remos,in spatium resilire manus breve vidit et illasiam non esse manus, iam pinnas posse vocari.Alter, ad intortos cupiens dare bracchia funes,bracchia non habuit, truncoque repandus in undascorpore desiluit: falcata novissima cauda est,qualia dimidiae sinuantur cornua lunae.Undique dant saltus multaque adspergine rorantemerguntque iterum redeuntque sub aequora rursusinque chori ludunt speciem lascivaque iactantcorpora et acceptum patulis mare naribus efflant.De modo viginti (tot enim ratis illa ferebat)restabam solus. Pavidum gelidumque trementicorpore vixque meum firmat deus “excute” dicens“corde metum Diamque tene.” Delatus in illamaccessi sacris Baccheaque sacra frequento.”“Praebuimus longis” Pentheus “ambagibus aures”inquit “ut ira mora vires absumere posset.Praecipitem famuli rapite hunc cruciataque diriscorpora tormentis Stygiae demittite nocti.”Protinus abstractus solidis Tyrrhenus Acoetesclauditur in tectis; et dum crudelia iussaeinstrumenta necis ferrumque ignesque parantur,sponte sua patuisse fores lapsasque lacertissponte sua fama est nullo solvente catenas.Perstat Echionides. Nec iam iubet ire, sed ipsevadit, ubi electus facienda ad sacra Cithaeroncantibus et clara bacchantum voce sonabat.Ut fremit acer equus, cum bellicus aere canorosigna dedit tubicen, pugnaeque adsumit amorem,Penthea sic ictus longis ululatibus aethermovit, et audito clamore recanduit ira.Monte fere medio est, cingentibus ultima silvis,purus ab arboribus, spectabilis undique campus.Hic oculis illum cernentem sacra profanisprima videt, prima est insano concita cursu,prima suum misso violavit Penthea thyrsomater. “Io, geminae” clamavit “adeste sorores!ille aper, in nostris errat qui maximus agris,ille mihi feriendus aper.” Ruit omnis in unumturba furens; cunctae coeunt trepidumque sequuntur,iam trepidum, iam verba minus violenta loquentem,iam se damnantem, iam se peccasse fatentem.Saucius ille tamen “fer opem, matertera” dixit“Autonoë! moveant animos Actaeonis umbrae.”Illa, quis Actaeon, nescit dextramque precantisabstulit: Inoo lacerata est altera raptu.Non habet infelix quae matri bracchia tendat,trunca sed ostendens deiectis vulnera membris“adspice, mater!” ait. Visis ululavit Agauecollaque iactavit movitque per aera crinemavulsumque caput digitis complexa cruentisclamat “io comites, opus haec victoria nostrum est!”Non citius frondes autumni frigore tactasiamque male haerentes alta rapit arbore ventus,quam sunt membra viri manibus direpta nefandis.Talibus exemplis monitae nova sacra frequentantturaque dant sanctasque colunt Ismenides aras.
At non Alcithoe Minyeias orgia censetaccipienda dei, sed adhuc temeraria Bacchumprogeniem negat esse Iovis, sociasque sororesinpietatis habet. Festum celebrare sacerdosinmunesque operum famulas dominasque suorumpectora pelle tegi, crinales solvere vittas,serta coma, manibus frondentes sumere thyrsosiusserat, et saevam laesi fore numinis iramvaticinatus erat. Parent matresque nurusquetelasque calathosque infectaque pensa reponunt,turaque dant Bacchumque vocant Bromiumque Lyaeumqueignigenamque satumque iterum solumque bimatrem:additur his Nyseus indetonsusque Thyoneus,et cum Lenaeo genialis consitor uvae,Nycteliusque Eleleusque parens et Iacchus et Euhan,et quae praeterea per Graias plurima gentesnomina, Liber, habes. Tibi enim inconsumpta iuventa est,tu puer aeternus, tu formosissimus altoconspiceris caelo, tibi, cum sine cornibus adstas,virgineum caput est. Oriens tibi victus, adusquedecolor extremo qua tingitur India Gange:Penthea tu, venerande, bipenniferumque Lycurgumsacrilegos mactas, Tyrrhenaque mittis in aequorcorpora, tu biiugum pictis insignia freniscolla premis lyncum; bacchae satyrique sequuntur,quique senex ferula titubantes ebrius artussustinet et pando non fortiter haeret asello.Quacumque ingrederis, clamor iuvenalis et unafemineae voces inpulsaque tympana palmisconcavaque aera sonant longoque foramine buxus.“Placatus mitisque” rogant Ismenides “adsis,”iussaque sacra colunt. Solae Minyeides intusintempestiva turbantes festa Minervaaut ducunt lanas, aut stamina pollice versant,aut haerent telae famulasque laboribus urgent.E quibus una levi deducens pollice filum“dum cessant aliae commentaque sacra frequentant,nos quoque, quas Pallas, melior dea, detinet” inquit,“utile opus manuum vario sermone levemus:perque vices aliquid, quod tempora longa viderinon sinat, in medium vacuas referamus ad aures.”Dicta probant primamque iubent narrare sorores.Illa, quid e multis referat (nam plurima norat),cogitat et dubia est, de te, Babylonia, narret,Derceti, quam versa squamis velantibus artusstagna Palaestini credunt motasse figura;an magis, ut sumptis illius filia pennisextremos albis in turribus egerit annos;nais an ut cantu nimiumque potentibus herbisverterit in tacitos iuvenalia corpora pisces,donec idem passa est; an, quae poma alba ferebat,ut nunc nigra ferat contactu sanguinis arbor.Hoc placet, hanc, quoniam vulgaris fabula non est,talibus orsa modis, lana sua fila sequente:“Pyramus et Thisbe, iuvenum pulcherrimus alter,altera, quas oriens habuit, praelata puellis,contiguas tenuere domos, ubi dicitur altamcoctilibus muris cinxisse Semiramis urbem.Notitiam primosque gradus vicinia fecit:tempore crevit amor. Taedae quoque iure coissent:sed vetuere patres. Quod non potuere vetare,ex aequo captis ardebant mentibus ambo.Conscius omnis abest: nutu signisque loquuntur,quoque magis tegitur, tectus magis aestuat ignis.Fissus erat tenui rima, quam duxerat olim,cum fieret paries domui communis utrique.Id vitium nulli per saecula longa notatum(quid non sentit amor?) primi vidistis amantes,et vocis fecistis iter; tutaeque per illudmurmure blanditiae minimo transire solebant.Saepe, ubi constiterant hinc Thisbe, Pyramus illinc,inque vices fuerat captatus anhelitus oris,“invide” dicebant “paries, quid amantibus obstas?quantum erat, ut sineres toto nos corpore iungi,aut hoc si nimium est, vel ad oscula danda pateres?Nec sumus ingrati: tibi nos debere fatemur,quod datus est verbis ad amicas transitus aures.”Talia diversa nequiquam sede locutisub noctem dixere ”vale” partique dedereoscula quisque suae non pervenientia contra.Postera nocturnos aurora removerat ignes,solque pruinosas radiis siccaverat herbas:ad solitum coiere locum. Tum murmure parvomulta prius questi, statuunt, ut nocte silentifallere custodes foribusque excedere temptent,cumque domo exierint, urbis quoque tecta relinquant;neve sit errandum lato spatiantibus arvo,conveniant ad busta Nini lateantque sub umbraarboris. Arbor ibi, niveis uberrima pomisardua morus, erat, gelido contermina fonti.Pacta placent. Et lux, tarde discedere visa,praecipitatur aquis, et aquis nox exit ab isdem.Callida per tenebras versato cardine Thisbeegreditur fallitque suos, adopertaque vultumpervenit ad tumulum, dictaque sub arbore sedit.Audacem faciebat amor. Venit ecce recenticaede leaena boum spumantes oblita rictus,depositura sitim vicini fontis in unda.Quam procul ad lunae radios Babylonia Thisbevidit et obscurum timido pede fugit in antrum,dumque fugit, tergo velamina lapsa reliquit.Ut lea saeva sitim multa conpescuit unda,dum redit in silvas, inventos forte sine ipsaore cruentato tenues laniavit amictus.Serius egressus vestigia vidit in altopulvere certa ferae totoque expalluit orePyramus: ut vero vestem quoque sanguine tinctamrepperit, “una duos” inquit “nox perdet amantes.E quibus illa fuit longa dignissima vita,nostra nocens anima est: ego te, miseranda, peremi,in loca plena metus qui iussi nocte venires,nec prior huc veni. Nostrum divellite corpus,et scelerata fero consumite viscera morsu,o quicumque sub hac habitatis rupe, leones.Sed timidi est optare necem.” Velamina Thisbestollit et ad pactae secum fert arboris umbram;utque dedit notae lacrimas, dedit oscula vesti,“accipe nunc” inquit “nostri quoque sanguinis haustus!”quoque erat accinctus, demisit in ilia ferrum,nec mora, ferventi moriens e vulnere traxit.Ut iacuit resupinus humo: cruor emicat alte,non aliter quam cum vitiato fistula plumboscinditur et tenui stridente foramine longaseiaculatur aquas atque ictibus aera rumpit.Arborei fetus adspergine caedis in atramvertuntur faciem, madefactaque sanguine radixpurpureo tingit pendentia mora colore.Ecce metu nondum posito, ne fallat amantem,illa redit iuvenemque oculis animoque requirit,quantaque vitarit narrare pericula gestit.Utque locum et visa cognoscit in arbore formam,sic facit incertam pomi color: haeret, an haec sit.Dum dubitat, tremebunda videt pulsare cruentummembra solum, retroque pedem tulit, oraque buxopallidiora gerens exhorruit aequoris instar,quod tremit, exigua cum summum stringitur aura.Sed postquam remorata suos cognovit amores,percutit indignos claro plangore lacertos,et laniata comas amplexaque corpus amatumvulnera supplevit lacrimis fletumque cruorimiscuit et gelidis in vultibus oscula figens“Pyrame” clamavit “quis te mihi casus ademit?Pyrame, responde: tua te carissima Thisbenominat: exaudi vultusque attolle iacentes!”Ad nomen Thisbes oculos iam morte gravatosPyramus erexit, visaque recondidit illa.Quae postquam vestemque suam cognovit et ensevidit ebur vacuum, “tua te manus” inquit “amorqueperdidit, infelix. Est et mihi fortis in unumhoc manus, est et amor: dabit hic in vulnera vires.Persequar exstinctum letique miserrima dicarcausa comesque tui; quique a me morte revelliheu sola poteras, poteris nec morte revelli.Hoc tamen amborum verbis estote rogati,o multum miseri meus illiusque parentes,ut quos certus amor, quos hora novissima iunxit,conponi tumulo non invideatis eodem.At tu quae ramis arbor miserabile corpusnunc tegis unius, mox es tectura duorum,signa tene caedis pullosque et luctibus aptossemper habe fetus, gemini monimenta cruoris.”Dixit, et aptato pectus mucrone sub imumincubuit ferro, quod adhuc a caede tepebat.Vota tamen tetigere deos, tetigere parentes:nam color in pomo est, ubi permaturuit, ater,quodque rogis superest, una requiescit in urna.”Desierat, mediumque fuit breve tempus, et orsa estdicere Leuconoe: vocem tenuere sorores.“Hunc quoque, siderea qui temperat omnia luce,cepit amor Solem: Solis referemus amores.Primus adulterium Veneris cum Marte putaturhic vidisse deus: videt hic deus omnia primus.Indoluit facto, Iunonigenaeque maritofurta tori furtique locum monstravit. At illiet mens et quod opus fabrilis dextra tenebatexcidit. Extemplo graciles ex aere catenasretiaque et laqueos, quae lumina fallere possent,elimat (non illud opus tenuissima vincantstamina, non summo quae pendet aranea tigno),utque leves tactus momentaque parva sequanturefficit et lecto circumdata collocat arte.Ut venere torum coniunx et adulter in unum,arte viri vinclisque nova ratione paratisin mediis ambo deprensi amplexibus haerent.Lemnius extemplo valvas patefecit eburnasadmisitque deos: illi iacuere ligatiturpiter; atque aliquis de dis non tristibus optatsic fieri turpis: superi risere, diuquehaec fuit in toto notissima fabula caelo.Exigit indicii memorem Cythereia poenam,inque vices illum, tectos qui laesit amores,laedit amore pari. Quid nunc, Hyperione nate,forma colorque tibi radiataque lumina prosunt?Nempe tuis omnes qui terras ignibus uris,ureris igne novo; quique omnia cernere debes,Leucothoen spectas, et virgine figis in una,quos mundo debes oculos. Modo surgis Eootemperius caelo, modo serius incidis undis,spectandique mora brumales porrigis horas,deficis interdum, vitiumque in lumina mentistransit et obscurus mortalia pectora terres.Nec, tibi quod lunae terris propioris imagoobstiterit, palles: facit hunc amor iste colorem.Diligis hanc unam; nec te Clymeneque Rhodosquenec tenet Aeaeae genetrix pulcherrima Circes,quaeque tuos Clytie quamvis despecta petebatconcubitus ipsoque illo grave vulnus habebattempore: Leucothoe multarum oblivia fecit,gentis odoriferae quam formosissima partuedidit Eurynome. Sed postquam filia crevit,quam mater cunctas, tam matrem filia vicit.Rexit Achaemenias urbes pater Orchamus, isqueseptimus a prisco numeratur origine Belo.Axe sub Hesperio sunt pascua Solis equorum.Ambrosiam pro gramine habent: ea fessa diurnismembra ministeriis nutrit reparatque labori.Dumque ibi quadrupedes caelestia pabula carpunt,noxque vicem peragit, thalamos deus intrat amatos,versus in Eurynomes faciem genetricis, et interbis sex Leucothoen famulas ad lumina cernitlevia versato ducentem stamina fuso.Ergo ubi ceu mater carae dedit oscula natae,“res” ait “arcana est. Famulae, discedite neveeripite arbitrium matri secreta loquendi.”Paruerant: thalamoque deus sine teste relicto“ille ego sum” dixit, “qui longum metior annum,omnia qui video, per quem videt omnia tellus,mundi oculus. Mihi, crede, places.” Pavet illa, metuqueet colus et fusus digitis cecidere remissis.Ipse timor decuit. Nec longius ille moratusin veram rediit speciem solitumque nitorem:at virgo, quamvis inopino territa visu,victa nitore dei posita vim passa querella est.Invidit Clytie (neque enim moderatus in illaSolis amor fuerat), stimulataque paelicis iravulgat adulterium diffamatumque parentiindicat. Ille ferox inmansuetusque precantemtendentemque manus ad lumina Solis et “illevim tulit invitae” dicentem defodit altacrudus humo, tumulumque super gravis addit harenae.Dissipat hunc radiis Hyperione natus iterquedat tibi, qua possis defossos promere vultus.Nec tu iam poteras enectum pondere terraetollere, nympha, caput corpusque exsangue iacebas.Nil illo fertur volucrum moderator equorumpost Phaethonteos vidisse dolentius ignes.Ille quidem gelidos radiorum viribus artussi queat in vivum temptat revocare calorem:sed quoniam tantis fatum conatibus obstat,nectare odorato sparsit corpusque locumque,multaque praequestus “tanges tamen aethera” dixit.Protinus inbutum caelesti nectare corpusdilicuit terramque suo madefecit odore:virgaque per glaebas sensim radicibus actisturea surrexit tumulumque cacumine rupit.At Clytien, quamvis amor excusare dolorem,indiciumque dolor poterat, non amplius auctorlucis adit venerisque modum sibi fecit in illa.Tabuit ex illo dementer amoribus usanympha larum inpatiens, et sub Iove nocte diequesedit humo nuda, nudis incompta capillis,perque novem luces expers undaeque cibiquerore mero lacrimisque suis ieiunia pavitnec se movit humo: tantum spectabat euntisora dei vultusque suos flectebat ad illum.Membra ferunt haesisse solo, partemque colorisluridus exsangues pallor convertit in herbas;est in parte rubor, violaeque simillimus oraflos tegit. Illa suum, quamvis radice tenetur,vertitur ad Solem, mutataque servat amorem.”Dixerat, et factum mirabile ceperat aures.Pars fieri potuisse negant, pars omnia verosposse deos memorant: sed non et Bacchus in illis.Poscitur Alcithoe, postquam siluere sorores.Quae radio stantis percurrens stamina telae“vulgatos taceo” dixit “pastoris amoresDaphnidis Idaei, quem nymphe paelicis iracontulit in saxum (tantus dolor urit amantes).Nec loquor, ut quondam naturae iure novatoambiguus fuerit modo vir, modo femina Sithon.Te quoque, nunc adamas, quondam fidissime parvo,Celmi, Iovi, largoque satos Curetas ab imbriet Crocon in parvos versum cum Smilace florespraetereo, dulcique animos novitate tenebo.Unde sit infamis, quare male fortibus undisSalmacis enervet tactosque remolliat artus,discite. Causa latet, vis est notissima fontis.Mercurio puerum diva Cythereide natumnaides Idaeis enutrivere sub antris;cuius erat facies, in qua materque paterquecognosci possent; nomen quoque traxit ab illis.Is tria cum primum fecit quinquennia, montesdeseruit patrios, Idaque altrice relictaignotis errare locis, ignota videreflumina gaudebat, studio minuente laborem.Ille etiam Lycias urbes Lyciaeque propinquosCaras adit. Videt hic stagnum lucentis ad imumusque solum lymphae. Non illic canna palustrisnec steriles ulvae nec acuta cuspide iunci:perspicuus liquor est; stagni tamen ultima vivocaespite cinguntur semperque virentibus herbis.Nympha colit, sed nec venatibus apta, nec arcusflectere quae soleat nec quae contendere cursu,solaque naiadum celeri non nota Dianae.Saepe suas illi fama est dixisse sorores:“Salmaci, vel iaculum vel pictas sume pharetras,et tua cum duris venatibus otia misce.”Nec iaculum sumit nec pictas illa pharetras,nec sua cum duris venatibus otia miscet,sed modo fonte suo formosos perluit artus,saepe Cytoriaco deducit pectine crineset, quid se deceat, spectatas consulit undas;nunc perlucenti circumdata corpus amictumollibus aut foliis aut mollibus incubat herbis;saepe legit flores. Et tunc quoque forte legebat,cum puerum vidit visumque optavit habere.Nec tamen ante adiit, etsi properabat adire,quam se conposuit, quam circumspexit amictus,et finxit vultum et meruit formosa videri.Tum sic orsa loqui: “Puer o dignissime crediesse deus, seu tu deus es, potes esse Cupido,sive es mortalis, qui te genuere, beati,et frater felix, et fortunata profecto,siqua tibi soror est, et quae dedit ubera nutrix:sed longe cunctis longeque beatior illa,siqua tibi sponsa est, siquam dignabere taeda.Haec tibi sive aliqua est, mea sit furtiva voluptas,seu nulla est, ego sim, thalamumque ineamus eundem.”Nais ab his tacuit. Pueri rubor ora notavit(nescit enim, quid amor), sed et erubuisse decebat.Hic color aprica pendentibus arbore pomisaut ebori tincto est, aut sub candore rubenti,cum frustra resonant aera auxiliaria, lunae.Poscenti nymphae sine fine sororia saltemoscula iamque manus ad eburnea colla ferenti“desinis? aut fugio, tecumque” ait “ista relinquo.”Salmacis extimuit “loca” que “haec tibi libera trado,hospes” ait, simulatque gradu discedere verso,tunc quoque respiciens, fruticumque recondita silvadelituit, flexuque genu submisit. At ille,scilicet ut vacuis et inobservatus in herbis,huc it et hinc illuc, et in adludentibus undissumma pedum taloque tenus vestigia tingit;nec mora, temperie blandarum captus aquarummollia de tenero velamina corpore ponit.Tum vero placuit, nudaeque cupidine formaeSalmacis exarsit: flagrant quoque lumina nymphae,non aliter quam cum puro nitidissimus orbeopposita speculi referitur imagine Phoebus.Vixque moram patitur, vix iam sua gaudia differt,iam cupit amplecti, iam se male continet amens.Ille cavis velox adplauso corpore palmisdesilit in latices, alternaque bracchia ducensin liquidis translucet aquis, ut eburnea siquissigna tegat claro vel candida lilia vitro.“Vicimus et meus est!” exclamat nais et omniveste procul iacta mediis inmittitur undis,pugnantemque tenet luctantiaque oscula carpit,subiectatque manus invitaque pectora tangit,et nunc hac iuveni, nunc circumfunditur illac;denique nitentem contra elabique volenteminplicat, ut serpens, quam regia sustinet alessublimemque rapit: pendens caput illa pedesqueadligat et cauda spatiantes inplicat alas:utve solent hederae longos intexere truncos,utque sub aequoribus deprensum polypus hostemcontinet, ex omni dimissis parte flagellis.Perstat Atlantiades, sperataque gaudia nymphaedenegat. Illa premit, commissaque corpore totosicut inhaerebat, “pugnes licet, inprobe” dixit,“non tamen effugies. Ita di iubeatis! et istumnulla dies a me nec me diducat ab isto.”Vota suos habuere deos: nam mixta duorumcorpora iunguntur, faciesque inducitur illisuna, velut, siquis conducat cortice ramos,crescendo iungi pariterque adolescere cernit.Sic ubi conplexu coierunt membra tenaci,nec duo sunt et forma duplex, nec femina dicinec puer ut possit: neutrumque et utrumque videntur.Ergo ubi se liquidas, quo vir descenderat, undassemimarem fecisse videt, mollitaque in illismembra, manus tendens, sed non iam voce virili,Hermaphroditus ait: “Nato date munera vestro,et pater et genetrix, amborum nomen habenti:quisquis in hos fontes vir venerit, exeat indesemivir et tactis subito mollescat in undis.”Motus uterque parens nati rata verba biformisfecit et incesto fontem medicamine tinxit.”Finis erat dictis. Sed adhuc Minyeia prolesurget opus spernitque deum festumque profanat,tympana cum subito non adparentia raucisobstrepuere sonis, et adunco tibia cornutinnulaque aera sonant; redolent murraeque crocique,resque fide maior, coepere virescere telaeinque hederae faciem pendens frondescere vestis.Pars abit in vites, et quae modo fila fuerunt,palmite mutantur; de stamine pampinus exit;purpura fulgorem pictis adcommodat uvis.Iamque dies exactus erat, tempusque subibat,quod tu nec tenebras nec possis dicere lucem,sed cum luce tamen dubiae confinia noctis:tecta repente quati pinguesque ardere videnturlampades et rutilis conlucere ignibus aedesfalsaque saevarum simulacra ululare ferarum.Fumida iamdudum latitant per tecta sorores,diversaeque locis ignes ac lumina vitant;dumque petunt tenebras, parvos membrana per artusporrigitur tenuique includit bracchia pinna.Nec qua perdiderint veterem ratione figuramscire sinunt tenebrae. Non illas pluma levavit,sustinuere tamen se perlucentibus alis;conataeque loqui minimam et pro corpore vocememittunt, peraguntque leves stridore querellas.Tectaque, non silvas celebrant lucemque perosaenocte volant, seroque tenent a vespere nomen.Tum vero totis Bacchi memorabile Thebisnumen erat, magnasque novi matertera viresnarrat ubique dei, de totque sororibus expersuna doloris erat, nisi quem fecere sorores.Adspicit hanc natis thalamoque Athamantis habentemsublimes animos et alumno numine Iuno,nec tulit, et secum “potuit de paelice natusvertere Maeonios pelagoque inmergere nautaset laceranda suae nati dare viscera matriet triplices operire novis Minyeidas alis:nil poterit Iuno nisi inultos flere dolores?idque mihi satis est? haec una potentia nostra est?ipse docet, quid agam (fas est et ab hoste doceri),quidque furor valeat, Penthea caede satisqueac super ostendit: cur non stimuletur eatqueper cognata suis exempla furoribus Ino?”Est via declivis funesta nubila taxo,ducit ad infernas per muta silentia sedes.Styx nebulas exhalat iners, umbraeque recentesdescendunt illac simulacraque functa sepulcris.Pallor hiemsque tenent late loca senta, novique,qua sit iter, manes, Stygiam qua ducat ad urbem,ignorant, ubi sit nigri fera regia Ditis.Mille capax aditus et apertas undique portasurbs habet, utque fretum de tota flumina terra,sic omnes animas locus accipit ille, nec ulliexiguus populo est, turbamve accedere sentit.Errant exsangues sine corpore et ossibus umbrae,parsque forum celebrant, pars imi tecta tyranni,pars aliquas artes, antiquae imitamina vitae.exercent, aliam partem sua poena coercetSustinet ire illuc caelesti sede relicta(tantum odiis iraeque dabat) Saturnia Iuno.Quo simul intravit sacroque a corpore pressumingemuit limen, tria Cerberus extulit oraet tres latratus semel edidit. Illa sororesNocte vocat genitas, grave et inplacabile numen.Carceris ante fores clausas adamante sedebantdeque suis atros pectebant crinibus angues.Quam simul agnorunt inter caliginis umbras,surrexere deae. Sedes scelerata vocatur:viscera praebebat Tityos lanianda novemqueiugeribus distentus erat; tibi, Tantale, nullaedeprenduntur aquae, quaeque inminet, effugit arbor;aut petis aut urges rediturum, Sisyphe, saxum;volvitur Ixion et se sequiturque fugitque;molirique suis letum patruelibus ausaeadsiduae repetunt, quas perdant, Belides undas.Quos omnes acie postquam Saturnia torvavidit et ante omnes Ixiona, rursus ab illoSisyphon adspiciens “cur hic e fratribus” inquit“perpetuas patitur poenas, Athamanta superbumregia dives habet, qui me cum coniuge sempersprevit?” et exponit causas odiique viaeque,quidque velit. Quod vellet, erat, ne regia Cadmistaret, et in facinus traherent Athamanta sorores.Imperium, promissa, preces confundit in unumsollicitatque deas. Sic haec Iunone locuta,Tisiphone, canos ut erat turbata capillos,movit et obstantes reiecit ab ore colubrasatque ita “non longis opus est ambagibus” inquit:“facta puta, quaecumque iubes. Inamabile regnumdesere teque refer caeli melioris ad auras.”Laeta redit Iuno, quam caelum intrare parantemroratis lustravit aquis Thaumantias Iris.Nec mora, Tisiphone madefactam sanguine sumitinportuna facem, fluidoque cruore rubenteminduitur pallam tortoque incingitur angueegrediturque domo. Luctus comitatur euntemet Pavor et Terror trepidoque Insania vultu.Limine constiterat: postes tremuisse ferunturAeolii pallorque fores infecit acernas,solque locum fugit. Monstris exterrita coniunx,territus est Athamas. Tectoque exire parabant:obstitit infelix aditumque obsedit Erinys,nexaque vipereis distendens bracchia nodiscaesariem excussit. Motae sonuere colubrae,parsque iacent umeris, pars circum pectora lapsaesibila dant saniemque vomunt linguisque coruscant.Inde duos mediis abrumpit crinibus anguespestiferaque manu raptos inmisit. At illiInoosque sinus Athamanteosque pererrantinspirantque graves animas. Nec vulnera membrisulla ferunt: mens est, quae diros sentiat ictus.Attulerat secum liquidi quoque monstra veneni,oris Cerberei spumas et virus Echidnaeerroresque vagos caecaeque oblivia mentiset scelus et lacrimas rabiemque et caedis amorem,omnia trita simul; quae sanguine mixta recenticoxerat aere cavo viridi versata cicuta.Dumque pavent illi, vergit furiale venenumpectus in amborum praecordiaque intima movit.Tum face iactata per eundem saepius orbemconsequitur motis velociter ignibus ignes.Sic victrix iussique potens ad inania magniregna redit Ditis sumptumque recingitur anguem.Protinus Aeolides media furibundus in aulaclamat “io, comites, his retia tendite silvis!hic modo cum gemina visa est mihi prole leaena:”utque ferae sequitur vestigia coniugis amensdeque sinu matris ridentem et parva Learchumbracchia tendentem rapit et bis terque per aurasmore rotat fundae rigidoque infantia saxodiscutit ora ferox. Tum denique concita mater,seu dolor hoc fecit seu sparsi causa veneni,exululat passisque fugit male sana capillisteque ferens parvum nudis, Melicerta, lacertis“euhoe Bacche” sonat. Bacchi sub nomine Iunorisit et “hos usus praestet tibi” dixit “alumnus.”Inminet aequoribus scopulus: pars ima cavaturfluctibus et tectas defendit ab imbribus undas,summa riget frontemque in apertum porrigit aequor.Occupat hunc (vires insania fecerat) Ino,seque super pontum nullo tardata timoremittit onusque suum; percussa recanduit unda.At Venus, inmeritae neptis miserata labores,sic patruo blandita suo est: “O numen aquarum,proxima cui caelo cessit, Neptune, potestas,magna quidem posco, sed tu miserere meorum,iactari quos cernis in Ionio inmenso,et dis adde tuis. Aliqua et mihi gratia ponto est,si tamen in medio quondam concreta profundospuma fui Graiumque manet mihi nomen ab illa.”Adnuit oranti Neptunus et abstulit illis,quod mortale fuit, maiestatemque verendaminposuit nomenque simul faciemque novavitLeucothoeque deum cum matre Palaemona dixit.Sidoniae comites, quantum valuere secutaesigna pedum, primo videre novissima saxo;nec dubium de morte ratae Cadmeida palmisdeplanxere domum, scissae cum veste capillos,utque parum iustae nimiumque in paelice saevaeinvidiam fecere deae. Convicia Iunonon tulit et “faciam vos ipsas maxima” dixit“saevitiae monimenta meae.” Res dicta secuta est.Nam quae praecipue fuerat pia, “persequar” inquit“in freta reginam” saltumque datura moverihaud usquam potuit scopuloque adfixa cohaesit.Altera, dum solito temptat plangore ferirepectora, temptatos sensit riguisse lacertos;illa, manus ut forte tetenderat in maris undas,saxea facta manus in easdem porrigit undas;huius, ut arreptum laniabat vertice crinem,duratos subito digitos in crine videres:quo quaeque in gestu deprensa est, haesit in illo.Pars volucres factae; quae nunc quoque gurgite in illoaequora destringunt summis Ismenides alis.Nescit Agenorides natam parvumque nepotemaequoris esse deos: luctu serieque malorumvictus et ostentis, quae plurima viderat, exitconditor urbe sua, tamquam fortuna locorum,non sua se premeret; longisque erroribus actuscontigit Illyricos profuga cum coniuge fines.Iamque malis annisque graves, dum prima retractantfata domus releguntque suos sermone labores,“num sacer ille mea traiectus cuspide serpens”Cadmus ait “fuerat, tum, cum Sidone profectusvipereos sparsi per humum, nova semina, dentes?Quem si cura deum tam certa vindicat ira,ipse precor serpens in longam porrigar alvum.”Dixit, et ut serpens in longam tenditur alvumdurataeque cuti squamas increscere sentitnigraque caeruleis variari corpora guttis.In pectusque cadit pronus. Commissaque in unumpaulatim tereti tenuantur acumine crura.Bracchia iam restant: quae restant bracchia tenditet lacrimis per adhuc humana fluentibus ora“accede, o coniunx, accede, miserrima,” dixit“dumque aliquid superest de me, me tange manumqueaccipe, dum manus est, dum non totum occupat anguis!”Ille quidem vult plura loqui, sed lingua repentein partes est fissa duas: nec verba volentisufficiunt, quotiensque aliquos parat edere questus,sibilat: hanc illi vocem natura reliquit.Nuda manu feriens exclamat pectora coniunx“Cadme, mane, teque, infelix, his exue monstris!Cadme, quid hoc? ubi pes, ubi sunt umerique manusqueet color et facies et, dum loquor, omnia? cur nonme quoque, caelestes, in eandem vertitis anguem?”Dixerat: ille suae lambebat coniugis orainque sinus caros, veluti cognosceret, ibatet dabat amplexus adsuetaque colla petebat.Quisquis adest (aderant comites), terretur: at illalubrica permulcet cristati colla draconis.Et subito duo sunt iunctoque volumine serpunt,donec in adpositi nemoris subiere latebras.Nunc quoque nec fugiunt hominem nec vulnere laeduntquidque prius fuerint, placidi meminere dracones.Sed tamen ambobus versae solacia formaemagna nepos dederat, quem debellata colebatIndia, quem positis celebrabat Achaia templis.Solus Abantiades ab origine cretus eademAcrisius superest, qui moenibus arceat urbisArgolicae contraque deum ferat arma genusquenon putet esse Iovis; neque enim Iovis esse putabatPersea, quem pluvio Danae conceperat auro.Mox tamen Acrisium (tanta est praesentia veri)tam violasse deum quam non agnosse nepotempaenitet: inpositus iam caelo est alter, at alterviperei referens spolium memorabile monstriaera carpebat tenerum stridentibus alis.Cumque super Libycas victor penderet harenas,Gorgonei capitis guttae cecidere cruentae.Quas humus exceptas varios animavit in angues:unde frequens illa est infestaque terra colubris.Inde per inmensum ventis discordibus actusnunc huc, nunc illuc exemplo nubis aquosaefertur et ex alto seductas aethere longedespectat terras totumque supervolat orbem.Ter gelidas Arctos, ter Cancri bracchia vidit:saepe sub occasus, saepe est ablatus in ortus.Iamque cadente die, veritus se credere nocti,constitit Hesperio, regnis Atlantis, in orbe,exiguamque petit requiem, dum Lucifer ignesevocet Aurorae, currus Aurora diurnos.Hic hominum cunctis ingenti corpore praestansIapetionides Atlas fuit. Ultima tellusrege sub hoc et pontus erat, qui Solis anhelisaequora subdit equis et fessos excipit axes.Mille greges illi totidemque armenta per herbaserrabant, et humum vicinia nulla premebant.Arboreae frondes auro radiante nitentesex auro ramos, ex auro poma tegebant.“Hospes,” ait Perseus illi, “seu gloria tangitte generis magni, generis mihi Iuppiter auctor;sive es mirator rerum, mirabere nostras.Hospitium requiemque peto.” Memor ille vetustaesortis erat: Themis hanc dederat Parnasia sortem:“Tempus, Atla, veniet, tua quo spoliabitur auroarbor, et hunc praedae titulum Iove natus habebit.”Id metuens solidis pomaria clauserat Atlasmoenibus et vasto dederat servanda draconiarcebatque suis externos finibus omnes.Huic quoque “vade procul, ne longe gloria rerum,quam mentiris” ait, “longe tibi Iuppiter absit!”vimque minis addit manibusque expellere temptatcunctantem et placidis miscentem fortia dictis.Viribus inferior (quis enim par esset Atlantisviribus?) “at quoniam parvi tibi gratia nostra est,accipe munus!” ait, laevaque a parte Medusaeipse retro versus squalentia protulit ora.Quantus erat, mons factus Atlas: nam barba comaequein silvas abeunt, iuga sunt umerique manusque,quod caput ante fuit, summo est in monte cacumen,ossa lapis fiunt: tum partes auctus in omnescrevit in inmensum (sic, di, statuistis) et omnecum tot sideribus caelum requievit in illo.Clauserat Hippotades aeterno carcere ventos,admonitorque operum caelo clarissimus altoLucifer ortus erat. Pennis ligat ille resumptisparte ab utraque pedes teloque accingitur uncoet liquidum motis talaribus aera findit.Gentibus innumeris circumque infraque relictisAethiopum populos Cepheaque conspicit arva.Illic inmeritam maternae pendere linguaeAndromedan poenas iniustus iusserat Ammon.Quam simul ad duras religatam bracchia cautesvidit Abantiades (nisi quod levis aura capillosmoverat et tepido manabant lumina fletu,marmoreum ratus esset opus), trahit inscius igneset stupet et visae correptus imagine formaepaene suas quatere est oblitus in aere pennas.Ut stetit, “o” dixit “non istis digna catenis,sed quibus inter se cupidi iunguntur amantes,pande requirenti nomen terraeque tuumque,et cur vincla geras.” Primo silet illa, nec audetadpellare virum virgo; manibusque modestoscelasset vultus, si non religata fuisset:lumina, quod potuit, lacrimis inplevit obortis.Saepius instanti, sua ne delicta faterinolle videretur, nomen terraeque suumque,quantaque maternae fuerit fiducia formae,indicat. Et nondum memoratis omnibus undainsonuit, veniensque inmenso belua pontoinminet et latum sub pectore possidet aequor.Conclamat virgo: genitor lugubris et unamater adest, ambo miseri, sed iustius illa.Nec secum auxilium, sed dignos tempore fletusplangoremque ferunt vinctoque in corpore adhaerent,cum sic hospes ait: “Lacrimarum longa maneretempora vos poterunt: ad opem brevis hora ferendam est.Hanc ego si peterem Perseus Iove natus et illa,quam clausam inplevit fecundo Iuppiter auro,Gorgonis anguicomae Perseus superator et alisaerias ausus iactatis ire per auras,praeferrer cunctis certe gener. Addere tantisdotibus et meritum, faveant modo numina, tempto:ut mea sit servata mea virtute, paciscor.”Accipiunt legem (quis enim dubitaret?) et orantpromittuntque super regnum dotale parentes.Ecce velut navis praefixo concita rostrosulcat aquas, iuvenum sudantibus acta lacertis,sic fera dimotis inpulsu pectoris undistantum aberat scopulis, quantum Balearica tortofunda potest plumbo medii transmittere caeli:cum subito iuvenis pedibus tellure repulsaarduus in nubes abiit. Ut in aequore summoumbra viri visa est, visa fera saevit in umbra.Utque Iovis praepes, vacuo cum vidit in arvopraebentem Phoebo liventia terga draconem,occupat aversum, neu saeva retorqueat ora,squamigeris avidos figit cervicibus ungues,sic celeri missus praeceps per inane volatuterga ferae pressit dextroque frementis in armoInachides ferrum curvo tenus abdidit hamo.Vulnere laesa gravi modo se sublimis in aurasattollit, modo subdit aquis, modo more ferocisversat apri, quem turba canum circumsona terret.Ille avidos morsus velocibus effugit alisquaque patet, nunc terga cavis super obsita conchis,nunc laterum costas, nunc qua tenuissima caudadesinit in piscem, falcato vulnerat ense.Belua puniceo mixtos cum sanguine fluctusore vomit: maduere graves adspergine pennae.Nec bibulis ultra Perseus talaribus aususcredere, conspexit scopulum, qui vertice summostantibus exstat aquis, operitur ab aequore moto.Nixus eo rupisque tenens iuga prima sinistrater quater exegit repetita per ilia ferrum.Litora cum plausu clamor superasque deoruminplevere domos: gaudent generumque salutantauxiliumque domus servatoremque fatenturCassiope Cepheusque pater. Resoluta catenisincedit virgo, pretiumque et causa laboris.Ipse manus hausta victrices abluit unda,anguiferumque caput dura ne laedat harena,mollit humum foliis natasque sub aequore virgassternit et inponit Phorcynidos ora Medusae.Virga recens bibulaque etiamnum viva medullavim rapuit monstri tactuque induruit huiuspercepitque novum ramis et fronde rigorem.At pelagi nymphae factum mirabile temptantpluribus in virgis et idem contingere gaudentseminaque ex illis iterant iactata per undas.Nunc quoque curaliis eadem natura remansit,duritiam tacto capiant ut ab aere, quodquevimen in aequore erat, fiat super aequora saxum.Dis tribus ille focos totidem de caespite ponit,laevum Mercurio, dextrum tibi, bellica virgo,ara Iovis media est. Mactatur vacca Minervae,alipedi vitulus, taurus tibi, summe deorum.protinus Andromedan et tanti praemia factiindotata rapit: taedas Hymenaeus Amorquepraecutiunt, largis satiantur odoribus ignes,sertaque dependent tectis et ubique lyraequetibiaque et cantus, animi felicia laetiargumenta, sonant. Reseratis aurea valvisatria tota patent, pulchroque instructa paratuCepheni proceres ineunt convivia regis.Postquam epulis functi generosi munere Bacchidiffudere animos, cultusque genusque locorumquaerit Lyncides moresque animumque virorum.vulg. quaerit Abantiades: quaerenti protinus unus narrat Lyncides moresque animumque virorumQuae simul edocuit, “nunc, o fortissime,” dixit“fare, precor, Perseu, quanta virtute quibusqueartibus abstuleris crinita draconibus ora.”Narrat Agenorides gelido sub Atlante iacentemesse locum solidae tutum munimine molis;cuius in introitu geminas habitasse sororesPhorcidas, unius partitas luminis usum.Id se sollerti furtim, dum traditur, astusupposita cepisse manu perque abdita longedeviaque et silvis horrentia saxa fragosisGorgoneas tetigisse domos, passimque per agrosperque vias vidisse hominum simulacra ferarumquein silicem ex ipsis visa conversa Medusa.Se tamen horrendae clipei, quem laeva gerebat,aere repercusso formam adspexisse Medusae,dumque gravis somnus colubrasque ipsamque tenebat,eripuisse caput collo; pennisque fugacemPegason et fratrem matris de sanguine natosaddidit et longi non falsa pericula cursus,quae freta, quas terras sub se vidisset ab altoet quae iactatis tetigisset sidera pennis.Ante exspectatum tacuit tamen. Excipit unusex numero procerum quaerens, cur sola sororumgesserit alternis inmixtos crinibus angues.Hospes ait: “Quoniam scitaris digna relatu,accipe quaesiti causam. Clarissima formamultorumque fuit spes invidiosa procorumilla: neque in tota conspectior ulla capillispars fuit. Inveni, qui se vidisse referret.Hanc pelagi rector templo vitiasse Minervaedicitur. Aversa est et castos aegide vultusnata Iovis texit; neve hoc inpune fuisset,Gorgoneum crinem turpes mutavit in hydros.Nunc quoque, ut attonitos formidine terreat hostes,pectore in adverso, quos fecit, sustinet angues.”
Dumque ea Cephenum medio Danaeius herosagmine commemorat, fremida regalia turbaatria complentur: nec coniugialia festaqui canat est clamor, sed qui fera nuntiet arma.Inque repentinos convivia versa tumultusadsimilare freto possis, quod saeva quietumventorum rabies motis exasperat undis.Primus in his Phineus, belli temerarius auctor,fraxineam quatiens aeratae cuspidis hastam,“en” ait, “en adsum praereptae coniugis ultor,nec mihi te pennae, nec falsum versus in aurumIuppiter eripiet.” Conanti mittere Cepheus“quid facis?” exclamat, “quae te, germane, furentemmens agit in facinus? meritisne haec gratia tantisredditur? hac vitam servatae dote rependis?Quam tibi non Perseus, verum si quaeris, ademit,sed grave Nereidum numen, sed corniger Ammon,sed quae visceribus veniebat belua pontiexsaturanda meis. Illo tibi tempore rapta est,quo peritura fuit: nisi si crudelis id ipsumexigis, ut pereat, luctuque levabere nostro.Scilicet haud satis est, quod te spectante revincta estet nullam quod opem patruus sponsusve tulisti:insuper, a quoquam quod sit servata, dolebispraemiaque eripies? Quae si tibi magna videntur,ex illis scopulis, ubi erant adfixa, petisses.Nunc sine, qui petiit, per quem haec non orba senectus,ferre quod et meritis et voce est pactus, eumquenon tibi, sed certae praelatum intellege morti!”Ille nihil contra: sed et hunc et Persea vultualterno spectans petat hunc ignorat, an illum,cunctatusque brevi contortam viribus hastam,quantas ira dabat, nequiquam in Persea misit.Ut stetit illa toro, stratis tunc denique Perseusexsiluit; teloque ferox inimica remissopectora rupisset, nisi post altaria Phineusisset: et (indignum!) scelerato profuit ara.Fronte tamen Rhoeti non inrita cuspis adhaesit.Qui postquam cecidit ferrumque ex osse revulsum est,calcitrat et positas adspergit sanguine mensas.Tum vero indomitas ardescit vulgus in iras,telaque coniciunt, et sunt, qui Cephea dicuntcum genero debere mori. Sed limine tectiexierat Cepheus, testatus iusque fidemquehospitiique deos, ea se prohibente moveri.Bellica Pallas adest et protegit aegide fratremdatque animos. Erat Indus Athis, quem flumine Gangeedita Limnaee vitreis peperisse sub undiscreditur, egregius forma, quam divite cultuaugebat, bis adhuc octonis integer annis,indutus chlamydem Tyriam, quam limbus obibataureus; ornabant aurata monilia collumet madidos murra curvum crinale capillos.Ille quidem iaculo quamvis distantia missofigere doctus erat, sed tendere doctior arcus.Tunc quoque lenta manu flectentem cornua Perseusstipite, qui media positus fumabat in ara,perculit et fractis confudit in ossibus ora.Hunc ubi laudatos iactantem in sanguine vultusAssyrius vidit Lycabas, iunctissimus illiet comes et veri non dissimulator amoris,postquam exhalantem sub acerbo vulnere vitamdeploravit Athin, quos ille tetenderat arcusarripit et “mecum tibi sint certamina” dixit:“nec longum pueri fato laetabere, quo plusinvidiae, quam laudis habes.” Haec omnia nondumdixerat, emicuit nervo penetrabile telumvitatumque tamen sinuosa veste pependit.Vertit in hunc harpen spectatam caede MedusaeAcrisioniades adigitque in pectus: at illeiam moriens, oculis sub nocte natantibus atracircumspexit Athin seque acclinavit ad illumet tulit ad manes iunctae solacia mortis.Ecce Syenites, genitus Metione, Phorbaset Libys Amphimedon, avidi committere pugnam,sanguine, quo late tellus madefacta tepebat,conciderant lapsi: surgentibus obstitit ensis,alterius costis, iugulo Phorbantis adactus.At non Actoriden Erytum, cui lata bipennistelum erat, hamato Perseus petit ense, sed altisexstantem signis multaeque in pondere massaeingentem manibus tollit cratera duabusinfligitque viro; rutilum vomit ille cruoremet resupinus humum moribundo vertice pulsat.Inde Semiramio Polydegmona sanguine cretumCaucasiumque Abarin Sperchionidenque Lycetumintonsumque comas Helicen Phlegyanque Clytumquesternit et exstructos morientum calcat acervos.Nec Phineus ausus concurrere comminus hosti,intorquet iaculum: quod detulit error in Idan,expertem frustra belli et neutra arma secutum.Ille tuens oculis inmitem Phinea torvis“quandoquidem in partes” ait “abstrahor, accipe, Phineu,quem fecisti hostem pensaque hoc vulnere vulnus”;iamque remissurus tractum de vulnere telumsanguine defectos cecidit conlapsus in artus.Hic quoque Cephenum post regem primus Hoditesense iacet Clymeni; Prothoenora percutit Hypseus,Hypsea Lyncides. Fuit et grandaevus in illisEmathion, aequi cultor timidusque deorum;qui, quoniam prohibent anni bellare, loquendopugnat et incessit scelerataque devovet arma.Huic Chromis amplexo tremulis altaria palmisdecutit ense caput; quod protinus incidit araeatque ibi semianimi verba exsecrantia linguaedidit, et medios animam exspiravit in ignes.Hinc gemini fratres Broteasque et caestibus Ammoninvicti, vinci si possent caestibus enses,Phinea cecidere manu, Cererisque sacerdosAmpycus, albenti velatus tempora vitta.Tu quoque, Lampetide, non hos adhibendus ad usus,sed qui, pacis opus, citharam cum voce moveres,iussus eras celebrare dapes festumque canendo.Quem procul adstantem plectrumque imbelle tenentemPettalus inridens “Stygiis cane cetera” dixit“manibus” et laevo mucronem tempore fixit.Concidit et digitis morientibus ille retemptatfila lyrae, casuque fuit miserabile carmen.Nec sinit hunc impune ferox cecidisse Lycormasraptaque de dextro robusta repagula postiossibus inlisit mediae cervicis: at illeprocubuit terrae mactati more iuvenci.Demere temptabat laevi quoque robora postisCinyphius Pelates: temptanti dextera fixa estcuspide Marmaridae Corythi lignoque cohaesit.Haerenti latus hausit Abas: nec corruit ille,sed retinente manum moriens e poste pependit.Sternitur et Menaleus, Perseia castra secutus,et Nasamoniaci Dorylas ditissimus agri,dives agri Dorylas, quo non possederat alterlatius aut totidem tollebat turis acervos.Huius in obliquo missum stetit inguine ferrum:letifer ille locus. Quem postquam vulneris auctorsingultantem animam et versantem lumina viditBactrius Halcyoneus “hoc, quod premis” inquit, “habetode tot agris terrae” corpusque exsangue reliquit.Torquet in hunc hastam calido de vulnere raptamultor Abantiades; media quae nare receptacervice exacta est in partesque eminet ambas.Dumque manum Fortuna iuvat, Clytiumque Claninque,matre satos una, diverso vulnere fudit:nam Clytii per utrumque gravis librata lacertofraxinus acta femur, iaculum Clanis ore momordit.Occidit et Celadon Mendesius, occidit Astreus,matre Palaestina, dubio genitore creatus,Aethionque sagax quondam ventura videre(tunc ave deceptus falsa), regisque Thoactesarmiger et caeso genitore infamis Agyrtes.Plus tamen exhausto superest: namque omnibus unumopprimere est animus, coniurata undique pugnantagmina pro causa meritum impugnante fidemque:hac pro parte socer frustra pius et nova coniunxcum genetrice favent ululatuque atria complent.Sed sonus armorum superat gemitusque cadentum,pollutosque semel multo Bellona penatessanguine perfundit renovataque proelia miscet.Circueunt unum Phineus et mille secutiPhinea: tela volant hiberna grandine plurapraeter utrumque latus praeterque et lumen et aures.Applicat hic umeros ad magnae saxa columnae,tutaque terga gerens adversaque in agmina versussustinet instantes. Instabat parte sinistraChaonius Molpeus, dextra Nabataeus Echemmon.Tigris ut auditis diversa valle duorumexstimulata fame mugitibus armentorumnescit, utro potius ruat, et ruere ardet utroque,sic dubius Perseus, dextra laevane feratur,Molpea traiecti submovit vulnere cruris,contentusque fuga est: neque enim dat tempus Echemmon,sed furit et, cupiens saltu dare vulnera collo,non circumspectis exactum viribus ensemfregit, et extrema percussae parte columnaelammina dissiluit dominique in gutture fixa est.Non tamen ad letum causas satis illa valentesplaga dedit: trepidum Perseus et inermia frustrabracchia tendentem Cyllenide confodit harpe.Verum ubi virtutem turbae succumbere vidit,“auxilium” Perseus “quoniam sic cogitis ipsi”dixit “ab hoste petam. Vultus avertite vestros,siquis amicus adest!” et Gorgonis extulit ora.“Quaere alium, tua quem moveant miracula” dixitThescelus; utque manu iaculum fatale parabatmittere, in hoc haesit signum de marmore gestu.Proximus huic Ampyx animi plenissima magnipectora Lyncidae gladio petit; inque petendodextera deriguit nec citra mota nec ultra est.At Nileus, qui se genitum septemplice Niloementitus erat, clipeo quoque flumina septemargento partim, partim caelaverat auro,“adspice” ait, “Perseu, nostrae primordia gentis:magna feres tacitas solacia mortis ad umbras,a tanto cecidisse viro”: pars ultima vocisin medio suppressa sono est, adapertaque velleora loqui credas, nec sunt ea pervia verbis.Increpat hos “vitio” que “animi, non viribus” inquit“Gorgoneis torpetis” Eryx: “incurrite mecumet prosternite humi iuvenem magica arma moventem!”Incursurus erat: tenuit vestigia tellus,inmotusque silex armataque mansit imago.Hi tamen ex merito poenas subiere; sed unusmiles erat Persei, pro quo dum pugnat, Aconteus,Gorgone conspecta saxo concrevit oborto.Quem ratus Astyages etiamnum vivere, longoense ferit: sonuit tinnitibus ensis acutis.Dum stupet Astyages, naturam traxit eandem,marmoreoque manet vultus mirantis in ore.Nomina longa mora est media de plebe virorumdicere: bis centum restabant corpora pugnae,Gorgone bis centum riguerunt corpora visa.Paenitet iniusti tunc denique Phinea belli.Sed quid agat? simulacra videt diversa figurisagnoscitque suos et nomine quemque vocatumposcit opem, credensque parum sibi proxima tangitcorpora: marmor erant. Avertitur, atque ita supplexconfessasque manus obliquaque bracchia tendens,“vincis” ait, “Perseu. Remove tua monstra tuaequesaxificos vultus, quaecumque ea, tolle Medusae,tolle, precor. Non nos odium regnique cupidocompulit ad bellum: pro coniuge movimus arma.Causa fuit meritis melior tua, tempore nostra.Non cessisse piget. Nihil, o fortissime, praeterhanc animam concede mihi: tua cetera sunto.”Talia dicenti neque eum, quem voce rogabatrespicere audenti “quod” ait, “timidissime Phineu,et possum tribuisse et magnum est munus inerti,(pone metum) tribuam: nullo violabere ferro.Quin etiam mansura dabo monimenta per aevum,inque domo soceri semper spectabere nostri,ut mea se sponsi soletur imagine coniunx?”Dixit et in partem Phorcynida transtulit illam,ad quam se trepido Phineus obverterat ore.Tunc quoque conanti sua vertere lumina cervixderiguit, saxoque oculorum induruit umor.Sed tamen os timidum vultusque in marmore supplexsubmissaeque manus faciesque obnoxia mansit.Victor Abantiades patrios cum coniuge murosintrat et inmeriti vindex ultorque parentisadgreditur Proetum: nam fratre per arma fugatoAcrisioneas Proetus possederat arces.Sed nec ope armorum, nec, quam male ceperat, arcetorva colubriferi superavit lumina monstri.Te tamen, o parvae rector, Polydecta, Seriphi,nec iuvenis virtus per tot spectata laboresnec mala mollierant, sed inexorabile durusexerces odium, nec iniqua finis in ira est.Detrectas etiam laudem fictamque Medusaearguis esse necem. “Dabimus tibi pignera veri.Parcite luminibus!” Perseus ait oraque regisore Medusaeo silicem sine sanguine fecit.Hactenus aurigenae comitem Tritonia fratrise dedit: inde cava circumdata nube Seriphondeserit, a dextra Cythno Gyaroque relictis,quaque super pontum via visa brevissima, Thebasvirgineumque Helicona petit. Quo monte potitaconstitit et doctas sic est adfata sorores:“Fama novi fontis nostras pervenit ad aures,dura Medusaei quem praepetis ungula rupit.Is mihi causa viae. Volui mirabile factumcernere: vidi ipsum materno sanguine nasci.”Excipit Uranie: “Quaecumque est causa videndihas tibi, diva, domos, animo gratissima nostro es.Vera tamen fama est, et Pegasus huius origofontis”, et ad latices deduxit Pallada sacros.Quae mirata diu factas pedis ictibus undas,silvarum lucos circumspicit antiquarumantraque et innumeris distinctas floribus herbasfelicesque vocat pariter studioque locoqueMnemonidas. Quam sic adfata est una sororum:“O, nisi te virtus opera ad maiora tulisset,in partem ventura chori Tritonia nostri,vera refers meritoque probas artesque locumque,et gratam sortem, tutae modo simus, habemus.Sed (vetitum est adeo sceleri nihil) omnia terrentvirgineas mentes, dirusque ante ora Pyreneusvertitur, et nondum tota me mente recepi.Daulida Threicio Phoceaque milite ruraceperat ille ferox iniustaque regna tenebat.Templa petebamus Parnasia: vidit euntes,nostraque fallaci veneratus numina vultu“Mnemonides” (cognorat enim), “consistite” dixit,“nec dubitate, precor, tecto grave sidus et imbrem”(imber erat) “vitare meo: subiere minoressaepe casas superi.” Dictis et tempore motaeadnuimusque viro primasque intravimus aedes.Desierant imbres, victoque aquilonibus austrofusca repurgato fugiebant nubila caelo.Impetus ire fuit: claudit sua tecta Pyreneusvimque parat. Quam nos sumptis effugimus alis.Ipse secuturo similis stetit arduus arce“qua” que “via est vobis, erit et mihi” dixit “eadem”,seque iacit vecors e summae culmine turriset cadit in vultus, discussisque ossibus oristundit humum moriens scelerato sanguine tinctam.”Musa loquebatur: pennae sonuere per auras,voxque salutantum ramis veniebat ab altis.Suspicit et linguae quaerit tam certa loquentesunde sonent hominemque putat Iove nata locutum:Ales erat, numeroque novem, sua fata querentes,institerant ramis imitantes omnia picae.Miranti sic orsa deae dea: “Nuper et istaeauxerunt volucrum victae certamine turbam.Pieros has genuit Pellaeis dives in arvis,Paeonis Euippe mater fuit. Illa potentemLucinam noviens, noviens paritura, vocavit.Intumuit numero stolidarum turba sororum,perque tot Haemonias et per tot Achaidas urbeshuc venit et tali committit proelia voce:“Desinite indoctum vana dulcedine vulgusfallere: nobiscum, siqua est fiducia vobis,Thespiades certate deae. Nec voce nec artevincemur, totidemque sumus. Vel cedite victaefonte Medusaeo et Hyantea Aganippe,vel nos Emathiis ad Paeonas usque nivososcedamus campis. Dirimant certamina nymphae.”Turpe quidem contendere erat, sed cedere visumturpius. Electae iurant per flumina nymphaefactaque de vivo pressere sedilia saxo.Tum sine sorte prior quae se certare professa est,bella canit superum, falsoque in honore Gigantasponit et extenuat magnorum facta deorum;emissumque ima de sede Typhoea terraecaelitibus fecisse metum cunctosque dedisseterga fugae, donec fessos Aegyptia tellusceperit et septem discretus in ostia Nilus.Huc quoque terrigenam venisse Typhoea narratet se mentitis superos celasse figuris;“duxque gregis” dixit “fit Iuppiter; unde recurvisnunc quoque formatus Libys est cum cornibus Ammon.Delius in corvo, proles Semeleia capro,fele soror Phoebi, nivea Saturnia vacca,pisce Venus latuit, Cyllenius ibidis alis.”Hactenus ad citharam vocalia moverat ora:poscimur Aonides. Sed forsitan otia non sint,nec nostris praebere vacet tibi cantibus aures.”“Ne dubita, vestrumque mihi refer ordine carmen”Pallas ait nemorisque levi consedit in umbra.Musa refert: “Dedimus summam certaminis uni.Surgit et inmissos hedera conlecta capillosCalliope querulas praetemptat pollice chordas,atque haec percussis subiungit carmina nervis:“Prima Ceres unco glaebam dimovit aratro,prima dedit fruges alimentaque mitia terris,prima dedit leges: Cereris sunt omnia munus.Illa canenda mihi est. Utinam modo dicere possemcarmina digna dea: certe dea carmine digna est.Vasta giganteis ingesta est insula membrisTrinacris et magnis subiectum molibus urgetaetherias ausum sperare Typhoea sedes.Nititur ille quidem pugnatque resurgere saepe,dextra sed Ausonio manus est subiecta Peloro,laeva, Pachyne, tibi, Lilybaeo crura premuntur,degravat Aetna caput: sub qua resupinus harenaseiectat flammamque ferox vomit ore Typhoeus.Saepe remoliri luctatur pondera terraeoppidaque et magnos devolvere corpore montes.Inde tremit tellus, et rex pavet ipse silentum,ne pateat latoque solum retegatur hiatuinmissusque dies trepidantes terreat umbras.Hanc metuens cladem tenebrosa sede tyrannusexierat, curruque atrorum vectus equorumambibat Siculae cautus fundamina terrae.Postquam exploratum satis est loca nulla labare,depositoque metu, videt hunc Erycina vagantemmonte suo residens, natumque amplexa volucrem“arma manusque meae, mea, nate, potentia”, dixit,“illa, quibus superas omnes, cape tela, Cupido,inque dei pectus celeres molire sagittas,cui triplicis cessit fortuna novissima regni.Tu superos ipsumque Iovem tu numina pontivicta domas ipsumque, regit qui numina ponti.Tartara quid cessant? cur non matrisque tuumqueimperium profers? agitur pars tertia mundi.Et tamen in caelo, quae iam patientia nostra est,spernimur, ac mecum vires minuuntur Amoris.Pallada nonne vides iaculatricemque Dianamabscessisse mihi? Cereris quoque filia virgo,si patiemur, erit: nam spes adfectat easdem.At tu, pro socio, siqua est ea gratia, regnoiunge deam patruo.” Dixit Venus. Ille pharetramsolvit et arbitrio matris de mille sagittisunam seposuit, sed qua nec acutior ullanec minus incerta est nec quae magis audiat arcus,oppositoque genu curvavit flexile cornuminque cor hamata percussit harundine Ditem.Haud procul Hennaeis lacus est a moenibus altae,nomine Pergus, aquae. Non illo plura Caystroscarmina cycnorum labentibus audit in undis.Silva coronat aquas cingens latus omne, suisquefrondibus ut velo Phoebeos submovet ictus.Frigora dant rami, tyrios humus umida flores:perpetuum ver est. Quo dum Proserpina lucoludit et aut violas aut candida lilia carpit,dumque puellari studio calathosque sinumqueimplet et aequales certat superare legendo,paene simul visa est dilectaque raptaque Diti:usque adeo est properatus amor. Dea territa maestoet matrem et comites, sed matrem saepius, oreclamat; et, ut summa vestem laniarat ab ora,conlecti flores tunicis cecidere remissis.Tantaque simplicitas puerilibus adfuit annis,haec quoque virgineum movit iactura dolorem.Raptor agit currus et nomine quemque vocandoexhortatur equos, quorum per colla iubasqueexcutit obscura tinctas ferrugine habenas,perque lacus altos et olentia sulphure ferturstagna Palicorum, rupta fervenu terra,et qua Bacchiadae, bimari gens orta Corintho,inter inaequales posuerunt moenia portus.Est medium Cyanes et Pisaeae Arethusae,quod coit angustis inclusum cornibus aequor.Hic fuit, a cuius stagnum quoque nomine dictum est,inter Sicelidas Cyane celeberrima nymphas.Gurgite quae medio summa tenus exstitit alvoagnovitque deam. “Nec longius ibitis!” inquit,“non potes invitae Cereris gener esse: roganda,non rapienda fuit. Quodsi componere magnisparva mihi fas est, et me dilexit Anapis:exorata tamen, nec, ut haec, exterrita nupsi.”Dixit et in partes diversas bracchia tendensobstitit. Haud ultra tenuit Saturnius iram,terribilesque hortatus equos in gurgitis imacontortum valido sceptrum regale lacertocondidit. Icta viam tellus in Tartara fecitet pronos currus medio cratere recepit.At Cyane, raptamque deam contemptaque fontisiura sui maerens, inconsolabile vulnusmente gerit tacita lacrimisque absumitur omnis,et quarum fuerat magnum modo numen, in illasossa pati flexus, ungues posuisse rigorem;extenuatur aquas. Molliri membra videres,primaque de tota tenuissima quaeque liquescunt,caerulei crines digitique et crura pedesque:nam brevis in gelidas membris exilibus undastransitus est: post haec umeri tergusque latusquepectoraque in tenues abeunt evanida rivos.Denique pro vivo vitiatas sanguine venaslympha subit, restatque nihil, quod prendere possis.Interea pavidae nequiquam filia matriomnibus est terris, omni quaesita profundo.Illam non udis veniens Aurora capilliscessantem vidit, non Hesperus. Illa duabusflammiferas pinus manibus succendit ab Aetnaperque pruinosas tulit inrequieta tenebras.Rursus ubi alma dies hebetarat sidera, natamsolis ab occasu solis quaerebat ad ortus.Fessa labore sitim conlegerat oraque nullicolluerant fontes; cum tectam stramine viditforte casam parvasque fores pulsavit: at indeprodit anus divamque videt, lymphamque rogantidulce dedit, tosta quod texerat ante polenta.Dum bibit illa datum, duri puer oris et audaxconstitit ante deam risitque avidamque vocavit.Offensa est neque adhuc epota parte loquentemcum liquido mixta perfudit diva polenta.Combibit os maculas, et quae modo bracchia gessit,crura gerit; cauda est mutatis addita membris;inque brevem formam, ne sit vis magna nocendi,contrahitur, parvaque minor mensura lacerta est.Mirantem flentemque et tangere monstra parantemfugit anum latebramque petit; aptumque colorinomen habet, variis stellatus corpora guttis.Quas dea per terras et quas erraverit undas,dicere longa mora est: quaerenti defuit orbis.Sicaniam repetit; dumque omnia lustrat eundo,venit et ad Cyanen. Ea ni mutata fuisset,omnia narrasset: sed et os et lingua volentidicere non aderant, nec quo loqueretur habebat.Signa tamen manifesta dedit notamque parenti,illo forte loco delapsam in gurgite sacro,Persephones zonam summis ostendit in undis.Quam simul agnovit, tamquam tunc denique raptamscisset, inornatos laniavit diva capilloset repetita suis percussit pectora palmis.Nescit adhuc, ubi sit: terras tamen increpat omnesingratasque vocat nec frugum munere dignas,Trinacriam ante alias, in qua vestigia damnirepperit. Ergo illic saeva vertentia glaebasfregit aratra manu, parilique irata colonosruricolasque boves leto dedit arvaque iussitfallere depositum vitiataque semina fecit.Fertilitas terrae latum vulgata per orbemfalsa iacet: primis segetes moriuntur in herbis,et modo sol nimius, nimius modo corripit imbersideraque ventique nocent, avidaeque volucressemina iacta legunt; lolium tribulique fatiganttriticeas messes et inexpugnabile gramen.Tum caput Eleis Alpheias extulit undisrorantesque comas a fronte removit ad auresatque ait: “O toto quaesitae virginis orbeet frugum genetrix, inmensos siste laboresneve tibi fidae violenta irascere terrae.Terra nihil meruit patuitque invita rapinae.Nec sum pro patria supplex: huc hospita veni;Pisa mihi patria est et ab Elide ducimus ortus;Sicaniam peregrina colo, sed gratior omnihaec mihi terra solo est: hos nunc Arethusa penates,hanc habeo sedem: quam tu, mitissima, serva.Mota loco cur sim tantique per aequoris undasadvehar Ortygiam, veniet narratibus horatempestiva meis, cum tu curaque levataet vultus melioris eris. Mihi pervia telluspraebet iter, subterque imas ablata cavernashic caput attollo desuetaque sidera cerno.Ergo dum Stygio sub terris gurgite labor,visa tua est oculis illic Proserpina nostris:illa quidem tristis neque adhuc interrita vultu,sed regina tamen, sed opaci maxima mundi,sed tamen inferni pollens matrona tyranni.”Mater ad auditas stupuit ceu saxea vocesattonitaeque diu similis fuit. Utque dolorepulsa gravi gravis est amentia, curribus orasexit in aetherias. Ibi toto nubila vultuante Iovem passis stetit invidiosa capillis“pro” que “meo veni supplex tibi, Iuppiter” inquit,“sanguine proque tuo. Si nulla est gratia matris,nata patrem moveat, neu sit tibi cura, precamur,vilior illius, quod nostro est edita partu.En quaesita diu tandem mihi nata reperta est,si reperire vocas amittere certius, aut siscire, ubi sit, reperire vocas. Quod rapta, feremus,dummodo reddat eam: neque enim praedone maritofilia digna tua est, si iam mea filia non est.”Iuppiter excepit: “Commune est pignus onusquenata mihi tecum. Sed si modo nomina rebusaddere vera placet, non hoc iniuria factum,verum amor est; neque erit nobis gener ille pudori,tu modo, diva, velis. Ut desint cetera, quantum estesse Iovis fratrem! — Quid quod non cetera desuntnec cedit nisi sorte mihi? sed tanta cupidosi tibi discidii est, repetet Proserpina caelum,lege tamen certa, si nullos contigit illicore cibos; nam sic Parcarum foedere cautum est.”Dixerat. At Cereri certum est educere natam.Non ita fata sinunt, quoniam ieiunia virgosolverat et, cultis dum simplex errat in hortis,Poeniceum curva decerpserat arbore pomumsumptaque pallenti septem de cortice granapresserat ore suo. Solusque ex omnibus illudAscalaphus vidit, quem quondam dicitur Orphne,inter Avernales haud ignotissima nymphas,ex Acheronte suo silvis peperisse sub atris:vidit et indicio reditum crudelis ademit.Ingemuit regina Erebi testemque profanamfecit avem, sparsumque caput Phlegethontide lymphain rostrum et plumas et grandia lumina vertit.Ille sibi ablatus fulvis amicitur in alis,inque caput crescit, longosque reflectitur unguesvixque movet natas per inertia bracchia pennas:foedaque fit volucris, venturi nuntia luctus,ignavus bubo, dirum mortalibus omen.Hic tamen indicio poenam linguaque videricommeruisse potest: vobis, Acheloides, undepluma pedesque avium, cum virginis ora geratis?an quia, cum legeret vernos Proserpina flores,in comitum numero, doctae Sirenes, eratis?Quam postquam toto frustra quaesistis in orbe,protinus, ut vestram sentirent aequora curam,posse super fluctus alarum insistere remisoptastis, facilesque deos habuistis et artusvidistis vestros subitis flavescere pennis.Ne tamen ille canor mulcendas natus ad aurestantaque dos oris linguae deperderet usum,virginei vultus et vox humana remansit.At medius fratrisque sui maestaeque sororisIuppiter ex aequo volventem dividit annum.Nunc dea, regnorum numen commune duorum,cum matre est totidem, totidem cum coniuge menses.Vertitur extemplo facies et mentis et oris:nam modo quae poterat Diti quoque maesta videri,laeta deae frons est, ut sol, qui tectus aquosisnubibus ante fuit, victis e nubibus exit.Exigit alma Ceres, nata secura recepta,quae tibi causa fugae, cur sis, Arethusa, sacer fons.Conticuere undae: quarum dea sustulit altofonte caput viridesque manu siccata capillosfluminis Elei veteres narravit amores.“Pars ego nympharum quae sunt in Achaide” dixit,“una fui, nec me studiosius altera saltuslegit nec posuit studiosius altera casses.Sed quamvis formae numquam mihi fama petita est,quamvis fortis eram, formosae nomen habebam.Nec mea me facies nimium laudata iuvabat,quaque aliae gaudere solent, ego rustica dotecorporis erubui, crimenque placere putavi.Lassa revertebar (memini) Stymphalide silva:aestus erat, magnumque labor geminaverat aestum.Invenio sine vertice aquas, sine murmure euntes,perspicuas ad humum, per quas numerabilis altecalculus omnis erat, quas tu vix ire putares.Cana salicta dabant nutritaque populus undasponte sua natas ripis declivibus umbras.Accessi primumque pedis vestigia tinxi,poplite deinde tenus: neque eo contenta, recingormolliaque impono salici velamina curvaenudaque mergor aquis. Quas dum ferioque trahoquemille modis labens excussaque bracchia iacto,nescio quod medio sensi sub gurgite murmurterritaque insisto propioris margine ripae.“Quo properas, Arethusa?” suis Alpheus ab undis,“quo properas?” iterum rauco mihi dixerat ore.Sicut eram, fugio sine vestibus: altera vestesripa meas habuit. Tanto magis instat et ardet,et quia nuda fui, sum visa paratior illi.Sic ego currebam, sic me ferus ille premebat,ut fugere accipitrem penna trepidante columbae,ut solet accipiter trepidas urgere columbas.Usque sub Orchomenon Psophidaque CyllenenqueMaenaliosque sinus gelidumque Erymanthon et Elincurrere sustinui; nec me velocior ille.Sed tolerare diu cursus ego, viribus impar,non poteram: longi patiens erat ille laboris.Per tamen et campos, per opertos arbore montes,saxa quoque et rupes et qua via nulla, cucurri.Sol erat a tergo: vidi praecedere longamante pedes umbram, nisi si timor illa videbat;sed certe sonitusque pedum terrebat et ingenscrinales vittas adflabat anhelitus oris.Fessa labore fugae “fer opem, deprendimur” inquam,“armigerae, Diana, tuae, cui saepe dedistiferre tuos arcus inclusaque tela pharetra.”Mota dea est spissisque ferens e nubibus unamme super iniecit. Lustrat caligine tectamamnis et ignarus circum cava nubila quaerit.Bisque locum, quo me dea texerat inscius ambitet bis “io Arethusa io Arethusa!” vocavit.Quid mihi tunc animi miserae fuit? anne quod agnae est,siqua lupos audit circum stabula alta frementes,aut lepori, qui vepre latens hostilia cernitora canum nullosque audet dare corpore motus?Non tamen abscedit: neque enim vestigia cernitlongius ulla pedum: servat nubemque locumque.Occupat obsessos sudor mihi frigidus artus,caeruleaeque cadunt toto de corpore guttae,quaque pedem movi, manat lacus, eque capillisros cadit, et citius, quam nunc tibi facta renarro,in latices mutor. Sed enim cognoscit amatasamnis aquas, positoque viri, quod sumpserat, orevertitur in proprias, ut se mihi misceat, undas.Delia rupit humum; caecisque ego mersa cavernisadvehor Ortygiam, quae me cognomine divaegrata meae superas eduxit prima sub auras.”Hac Arethusa tenus. Geminos dea fertilis anguescurribus admovit frenisque coercuit oraet medium caeli terraeque per aera vecta estatque levem currum Tritonida misit in urbemTriptolemo; partimque rudi data semina iussitspargere humo, partim post tempora longa recultae.Iam super Europen sublimis et Asida terramvectus erat iuvenis; Scythicas advertitur oras.Rex ibi Lyncus erat: regis subit ille penates.Qua veniat, causamque viae nomenque rogatuset patriam, “patria est clarae mihi” dixit “Athenae,Triptolemus nomen. Veni nec puppe per undas,nec pede per terras: patuit mihi pervius aether.Dona fero Cereris latos quae sparsa per agrosfrugiferas messes alimentaque mitia reddant.”Barbarus invidit; tantique ut muneris auctoripse sit, hospitio recipit somnoque gravatumadgreditur ferro. Conantem figere pectuslynca Ceres fecit rursusque per aera iussitMopsopium iuvenem sacros agitare iugales.”Finierat doctos e nobis maxima cantus.At nymphae vicisse deas Helicona colentesconcordi dixere sono. Convicia victaecum iacerent, “quoniam” dixit “certamine vobissupplicium meruisse parum est maledictaque culpaeadditis et non est patientia libera nobis,ibimus in poenas et, qua vocat ira, sequemur.”Rident Emathides spernuntque minantia verba:conataeque loqui et magno clamore protervasintentare manus, pennas exire per unguesadspexere suos, operiri bracchia plumis;alteraque alterius rigido concrescere rostroora videt volucresque novas accedere silvis.Dumque volunt plangi, per bracchia mota levataeaere pendebant, nemorum convicia, picae.Nunc quoque in alitibus facundia prisca remansitraucaque garrulitas studiumque inmane loquendi.”
Praebuerat dictis Tritonia talibus aurescarminaque Aonidum iustamque probaverat iram.Tum secum “laudare parum est; laudemur et ipsaenumina nec sperni sine poena nostra sinamus”Maeoniaeque animum fatis intendit Arachnes,quam sibi lanificae non cedere laudibus artisaudierat. Non illa loco neque origine gentisclara, sed arte fuit. Pater huic Colophonius IdmonPhocaico bibulas tingebat murice lanas.Occiderat mater; sed et haec de plebe suoqueaequa viro fuerat. Lydas tamen illa per urbesquaesierat studio nomen memorabile, quamvisorta domo parva parvis habitabat Hypaepis.Huius ut adspicerent opus admirabile, saepedeseruere sui nymphae vineta Timoli,deseruere suas nymphae Pactolides undas.Nec factas solum vestes spectare iuvabat;tum quoque, cum fierent: tantus decor adfuit arti.Sive rudem primos lanam glomerabat in orbes,seu digitis subigebat opus repetitaque longovellera mollibat nebulas aequantia tractu,sive levi teretem versabat pollice fusum,seu pingebat acu, scires a Pallade doctam.Quod tamen ipsa negat, tantaque offensa magistra“certet” ait “mecum: nihil est, quod victa recusem.”Pallas anum simulat falsosque in tempora canosaddit et infirmos, baculo quos sustinet, artus.Tum sic orsa loqui: “Non omnia grandior aetas,quae fugiamus, habet: seris venit usus ab annis.Consilium ne sperne meum. Tibi fama petaturinter mortales faciendae maxima lanae:cede deae veniamque tuis, temeraria, dictissupplice voce roga: veniam dabit illa roganti.”Adspicit hanc torvis inceptaque fila relinquit,vixque manum retinens confessaque vultibus iramtalibus obscuram resecuta est Pallada dictis:“Mentis inops longaque venis confecta senecta.Et nimium vixisse diu nocet. Audiat istas,siqua tibi nurus est, siqua est tibi filia, voces.Consilii satis est in me mihi. Neve monendoprofecisse putes, eadem est sententia nobis.Cur non ipsa venit? cur haec certamina vitat?”Tum dea “venit” ait, formamque removit anilemPalladaque exhibuit. Venerantur numina nymphaeMygdonidesque nurus: sola est non territa virgo.Sed tamen erubuit, subitusque invita notavitora rubor rursusque evanuit, ut solet aerpurpureus fieri, cum primum aurora movetur,et breve post tempus candescere solis ab ortu.Perstat in incepto stolidaeque cupidine palmaein sua fata ruit: neque enim Iove nata recusat,nec monet ulterius, nec iam certamina differt.Haud mora, constituunt diversis partibus ambaeet gracili geminas intendunt stamine telas(tela iugo iuncta est, stamen secernit harundo);inseritur medium radiis subtemen acutis,quod digiti expediunt, atque inter stamina ductumpercusso paviunt insecti pectine dentes.Utraque festinant cinctaeque ad pectora vestesbracchia docta movent, studio fallente laborem.Illic et Tyrium quae purpura sensit aenumtexitur et tenues parvi discriminis umbrae,qualis ab imbre solet percussis solibus arcusinficere ingenti longum curvamine caelum:in quo diversi niteant cum mille colores,transitus ipse tamen spectantia lumina fallit;usque adeo quod tangit idem est, tamen ultima distant.Illic et lentum filis inmittitur aurumet vetus in tela deducitur argumentum.Cecropia Pallas scopulum Mavortis in arcepingit et antiquam de terrae nomine litem.Bis sex caelestes medio Iove sedibus altisaugusta gravitate sedent. Sua quemque deoruminscribit facies: Iovis est regalis imago.Stare deum pelagi longoque ferire tridenteaspera saxa facit, medioque e vulnere saxiexsiluisse fretum, quo pignore vindicet urbem;at sibi dat clipeum, dat acutae cuspidis hastam,dat galeam capiti, defenditur aegide pectus,percussamque sua simulat de cuspide terramedere cum bacis fetum canentis olivaemirarique deos: operis Victoria finis.Ut tamen exemplis intellegat aemula laudis,quod pretium speret pro tam furialibus ausis,quattuor in partes certamina quattuor addit,clara colore suo, brevibus distincta sigillis.Threiciam Rhodopen habet angulus unus et Haemum(nunc gelidi montes, mortalia corpora quondam !),nomina summorum sibi qui tribuere deorum.Altera Pygmaeae fatum miserabile matrispars habet: hanc Iuno victam certamine iussitesse gruem populisque suis indicere bella.Pinxit et Antigonen ausam contendere quondamcum magni consorte Iovis, quam regia Iunoin volucrem vertit; nec profuit Ilion illiLaomedonve pater, sumptis quin candida pennisipsa sibi plaudat crepitante ciconia rostro.Qui superest solus, Cinyran habet angulus orbum;isque gradus templi, natarum membra suarum,amplectens saxoque iacens lacrimare videtur.Circuit extremas oleis pacalibus oras:is modus est, operisque sua facit arbore finem.Maeonis elusam designat imagine tauriEuropam: verum taurum, freta vera putares.Ipsa videbatur terras spectare relictaset comites clamare suas tactumque vereriadsilientis aquae timidasque reducere plantas.Fecit et Asterien aquila luctante teneri,fecit olorinis Ledam recubare sub alis;addidit, ut satyri celatus imagine pulchramIuppiter implerit gemino Nycteida fetu,Amphitryon fuerit, cum te, Tirynthia, cepit,aureus ut Danaen, Asopida luserit ignis,Mnemosynen pastor, varius Deoida serpens.Te quoque mutatum torvo, Neptune, iuvencovirgine in Aeolia posuit. Tu visus Enipeusgignis Aloidas, aries Bisaltida fallis;et te flava comas frugum mitissima matersensit equum, sensit volucrem crinita colubrismater equi volucris, sensit delphina Melantho.Omnibus his faciemque suam faciemque locorumreddidit. Est illic agrestis imagine Phoebus,utque modo accipitris pennas, modo terga leonisgesserit, ut pastor Macareida luserit Issen;Liber ut Erigonen falsa deceperit uva,ut Saturnus equo geminum Chirona crearit.Ultima pars telae, tenui circumdata limbo,nexilibus flores hederis habet intertextos.Non illud Pallas, non illud carpere Livorpossit opus. Doluit successu flava viragoet rupit pictas, caelestia crimina, vestes.Utque Cytoriaco radium de monte tenebat,ter quater Idmoniae frontem percussit Arachnes.Non tulit infelix laqueoque animosa ligavitguttura. Pendentem Pallas miserata levavitatque ita “vive quidem, pende tamen, improba” dixit:“lexque eadem poenae, ne sis secura futuri,dicta tuo generi serisque nepotibus esto.”Post ea discedens sucis Hecateidos herbaesparsit; et extemplo tristi medicamine tactaedefluxere comae, cum quis et naris et aures,fitque caput minimum, toto quoque corpore parva est:in latere exiles digiti pro cruribus haerent,cetera venter habet: de quo tamen illa remittitstamen et antiquas exercet aranea telas.Lydia tota fremit, Phrygiaeque per oppida factirumor it et magnum sermonibus occupat orbem.Ante suos Niobe thalamos cognoverat illam,tum cum Maeoniam virgo Sipylumque colebat;nec tamen admonita est poena popularis Arachnescedere caelitibus verbisque minoribus uti.Multa dabant animos: sed enim nec coniugis artesnec genus amborum magnique potentia regnisic placuere illi, quamvis ea cuncta placerent,ut sua progenies; et felicissima matrumdicta foret Niobe, si non sibi visa fuisset.Nam sata Tiresia venturi praescia Mantoper medias fuerat divino concita motuvaticinata vias: “Ismenides, ite frequenteset date Latonae Latonigenisque duobuscum prece tura pia lauroque innectite crinem.Ore meo Latona iubet.” Paretur, et omnesThebaides iussis sua tempora frondibus ornantturaque dant sanctis et verba precantia flammis.Ecce venit comitum Niobe celeberrima turba,vestibus intexto Phrygiis spectabilis auro,et, quantum ira sinit, formosa: movensque decorocum capite inmissos umerum per utrumque capillosconstitit; utque oculos circumtulit alta superbos,“quis furor, auditos” inquit “praeponere visiscaelestes? aut cur colitur Latona per aras,numen adhuc sine ture meum est? mihi Tantalus auctor,cui licuit soli superorum tangere mensas,Pleiadum soror est genetrix mea, maximus Atlasest avus, aetherium qui fert cervicibus axem;Iuppiter alter avus socero quoque glorior illo.Me gentes metuunt Phrygiae, me regia Cadmisub domina est, fidibusque mei commissa maritimoenia cum populis a meque viroque reguntur.In quamcumque domus adverti lumina partem,inmensae spectantur opes. Accedit eodemdigna dea facies. Huc natas adice septemet totidem iuvenes et mox generosque nurusque.Quaerite nunc, habeat quam nostra superbia causam,nescio quoque audete satam Titanida CoeoLatonam praeferre mihi, cui maxima quondamexiguam sedem pariturae terra negavit.Nec caelo nec humo nec aquis dea vestra recepta est:exsul erat mundi, donec miserata vagantem“hospita tu terris erras, ego” dixit “in undis”instabilemque locum Delos dedit. Illa duorumfacta parens: uteri pars haec est septima nostri.Sum felix: quis enim neget hoc? felixque manebo:hoc quoque quis dubitet? tutam me copia fecit,Maior sum, quam cui possit Fortuna nocere,multaque ut eripiat, multo mihi plura relinquet.Excessere metum mea iam bona. Fingite demihuic aliquid populo natorum posse meorum,non tamen ad numerum redigar spoliata duorum,Latonae turbam: qua quantum distat ab orba?Ite, satis, propere ite, sacri est laurumque capillisponite.” Deponunt et sacra infecta relinquunt,quodque licet tacito venerantur murmure numen.Indignata dea est summoque in vertice Cynthitalibus est dictis gemina cum prole locuta:“En ego vestra parens, vobis animosa creatis,et nisi Iunoni nulli cessura dearum,an dea sim dubitor perque omnia saecula cultisarceor, o nati, nisi vos succurritis, aris.Nec dolor hic solus: diro convicia factoTantalis adiecit vosque est postponere natisausa suis, et me, quod in ipsam reccidat, orbam,dixit et exhibuit linguam scelerata paternam.”Adiectura preces erat his Latona relatis:“desine!” Phoebus ait: “poenae mora longa querella est.”Dixit idem Phoebe: celerique per aera lapsucontigerant tecti Calmeida nubibus arcem.Planus erat lateque patens prope moenia campus,adsiduis pulsatus equis, ubi turba rotarumduraque mollierat subiectas ungula glaebas.Pars ibi de septem genitis Amphione fortesconscendunt in equos Tyrioque rubentia sucoterga premunt auroque graves moderantur habenas.E quibus Ismenus, qui matri sarcina quondamprima suae fuerat, dum certum flectit in orbemquadrupedis cursus spumantiaque ora coercet,“ei mihi!” conclamat medioque in pectore fixatela gerit, frenisque manu moriente remissisin latus a dextro paulatim defluit armo.Proximus, audito sonitu per inane pharetrae,frena dabat Sipylus, veluti cum praescius imbrisnube fugit visa pendentiaque undique rectorcarbasa deducit, ne qua levis effluat aura.Frena tamen dantem non evitabile telumconsequitur; summaque tremens cervice sagittahaesit, et exstabat nudum de gutture ferrum.Ille, ut erat, pronus per crura admissa iubasquevolvitur et calido tellurem sanguine foedat.Phaedimus infelix et aviti nominis heresTantalus, ut solito finem imposuere labori,transierant ad opus nitidae iuvenale palaestrae;et iam contulerant arto luctantia nexupectora pectoribus, cum tento concita nervo,sicut erant iuncti, traiecit utrumque sagitta.Ingemuere simul, simul incurvata doloremembra solo posuere, simul suprema iacenteslumina versarunt, animam simul exhalarunt.Adspicit Alphenor laniataque pectora plangensadvolat, ut gelidos complexibus adlevet artus,inque pio cadit officio: nam Delius illiintima fatifero rupit praecordia ferro.Quod simul eductum est, pars est pulmonis in hamiseruta cumque anima cruor est effusus in auras.At non intonsum simplex Damasichthona vulnus adficit. Ictus erat qua crus esse incipit et quamollia nervosus facit internodia poples.Dumque manu temptat trahere exitiabile telum,altera per iugulum pennis tenus acta sagitta est.Expulit hanc sanguis, seque eiaculatus in altumemicat et longe terebrata prosilit aura.Ultimus Ilioneus non profectura precandobracchia sustulerat, “di” que “o communiter omnes,”dixerat ignarus non omnes esse rogandos“parcite.” Motus erat, cum iam revocabile telumnon fuit, arquitenens. Minimo tamen occidit illevulnere, non alte percusso corde sagitta.Fama mali populique dolor lacrimaeque suorumtam subitae matrem certam fecere ruinae,mirantem potuisse, irascentemque, quod ausihoc essent superi, quod tantum iuris haberent.Nam pater Amphion ferro per pectus adactofinierat moriens pariter cum luce dolorem.Heu quantum haec Niobe Niobe distabat ab illa,quae modo Latois populum submoverat ariset mediam tulerat gressus resupina per urbem,invidiosa suis, at nunc miseranda vel hosti.Corporibus gelidis incumbit et ordine nullooscula dispensat natos suprema per omnes.A quibus ad caelum liventia bracchia tollens“pascere, crudelis, nostro, Latona, dolore,pascere” ait “satiaque meo tua pectora luctu:“Corque ferum satia” dixit, “per funera septem”efferor. Exsulta victrixque inimica triumpha.Cur autem victrix? miserae mihi plura supersunt,quam tibi felici: post tot quoque funera vinco.”Dixerat, et sonuit contento nervus ab arcu.Qui praeter Nioben unam conterruit omnes:illa malo est audax. Stabant cum vestibus atrisante toros fratrum demisso crine sorores.E quibus una trahens haerentia viscere telaimposito fratri moribunda relanguit ore:altera solari miseram conata parentemconticuit subito duplicataque vulnere tota est.oraque compressit, nisi postquam spiritus ibat.Haec frustra fugiens collabitur, illa sororiinmoritur, latet haec, illam trepidare videres.Sexque datis leto diversaque vulnera passisultima restabat. Quam toto corpore mater,tota veste tegens “unam minimamque relinquede multis minimam posco” clamavit “et unam.”Dumque rogat, pro qua rogat, occidit. Orba reseditexanimes inter natos natasque virumque,deriguitque malis. Nullos movet aura capillos,in vultu color est sine sanguine, lumina maestisstant inmota genis, nihil est in imagine vivum.Ipsa quoque interius cum duro lingua palatocongelat, et venae desistunt posse moveri;nec flecti cervix nec bracchia reddere motusnec pes ire potest; intra quoque viscera saxum est.Flet tamen. Et validi circumdata turbine ventiin patriam rapta est. Ibi fixa cacumine montisliquitur, et lacrimas etiam nunc marmora manant.Tum vero cuncti manifestam numinis iramfemina virque timent cultuque impensius omnesmagna gemelliparae venerantur numina divae,utque fit, a facto propiore priora renarrant.E quibus unus ait: “Lyciae quoque fertilis agrisnon impune deam veteres sprevere coloni.Res obscura quidem est ignobilitate virorum,mira tamen. Vidi praesens stagnumque locumqueprodigio notum. Nam me iam grandior aevoimpatiensque viae genitor deducere lectosiusserat inde boves gentisque illius euntiipse ducem dederat. Cum quo dum pascua lustro,ecce lacu medio sacrorum nigra favillaara vetus stabat tremulis circumdata cannis.Restitit et pavido “faveas mihi” murmure dixitdux meus; et simili “faveas” ego murmure dixi.Naiadum Faunine foret tamen ara rogabamindigenaeve dei, cum talia rettulit hospes:“Non hac, o iuvenis, montanum numen in ara est:illa suam vocat hanc, cui quondam regia coniunxorbem interdixit, quam vix erratica Delosorantem accepit, tum cum levis insula nabat.Illic incumbens cum Palladis arbore palmaeedidit invita geminos Latona noverca.Hinc quoque Iunonem fugisse puerpera ferturinque suo portasse sinu, duo numina, natos.Iamque Chimaeriferae, cum sol gravis ureret arva,finibus in Lyciae longo dea fessa laboresidereo siccata sitim conlegit ab aestu,uberaque ebiberant avidi lactantia nati.Forte lacum mediocris aquae prospexit in imisvallibus; agrestes illic fruticosa legebantvimina cum iuncis gratamque paludibus ulvam.Accessit positoque genu Titania terrampressit, ut hauriret gelidos potura liquores.Rustica turba vetat. Dea sic adfata vetantes:“Quid prohibetis aquis? usus communis aquarum est.Nec solem proprium natura nec aera fecitnec tenues undas: ad publica munera veni.Quae tamen ut detis, supplex peto. Non ego nostrosabluere hic artus lassataque membra parabam,sed relevare sitim. Caret os umore loquentiset fauces arent, vixque est via vocis in illis.Haustus aquae mihi nectar erit, vitamque fateboraccepisse simul: vitam dederitis in unda.Hi quoque vos moveant, qui nostro bracchia tenduntparva sinu:” et casu tendebant bracchia nati.Quem non blanda deae potuissent verba movere?Hi tamen orantem perstant prohibere minasque,ni procul abscedat, conviciaque insuper addunt.Nec satis est, ipsos etiam pedibusque manuqueturbavere lacus imoque e gurgite mollemhuc illuc limum saltu movere maligno.Distulit ira sitim: neque enim iam filia Coeisupplicat indignis nec dicere sustinet ultraverba minora dea, tollensque ad sidera palmas“aeternum stagno” dixit “vivatis in isto.”Eveniunt optata deae: iuvat esse sub undiset modo tota cava submergere membra palude,nunc proferre caput, summo modo gurgite nare,saepe super ripam stagni consistere, saepein gelidos resilire lacus. Sed nunc quoque turpeslitibus exercent linguas pulsoque pudore,quamvis sint sub aqua, sub aqua maledicere temptant.Vox quoque iam rauca est, inflataque colla tumescunt,ipsaque dilatant patulos convicia rictus.Terga caput tangunt, colla intercepta videntur,spina viret, venter, pars maxima corporis, albet,limosoque novae saliunt in gurgite ranae.””Sic ubi nescio quis Lycia de gente virorumrettulit exitium, satyri reminiscitur alter,quem Tritoniaca Latous harundine victumadfecit poena. “Quid me mihi detrahis?” inquit:“a piget a non est” clamabat “tibia tanti.”Clamanti cutis est summos direpta per artus,nec quicquam nisi vulnus erat; cruor undique manat,detectique patent nervi, trepidaeque sine ullapelle micant venae; salientia viscera posseset perlucentes numerare in pectore fibras.Illum ruricolae, silvarum numina, fauniet satyri fratres et tunc quoque carus Olympuset nymphae flerunt, et quisquis montibus illislanigerosque greges armentaque bucera pavit.Fertilis inmaduit madefactaque terra caducasconcepit lacrimas ac venis perbibit imis;quas ubi fecit aquam, vacuas emisit in auras.Inde petens rapidum ripis declivibus aequorMarsya nomen habet, Phrygiae liquidissimus amnis.Talibus extemplo redit ad praesentia dictisvulgus et exstinctum cum stirpe Amphiona luget.Mater in invidia est. Hanc tunc quoque dicitur unusflesse Pelops, umeroque, suas a pectore postquamdeduxit vestes ebur ostendisse sinistro.Concolor hic umerus nascendi tempore dextrocorporeusque fuit: manibus mox caesa paternismembra ferunt iunxisse deos; aliisque repertis,qui locus est iuguli medius summique lacerti,defuit. Impositum est non comparentis in usumpartis ebur, factoque Pelops fuit integer illo.Finitimi proceres coeunt, urbesque propinquaeoravere suos ire ad solacia reges,Argosque et Sparte Pelopeiadesque Mycenaeet nondum torvae Calydon invisa DianaeOrchomenosque ferax et nobilis aere CorinthusMesseneque ferox Patraeque humilesque Cleonaeet Nelea Pylos, neque adhuc Pittheia Troezen,quaeque urbes aliae bimari clauduntur ab Isthmoexteriusque sitae bimari spectantur ab Isthmo.Credere quis posset? solae cessastis Athenae.Obstitit officio bellum, subvectaque pontobarbara Mopsopios terrebant agmina muros.Threicius Tereus haec auxiliaribus armisfuderat et clarum vincendo nomen habebat.Quem sibi Pandion opibusque virisque potentemet genus a magno ducentem forte Gradivoconubio Procnes iunxit. Non pronuba Iuno,non Hymenaeus adest, non illi Gratia lecto.Eumenides tenuere faces de funere raptas,Eumenides stravere torum, tectoque profanusincubuit bubo thalamique in culmine sedit.Hac ave coniuncti Procne Tereusque, parenteshac ave sunt facti. Gratata est scilicet illisThracia, disque ipsi grates egere diemque,quaque data est claro Pandione nata tyranno,quaque erat ortus Itys, festum iussere vocari.Usque adeo latet utilitas. Iam tempora Titanquinque per autumnos repetiti duxerat anni,cum blandita viro Procne “si gratia” dixit“ulla mea est, vel me visendam mitte sorori,vel soror huc veniat! redituram tempore parvopromittes socero: magni mihi muneris instargermanam vidisse dabis.” Iubet ille carinasin freta deduci veloque et remige portusCecropios intrat Piraeaque litora tangit.Ut primum soceri data copia, dextera dextraeiungitur, et fausto committitur omine sermo.Coeperat adventus causam, mandata referreconiugis et celeres missae spondere recursus:ecce venit magno dives Philomela paratu,divitior forma: quales audire solemusnaidas et dryadas mediis incedere silvis,si modo des illis cultus similesque paratus.Non secus exarsit conspecta virgine Tereus,quam siquis canis ignem supponat aristis,aut frondem positasque cremet faenilibus herbas.Digna quidem facies: sed et hunc innata libidoexstimulat, pronumque genus regionibus illisin venerem est: flagrat vitio gentisque suoque.Impetus est illi comitum corrumpere curamnutricisque fidem, nec non ingentibus ipsamsollicitare datis totumque impendere regnum,aut rapere et saevo raptam defendere bello—,et nihil est quod non effreno captus amoreausit nec capiunt inclusas pectora flammas.Iamque moras male fert cupidoque revertitur oread mandata Procnes, et agit sua vota sub illa.Facundum faciebat amor: quotiensque rogabatulterius iusto Procnen ita velle ferebat.Addidit et lacrimas, tamquam mandasset et illas.Pro superi, quantum mortalia pectora caecaenoctis habent! ipso sceleris molimine Tereuscreditur esse pius laudemque a crimine sumit.Quid quod idem Philomela cupit patriosque lacertisblanda tenens umeros, ut eat visura sororem,perque suam contraque suam petit ipsa salutem.Spectat eam Tereus praecontrectatque videndoosculaque et collo circumdata bracchia cernensomnia pro stimulis facibusque ciboque furorisaccipit; et quotiens amplectitur illa parentem,esse parens vellet: neque enim minus impius esset.Vincitur ambarum genitor prece. Gaudet agitqueilla patri grates et successisse duabusid putat infelix, quod erit lugubre duabus.Iam labor exiguus Phoebo restabat, equiquepulsabant pedibus spatium declivis Olympi:regales epulae mensis et Bacchus in auroponitur; hinc placido dantur sua corpora somno.At rex Odrysius, quamvis secessit, in illaaestuat, et, repetens faciem motusque manusque,qualia vult fingit quae nondum vidit, et ignesipse suos nutrit, cura removente soporem.Lux erat, et generi dextram complexus euntisPandion comitem lacrimis commendat obortis:“Hanc ego, care gener, quoniam pia causa coegitet voluere ambae, voluisti tu quoque, Tereu,do tibi, perque fidem cognataque pectora supplex,per superos oro, patrio ut tuearis amoreet mihi sollicitae lenimen dulce senectaequam primum (omnis erit nobis mora longa) remittas.Tu quoque quam primum (satis est procul esse sororem)si pietas ulla est, ad me, Philomela, redito.”Mandabat pariterque suae dabat oscula natae,et lacrimae mites inter mandata cadebant.Utque fide pignus dextras utriusque poposcitinter seque datas iunxit natamque nepotemqueabsentes pro se memori rogat ore salutent;supremumque vale pleno singultibus orevix dixit timuitque suae praesagia mentis.Ut semel imposita est pictae Philomela carinae,admotumque fretum remis tellusque repulsa est,“vicimus” exclamat, “mecum mea vota feruntur”exsultatque et vix animo sua gaudia differtbarbarus et nusquam lumen detorquet ab illa,non aliter, quam cum pedibus praedator obuncisdeposuit nido leporem Iovis ales in alto:nulla fuga est capto, spectat sua praemia raptor.Iamque iter effectum, iamque in sua litora fessispuppibus exierant, cum rex Pandione natamin stabula alta trahit, silvis obscura vetustis,atque ibi pallentem trepidamque et cuncta timentemet iam cum lacrimis, ubi sit germana, rogantemincludit: fassusque nefas et virginem et unamvi superat frustra clamato saepe parente,saepe sorore sua, magnis super omnia divis.Illa tremit velut agna pavens, quae saucia caniore excussa lupi nondum sibi tuta videtur,utque columba suo madefactis sanguine plumishorret adhuc avidosque timet, quibus haeserat, ungues.Mox ubi mens rediit, passos laniata capillos,lugenti similis, caesis plangore lacertis,intendens palmas “o diris barbare factis,o crudelis” ait “nec te mandata parentiscum lacrimis movere piis nec cura sororisnec mea virginitas nec coniugialia iura!Omnia turbasti: paelex ego facta sororis,tu geminus coniunx, hostis mihi debita Procne.Quin animam hanc, ne quod facinus tibi, perfide, restet,eripis? atque utinam fecisses ante nefandosconcubitus vacuas habuissem criminis umbras.Si tamen haec superi cernunt, si numina divumsunt aliquid, si non perierunt omnia mecum,quandocumque mihi poenas dabis. Ipsa pudoreproiecto tua facta loquar. Si copia detur,in populos veniam; si silvis clausa tenebor,implebo silvas et conscia saxa movebo:audiet haec aether, et si deus ullus in illo est.”Talibus ira feri postquam commota tyranninec minor hac metus est, causa stimulatus utraquequo fuit accinctus, vagina liberat ensemarreptamque coma flexis post terga lacertisvincla pati cogit. Iugulum Philomela parabatspemque suae mortis viso conceperat ense:ille indignantem et nomen patris usque vocantemluctantemque loqui comprensam forcipe linguamabstulit ense fero. Radix micat ultima linguae,ipsa iacet terraeque tremens inmurmurat atrae;utque salire solet mutilatae cauda colubrae,palpitat et moriens dominae vestigia quaerit.Hoc quoque post facinus (vix ausim credere) fertursaepe sua lacerum repetisse libidine corpus.Sustinet ad Procnen post talia facta reverti.Coniuge quae viso germanam quaerit: at illedat gemitus fictos commentaque funera narrat,et lacrimae fecere fidem. Velamima Procnederipit ex umeris auro fulgentia latoinduiturque atras vestes et inane sepulcrumconstituit falsisque piacula manibus infertet luget non sic lugendae fata sororis.Signa deus bis sex acto lustraverat anno.Quid faciat Philomela? fugam custodia claudit,structa rigent solido stabulorum moenia saxo,os mutum facti caret indice. Grande dolorisingenium est, miserisque venit sollertia rebus.Stamina barbarica suspendit callida telapurpureasque notas filis intexuit albis,indicium sceleris; perfectaque tradidit uni,utque ferat dominae gestu rogat: illa rogatapertulit ad Procnen, nec scit, quid tradat in illis.Evolvit vestes saevi matrona tyrannifortunaeque suae carmen miserabile legitet (mirum potuisse) silet. Dolor ora repressit,verbaque quaerenti satis indignantia linguaedefuerunt; nec flere vacat, sed fasque nefasqueconfusura ruit, poenaeque in imagine tota est.Tempus erat, quo sacra solent trieterica BacchiSithoniae celebrare nurus: nox conscia sacris.Nocte sonat Rhodope tinnitibus aeris acuti,nocte sua est egressa domo regina deiqueritibus instruitur furialiaque accipit arma.Vite caput tegitur, lateri cervina sinistrovellera dependent, umero levis incubat hasta.Concita per silvas turba comitante suarumterribilis Procne furiisque agitata doloris,Bacche, tuas simulat. Venit ad stabula avia tandemexululatque euhoeque sonat portasque refringitgermanamque rapit; raptaeque insignia Bacchiinduit et vultus hederarum frondibus abditattonitamque trahens intra sua moenia ducit.Ut sensit tetigisse domum Philomela nefandam,horruit infelix totoque expalluit ore.Nacta locum Procne sacrorum pignera demitoraque develat miserae pudibunda sororisamplexumque petit. Sed non attollere contrasustinet haec oculos, paelex sibi visa sororis,deiectoque in humum vultu iurare volentitestarique deos, per vim sibi dedecus illudillatum, pro voce manus fuit. Ardet et iramnon capit ipsa suam Procne; fletumque sororiscorripiens “non est lacrimis hoc” inquit “agendum,sed ferro, sed si quid habes, quod vincere ferrumpossit. In omne nefas ego me, germana, paravi.Aut ego, cum facibus regalia tecta cremabo,artificem mediis inmittam Terea flammis,aut linguam, aut oculos et quae tibi membra pudoremabstulerunt, ferro rapiam, aut per vulnera millesontem animam expellam. Magnum quodcumque paravi:quid sit, adhuc dubito.” Peragit dum talia Procne,ad matrem veniebat Itys. Quid possit, ab illoadmonita est: oculisque tuens inmitibus “a quames similis patri” dixit. Nec plura locutatriste parat facinus tacitaque exaestuat ira.Ut tamen accessit natus matrique salutemattulit et parvis adduxit colla lacertismixtaque blanditiis puerilibus oscula iunxit,mota quidem est genetrix infractaque constitit irainvitique oculi lacrimis maduere coactis:sed simul ex nimia mentem pietate labaresensit, ab hoc iterum est ad vultus versa sororisinque vicem spectans ambos “cur admovet” inquit“alter blanditias, rapta silet altera lingua?Quam vocat hic matrem, cur non vocat illa sororem?Cui sis nupta, vide, Pandione nata, marito.Degeneras: scelus est pietas in coniuge Tereo.”Nec mora, traxit Ityn, veluti Gangetica cervaelactentem fetum per silvas tigris opacas.Utque domus altae partem tenuere remotam,tendentemque manus et iam sua fata videntemet “mater, mater” clamantem et colla petentemense ferit Procne, lateri qua pectus adhaeret,nec vultum vertit. Satis illi ad fata vel unumvulnus erat: iugulum ferro Philomela resolvit.Vivaque adhuc animaeque aliquid retinentia membradilaniant. Pars inde cavis exsultat aenis,pars veribus stridunt: manant penetralia tabo.His adhibet coniunx ignarum Terea mensiset patrii moris sacrum mentita, quod unifas sit adire viro, comites famulosque removit.Ipse sedens solio Tereus sublimis avitovescitur inque suam sua viscera congerit alvum.Tantaque nox animi est, “Ityn huc accersite” dixit.Dissimulare nequit crudelia gaudia Procne,iamque suae cupiens exsistere nuntia cladis,“intus habes, quem poscis” ait. Circumspicit illeatque ubi sit quaerit. Quaerenti iterumque vocanti,sicut erat sparsis furiali caede capillis,prosiluit Ityosque caput Philomela cruentummisit in ora patris: nec tempore maluit ulloposse loqui et mentis testari gaudia dictis.Thracius ingenti mensas clamore repellitvipereasque ciet Stygia de valle sorores;et modo, si posset reserato pectore dirasegerere inde dapes inmersaque viscera gestit,flet modo seque vocat bustum miserabile nati,nunc sequitur nudo genitas Pandione ferro.Corpora Cecropidum pennis pendere putares:pendebant pennis. Quarum petit altera silvas,altera tecta subit; neque adhuc de pectore caedisexcessere notae, signataque sanguine pluma est.Ille dolore suo poenaeque cupidine veloxvertitur in volucrem, cui stant in vertice cristae;prominet inmodicum pro longa cuspide rostrum:nomen epops volucri, facies armata videtur.Hic dolor ante diem longaeque extrema senectaetempora Tartareas Pandiona misit ad umbras.Sceptra loci rerumque capit moderamen Erechtheus,iustitia dubium validisne potentior armis.Quattuor ille quidem iuvenes totidemque crearatfemineae sortis: sed erat par forma duarum.E quibus Aeolides Cephalus te coniuge felix,Procri, fuit; Boreae Tereus Thracesque nocebant,dilectaque diu caruit deus Orithyia,dum rogat et precibus mavult quam viribus uti.Ast ubi blanditiis agitur nihil, horridus ira,quae solita est illi nimiumque domestica vento,“et merito!” dixit: “quid enim mea tela reliqui,saevitiam et vires iramque animosque minaces,admovique preces, quarum me dedecet usus?Apta mihi vis est: vi tristia nubila pello,vi freta concutio nodosaque robora vertoinduroque nives et terras grandine pulso.Idem ego cum fratres caelo sum nactus aperto(nam mihi campus is est), tanto molimine luctor,ut medius nostris concursibus insonet aetherexsiliantque cavis elisi nubibus ignes.Idem ego cum subii convexa foramina terraesupposuique ferox imis mea terga cavernis,sollicito manes totumque tremoribus orbem.Hac ope debueram thalamos petiisse, socerquenon orandus erat, vi sed faciendus Erechtheus.”Haec Boreas aut his non inferiora locutusexcussit pennas: quarum iactatibus omnisadflata est tellus latumque perhorruit aequor.Pulvereamque trahens per summa cacumina pallamverrit humum pavidamque metu caligine tectusOrithyian amans fulvis amplectitur alis.Dum volat, arserunt agitati fortius ignes.Nec prius aerii cursus suppressit habenas,quam Ciconum tenuit populos et moenia raptor.Illic et gelidi coniunx Actaea tyranniet genetrix facta est, partus enixa gemellos,cetera qui matris, pennas genitoris haberent.Non tamen has una memorant cum corpore natas,barbaque dum rutilis aberat subnixa capillis,implumes Calaisque puer Zetesque fuerunt.Mox pariter pennae ritu coepere volucrumcingere utrumque latus, pariter flavescere malae.Ergo ubi concessit tempus puerile iuventae,vellera cum Minyis nitido radiantia villoper mare non notum prima petiere carina.
Iamque fretum Minyae Pagasaea puppe secabant,perpetuaque trahens inopem sub nocte senectamPhineus visus erat, iuvenesque Aquilone creativirgineas volucres miseri senis ore fugarant,multaque perpessi claro sub Iasone tandemcontigerant rapidas limosi Phasidos undas.Dumque adeunt regem Phrixeaque vellera poscuntlexque datur Minyis magnorum horrenda laborum,concipit interea validos Aeetias igneset luctata diu, postquam ratione furoremvincere non poterat, “frustra Medea, repugnas:nescio quis deus obstat” ait; “mirumque, nisi hoc est,aut aliquid certe simile huic, quod amare vocatur.Nam cur iussa patris nimium mihi dura videntur?Sunt quoque dura nimis. Cur, quem modo denique vidi,ne pereat, timeo? quae tanti causa timoris?Excute virgineo conceptas pectore flammas,si potes, infelix! — Si possem, sanior essem.Sed trahit invitam nova vis, aliudque cupido,mens aliud suadet. Video meliora proboque,deteriora sequor. Quid in hospite, regia virgo,ureris et thalamos alieni concipis orbis?Haec quoque terra potest, quod ames, dare. Vivat an illeoccidat, in dis est. Vivat tamen! idque precarivel sine amore licet: quid enim commisit Iason?Quem, nisi crudelem, non tangat Iasonis aetaset genus et virtus? Quem non, ut cetera desint,ore movere potest? Certe mea pectora movit.At nisi opem tulero, taurorum adflabitur oreconcurretque suae segeti, tellure creatishostibus, aut avido dabitur fera praeda draconi.Hoc ego si patiar, tum me de tigride natam,tum ferrum et scopulos gestare in corde fatebor.Cur non et specto pereuntem oculosque videndoconscelero? Cur non tauros exhortor in illumterrigenasque feros insopitumque draconem?Di meliora velint. Quamquam non ista precanda,sed facienda mihi. — Prodamne ego regna parentis,atque ope nescio quis servabitur advena nostra,ut per me sospes sine me det lintea ventisvirque sit alterius, poenae Medea relinquar?Si facere hoc aliamve potest praeponere nobis,occidat ingratus. Sed non is vultus in illo,non ea nobilitas animo est, ea gratia formae,ut timeam fraudem meritique oblivia nostri.Et dabit ante fidem, cogamque in foedera testesesse deos. Quid tuta times? accingere et omnempelle moram: tibi se semper debebit Iason,te face sollemni iunget sibi, perque Pelasgasservatrix urbes matrum celebrabere turba.Ergo ego germanam fratremque patremque deosqueet natale solum, ventis ablata, relinquam?Nempe pater saevus, nempe est mea barbara tellus,frater adhuc infans: stant mecum vota sororis,maximus intra me deus est. Non magna relinquam,magna sequar: titulum servatae pubis Achivaenotitiamque loci melioris et oppida, quorumhic quoque fama viget, cultusque artesque locorum;quemque ego cum rebus, quas totus possidet orbis,Aesoniden mutasse velim; quo coniuge felixet dis cara ferar et vertice sidera tangam.Quid, quod nescio qui mediis concurrere in undisdicuntur montes, ratibusque inimica Charybdisnunc sorbere fretum, nunc reddere, cinctaque saevisScylla rapax canibus Siculo latrare profundo?Nempe tenens, quod amo, gremioque in Iasonis haerensper freta longa ferar: nihil illum amplexa vereboraut, siquid metuam, metuam de coniuge solo. —Coniugiumne vocas speciosaque nomina culpaeimponis, Medea, tuae? Quin adspice, quantumadgrediare nefas, et, dum licet, effuge crimen.”Dixit, et ante oculos rectum pietasque pudorqueconstiterant, et victa dabat iam terga Cupido.Ibat ad antiquas Hecates Perseidos aras,quas nemus umbrosum secretaque silva tegebat.Et iam fortis erat pulsusque resederat ardor,cum videt Aesoniden exstinctaque flamma reluxit.Erubuere genae, totoque recanduit ore,utque solet ventis alimenta adsumere quaequeparva sub inducta latuit scintilla favillacrescere et in veteres agitata resurgere vires,sic iam lentus amor, iam quem languere putares,ut vidit iuvenem, specie praesentis inarsit.Et casu solito formosior Aesone natusilla luce fuit: posses ignoscere amanti.Spectat et in vultu veluti tum denique visolumina fixa tenet nec se mortalia demensora videre putat, nec se declinat ab illo.Ut vero coepitque loqui dextramque prehendithospes et auxilium submissa voce rogavitpromisitque torum, lacrimis ait illa profusis:“Quid faciam, video (non ignorantia veridecipiet, sed amor): servabere munere nostro;servatus promissa dato.” Per sacra triformisille deae, lucoque foret quod numen in illo,perque patrem soceri cernentem cuncta futurieventusque suos et tanta pericula iurat.Creditus accepit cantatas protinus herbasedidicitque usum, laetusque in tecta recessit.Postera depulerat stellas aurora micantes:conveniunt populi sacrum Mavortis in arvumconsistuntque iugis. Medio rex ipse reseditagmine purpureus sceptroque insignis eburno.Ecce adamanteis Vulcanum naribus efflantaeripedes tauri, tactaeque vaporibus herbaeardent; utque solent pleni resonare camini,aut ubi terrena silices fornace soluticoncipiunt ignem liquidarum adspergine aquarum,pectora sic intus clausas volventia flammasgutturaque usta sonant. Tamen illis Aesone natusobvius it. Vertere truces venientis ad oraterribiles vultus praefixaque cornua ferro,pulvereumque solum pede pulsavere bisulcofumificisque locum mugitibus impleverunt.Deriguere metu Minyae: subit ille, nec ignessentit anhelatos (tantum medicamina possunt),pendulaque audaci mulcet palearia dextra,suppositosque iugo pondus grave cogit aratriducere et insuetum ferro proscindere campum.Mirantur Colchi, Minyae clamoribus augentadiciuntque animos. Galea tum sumit aenavipereos dentes et aratos spargit in agros.Semina mollit humus valido praetincta veneno,et crescunt fiuntque sati nova corpora dentes.Utque hominis speciem materna sumit in alvoperque suos intus numeros componitur infans,nec nisi maturus communes exit in auras,sic ubi visceribus gravidae telluris imagoeffecta est hominis, feto consurgit in arvo,quodque magis mirum est, simul edita concutit arma.Quos ubi viderunt praeacutae cuspidis hastasin caput Haemonii iuvenis torquere parantes,demisere metu vultumque animumque Pelasgi.Ipsa quoque extimuit, quae tutum fecerat illum;utque peti vidit iuvenem tot ab hostibus unum,palluit et subito sine sanguine frigida sedit;neve parum valeant a se data gramina, carmenauxiliare canit secretasque advocat artes.Ille gravem medios silicem iaculatus in hostesa se depulsum Martem convertit in ipsos.Terrigenae pereunt per mutua vulnera fratrescivilique cadunt acie. Gratantur Achivivictoremque tenent avidisque amplexibus haerent.Tu quoque victorem complecti, barbara, velles:obstitit incepto pudor. At complexa fuissessed te, ne faceres, tenuit reverentia famae.Quod licet, adfectu tacito laetaris agisquecarminibus grates et dis auctoribus horum.Pervigilem superest herbis sopire draconem,qui crista linguisque tribus praesignis et uncisdentibus horrendus custos erat arboris aureae.Hunc postquam sparsit Lethaei gramine suciverbaque ter dixit placidos facientia somnos,quae mare turbatum, quae concita flumina sistunt,somnus in ignotos oculos sibi venit, et auroheros Aesonius potitur spolioque superbusmuneris auctorem secum, spolia altera, portansvictor Iolciacos tetigit cum coniuge portus.Haemoniae matres pro gnatis dona receptisgrandaevique ferunt patres congestaque flammatura liquefaciunt, inductaque cornibus aurumvictima vota cadit. Sed abest gratantibus Aeson,iam propior leto fessusque senilibus annis.Cum sic Aesonides: “O cui debere salutemconfiteor, coniunx, quamquam mihi cuncta dedistiexcessitque fidem meritorum summa tuorum,si tamen hoc possunt (quid enim non carmina possunt?),deme meis annis et demptos adde parenti.”Nec tenuit lacrimas. Mota est pietate rogantis,dissimilemque animum subiit Aeeta relictus.Nec tamen adfectus tales confessa “quod” inquit“excidit ore tuo, coniunx, scelus? ergo ego cuiquamposse tuae videor spatium transcribere vitae?Nec sinat hoc Hecate, nec tu petis aequa. Sed isto,quod petis, experiar maius dare munus Iason.Arte mea soceri longum temptabimus aevum,non annis renovare tuis: modo diva triformisadiuvet et praesens ingentibus adnuat ausis.”Tres aberant noctes, ut cornua tota coirentefficerentque orbem. Postquam plenissima fulsitet solida terras spectavit imagine luna,egreditur tectis vestes induta recinctas,nuda pedem, nudos umeris infusa capillos,fertque vagos mediae per muta silentia noctisincomitata gradus. Homines volucresque ferasquesolverat alta quies: nullo cum murmure saepes,inmotaeque silent frondes, silet umidus aer;sidera sola micant. Ad quae sua bracchia tendenster se convertit, ter sumptis flumine crineminroravit aquis ternisque ululatibus orasolvit et, in dura submisso poplite terra,“Nox” ait “arcanis fidissima, quaeque diurnisaurea cum luna succeditis ignibus astra,tuque triceps Hecate, quae coeptis conscia nostrisadiutrixque venis cantusque artisque magorum,quaeque magos, Tellus, pollentibus instruis herbis,auraeque et venti montesque amnesque lacusquedique omnes nemorum, dique omnes noctis adeste.Quorum ope, cum volui, ripis mirantibus amnesin fontes rediere suos, concussaque sisto,stantia concutio cantu freta, nubila pellonubilaque induco, ventos abigoque vocoque,vipereas rumpo verbis et carmine fauces,vivaque saxa sua convulsaque robora terraet silvas moveo, iubeoque tremescere monteset mugire solum manesque exire sepulcris.Te quoque, Luna, traho, quamvis Temesaea laboresaera tuos minuant; currus quoque carmine nostropallet avi, pallet nostris Aurora venenis.Vos mihi taurorum flammas hebetastis et uncoimpatiens oneris collum pressistis aratro,vos serpentigenis in se fera bella dedistiscustodemque rudem somno sopistis et aurumvindice decepto Graias misistis in urbes.Nunc opus est sucis, per quos renovata senectusin florem redeat primosque reconligat annos.Et dabitis. Neque enim micuerunt sidera frustra,nec frustra volucrum tractus cervice draconumcurrus adest.” Aderat demissus ab aethere currus.Quo simul adscendit frenataque colla draconumpermulsit manibusque leves agitavit habenas,sublimis rapitur subiectaque Thessala Tempedespicit et Threces regionibus applicat angues:et quasque Ossa tulit quasque altus Pelion herbasOthrysque Pindusque et Pindo maior Olympusperspicit, et placitas partim radice revellit,partim succidit curvamine falcis aenae.Multa quoque Apidani placuerunt gramina ripis,multa quoque Amphrysi neque eras inmunis, Enipeu;nec non Peneos, nec non Spercheides undaecontribuere aliquid iuncosaque litora Boebes.Carpsit et Euboica vivax Anthedone gramen,nondum mutato vulgatum corpore Glauci.Et iam nona dies curru pennisque draconumnonaque nox omnes lustrantem viderat agros,cum rediit. Neque erant tacti, nisi odore, dracones,et tamen annosae pellem posuere senectae.Constitit adveniens citra limenque foresqueet tantum caelo tegitur refugitque virilescontactus statuitque aras de caespite binas,dexteriore Hecates, ast laeva parte Iuventae.Has ubi verbenis silvaque incinxit agresti.haud procul egesta scrobibus tellure duabussacra facit cultrosque in guttura velleris atriconicit et patulas perfundit sanguine fossas.Tum super invergens liquidi carchesia vinialteraque invergens tepidi carchesia lactisverba simul fudit terrenaque numina civitumbrarumque rogat rapta cum coniuge regem,ne properent artus anima fraudare senili.Quos ubi placavit precibusque et murmure longo,Aesonis effetum proferri corpus ad aurasiussit et in plenos resolutum carmine somnos,exanimi similem, stratis porrexit in herbis.Hinc procul Aesoniden, procul hinc iubet ire ministroset monet arcanis oculos removere profanos.Diffugiunt iussi. Passis Medea capillisbacchantum ritu, flagrantes circuit arasmultifidasque faces in fossa sanguinis atratingit et infectas geminis accendit in aristerque senem flamma, ter aqua, ter sulphure lustrat.Interea validum posito medicamen aenofervet et exsultat spumisque tumentibus albet.Illic Haemonia radices valle resectasseminaque floresque et sucos incoquit atros.Adicit extremo lapides oriente petitoset quas Oceani refluum mare lavit harenas,addit et exceptas luna pernocte pruinaset strigis infames ipsis cum carnibus alasinque virum soliti vultus mutare ferinosambigui prosecta lupi; nec defuit illissquamea Cinyphii tenuis membrana chelydrivivacisque iecur cervi; quibus insuper additora caputque novem cornicis saecula passae.His et mille aliis postquam sine nomine rebuspropositum instruxit mortali barbara maiusarenti ramo iampridem mitis olivaeomnia confudit summisque inmiscuit ima.Ecce vetus calido versatus stipes aenofit viridis primo, nec longo tempore frondesinduit et subito gravidis oneratur olivis.At quacumque cavis spumas eiecit aenisignis et in terram guttae cecidere calentes,vernat humus, floresque et mollia pabula surgunt.Quae simul ac vidit, stricto Medea recluditense senis iugulum, veteremque exire cruorempassa, replet sucis. Quos postquam combibit Aesonaut ore acceptos aut vulnere, barba comaequecanitie posita nigrum rapuere colorem,pulsa fugit macies, abeunt pallorque situsque,adiectoque cavae supplentur corpore rugae,membraque luxuriant. Aeson miratur et olimante quater denos hunc se reminiscitur annos.Viderat ex alto tanti miracula monstriLiber, et admonitus iuvenes nutricibus annosposse suis reddi, capit hoc a Colchide munus.Neve doli cessent, odium cum coniuge falsumPhasias adsimulat Peliaeque ad limina supplexconfugit. Atque illam, quoniam gravis ipse senecta est,excipiunt natae. Quas tempore callida parvoColchis amicitiae mendacis imagine cepit.Dumque refert inter meritorum maxima, demptosAesonis esse situs, atque hac in parte moratur,spes est virginibus Pelia subiecta creatisarte suum parili revirescere posse parentem.Idque petunt pretiumque iubent sine fine pacisci.Illa brevi spatio silet et dubitare videtursuspenditque animos ficta gravitate rogantes.Mox ubi pollicita est, “quo sit fiducia maiormuneris huius” ait, “qui vestri maximus aevo estdux gregis inter oves, agnus medicamine fiet.”Protinus innumeris effetus laniger annisattrahitur flexo circum cava tempora cornu.Cuius ut Haemonio marcentia guttura cultrofodit et exiguo maculavit sanguine ferrum,membra simul pecudis validosque venefica sucosmergit in aere cavo: minuunt en corporis artuscornuaque exurunt nec non cum cornibus annos,et tener auditur medio balatus aeno.Nec mora, balatum mirantibus exsilit agnuslascivitque fuga lactantiaque ubera quaerit.Obstipuere satae Pelia: promissaque postquamexhibuere fidem, tum vero impensius instant.Ter iuga Phoebus equis in Hibero flumine mersisdempserat et quarta radiantia nocte micabantsidera, cum rapido fallax Aeetias igniimponit purum laticem et sine viribus herbas.Iamque neci similis resoluto corpore regemet cum rege suo custodes somnus habebat,quem dederant cantus magicaeque potentia linguae:intrarant iussae cum Colchide limina nataeambierantque torum. “Quid nunc dubitatis inertes?Stringite” ait “gladios veteremque haurite cruorem,ut repleam vacuas iuvenali sanguine venas.In manibus vestris vita est aetasque parentis:si pietas ulla est nec spes agitatis inanes,officium praestate patri telisque senectamexigite et saniem coniecto emittite ferro.”His, ut quaeque pia est, hortatibus impia prima est,et ne sit scelerata, facit scelus. Haud tamen ictusulla suos spectare potest, oculosque reflectuntcaecaque dant saevis aversae vulnera dextris.Ille, cruore fluens, cubito tamen adlevat artussemilacerque toro temptat consurgere et intertot medius gladios pallentia bracchia tendens“quid facitis, gnatae? quis vos in fata parentisarmat?” ait. Cecidere illis animique manusque.Plura locuturo cum verbis guttura Colchisabstulit et calidis laniatum mersit in undis.Quod nisi pennatis serpentibus isset in auras,non exempta foret poenae. Fugit alta superquePelion umbrosum, Philyreia tecta, superqueOthryn et eventu veteris loca nota Cerambi.Hic ope nympharum sublatus in aera pennis,cum gravis infuso tellus foret obruta ponto,Deucalioneas effugit inobrutus undas.Aeoliam Pitanen a laeva parte relinquitfactaque de saxo longi simulacra draconis,Idaeumque nemus, quo nati furta, iuvencumocculuit Liber falsi sub imagine cervi,quaque pater Corythi parva tumulatus harena est,et quos Maera novo latratu terruit agros,Eurypylique urbem, qua Coae cornua matresgesserunt tum cum discederet Herculis agmenPhoebeamque Rhodon et Ialysios Telchinas,quorum oculos ipso vitiantes omnia visuIuppiter exosus fraternis subdidit undis.Transit et antiquae Cartheia moenia Ceae,qua pater Alcidamas placidam de corpore nataemiraturus erat nasci potuisse columbam.Inde lacus Hyries videt et Cycneia tempe,quae subitus celebravit olor. Nam Phyllius illicimperio pueri volucresque ferumque leonemtradiderat domitos; taurum quoque vincere iussusvicerat, et spreto totiens iratus amorepraemia poscenti taurum suprema negabat.Ille indignatus “cupies dare” dixit et altodesiluit saxo. Cuncti cecidisse putabant:factus olor niveis pendebat in aere pennis.At genetrix Hyrie, servatum nescia, flendodelicuit stagnumque suo de nomine fecit.Adiacet his Pleuron, in qua trepidantibus alisOphias effugit natorum vulnera Combe.Inde Calaureae Letoidos adspicit arva,in volucrem versi cum coniuge conscia regis.Dextera Cyllene est, in qua cum matre Menephronconcubiturus erat saevarum more ferarumCephison procul hinc deflentem fata nepotisrespicit, in tumidam phocen ab Apolline versi,Eumelique domum lugentis in aere natum.Tandem vipereis Ephyren Pirenida penniscontigit. Hic aevo veteres mortalia primocorpora vulgarunt pluvialibus edita fungis.Sed postquam Colchis arsit nova nupta venenis,flagrantemque domum regis mare vidit utrumque,sanguine natorum perfunditur impius ensis, ultaque se male mater Iasonis effugit arma.Hinc Titaniacis ablata draconibus intratPalladias arces, quae te, iustissima Phene,teque, senex Peripha, pariter videre volantesinnixamque novis neptem Polypemonis alis.Excipit hanc Aegeus, facto dammandus in uno;nec satis hospitium est: thalami quoque foedere iungit.Iamque aderat Theseus, proles ignara parenti,et virtute sua bimarem pacaverat Isthmon.Huius in exitium miscet Medea quod olimattulerat secum Scythicis aconiton ab oris.Illud Echidneae memorant e dentibus ortumesse canis. Specus est tenebroso caecus hiatu,est via declivis, per quam Tirynthius herosrestantem contraque diem radiosque micantesobliquantem oculos nexis adamante catenisCerberon abstraxit; rabida qui concitus iraimplevit pariter ternis latratibus auraset sparsit virides spumis albentibus agros.Has concresse putant nactasque alimenta feracisfecundique soli vires cepisse nocendi.Quae quia nascuntur dura vivacia caute,agrestes aconita vocant. Ea coniugis astuipse parens Aegeus nato porrexit ut hosti.Sumpserat ignara Theseus data pocula dextra,cum pater in capulo gladii cognovit eburnosigna sui generis facinusque excussit ab ore.Effugit illa necem nebulis per carmina motis.At genitor, quamquam laetatur sospite nato,attonitus tamen est ingens discrimine parvocommitti potuisse nefas. Fovet ignibus arasmuneribusque deos implet, feriuntque securescolla torosa boum vinctorum corpora vittis.Nullus Erechthidis fertur celebratior illoinluxisse dies. Agitant convivia patreset medium vulgus, nec non et carmina, vinoingenium faciente, canunt: “Te, maxime Theseu,mirata est Marathon Cretaei sanguine tauri;quodque suis securus arat Cromyona colonus,munus opusque tuum est. Tellus Epidauria per teclavigeram vidit Vulcani occumbere prolem,vidit et inmitem Cephisias ora Procrusten,Cercyonis letum vidit Cerealis Eleusin.Occidit ille Sinis, magnis male viribus usus,qui poterat curvare trabes et agebat ab altoad terram late sparsuras corpora pinus.Tutus ad Alcathoen, Lelegeia moenia, limescomposito Scirone patet, sparsisque latronisterra negat sedem, sedem negat ossibus unda;quae iactata diu fertur durasse vetustasin scopulos: scopulis nomen Scironis inhaeret.Si titulos annosque tuos numerare velimus,facta premant annos. Pro te, fortissime, votapublica suscipimus, Bacchi tibi sumimus haustus.”Consonat adsensu populi precibusque faventumregia, nec tota tristis locus ullus in urbe est.Nec tamen (usque adeo nulla est sincera voluptas,sollicitumque aliquid laetis intervenit) Aegeusgaudia percepit nato secura recepto.Bella parat Minos. Qui quamquam milite, quamquamclasse valet, patria tamen est firmissimus iraAndrogeique necem iustis ulciscitur armis.Ante tamen bello vires adquirit amicas,quaque potens habitus, volucri freta classe pererrat.Hinc Anaphen sibi iungit et Astypaleia regna,promissis Anaphen, regna Astypaleia bello;hinc humilem Myconum cretosaque rura Cimoliflorentemque thymo Cythnum parvamque Seriphonmarmoreamque Paron, quaque impia prodidit ArnenSithonis (accepto, quod avara poposcerat, auromutata est in avem, quae nunc quoque diligit aurum,nigra pedes, nigris velata monedula pennis).At non Oliaros Didymaeque et Tenos et Androset Gyaros nitidaeque ferax Peparethos olivaeGnosiacas iuvere rates. Latere inde sinistroOenopiam Minos petit, Aeacideia regna:Oenopiam veteres appellavere, sed ipseAeacus Aeginam genetricis nomine dixit.Turba ruit tantaeque virum cognoscere famaeexpetit. Occurrunt illi Telamonque, minorquequam Telamon Peleus, et proles tertia Phocus.Ipse quoque egreditur tardus gravitate seniliAeacus, et quae sit veniendi causa requirit.Admonitus patrii luctus suspirat et illidicta refert rector populorum talia centum:“Arma iuves oro pro gnato sumpta piaequepars sis militiae; tumulo solacia posco.”Huic Asopiades “petis inrita” dixit “et urbinon facienda meae: neque enim coniunctior ullaCecropidis hac est tellus: ea foedera nobis.”Tristis abit “stabunt” que “tibi tua foedera magno”dixit et utilius bellum putat esse minariquam gerere atque suas ibi praeconsumere vires.Classis ab Oenopiis etiamnum Lyctia murisspectari poterat, cum pleno concita veloAttica puppis adest in portusque intrat amicos,quae Cephalum patriaeque simul mandata ferebat.Aeacidae longo iuvenes post tempore visumagnovere tamen Cephalum dextrasque dedereinque patris duxere domum. Spectabilis heroset veteris retinens etiamnum pignera formaeingreditur ramumque tenens popularis olivaea dextra laevaque duos aetate minoresmaior habet, Clyton et Buten, Pallante creatos.Postquam congressus primi sua verba tulerunt,Cecropidae Cephalus peragit mandata rogatqueauxilium foedusque refert et iura parentumimperiumque peti totius Achaidos addit.Sic ubi mandatam iuvit facundia causam,Aeacus, in capulo sceptri nitente sinistra,“ne petite auxilium, sed sumite”, dixit “Athenae;nec dubie vires, quas haec habet insula, vestrasducite; et omnia habet (rerum status iste mearum).Robora non desunt, superat mihi miles et hosti:gratia dis, felix et inexcusabile tempus.”“Immo ita sit,” Cephalus, ”crescat tua civibus optourbs!” ait. “Adveniens equidem modo gaudia cepi,cum tam pulchra mihi, tam par aetate iuventusobvia processit. Multos tamen inde requiro,quos quondam vidi vestra prius urbe receptus.”Aeacus ingemuit tristique ita voce locutus:”Flebile principium melior fortuna secuta est.Hanc utinam possem vobis memorare sine illo!Ordine nunc repetam. Neu longa ambage morer vos:ossa cinisque iacent, memori quos mente requiris.Et quota pars illi rerum periere mearum!Dira lues ira populis Iunonis iniquaeincidit exosae dictas a paelice terras.Dum visum mortale malum tantaeque latebatcausa nocens cladis, pugnatum est arte medendi:exitium superabat opem, quae victa iacebat.Principio caelum spissa caligine terraspressit et ignavos inclusit nubibus aestus;dumque quater iunctis explevit cornibus orbemluna, quater plenum tenuata retexuit orbem,letiferis calidi spirarunt aestibus austri.Constat et in fontes vitium venisse lacusque,miliaque incultos serpentum multa per agroserrasse atque suis fluvios temerasse venenis.Strage canum primo volucrumque oviumque boumque,inque feris subiti deprensa potentia morbi.Concidere infelix validos miratur aratorinter opus tauros medioque recumbere sulco;lanigeris gregibus balatus dantibus aegrossponte sua lanaeque cadunt et corpora tabent.Acer equus quondam magnaeque in pulvere famaedegenerat palmas veterumque oblitus honorumad praesepe gemit leto moriturus inerti.Non aper irasci meminit, non fidere cursucerva, nec armentis incurrere fortibus ursi.Omnia languor habet; silvisque agrisque viisquecorpora foeda iacent, vitiantur odoribus aurae.Mira loquar: non illa canes avidaeque volucres,non cani tetigere lupi; dilapsa liquescuntadflatuque nocent et agunt contagia late.Pervenit ad miseros damno graviore colonospestis et in magnae dominatur moenibus urbis.Viscera torrentur primo, flammaeque latentisindicium rubor est et ductus anhelitus ingens.Aspera lingua tumet, tepidisque arentia ventisora patent, auraeque graves captantur hiatu.Non stratum, non ulla pati velamina possunt,dura sed in terra ponunt praecordia; nec fitcorpus humo gelidum, sed humus de corpore fervet.Nec moderator adest, inque ipsos saeva medenteserumpit clades, obsuntque auctoribus artes:quo propior quisque est servitque fidelius aegro,in partem leti citius venit. Utque salutisspes abiit finemque vident in funere morbi,indulgent animis et nulla, quid utile, cura est:utile enim nihil est. Passim positoque pudorefontibus et fluviis puteisque capacibus haerent,nec sitis est exstincta prius quam vita bibendo.Inde graves multi nequeunt consurgere et ipsisinmoriuntur aquis: aliquis tamen haurit et illas.Tantaque sunt miseris invisi taedia lecti:prosiliunt, aut si prohibent consistere vires,corpora devolvunt in humum: fugiuntque penatesquisque suos, sua cuique domus funesta videtur,et quia causa latet, locus est in crimine parvusSemianimes errare viis, dum stare valebant,adspiceres, flentes alios terraque iacenteslassaque versantes supremo lumina motu:membraque pendentis tendunt ad sidera caeli,hic illic, ubi mors deprenderat, exhalantes.Quid mihi tunc animi fuit? an quod debuit esse,ut vitam odissem et cuperem pars esse meorum?Quo se cumque acies oculorum flexerat, illicvulgus erat stratum, veluti cum putria motispoma cadunt ramis agitataque ilice glandes.Templa vides contra gradibus sublimia longis:Iuppiter illa tenet. Quis non altaribus illisinrita tura dedit? Quotiens pro coniuge coniunx,pro gnato genitor dum verba precantia dicit,non exoratis animam finivit in aris,inque manu turis pars inconsumpta reperta est!Admoti quotiens templis, dum vota sacerdosconcipit et fundit purum inter cornua vinum,haud exspectato ceciderunt vulnere tauri!Ipse ego sacra Iovi pro me patriaque tribusquecum facerem natis, mugitus victima dirosedidit et subito conlapsa sine ictibus ullisexiguo tinxit subiectos sanguine cultros.Exta quoque aegra notas veri monitusque deorumperdiderant: tristes penetrant ad viscera morbi.Ante sacros vidi proiecta cadavera postes,ante ipsas, quo mors foret invidiosior, aras.Pars animam laqueo claudunt mortisque timoremmorte fugant ultroque vocant venientia fata.Corpora missa neci nullis de more ferunturfuneribus: neque enim capiebant funera portae.Aut inhumata premunt terras aut dantur in altosindotata rogos. Et iam reverentia nulla est,deque rogis pugnant alienisque ignibus ardent.Qui lacriment, desunt; indefletaeque vaganturmatrumque nuruumque animae iuvenumque senumque:nec locus in tumulos, nec sufficit arbor in ignes.Attonitus tanto miserarum turbine rerum,“Iuppiter o!” dixi “si te non falsa loquunturdicta sub amplexus Aeginae Asopidos isse,nec te, magne pater, nostri pudet esse parentem,aut mihi redde meos aut me quoque conde sepulcro.”Ille notam fulgore dedit tonitruque secundo.“Accipio, sintque ista, precor, felicia mentissigna tuae” dixi. “Quod das mihi, pigneror omen.”Forte fuit iuxta patulis rarissima ramissacra Iovi quercus de semine Dodonaeo:hic nos frugilegas adspeximus agmine longogrande onus exiguo formicas ore gerentesrugosoque suum servantes cortice callem.Dum numerum miror, “totidem, pater optime” dixi,“tu mihi da cives et inania moenia supple.”Intremuit ramisque sonum sine flamine motisalta dedit quercus. Pavido mihi membra timorehorruerant, stabantque comae. Tamen oscula terraeroboribusque dedi; nec me sperare fatebar:sperabam tamen atque animo mea vota fovebam.Nox subit, et curis exercita corpora somnusoccupat: ante oculos eadem mihi quercus adesseet ramos totidem totidemque animalia ramisferre suis visa est pariterque tremiscere motugraniferumque agmen subiectis spargere in arvis;crescere quod subito et maius maiusque videriac se tollere humo rectoque adsistere truncoet maciem numerumque pedum nigrumque coloremponere et humanam membris inducere formam.Somnus abit: damno vigilans mea visa querorquein superis opis esse nihil. At in aedibus ingensmurmur erat, vocesque hominum exaudire videbariam mihi desuetas. Dum suspicor has quoque somniesse, venit Telamon properus, foribusque reclusis“speque fideque, pater” dixit, “maiora videbis:egredere!” Egredior, qualesque in imagine somnivisus eram vidisse viros, ex ordine talesadspicio noscoque. Adeunt regemque salutant.Vota Iovi solvo populisque recentibus urbempartior et vacuos priscis cultoribus agros,Myrmidonasque voco, nec origine nomina fraudo.Corpora vidisti; mores quos ante gerebant,nunc quoque habent: parcum genus est patiensque laborumquaesitique tenax et quod quaesita reservet.Hi te ad bella pares annis animisque sequentur,cum primum qui te feliciter attulit, eurus”(eurus enim attulerat) “fuerit mutatus in austros.”Talibus atque aliis longum sermonibus illiimplevere diem. Lucis pars ultima mensaeest data, nox somnis. Iubar aureus extulerat Sol(flabat adhuc eurus redituraqua vela tenebat):ad Cephalum Pallante sati, cui grandior aetas,ad regem Cephalus simul et Pallante creaticonveniunt. Sed adhuc regem sopor altus habebat.Excipit Aeacides illos in limine Phocus:nam Telamon fraterque viros ad bella legebant.Phocus in interius spatium pulchrosque recessusCecropidas ducit, cum quis simul ipse resedit.Adspicit Aeoliden ignota ex arbore factumferre manu iaculum, cuius fuit aurea cuspis.Pauca prius mediis sermonibus ille locutus“sum nemorum studiosus” ait “caedisque ferinae:qua tamen e silva teneas hastile recisum,iamdudum dubito. Certe si fraxinus esset,fulva colore foret; si cornus, nodus inesset.Unde sit, ignoro. Sed non formosius istoviderunt oculi telum iaculabile nostri.”Excipit Actaeis e fratribus alter, et “usummaiorem specie mirabere” dixit “in isto.Consequitur quodcumque petit, fortunaque missumnon regit, et revolat nullo referente cruentum.”Tum vero iuvenis Nereius omnia quaerit,cur sit et unde datum, quis tanti muneris auctor.Quae petit, ille refert. Sed enim (narrare pudori est !),qua tulerit mercede silet; tactusque doloreconiugis amissae lacrimis ita fatur obortis:“Hoc me, nate dea, (quis possit credere?) telumflere facit facietque diu, si vivere nobisfata diu dederint. Hoc me cum coniuge caraperdidit: hoc utinam caruissem munere semper!Procris erat (si forte magis pervenit ad auresOrithyia tuas, raptae soror Orithyiae),si faciem moresque velis conferre duarum,dignior ipsa rapi. Pater hanc mihi iunxit Erechtheus,hanc mihi iunxit amor. Felix dicebar eramque.Non ita dis visum est, aut nunc quoque forsitan essem.Alter agebatur post sacra iugalia mensis,cum me cornigeris tendentem retia cervisvertice de summo semper florentis Hymettilutea mane videt pulsis Aurora tenebrisinvitumque rapit. Liceat mihi vera referrepace deae. Quod sit roseo spectabilis ore,quod teneat lucis, teneat confinia noctis,nectareis quod alatur aquis, ego —Procrin amabam:pectore Procris erat, Procris mihi semper in ore.Sacra tori coitusque novos thalamosque recentesprimaque deserti referebam foedera lecti.Mota dea est et “siste tuas, ingrate, querellas:Procrin habe!” dixit. “Quodsi mea provida mens est,non habuisse voles.” Meque illi irata remisit.Dum redeo mecumque deae memorata retracto,esse metus coepit, ne iura iugalia coniunxnon bene servasset. Facies aetasque iubebatcredere adulterium; prohibebant credere mores.Sed tamen afueram, sed et haec erat unde redibam,criminis exemplum, sed cuncta timemus amantes.Quaerere quod doleam statuo donisque pudicamsollicitare fidem. Favet huic Aurora timoriinmutatque meam (videor sensisse) figuram.Palladias ineo non cognoscendus Athenasingrediorque domum. Culpa domus ipsa carebatcastaque signa dabat dominoque erat anxia rapto:vix aditus per mille dolos ad Erechthida factus.Ut vidi, obstipui meditataque paene reliquitemptamenta fide. Male me, quin vera faterer,continui, male, quin, ut oportuit, oscula ferrem.Tristis erat (sed nulla tamen formosior illaesse potest tristi) desiderioque calebatconiugis abrepti. Tu conlige, qualis in illa,Phoce, decor fuerit, quam sic dolor ipse decebat.Quid referam, quotiens temptamina nostra pudicireppulerint mores, quotiens “ego” dixerit “uniservor; ubicumque est, uni mea gaudia servo!”Cui non ista fide satis experientia sanomagna foret? Non sum contentus et in mea pugnovulnera, dum census dare me pro nocte loquendomuneraque augendo tandem dubitare coegi.Exclamo: “Male (fictor adest !), male fictus adulterverus eram coniunx! me, perfida, teste teneris!”Illa nihil. Tacito tantummodo victa pudoreinsidiosa malo cum coniuge limina fugit;offensaque mei genus omne perosa virorummontibus errabat, studiis operata Dianae.Tum mihi deserto violentior ignis ad ossapervenit. Orabam veniam et peccasse fatebaret potuisse datis simili succumbere culpaeme quoque muneribus, si munera tanta darentur.Haec mihi confesso, laesum prius ulta pudorem,redditur et dulces concorditer exigit annos.Dat mihi praeterea, tamquam se parva dedissetdona, canem munus, quem cum sua traderet illiCynthia, “currendo superabit” dixerat “omnes.”Dat simul et iaculum, manibus quod (cernis) habemus.Muneris alterius quae sit fortuna, requiris?Accipe mirandum: novitate movebere facti.Carmina Laiades non intellecta priorumsolverat ingeniis, et praecipitata iacebatinmemor ambagum vates obscura suarum.scilicet alma Themis non talia liquit inulta.Protinus Aoniis inmittitur altera Thebispestis, et exitio multi pecorumque suoquerurigenae pavere feram. Vicina iuventusvenimus et latos indagine cinximus agros.Illa levi velox superabat retia saltusummaque transibat positarum lina plagarum.Copula detrahitur canibus: quos illa sequenteseffugit et celeri non segnior alite ludit.Poscor et ipse meum consensu Laelapa magno(muneris hoc nomen). Iamdudum vincula pugnatexuere ipse sibi colloque morantia tendit.Vix bene missus erat, nec iam poteramus, ubi esset,scire. Pedum calidus vestigia pulvis habebat,ipse oculis ereptus erat. Non ocior illohasta nec exutae contorto verbere glandes,nec Gortyniaco calamus levis exit ab arcu.Collis apex medii subiectis inminet arvis:tollor eo capioque novi spectacula cursus,quo modo deprendi, modo se subducere ab ipsovulnere visa fera est. Nec limite callida rectoin spatiumque fugit, sed decipit ora sequentiset redit in gyrum, ne sit suus impetus hosti.Inminet hic sequiturque parem similisque tenentinon tenet et vanos exercet in aera morsus.Ad iaculi vertebar opem. Quod dextera libratdum mea, dum digitos amentis addere tempto,lumina deflexi. Revocataque rursus eodemrettuleram: in medio (mirum) duo marmora campoadspicio: fugere hoc, illud captare putares.Scilicet invictos ambo certamine cursusesse deus voluit, siquis deus adfuit illis.”Hactenus, et tacuit. “Iaculo quod crimen in ipso est?”Phocus ait. Iaculi sic crimina reddidit ille:“Gaudia principium nostri sunt, Phoce, doloris:illa prius referam. Iuvat o meminisse beatitemporis, Aeacida, quo primos rite per annosconiuge eram felix, felix erat illa marito.Mutua cura duos et amor socialis habebat;nec Iovis illa meo thalamos praeferret amori,nec, me quae caperet, non si Venus ipsa veniret,ulla erat: aequales urebant pectora flammae.Sole fere radiis feriente cacumina primisvenatum in silvas iuvenaliter ire solebam.Nec mecum famuli nec equi nec naribus acresire canes, nec lina sequi nodosa solebant:tutus eram iaculo. Sed cum satiata ferinaedextera caedis erat, repetebam frigus et umbraset quae de gelidis exibat vallibus aura.Aura petebatur medio mihi lenis in aestu,auram exspectabam, requies erat illa labori.“Aura” (recordor enim) “venias” cantare solebam,“meque iuves intresque sinus, gratissima, nostros,utque facis, relevare velis, quibus urimur, aestus.”Forsitan addiderim (sic me mea fata trahebant)blanditias plures et “tu mihi magna voluptas,”dicere sim solitus, “tu me reficisque fovesque,tu facis, ut silvas, ut amem loca sola; meoquespiritus iste tuus semper captatur ab ore.”Vocibus ambiguis deceptam praebuit auremnescio quis, nomenque aurae tam saepe vocatumesse putat nymphae: nympham mihi credit amari.Criminis extemplo ficti temerarius indexProcrin adit linguaque refert audita susurra.Credula res amor est: subito conlapsa dolore,ut mihi narratur, cecidit; longoque refectatempore se miseram, se fati dixit iniqui,deque fide questa est; et crimine concita vanoquod nihil est, metuit, metuit sine corpore nomenet dolet infelix veluti de paelice vera.Saepe tamen dubitat speratque miserrima falliindicioque fidem negat et, nisi viderit ipsa,damnatura sui non est delicta mariti.Postera depulerant Aurorae lumina noctem:egredior silvamque peto, victorque per herbas“Aura veni” dixi, “nostroque medere labori.”Et subito gemitus inter mea verba videbarnescio quos audisse: “veni” tamen “optima!” dicensfronde levem rursus strepitum faciente caducasum ratus esse feram telumque volatile misi.Procris erat; medioque tenens in pectore vulnus“ei mihi” conclamat. Vox est ubi cognita fidaeconiugis, ad vocem praeceps amensque cucurri.Semianimem et sparsas foedantem sanguine vesteset sua (me miserum!) de vulnere dona trahenteminvenio, corpusque meo mihi carius ulnismollibus attollo scissaque a pectore vestevulnera saeva ligo conorque inhibere cruorem,neu me morte sua sceleratum deserat, oro.Viribus illa carens et iam moribunda coegithaec se pauca loqui: “Per nostri foedera lectiperque deos supplex oro superosque meosque,per siquid merui de te bene perque manentemnunc quoque, cum pereo, causam mihi mortis, amorem,ne thalamis Auram patiare innubere nostris.”Dixit, et errorem tum denique nominis esseet sensi et docui. Sed quid docuisse iuvabat?Labitur, et parvae fugiunt cum sanguine vires.Dumque aliquid spectare potest, me spectat et in meinfelicem animam nostroque exhalat in ore;sed vultu meliore mori secura videtur.”Flentibus haec lacrimans heros memorabat: et ecceAeacus ingreditur duplici cum prole novoquemilite, quem Cephalus cum fortibus accipit armis.
Iam nitidum retegente diem noctisque fugantetempora Lucifero cadit eurus, et umida surguntnubila: dant placidi cursum redeuntibus austriAeacidis Cephaloque, quibus feliciter actiante exspectatum portus tenuere petitos.Interea Minos Lelegeia litora vastatpraetemptatque sui vires Mavortis in urbeAlcathoi, quam Nisus habet, cui splendidus ostrointer honoratos medioque in vertice canoscrinis inhaerebat, magni fiducia regni.Sexta resurgebant orientis cornua lunae,et pendebat adhuc belli fortuna: diuqueinter utrumque volat dubiis Victoria pennis.Regia turris erat vocalibus addita muris,in quibus auratam proles Letoia ferturdeposuisse lyram: saxo sonus eius inhaesit.Saepe illuc solita est ascendere filia Nisiet petere exiguo resonantia saxa lapillo,tum cum pax esset: bello quoque saepe solebatspectare ex illa rigidi certamina Martis.Iamque mora belli procerum quoque nomina noratarmaque equosque habitusque Cydonaeasque pharetras.Noverat ante alios faciem ducis Europaei,plus etiam, quam nosse sat est. Hac iudice Minos,seu caput abdiderat cristata casside pennis,in galea formosus erat; seu sumpserat aerefulgentem clipeum, clipeum sumpsisse decebat.Torserat adductis hastilia lenta lacertis:laudabat virgo iunctam cum viribus artem.Imposito calamo patulos sinuaverat arcus:sic Phoebum sumptis iurabat stare sagittis.Cum vero faciem dempto nudaverat aerepurpureusque albi stratis insignia pictisterga premebat equi spumantiaque ora regebat,vix sua, vix sanae virgo Niseia composmentis erat. Felix iaculum, quod tangeret ille,quaeque manu premeret, felicia frena vocabat.Impetus est illi, liceat modo, ferre per agmenvirgineos hostile gradus, est impetus illiturribus e summis in Gnosia mittere corpuscastra, vel aeratas hosti recludere portas,vel siquid Minos aliud velit. Utque sedebatcandida Dictaei spectans tentoria regis,“laeter,” ait “doleamne geri lacrimabile bellum,in dubio est. Doleo, quod Minos hostis amanti est:sed nisi bella forent, numquam mihi cognitus esset.Me tamen accepta poterat deponere bellumobside, me comitem, me pacis pignus haberet.Si quae te peperit, talis, pulcherrime rerum,qualis es ipsa fuit, merito deus arsit in illa.O ego ter felix, si pennis lapsa per aurasGnosiaci possem castris insistere regisfassaque me flammasque meas, qua dote, rogarem,vellet emi! tantum patrias ne posceret arces.Nam pereant potius sperata cubilia, quam simproditione potens! — Quamvis saepe utile vincivictoris placidi fecit clementia multis:iusta gerit certe pro nato bella peremptoet causaque valet causamque tenentibus armis,et, puto, vincemur. Quis enim manet exitus urbem,cum suus haec illi reserabit moenia Mavorset non noster amor? Melius sine caede moraqueimpensaque sui poterit superare cruoris.Non metuam certe, ne quis tua pectora, Minos,vulneret imprudens. Quis enim tam durus, ut in tedirigere inmitem non inscius audeat hastam?Coepta placent, et stat sententia tradere mecumdotalem patriam finemque imponere bello.Verum velle parum est! Aditus custodia servatclaustraque portarum genitor tenet: hunc ego soluminfelix timeo, solus mea vota moratur.Di facerent, sine patre forem! — Sibi quisque profectoest deus: ignavis precibus Fortuna repugnat.Altera iamdudum succensa cupidine tantoperdere gauderet quodcumque obstaret amori.Et cur ulla foret me fortior? Ire per igneset gladios ausim. Nec in hoc tamen ignibus ullisaut gladiis opus est: opus est mihi crine paterno.Illa mihi est auro pretiosior, illa beatampurpura me votique mei factura potentem.”Talia dicenti curarum maxima nutrixnox intervenit, tenebrisque audacia crevit.Prima quies aderat, qua curis fessa diurnispectora somnus habet: thalamos taciturna paternosintrat et (heu facinus!) fatali nata parentemcrine suum spoliat praedaque potita nefandafert secum spolium celeris progressaque portaper medios hostes (meriti fiducia tanta est)pervenit ad regem. Quem sic adfata paventem est:“Suasit amor facinus. Proles ego regia NisiScylla tibi trado patriaeque meosque penates.Praemia nulla peto nisi te. Cape pignus amorispurpureum crinem, nec me nunc tradere crinem,sed patrium tibi crede caput.” Scelerataque dextramunera porrexit. Minos porrecta refugitturbatusque novi respondit imagine facti:“Di te summoveant, o nostri infamia saecli,orbe suo, tellusque tibi pontusque negetur.Certe ego non patiar Iovis incunabula, Creten,qui meus est orbis, tantum contingere monstrum.”Dixit, et ut leges captis iustissimus auctorhostibus imposuit, classis retinacula solviiussit et aeratas impelli remige puppes.Scylla freto postquam deductas nare carinasnec praestare ducem sceleris sibi praemia vidit,consumptis precibus violentam transit in iram,intendensque manus, passis furibunda capillis,“quo fugis” exclamat, “meritorum auctore relicta,o patriae praelate meae, praelate parenti?Quo fugis, inmitis? cuius victoria nostrumet scelus et meritum est. Nec te data munera, nec tenoster amor movit, nec quod spes omnis in unumte mea congesta est? Nam quo deserta revertar?In patriam? Superata iacet. Sed finge manere:proditione mea clausa est mihi. Patris ad ora?Quem tibi donavi! Cives odere merentem,finitimi exemplum metuunt: exponimur orbae,terrarum nobis ut Crete sola pateret.Hac quoque si prohibes et nos, ingrate, relinquis,non genetrix Europa tibi ea, sed inhospita Syrtis,Armeniae tigres austroque agitata Charybdis.Nec Iove tu natus, nec mater imagine tauriducta tua est (generis falsa est ea fabula !): veruset ferus et captus nullius amore iuvencae,qui te progenuit, taurus fuit. Exige poenas,Nise pater! gaudete malis, modo prodita, nostrismoenia! nam fateor, merui et sum digna perire.Sed tamen ex illis aliquis, quos impia laesi,me perimat. Cur, qui vicisti crimine nostro,insequeris crimen? Scelus hoc patriaeque patrique,officium tibi sit. Te vere coniuge digna est,quae torvum ligno decepit adultera taurumdiscordemque utero fetum tulit. Ecquid ad auresperveniunt mea dicta tuas? An inania ventiverba ferunt idemque tuas, ingrate, carinas?Iam iam Pasiphaen non est mirabile taurumpraeposuisse tibi: tu plus feritatis habebas.Me miseram! properare iubet, divulsaque remisunda sonat; mecumque simul mea terra recedit.Nil agis, o frustra meritorum oblite meorum:insequar invitum, puppimque amplexa recurvamper freta longa trahar.” Vix dixerat, insilit undisconsequiturque rates, faciente cupidine vires,Gnosiacaeque haeret comes invidiosa carinae.Quam pater ut vidit (nam iam pendebat in auraet modo factus erat fulvis haliaeetus alis),ibat, ut haerentem rostro laceraret adunco.Illa metu puppim dimisit, et aura cadentemsustinuisse levis, ne tangeret aequora, visa est.Pluma fuit: plumis in avem mutata vocaturciris, et a tonso est hoc nomen adepta capillo.Vota Iovi Minos taurorum corpora centumsolvit, ut egressus ratibus Curetida terramcontigit, spoliis decorata est regia fixis.Creverat opprobrium generis, foedumque patebatmatris adulterium monstri novitate biformis.Destinat hunc Minos thalamo removere pudoremmultiplicique domo caecisque includere tectis.Daedalus ingenio fabrae celeberrimus artisponit opus turbatque notas et lumina flexuducit in errorem variarum ambage viarum.Non secus ac liquidis Phrygius Maeandrus in undisludit et ambiguo lapsu refluitque fluitqueoccurrensque sibi venturas adspicit undas,et nunc ad fontes, nunc ad mare versus apertumincertas exercet aquas: ita Daedalus impletinnumeras errore vias. Vixque ipse revertiad limen potuit: tanta est fallacia tecti.Quo postquam geminam tauri iuvenisque figuramclausit, et Actaeo bis pastum sanguine monstrumtertia sors annis domuit repetita novenis,utque ope virginea nullis iterata priorumianua difficilis filo est inventa relecto,protinus Aegides rapta Minoide Diamvela dedit comitemque suam crudelis in illolitore destituit. Desertae et multa querentiamplexus et opem Liber tulit; utque perennisidere clara foret, sumptam de fronte coronaminmisit caelo. Tenues volat illa per aurasdumque volat, gemmae nitidos vertuntur in ignesconsistuntque loco specie remanente coronae,qui medius Nixique genu est anguemque tenentis.Daedalus interea Creten longumque perosusexsilium tactusque loci natalis amoreclausus erat pelago. “Terras licet” inquit “et undasobstruat: at caelum certe patet; ibimus illac.Omnia possideat, non possidet aera Minos.”Dixit et ignotas animum dimittit in artesnaturamque novat. Nam ponit in ordine pennas,a minima coeptas, longam breviore sequenti,ut clivo crevisse putes. Sic rustica quondamfistula disparibus paulatim surgit avenis.Tum lino medias et ceris adligat imas,atque ita compositas parvo curvamine flectit,ut veras imitetur aves. Puer Icarus unastabat et, ignarus sua se tractare pericla,ore renidenti modo, quas vaga moverat aura,captabat plumas, flavam modo pollice cerammollibat lusuque suo mirabile patrisimpediebat opus. Postquam manus ultima coeptoimposita est, geminas opifex libravit in alasipse suum corpus motaque pependit in aura.Instruit et natum “medio” que “ut limite curras,Icare,” ait “moneo, ne, si demissior ibis,unda gravet pennas, si celsior, ignis adurat.Inter utrumque vola. Nec te spectare Bootenaut Helicen iubeo strictumque Orionis ensem:me duce carpe viam.” Pariter praecepta volanditradit et ignotas umeris accommodat alas.Inter opus monitusque genae maduere seniles,et patriae tremuere manus. Dedit oscula natonon iterum repetenda suo, pennisque levatusante volat comitique timet, velut ales, ab altoquae teneram prolem produxit in aera nido,hortaturque sequi damnosasque erudit arteset movet ipse suas et nati respicit alas.Hos aliquis tremula dum captat harundine pisces,aut pastor baculo stivave innixus aratorvidit et obstipuit, quique aethera carpere possentcredidit esse deos. Et iam Iunonia laevaparte Samos (fuerant Delosque Parosque relictae),dextra Lebinthos erat fecundaque melle Calymne,cum puer audaci coepit gaudere volatudeseruitque ducem caelique cupidine tractusaltius egit iter. Rapidi vicinia solismollit odoratas, pennarum vincula, ceras.Tabuerant cerae: nudos quatit ille lacertos,remigioque carens non ullas percipit auras,oraque caerulea patrium clamantia nomenexcipiuntur aqua: quae nomen traxit ab illo.At pater infelix, nec iam pater, “Icare,” dixit,“Icare,” dixit “ubi es? qua te regione requiram?”“Icare” dicebat: pennas adspexit in undisdevovitque suas artes corpusque sepulcrocondidit, et tellus a nomine dicta sepulti.Hunc miseri tumulo ponentem corpora natigarrula limoso prospexit ab elice perdixet plausit pennis testataque gaudia cantu est:unica tunc volucris nec visa prioribus annis,factaque nuper avis, longum tibi, Daedale, crimen.Namque huic tradiderat, fatorum ignara, docendamprogeniem germana suam, natalibus actisbis puerum senis, animi ad praecepta capacis.Ille etiam medio spinas in pisce notatastraxit in exemplum ferroque incidit acutoperpetuos dentes et serrae repperit usum.Primus et ex uno duo ferrea bracchia nodovinxit, ut aequali spatio distantibus illisaltera pars staret, pars altera duceret orbem.Daedalus invidit sacraque ex arce Minervaepraecipitem misit, lapsum mentitus. At illumquae favet ingeniis excepit Pallas avemquereddidit et medio velavit in aere pennis.Sed vigor ingenii quondam velocis in alasinque pedes abiit: nomen quod et ante remansit.Non tamen haec alte volucris sua corpora tollit,nec facit in ramis altoque cacumine nidos:propter humum volitat ponitque in saepibus ovaantiquique memor metuit sublimia casus.Iamque fatigatum tellus Aetnaea tenebatDaedalon, et sumptis pro supplice Cocalus armismitis habebatur, iam lamentabile Athenaependere desierant Thesea laude tributum.Templa coronantur, bellatricemque Minervamcum Iove disque vocant aliis, quos sanguine votomuneribusque datis et acerris turis honorant.Sparserat Argolicas nomen vaga fama per urbesTheseos, et populi, quos dives Achaia cepit,huius opem magnis imploravere periclis.Huius opem Calydon, quamvis Meleagron haberet,sollicita supplex petiit prece. Causa petendisus erat, infestae famulus vindexque Dianae.Oenea namque ferunt pleni successibus anniprimitias frugum Cereri, sua vina Lyaeo,Palladios flavae latices libasse Minervae.Coeptus ab agricolis superos pervenit ad omnesambitiosus honor; solas sine ture relictaspraeteritae cessasse ferunt Latoidos aras.Tangit et ira deos. “At non impune feremus,quaeque inhonoratae, non et dicemur inultae”inquit, et Oeneos ultorem spreta per agrosmisit aprum, quanto maiores herbida taurosnon habet Epiros, sed habent Sicula arva minores.Sanguine et igne micant oculi, riget horrida cervix,et sactae similes rigidis hastilibus horrentstantque velut vallum, velut alta hastilia saetaefervida cum rauco latos stridore per armosspuma fluit, dentes aequantur dentibus Indis,fulmen ab ore venit, frondes adflatibus ardent.Is modo crescentes segetes proculcat in herba,nunc matura metit fleturi vota coloniet Cererem in spicis intercipit. Area frustraet frustra exspectant promissas horrea messes.Sternuntur gravidi longo cum palmite fetusbacaque cum ramis semper frondentis olivae.Saevit et in pecudes: non has pastorve canisve,non armenta truces possunt defendere tauri.Diffugiunt populi nec se nisi moenibus urbisesse putant tutos, donec Meleagros et unalecta manus iuvenum coiere cupidine laudis:Tyndaridae gemini, spectatus caestibus alter,alter equo, primaeque ratis molitor Iason,et cum Pirithoo, felix concordia, Theseus;et duo Thestiadae prolesque Aphareia, Lynceuset velox Idas, et iam non femina CaeneusLeucippusque ferox iaculoque insignis AcastusHippothousque Dryasque et cretus Amyntore Phoenix,Actoridaeque pares et missus ab Elide Phyleus.Nec Telamon aberat magnique creator Achilliscumque Pheretiade et Hyanteo Iolaoimpiger Eurytion, et cursu invictus Echion,Naryciusque Lelex Panopeusque Hyleusque feroxqueHippasus et primis etiamnum Nestor in annis,et quos Hippocoon antiquis misit Amyclis,Penelopaeque socer cum Parrhasio Ancaeo,Ampycidesque sagax et adhuc a coniuge tutusOeclides, nemorisque decus Tegeaea Lycaei.Rasilis huic summam mordebat fibula vestem,crinis erat simplex, nodum conlectus in unum.Ex umero pendens resonabat eburnea laevotelorum custos, arcum quoque laeva tenebat.Talis erat cultu; facies, quam dicere verevirgineam in puero, puerilem in virgine possis.Hanc pariter vidit, pariter Calydonius herosoptavit renuente deo flammasque latenteshausit et “o felix, siquem dignabitur” inquit“ista virum.” Nec plura sinit tempusque pudorquedicere: maius opus magni certaminis urget.Silva frequens trabibus, quam nulla ceciderat aetas,incipit a plano devexaque prospicit arva.Quo postquam venere viri, pars retia tendunt,vincula pars adimunt canibus, pars pressa sequuntursigna pedum cupiuntque suum reperire periclum.Concava vallis erat, quo se demittere riviadsuerant pluvialis aquae: tenet ima lacunaelenta salix ulvaeque leves iuncique palustresviminaque et longa parvae sub harundine cannae.Hinc aper excitus medios violentus in hostesfertur, ut excussis elisi nubibus ignes.Sternitur incursu nemus et propulsa fragoremsilva dat. Exclamant iuvenes praetentaque fortitela tenent dextra lato vibrantia ferro.Ille ruit spargitque canes, ut quisque furentiobstat, et obliquo latrantes dissipat ictu.Cuspis Echionio primum contorta lacertovana fuit truncoque dedit leve vulnus acerno.Proxima, si nimiis mittentis viribus usanon foret, in tergo visa est haesura petito:longius it. Auctor teli Pagasaeus Iason.“Phoebe,” ait Ampycides “si te coluique coloque,da mihi quod petitur certo contingere telo!”Qua potuit, precibus deus adnuit: ictus ab illo est,sed sine vulnere, aper; ferrum Diana volantiabstulerat iaculo: lignum sine acumine venit.Ira feri mota est, nec fulmine lenius arsit:emicat ex oculis, spirat quoque pectore flamma.Utque volat moles adducto concita nervo,cum petit aut muros aut plenas milite turres,in iuvenes certo sic impete vulnificus susfertur et Hippalmon Pelagonaque, dextra tuentescornua, prosternit; socii rapuere iacentes.At non letiferos effugit Enaesimus ictus,Hippocoonte satus: trepidantem et terga parantemvertere succiso liquerunt poplite nervi.Forsitan et Pylius citra Troiana perissettempora: sed sumpto posita conamine ab hastaarboris insiluit, quae stabat proxima, ramisdespexitque, loco tutus, quem fugerat hostem.Dentibus ille ferox in querno stipite tritisinminet exitio fidensque recentibus armisEurytidae magni rostro femur hausit adunco.At gemini, nondum caelestia sidera, fratres,ambo conspicui, nive candidioribus ambovectabantur equis, ambo vibrata per aurashastarum tremulo quatiebant spicula motu.Vulnera fecissent, nisi saetiger inter opacasnec iaculis isset nec equo loca pervia silvas.Persequitur Telamon studioque incautus eundipronus ab arborea cecidit radice retentus.Dum levat hunc Peleus, celerem Tegeaea sagittamimposuit nervo sinuatoque expulit arcu.Fixa sub aure feri summum destrinxit harundocorpus et exiguo rubefecit sanguine saetas.Nec tamen illa sui successu laetior ictus,quam Meleagros erat. Primus vidisse putaturet primus sociis visum ostendisse cruoremet “meritum” dixisse “feres virtutis honorem.”Erubuere viri seque exhortantur et adduntcum clamore animos iaciuntque sine ordine tela:turba nocet iactis et, quos petit, impedit ictus.Ecce furens contra sua fata bipennifer Arcas“discite, femineis quid tela virilia praestent,o iuvenes, operique meo concedite!” dixit.“Ipsa suis licet hunc Latonia protegat armis,invita tamen hunc perimet mea dextra Diana.”Talia magniloquo tumidus memoraverat oreancipitemque manu tollens utraque securiminstiterat digitis, primos suspensus in artus.Occupat audentem, quaque est via proxima leto,summa ferus geminos direxit ad inguina dentes.Concidit Ancaeus glomerataque sanguine multoviscera lapsa fluunt: madefacta est terra cruore.Ibat in adversum proles Ixionis hostemPirithous valida quatiens venabula dextra.Cui “procul” Aegides “o me mihi carior” inquit“pars animae consiste meae! licet eminus essefortibus: Ancaeo nocuit temeraria virtus.”Dixit et aerata torsit grave cuspide cornum.Quo bene librato votique potente futuro,obstitit abscisa frondosus ab arbore ramus.Misit et Aesonides iaculum: quod casus ab illovertit in inmeriti fatum latrantis et interilia coniectum tellure per ilia fixum est.At manus Oenidae variat, missisque duabushasta prior terra, medio stetit altera tergo.Nec mora, dum saevit, dum corpora versat in orbemstridentemque novo spumam cum sanguine fundit,vulneris auctor adest hostemque inritat ad iramsplendidaque adversos venabula condit in armos.Gaudia testantur socii clamore secundovictricemque petunt dextrae coniungere dextraminmanemque ferum multa tellure iacentemmirantes spectant, neque adhuc contingere tutumesse putant; sed tela tamen sua quisque cruentat.Ipse pede imposito caput exitiabile pressitatque ita “sume mei spolium, Nonacria, iuris,”dixit “et in partem veniat mea gloria tecum.”Protinus exuvias rigidis horrentia saetisterga dat et magnis insignia dentibus ora.Illi laetitiae est cum munere muneris auctor:invidere alii, totoque erat agmine murmur.E quibus ingenti tendentes bracchia voce“pone age nec titulos intercipe, femina, nostros,”Thestiadae clamant “nec te fiducia formaedecipiat, ne sit longe tibi captus amoreauctor” et huic adimunt munus, ius muneris illi.Non tulit et tumida frendens Mavortius ira“discite, raptores alieni” dixit “honoris,facta minis quantum distent,” hausitque nefandopectora Plexippi nil tale timentia ferro.Toxea, quid faciat, dubium pariterque volentemulcisci fratrem fraternaque fata timentemhaud patitur dubitare diu calidumque prioricaede recalfecit consorti sanguine telum.Dona deum templis nato victore ferebat,cum videt exstinctos fratres Althaea referri.Quae plangore dato maestis clamoribus urbemimplet et auratis mutavit vestibus atras.At simul est auctor necis editus, excidit omnisluctus et a lacrimis in poenae versus amorem est.Stipes erat, quem, cum partus enixa iaceretThestias, in flammam triplices posuere sorores;staminaque impresso fatalia pollice nentes“tempora” dixerunt “eadem lignoque tibique,o modo nate, damus.” Quo postquam carmine dictoexcessere deae, flagrantem mater ab igneeripuit ramum sparsitque liquentibus undis.Ille diu fuerat penetralibus abditus imisservatusque tuos, iuvenis, servaverat annos.Protulit hunc genetrix taedasque et fragmina poniimperat et positis inimicos admovet ignes.Tum conata quater flammis imponere ramum,coepta quater tenuit. Pugnant materque sororque,et diversa trahunt unum duo nomina pectus.Saepe metu sceleris pallebant ora futuri,saepe suum fervens oculis dabat ira ruborem.Et modo nescio quid similis crudele minantivultus erat, modo quem misereri credere posses.Cumque ferus lacrimas animi siccaverat ardor,inveniebantur lacrimae tamen. Utque carina,quam ventus ventoque rapit contrarius aestus,vim geminam sentit paretque incerta duobus:Thestias haud aliter dubiis adfectibus erratinque vices ponit positamque resuscitat iram.Incipit esse tamen melior germana parente,et consanguineas ut sanguine leniat umbras,impietate pia est. Nam postquam pestifer ignisconvaluit, “rogus iste cremet mea viscera” dixit.Utque manu dira lignum fatale tenebat,ante sepulcrales infelix adstitit aras“poenarum” que “deae triplices, furialibus,” inquit,“Eumenides, sacris vultus advertite vestros.Ulciscor facioque nefas: mors morte pianda est,in scelus addendum scelus est, in funera funus.Per coacervatos pereat domus impia luctus.An felix Oeneus nato victore fruetur,Thestius orbus erit? Melius lugebitis ambo.Vos modo, fraterni manes animaeque recentes,officium sentite meum magnoque paratasaccipite inferias, uteri mala pignera nostri! —Ei mihi! quo rapior? Fratres, ignoscite matri.Deficiunt ad coepta manus. Meruisse fatemurillum, cur pereat: mortis mihi displicet auctor. —Ergo impune feret, vivusque et victor et ipsosuccessu tumidus regnum Calydonis habebit:vos cinis exiguus gelidaeque iacebitis umbrae?Haud equidem patiar. Pereat sceleratus et illespemque patris regnumque trahat patriaeque ruinam.Mens ubi materna est? Ubi sunt pia iura parentumet quos sustinui bis mensum quinque labores?O utinam primis arsisses ignibus infans,idque ego passa forem! Vixisti munere nostro:nunc merito moriere tuo. Cape praemia factibisque datam, primum partu, mox stipite rapto,redde animam — vel me fraternis adde sepulcris!Et cupio et nequeo. Quid agam? modo vulnera fratrumante oculos mihi sunt et tantae caedis imago,nunc animum pietas maternaque nomina frangunt. —Me miseram! male vincetis, sed vincite, fratres:dummodo quae dedero vobis solacia vosqueipsa sequar.” Dixit, dextraque aversa trementifunereum torrem medios coniecit in ignes.Aut dedit aut visus gemitus est ipse dedissestipes, ut invitis correptus ab ignibus arsit.Inscius atque absens flamma Meleagros ab illauritur et caecis torreri viscera sentitignibus ac magnos superat virtute dolores.Quod tamen ignavo cadat et sine sanguine leto,maeret et Ancaei felicia vulnera dicitgrandaevumque patrem fratresque piasque sororescum gemitu sociamque tori vocat ore supremo,forsitan et matrem. Crescunt ignisque dolorquelanguescuntque iterum: simul est exstinctus uterque,inque leves abiit paulatim spiritus auraspaulatim cana prunam velante favilla.Alta iacet Calydon: lugent iuvenesque senesque,vulgusque proceresque gemunt, scissaeque capillosplanguntur matres Calydonides Eueninae.Pulvere canitiem genitor vultusque senilesfoedat humi fusus spatiosumque increpat aevum.Nam de matre manus diri sibi conscia factiexegit poenas acto per viscera ferro.Non mihi si centum deus ora sonantia linguisingeniumque capax totumque Helicona dedisset,tristia persequerer miserarum dicta sororum.Inmemores decoris liventia pectora tundunt,dumque manet corpus, corpus refoventque foventque,oscula dant ipsi, posito dant oscula lecto.Post cinerem cineres haustos ad pectora pressant,adfusaeque iacent tumulo signataque saxonomina complexae lacrimas in nomina fundunt.Quas Parthaoniae tandem Latonia cladeexsatiata domus praeter Gorgenque nurumquenobilis Alcmenae natis in corpore pennisadlevat et longas per bracchia porrigit alascorneaque ora facit versasque per aera mittit.Interea Theseus sociati parte laborisfunctus Erechtheas Tritonidos ibat ad arces.Clausit iter fecitque moras Achelous euntiimbre tumens. “Succede meis,” ait “inclite, tectis,Cecropida, nec te committe rapacibus undis:ferre trabes solidas obliquaque volvere magnomurmure saxa solent. Vidi contermina ripaecum gregibus stabula alta trahi: nec fortibus illicprofuit armentis, nec equis velocibus esse.Multa quoque hic torrens nivibus de monte solutiscorpora turbineo iuvenalia flumine mersit.Tutior est requies, solito dum flumina currantlimite, dum tenues capiat suus alveus undas.”Adnuit Aegides, “utar” que “Acheloe, domoqueconsilioque tuo” respondit; et usus utroque est.Pumice multicavo nec levibus atria tophisstructa subit: molli tellus erat umida musco,summa lacunabant alterno murice conchae.Iamque duas lucis partes Hyperione mensodiscubuere toris Theseus comitesque laborum:hac Ixionides, illa Troezenius herosparte Lelex, raris iam sparsus tempora canis,quosque alios parili fuerat dignatus honoreamnis Acarnanum, laetissimus hospite tanto.Protinus adpositas nudae vestigia nymphaeinstruxere epulis mensas dapibusque remotisin gemma posuere merum. Tum maximus heros,aequora prospiciens oculis subiecta, “quis” inquit“ille locus?” digitoque ostendit, “et insula nomenquod gerit illa, doce: quamquam non una videtur.”Amnis ad haec “non est” inquit “quod cernitis, unum:quinque iacent terrae: spatium discrimina fallit.Quoque minus spretae factum mirere Dianae,naides hae fuerant. Quae cum bis quinque iuvencosmactassent rurisque deos ad sacra vocassent,inmemores nostri festas duxere choreas.Intumui, quantusque feror, cum plurimus umquam,tantus eram, pariterque animis inmanis et undisa silvis silvas et ab arvis arva revellicumque loco nymphas, memores tum denique nostri,in freta provolvi. Fluctus nosterque marisquecontinuam diduxit humum partesque resolvitin totidem, mediis quot cernis Echinadas undis.Ut tamen ipse vides, procul en procul una recessitinsula, grata mihi; Perimelen navita dicit.Huic ego virgineum dilectae nomen ademi.Quod pater Hippodamas aegre tulit inque profundumpropulit e scopulo periturae corpora natae.Excepi nantemque ferens “o proxima mundiregna vagae” dixi “sortite, tridentifer, undae, v. 597—608 in multis libris leguntur hi: In quo desinimus, quo sacri currimus amnes huc ades atque audi placidus, Neptune, precantem. Huic ego, quam porto, nocui. Si mitis et aequus, si pater Hippodamas, aut si minus impius esset, debuit illius misereri, ignoscere nobis. Sequuntur v. 601—602, post quos inveniuntur haec: hunc quoque complectar.” Movit caput aequoreus rex concussitque suis omnes adsensibus undas. Extimuit nymphe, nabat tamen. Ipse natantis pectora tangebam trepido salientia motu. Dumque ea contrecto, totum durescere sensi corpus et inducta condi praecordia terra.adfer opem mersaeque precor, feritate paternada, Neptune, locum; vel sit locus ipsa licebit.”Dum loquor, amplexa est artus nova terra natantes,et gravis increvit mutatis insula membris.Amnis ab his tacuit. Factum mirabile cunctosmoverat: inridet credentes, utque deorumspretor erat mentisque ferox, Ixione natus“ficta refers nimiumque putas Acheloe potentesesse deos” dixit, “si dant adimuntque figuras.”Obstipuere omnes nec talia dicta probarunt,ante omnesque Lelex, animo maturus et aevo,sic ait: “Inmensa est finemque potentia caelinon habet, et quidquid superi voluere, peractum est.Quoque minus dubites, tiliae contermina quercuscollibus est Phrygiis modico circumdata muro.Ipse locum vidi; nam me Pelopeia Pittheusmisit in arva, suo quondam regnata parenti.Haud procul hinc stagnum est, tellus habitabilis olim,nunc celebres mergis fulicisque palustribus undae.Iuppiter huc specie mortali cumque parentevenit Atlantiades positis caducifer alis.Mille domos adiere locum requiemque petentes,mille domos clausere serae. Tamen una recepit,parva quidem, stipulis et canna tecta palustri;sed pia Baucis anus parilique aetate Philemonilla sunt annis iuncti iuvenalibus, illaconsenuere casa paupertatemque fatendoeffecere levem nec iniqua mente ferendo.Nec refert, dominos illic famulosne requiras:tota domus duo sunt, idem parentque iubentque.Ergo ubi caelicolae parvos tetigere penatessubmissoque humiles intrarunt vertice postes,membra senex posito iussit relevare sedili,quo superiniecit textum rude sedula Baucis.Inque foco tepidum cinerem dimovit et ignessuscitat hesternos foliisque et cortice sicconutrit et ad flammas anima producit anili.Multifidasque faces ramaliaque arida tectodetulit et minuit parvoque admovit aeno.Quodque suus coniunx riguo conlegerat horto,truncat holus foliis; furca levat illa bicornisordida terga suis nigro pendentia tignoservatoque diu resecat de tergore partemexiguam sectamque domat ferventibus undis.Interea medias fallunt sermonibus horasPro v. 655 in multis libris leguntur hi versus: sentirique moram prohibent. Erat alveus illic fagineus, dura clavo suspensus ab ansa. Is tepidis inpletur aquis artusque fovendos accipit. In medio torus est de mollibus ulvis, impositus lecto sq.concutiuntque torum de molli fluminis ulvaimpositum lecto sponda pedibusque salignis.Vestibus hunc velant, quas non nisi tempore festosternere consuerant: sed et haec vilisque vetusquevestis erat, lecto non indignanda saligno.Accubuere dei. Mensam succincta tremensqueponit anus, mensae sed erat pes tertius impar.Testa parem fecit. Quae postquam subdita clivumsustulit, aequatam mentae tersere virentes.Ponitur hic bicolor sincerae baca Minervaeconditaque in liquida corna autumnalia faeceintibaque et radix et lactis massa coactiovaque non acri leviter versata favilla,omnia fictilibus. Post haec caelatus eodemsistitur argento crater fabricataque fagopocula, qua cava sunt, flaventibus inlita ceris.Parva mora est, epulasque foci misere calentes,nec longae rursus referuntur vina senectaedantque locum mensis paulum seducta secundis.Hic nux, hic mixta est rugosis carica palmisprunaque et in patulis redolentia mala canistriset de purpureis conlectae vitibus uvae.Candidus in medio favus est. Super omnia vultusaccessere boni nec iners pauperque voluntas.Interea totiens haustum cratera replerisponte sua per seque vident succrescere vina:attoniti novitate pavent manibusque supinisconcipiunt Baucisque preces timidusque Philemonet veniam dapibus nullisque paratibus orant.Unicus anser erat, minimae custodia villae:quem dis hospitibus domini mactare parabant.Ille celer penna tardos aetate fatigateluditque diu tandemque est visus ad ipsosconfugisse deos. Superi vetuere necari“di” que “sumus, meritasque luet vicinia poenasimpia” dixerunt; “vobis inmunibus huiusesse mali dabitur. Modo vestra relinquite tectaac nostros comitate gradus et in ardua montisite simul.” Parent ambo baculisque levatinituntur longo vestigia ponere clivo.Tantum aberant summo, quantum semel ire sagittamissa potest: flexere oculos et mersa paludecetera prospiciunt, tantum sua tecta manere.Dumque ea mirantur, dum deflent fata suorum,illa vetus, dominis etiam casa parva duobusvertitur in templum: furcas subiere columnae,stramina flavescunt, aurataque tecta videnturcaelataeque fores adopertaque marmore tellus.Talia tum placido Saturnius edidit ore:“Dicite, iuste senex et femina coniuge iustodigna, quid optetis.” Cum Baucide pauca locutusiudicium superis aperit commune Philemon:“Esse sacerdotes delubraque vestra tueriposcimus; et quoniam concordes egimus annos,auferat hora duos eadem, ne coniugis umquambusta meae videam neu sim tumulandus ab illa.”Vota fides sequitur. Templi tutela fuere,donec vita data est. Annis aevoque solutiante gradus sacros cum starent forte lociquenarrarent casus, frondere Philemona Baucis,Baucida conspexit senior frondere PhilemonIamque super geminos crescente cacumine vultusmutua, dum licuit reddebant dicta “vale” que“o coniunx” dixere simul, simul abdita texitora frutex. Ostendit adhuc Thyneius illicincola de gemino vicinos corpore truncos.Haec mihi non vani (neque erat cur fallere vellent)narravere senes: equidem pendentia vidiserta super ramos, ponensque recentia dixi“cura deum di sint, et qui coluere colantur.””Desierat cunctosque et res et moverat auctor,Thesea praecipue. Quem facta audire volentemmira deum, innixus cubito Calydonius amnistalibus adloquitur: “Sunt, o fortissime, quorumforma semel mota est et in hoc renovamine mansit,sunt, quibus in plures ius est transire figuras,ut tibi, complexi terram maris incola, Proteu.Nam modo te iuvenem, modo te videre leonem;nunc violentus aper, nunc, quem tetigisse timerent,anguis eras, modo te faciebant cornua taurum.Saepe lapis poteras, arbor quoque saepe videri;interdum, faciem liquidarum imitatus aquarum,flumen eras, interdum undis contrarius ignis.Nec minus Autolyci coniunx, Erysichthone nata,iuris habet. Pater huius erat, qui numina divumsperneret et nullos aris adoleret odores.Ille etiam Cereale nemus violasse securidicitur et lucos ferro temerasse vetustos.Stabat in his ingens annoso robore quercus,una nemus; vittae mediam memoresque tabellaesertaque cingebant, voti argumenta potentis.Saepe sub hac dryades festas duxere choreas,saepe etiam manibus nexis ex ordine truncicircuiere modum, mensuraque roboris ulnasquinque ter implebat. Nec non et cetera tantumsilva sub hac, silva quantum fuit herba sub omni.Non tamen idcirco ferrum Triopeius illaabstinuit famulosque iubet succidere sacrumrobur; et ut iussos cunctari vidit, ab unoedidit haec rapta sceleratus verba securi:“Non dilecta deae solum, sed et ipsa licebitsit dea, iam tanget frondente cacumine terram.”Dixit, et obliquos dum telum librat in ictus,contremuit gemitumque dedit Deoia quercus:et pariter frondes, pariter pallescere glandescoepere ac longi pallorem ducere rami.Cuius ut in trunco fecit manus impia vulnus,haud aliter fluxit discusso cortice sanguis,quam solet, ante aras ingens ubi victima taurusconcidit, abrupta cruor e cervice profundi.Obstipuere omnes, aliquisque ex omnibus audetdeterrere nefas saevamque inhibere bipennem.Adspicit hunc “mentis” que “piae cape praemia!” dixitThessalus, inque virum convertit ab arbore ferrumdetruncatque caput repetitaque robora caedit,redditus et medio sonus est de robore talis:“Nympha sub hoc ego sum Cereri gratissima ligno,quae tibi factorum poenas instare tuorumvaticinor moriens, nostri solacia leti.”Persequitur scelus ille suum, labefactaque tandemictibus innumeris adductaque funibus arborcorruit et multam prostravit pondere silvam.Attonitae dryades damno nemorumque suoque,omnes germanae, Cererem cum vestibus atrismaerentes adeunt poenamque Erysichthonis orant.Adnuit his capitisque sui pulcherrima motuconcussit gravidis oneratos messibus agros.Moliturque genus poenae miserabile, si nonille suis esset nulli miserabilis actis,pestifera lacerare Fame. Quae quatenus ipsinon adeunda deae est (neque enim Cereremque Famemquefata coire sinunt), montani numinis unamtalibus agrestem compellat oreada dictis:“Est locus extremis Scythiae glacialis in oris,triste solum, sterilis, sine fruge, sine arbore tellus;Frigus iners illic habitant Pallorque Tremorqueet ieiuna Fames. Ea se in praecordia condatsacrilegi scelerata iube; nec copia rerumvincat eam, superetque meas certamine vires.Neve viae spatium te terreat, accipe currus,accipe quos frenis alte moderere dracones.”Et dedit. Illa dato subvecta per aera currudevenit in Scythiam rigidique cacumine montis(Caucason appellant) serpentum colla levavitquaesitamque Famem lapidoso vidit in agrounguibus et raras vellentem dentibus herbas.Hirtus erat crinis, cava lumina, pallor in ore,labra incana situ, scabrae rubigine fauces,dura cutis, per quam spectari viscera possent;ossa sub incurvis exstabant arida lumbis,ventris erat pro ventre locus, pendere putarespectus et a spinae tantummodo crate teneri.Auxerat articulos macies, genuumque tumebatorbis, et inmodico prodibant tubere tali.Hanc procul ut vidit (neque enim est accedere iuxtaausa), refert mandata deae: paulumque morata,quamquam aberat longe, quamquam modo venerat illuc,visa tamen sensisse famem retroque draconesegit in Haemoniam, versis sublimis habenis.Dicta Fames Cereris, quamvis contraria semperillius est operi, peragit. Perque aera ventoad iussam delata domum est et protinus intratsacrilegi thalamos altoque sopore solutum(noctis enim tempus) geminis amplectitur ulnis:seque viro inspirat faucesque et pectus et oraadflat et in vacuis spargit ieiunia venis.Functaque mandato fecundum deserit orbeminque domos inopes adsueta revertitur antra.Lenis adhuc somnus placidis Erysichthona pennismulcebat: petit ille dapes sub imagine somnioraque vana movet dentemque in dente fatigatexercetque cibo delusum guttur inaniproque epulis tenues nequiquam devorat auras.Ut vero est expulsa quies, furit ardor edendiperque avidas fauces incensaque viscera regnat.Nec mora, quod pontus, quod terra, quod educat aer,poscit et adpositis queritur ieiunia mensisinque epulis epulas quaerit; quodque urbibus essequodque satis poterat populo, non sufficit uni,plusque cupit, quo plura suam demittit in alvum.Utque fretum recipit de tota flumina terranec satiatur aquis peregrinosque ebibit amnes,utque rapax ignis non umquam alimenta recusatinnumerasque faces cremat et, quo copia maiorest data, plura petit turbaque voracior ipsa est:sic epulas omnes Erysichthonis ora profaniaccipiunt poscuntque simul. Cibus omnis in illocausa cibi est, semperque locus fit inanis edendo.Iamque fame patrias altaque voragine ventrisattenuarat opes, sed inattenuata manebattum quoque dira fames, implacataeque vigebatflamma gulae. Tandem, demisso in viscera censu,filia restabat, non illo digna parente.Hanc quoque vendit inops. Dominum generosa recusatet vicina suas tendens super aequora palmas“eripe me domino; qui raptae praemia nobisvirginitatis habes” ait. Haec Neptunus habebat.Qui prece non spreta, quamvis modo visa sequentiesset ero, formamque novat vultumque virileminduit et cultus piscem capientibus aptos.Hanc dominus spectans “o qui pendentia parvoaera cibo celas, moderator harundinis,” inquit“sic mare compositum, sic sit tibi piscis in undacredulus et nullos, nisi fixus, sentiat hamos:quae modo cum vili turbatis veste capillislitore in hoc steterat (nam stantem in litore vidi),dic ubi sit: neque enim vestigia longius exstant.”Illa dei munus bene cedere sensit et a sese quaeri gaudens, his est resecuta rogantem:“Quisquis es, ignoscas; in nullam lumina partemgurgite ab hoc flexi studioque operatus inhaesi.Quoque minus dubites, sic has deus aequoris artesadiuvet, ut nemo iamdudum litore in isto,me tamen excepto, nec femina constitit ulla.”Credidit et verso dominus pede pressit harenamelususque abiit: illi sua reddita forma est.Ast ubi habere suam transformia corpora sensit, saepe pater dominis Triopeida tradit. At illanunc equa, nunc ales, modo bos, modo cervus abibatpraebebatque avido non iusta alimenta parenti.Vis tamen illa mali postquam consumpserat omnemmateriam dederatque gravi nova pabula morbo,ipse suos artus lacero divellere morsucoepit et infelix minuendo corpus alebat.Quid moror externis? Etiam mihi nempe novandi estcorporis, o iuvenis, numero finita potestas.Nam modo qui nunc sum videor, modo flector in anguem,armenti modo dux vires in cornua sumo, —cornua, dum potui! nunc pars caret altera telofrontis, ut ipse vides.” Gemitus sunt verba secuti.
Quae gemitus truncaeque deo Neptunius heroscausa rogat frontis, cum sic Calydonius amniscoepit inornatos redimitus harundine crines:“Triste petis munus. Quis enim sua proelia victuscommemorare velit? Referam tamen ordine. Nec tamturpe fuit vinci, quam contendisse decorum est,magnaque dat nobis tantus solacia victor.Nomine siqua suo fando pervenit ad auresDeianira tuas—quondam pulcherrima virgomultorumque fuit spes invidiosa procorum.Cum quibus ut soceri domus est intrata petiti,“accipe me generum,” dixi “Parthaone nate:”dixit et Alcides. Alii cessere duobus.Ille Iovem socerum dare se famamque laborumet superata suae referebat iussa novercae.Contra ego “turpe deum mortali cedere” dixi(nondum erat ille deus), “regem me cernis aquarumcursibus obliquis inter tua regna fluentum.Nec gener externis hospes tibi missus ab oris,sed popularis ero et rerum pars una tuarum.Tantum ne noceat, quod me nec regia Iunoodit et omnis abest iussorum poena laborum.Nam, quo te iactas, Alcmena nate, creatum,Iuppiter aut falsus pater est, aut crimine verus.Matris adulterio patrem petis. Elige, fictumesse Iovem malis, an te per dedecus ortum.”Talia dicentem iamdudum lumine torvospectat et accensae non fortiter imperat iraeverbaque tot reddit: “Melior mihi dextera lingua.Dummodo pugnando superem, tu vince loquendo,”congrediturque ferox. Puduit modo magna locutumcedere: reieci viridem de corpore vestembracchiaque opposui tenuique a pectore varasin statione manus et pugnae membra paravi.Ille cavis hausto spargit me pulvere palmisinque vicem fulvae tactu flavescit harenae.Et modo cervicem, modo crura micantia captat,aut captare putes, omnique a parte lacessit.Me mea defendit gravitas frustraque petebar,haud secus ac moles, quam magno murmure fluctusoppugnant: manet illa suoque est pondere tuta.Digredimur paulum rursusque ad bella coimus,inque gradu stetimus, certi non cedere; eratquecum pede pes iunctus, totoque ego pectore pronuset digitos digitis et frontem fronte premebam.Non aliter vidi fortes concurrere tauros,cum pretium pugnae toto nitidissima saltuexpetitur coniunx: spectant armenta paventquenescia, quem maneat tanti victoria regni.Ter sine profectu voluit nitentia contrareicere Alcides a se mea pectora; quartoexcutit amplexus adductaque bracchia solvit,inpulsumque manu (certum est mihi vera fateri)protinus avertit tergoque onerosus inhaesit.Siqua fides neque ficta mihi nunc gloria vocequaeritur, inposito pressus mihi monte videbar.Vix tamen inserui sudore fluentia multobracchia, vix solvi duros a corpore nexus:instat anhelanti prohibetque resumere vires,et cervice mea potitur. Tum denique telluspressa genu nostro est, et harenas ore momordi.Inferior virtute meas divertor ad artes,elaborque viro longum formatus in anguem.Qui postquam flexos sinuavi corpus in orbescumque fero movi linguam stridore bisulcam,risit et inludens nostras Tirynthius artes“cunarum labor est angues superare mearum,”dixit “et ut vincas alios, Acheloe, dracones,pars quota Lernaeae serpens eris unus echidnae?Vulneribus fecunda suis erat illa, nec ullumde centum numero caput est inpune recisum,quin gemino cervix herede valentior esset.Hanc ego ramosam natis e caede colubriscrescentemque malo domui domitamque reclusi.Quid fore te credas, falsum qui versus in anguemarma aliena moves, quem forma precaria celat?”Dixerat, et summo digitorum vincula colloinicit: angebar ceu guttura forcipe pressus,pollicibusque meas pugnabam evellere fauces.Sic quoque devicto restabat tertia tauriforma trucis: tauro mutatus membra rebello.Induit ille toris a laeva parte lacertos,admissumque trahens sequitur depressaque duracornua figit humo meque alta sternit harena.Nec satis hoc fuerat: rigidum fera dextera cornudum tenet, infregit truncaque a fronte revellit.Naides hoc, pomis et odoro flore repletum,sacrarunt, divesque meo Bona Copia cornu est.”Dixerat, et nymphe ritu succincta Dianae,una ministrarum, fusis utrimque capillis,incessit totumque tulit praedivite cornuautumnum et mensas, felicia poma, secundas.Lux subit, et primo feriente cacumina solediscedunt iuvenes: neque enim dum flumina pacemet placidos habeant lapsus totaeque residant,opperiuntur, aquae. Vultus Achelous agresteset lacerum cornu mediis caput abdidit undis.Hunc tamen ablati domuit iactura decoris,cetera sospes habet; capitis quoque fronde salignaaut super inposita celatur harundine damnum.At te, Nesse ferox, eiusdem virginis ardorperdiderat volucri traiectum terga sagitta.Namque nova repetens patrios cum coniuge murosvenerat Eueni rapidas Iove natus ad undas.Uberior solito, nimbis hiemalibus auctusverticibusque frequens erat atque inpervius amnis.Intrepidum pro se, curam de coniuge agentemNessus adit, membrisque valens scitusque vadorum,“officio” que “meo ripa sistetur in illahaec,” ait “Alcide. Tu viribus utere nando!”pallentemque metu fluviumque ipsumque timentemtradidit Aonius pavidam Calydonida Nesso.Mox, ut erat, pharetraque gravis spolioque leonis(nam clavam et curvos trans ripam miserat arcus),“quandoquidem coepi, superentur flumina!” dixit,nec dubitat nec, qua sit clementissimus amnis,quaerit et obsequio deferri spernit aquarum.Iamque tenens ripam, missos cum tolleret arcus,coniugis agnovit vocem: Nessoque parantifallere depositum “quo te fiducia” clamat“vana pedum, violente, rapit? Tibi, Nesse biformis,dicimus. Exaudi nec res intercipe nostras!Si te nulla mei reverentia movit, at orbesconcubitus vetitos poterant inhibere paterni.Haud tamen effugies, quamvis ope fidis equina:vulnere, non pedibus te consequar.” Ultima dictares probat, et missa fugientia terga sagittatraicit: exstabat ferrum de pectore aduncum.Quod simul evulsum est, sanguis per utrumque foramenemicuit mixtus Lernaei tabe veneni.Excipit hunc Nessus “neque enim moriemur inulti”secum ait et calido velamina tincta cruoredat munus raptae velut inritamen amoris.Longa fuit medii mora temporis, actaque magniHerculis inplerant terras odiumque novercae.Victor ab Oechalia Cenaeo sacra parabatvota Iovi, cum Fama loquax praecessit ad aures,Deianira, tuas, quae veris addere falsagaudet et e minimo sua per mendacia crescit,Amphitryoniaden Ioles ardore teneri.Credit amans, venerisque novae perterrita famaindulsit primo lacrimis flendoque doloremdiffudit miseranda suum; mox deinde “quid autemflemus?” ait “paelex lacrimis laetabitur istis.Quae quoniam adveniet, properandum aliquidque novandum est,dum licet et nondum thalamos tenet altera nostros.Conquerar an sileam? Repetam Calydona morerne?Excedam tectis an, si nihil amplius, obstem?Quid si me, Meleagre, tuam memor esse sororemforte paro facinus, quantumque iniuria possitfemineusque dolor, iugulata paelice testor?”In cursus animus varios abit: omnibus illispraetulit inbutam Nesseo sanguine vestemmittere, quae vires defecto reddat amori.Ignaroque Lichae, quid tradat, nescia, luctusipsa suos tradit blandisque (miserrima!) verbis,dona det illa viro, mandat. Capit inscius herosinduiturque umeris Lernaeae virus echidnae.Tura dabat primis et verba precantia flammisvinaque marmoreas patera fundebat in aras:incaluit vis illa mali resolutaque flammisHerculeos abiit late dilapsa per artus.Dum potuit, solita gemitum virtute repressit;victa malis postquam est patientia, reppulit arasinplevitque suis nemorosam vocibus Oeten.Nec mora, letiferam conatur scindere vestem:qua trahitur, trahit illa cutem, foedumque relatu,aut haeret membris frustra temptata revelli,aut laceros artus et grandia detegit ossa.Ipse cruor, gelido ceu quondam lamina candenstincta lacu, stridit coquiturque ardente veneno.Nec modus est: sorbent avidae praecordia flammae,caeruleusque fluit toto de corpore sudor,ambustique sonant nervi: caecaque medullistabe liquefactis tollens ad sidera palmas“cladibus,” exclanmat “Saturnia, pascere nostris,pascere et hanc pestem specta, crudelis, ab altocorque ferum satia. Vel si miserandus et hosti,hoc est, si tibi sum, diris cruciatibus aegraminvisamque animam natamque laboribus aufer:hoc mihi munus erit; decet haec dare dona novercam.Ergo ego foedantem peregrino templa cruoreBusirin domui saevoque alimenta parentisAntaeo eripui? Nec me pastoris Hiberiforma triplex, nec forma triplex tua, Cerbere, movit?Vosne, manus, validi pressistis cornua tauri?Vestrum opus Elis habet, vestrum Stymphalides undaePartheniumque nemus? Vestra virtute relatusThermodontiaco caelatus balteus auropomaque ab insomni concustodita dracone?Nec mihi Centauri potuere resistere, nec miArcadiae vastator aper? Nec profuit hydraecrescere per damnum geminasque resumere vires?Quid tum? Thracis equos humano sanguine pinguesplenaque corporibus laceris praesepia vidivisaque deieci dominumque ipsosque peremi.His elisa iacet moles Nemeaea lacertis,hac caelum cervice tuli. Defessa iubendo estsaeva Iovis coniunx: ego sum indefessus agendo.Sed nova pestis adest, cui nec virtute resistinec telis armisque potest. Pulmonibus erratignis edax imis perque omnes pascitur artus.At valet Eurystheus!—et sunt qui credere possintesse deos!” Dixit, perque altam saucius Oetenhaud aliter graditur, quam si venabula tauruscorpore fixa gerat, factique refugerit auctor.Saepe illum gemitus edentem, saepe frementem,saepe retemptantem totas infringere vestessternentemque trabes irascentemque videresmontibus aut patrio tendentem bracchia caelo.Ecce Lichan trepidum latitantem rupe cavataadspicit, utque dolor rabiem conlegerat omnem,“tune, Licha,” dixit “feralia dona dedisti?Tune meae necis auctor eris?” Tremit ille pavetquepallidus et timide verba excusantia dicit.Dicentem genibusque manus adhibere parantemcorripit Alcides et terque quaterque rotatummittit in Euboicas tormento fortius undas.Ille per aerias pendens induruit auras,utque ferunt imbres gelidis concrescere ventis,inde nives fieri, nivibus quoque molle rotatisadstringi et spissa glomerari grandine corpus:sic illum validis iactum per inane lacertisexsanguemque metu nec quicquam umoris habentemin rigidos versum silices prior edidit aetas.Nunc quoque in Euboico scopulus brevis eminet altogurgite et humanae servat vestigia formae;quem, quasi sensurum, nautae calcare verenturappellantque Lichan.—At tu, Iovis inclita proles,arboribus caesis, quas ardua gesserat Oete,inque pyram structis, arcum pharetramque capacemregnaque visuras iterum Troiana sagittasferre iubes Poeante satum. Quo flamma ministro estsubdita; dumque avidis comprenditur ignibus agger,congeriem silvae Nemeaeo vellere summamsternis et inposita clavae cervice recumbis,haud alio vultu, quam si conviva iaceresinter plena meri redimitus pocula sertis.Iamque valens et in omne latus diffusa sonabatsecurosque artus contemptoremque petebatflamma suum; timuere dei pro vindice terrae.Quos ita (sensit enim) laeto Saturnius oreIuppiter adloquitur: “Nostra est timor iste voluptas,o superi, totoque libens mihi pectore grator,quod memoris populi dicor rectorque paterque,et mea progenies vestro quoque tuta favore est.Nam quamquam ipsius datis hoc inmanibus actis,obligor ipse tamen. Sed enim ne pectora vanofida metu paveant: Oetaeas spernite flammas!Omnia qui vicit, vincet, quos cernitis, ignesnec nisi materna Vulcanum parte potentemsentiet: aeternum est a me quod traxit et expersatque inmune necis nullaque domabile flamma.Idque ego defunctum terra caelestibus orisaccipiam, cunctisque meum laetabile factumdis fore confido. Siquis tamen Hercule, siquisforte deo doliturus erit, data praemia nolet,sed meruisse dari sciet invitusque probabit.”Adsensere dei: coniunx quoque regia visa estcetera non duro, duro tamen ultima vultudicta tulisse Iovis seque indoluisse notatam.Interea quodcumque fuit populabile flammaeMulciber abstulerat, nec cognoscenda remansitHerculis effigies; nec quicquam ab imagine ductummatris habet, tantumque Iovis vestigia servat.Utque novus serpens posita cum pelle senectaluxuriare solet squamaque nitere recenti,sic, ubi mortales Tirynthius exuit artus,parte sui meliore viget maiorque videricoepit et augusta fieri gravitate verendus.Quem pater omnipotens inter cava nubila raptumquadriiugo curru radiantibus intulit astris.Sensit Atlas pondus.—Neque adhuc Stheneleius irassolverat Eurystheus odiumque in prole paternumexercebat atrox. At longis anxia curisArgolis Alcmene, questus ubi ponat aniles,cui referat nati testatos orbe labores,cuive suos casus, Iolen habet. Herculis illamimperiis thalamoque animoque receperat Hyllusinpleratque uterum generoso semine, cum sicincipit Alcmene: “Faveant tibi numina saltemconripiantque moras, tum cum matura vocabispraepositam timidis parientibus Ilithyiam,quam mihi difficilem Iunonis gratia fecit.Namque laboriferi cum iam natalis adessetHerculis et decimum premeretur sidere signum,tendebat gravitas uterum mihi, quodque ferebam,tantum erat, ut posses auctorem dicere tectiponderis esse Iovem. Nec iam tolerare laboresulterius poteram: quin nunc quoque frigidus artus,dum loquor, horror habet, parsque est meminisse doloris.Septem ego per noctes, totidem cruciata diebus,fessa malis tendensque ad caelum bracchia magnoLucinam Nixosque pares clamore vocabam.Illa quidem venit, sed praecorrupta meumquequae donare caput Iunoni vellet iniquae.Utque meos audit gemitus, subsedit in illaante fores ara dextroque a poplite laevumpressa genu digitis inter se pectine iunctissustinuit partus. Tacita quoque carmina vocedixit, et inceptos tenuerunt carmina partus.Nitor et ingrato facio convicia demensvana Iovi cupioque mori moturaque durosverba queror silices. Matres Cadmeides adsuntvotaque suscipiunt exhortanturque dolentem.Una ministrarum, media de plebe, Galanthis,flava comas, aderat, faciendis strenua iussis,officiis dilecta suis. Ea sensit iniquanescio quid Iunone geri, dumque exit et intratsaepe fores, divam residentem vidit in arabracchiaque in genibus digitis conexa tenentem,et “quaecumque es,” ait “dominae gratare: levata estArgolis Alcmene potiturque puerpera voto.”Exsiluit iunctasque manus pavefacta remisitdiva potens uteri: vinclis levor ipsa remissis.Numine decepto risisse Galanthida fama est:ridentem prensamque ipsis dea saeva capillistraxit, et e terra corpus relevare volentemarcuit inque pedes mutavit bracchia primos.Strenuitas antiqua manet, nec terga coloremamisere suum: forma est diversa priori.Quae quia mendaci parientem iuverat ore,ore parit nostrasque domos, ut et ante, frequentat.”Dixit, et admonitu veteris commota ministraeingemuit. Quam sic nurus est adfata dolentem:“Te tamen, o genetrix, alienae sanguine vestrorapta movet facies. Quid si tibi mira sororisfata meae referam? quamquam lacrimaeque dolorqueimpediunt prohibentque loqui. Fuit unica matri(me pater ex alia genuit) notissima formaOechalidum Dryope. Quam virginitate carentemvimque dei passam Delphos Delumque tenentisexcipit Andraemon, et habetur coniuge felix.Est lacus adclivis devexo margine formamlitoris efficiens: summum myrteta coronant.Venerat huc Dryope fatorum nescia, quoqueindignere magis, nymphis latura coronas;inque sinu puerum, qui nondum impleverat annum,dulce ferebat onus tepidique ope lactis alebat.Haud procul a stagno Tyrios imitata coloresin spem bacarum florebat aquatica lotos.Carpserat hinc Dryope, quos oblectamina natoporrigeret, flores, et idem factura videbar(namque aderam): vidi guttas e flore cruentasdecidere et tremulo ramos horrore moveri.Scilicet, ut referunt tardi nunc denique agrestes,Lotis in hanc nymphe, fugiens obscena Priapi,contulerat versos servato nomine, vultus.Nescierat soror hoc. Quae cum perterrita retroire et adoratis vellet discedere nymphis,haeserunt radice pedes. Convellere pugnat,nec quicquam nisi summa movet. Subcrescit ab imototaque paulatim lentus premit inguina cortex.Ut vidit, conata manu laniare capillos,fronde manum implevit: frondes caput omne tenebant.At puer Amphissos (namque hoc avus Eurytus illiaddiderat nomen) materna rigescere sentitubera, nec sequitur ducentem lacteus umor.Spectatrix aderam facti crudelis opemquenon poteram tibi ferre, soror; quantumque valebam,crescentem truncum ramosque amplexa morabaret, fateor, volui sub eodem cortice condi.Ecce vir Andraemon genitorque miserrimus adsuntet quaerunt Dryopen: Dryopen quaerentibus illisostendi loton. Tepido dant oscula lignoadfusique suae radicibus arboris haerent.Nil nisi iam faciem, quod non foret arbor, habebatcara soror: lacrimae misero de corpore factisinrorant foliis, et, dum licet oraque praestantvocis iter, tales effundit in aera questus:“Siqua fides miseris, hoc me per numina iuronon meruisse nefas: patior sine crimine poenam.Viximus innocuae: si mentior, arida perdamquas habeo, frondes et caesa securibus urar.Hunc tamen infantem maternis demite ramiset date nutrici; nostraque sub arbore saepelac facitote bibat nostraque sub arbore ludat!Cumque loqui poterit, matrem facitote salutet,et tristis dicat “latet hoc in stipite mater.”Stagna tamen timeat nec carpat ab arbore flores,et frutices omnes corpus putet esse deorum!Care vale coniunx, et tu, germana, paterque!Qui, siqua est pietas, ab acutae vulnere falcis,a pecoris morsu frondes defendite nostras.Et quoniam mihi fas ad vos incumbere non est,erigite huc artus et ad oscula nostra venite,dum tangi possunt, parvumque attollite natum.Plura loqui nequeo. Nam iam per candida molliscolla liber serpit, summoque cacumine condor.Ex oculis removete manus: sine munere vestrocontegat inductus morientia lumina cortex!”Desierant simul ora loqui, simul esse, diuquecorpore mutato rami caluere recentes.”Dumque refert Iole factum mirabile, dumqueEurytidos lacrimas admoto pollice siccatAlcmene (flet et ipsa tamen), conpescuit omnemres nova tristitiam. Nam limine constitit altopaene puer dubiaque tegens lanugine malasora reformatus primos Iolaus in annos.Hoc illi dederat Iunonia muneris Hebe,victa viri precibus. Quae cum iurare pararetdona tributuram post hunc se talia nulli,non est passa Themis: “Nam iam discordia Thebaebella movent” dixit “Capaneusque nisi ab Iove vincihaud poterit, fientque pares in vulnere fratres,subductaque suos manes tellure videbitvivus adhuc vates; ultusque parente parentemnatus erit facto pius et sceleratus eodem;attonitusque malis exsul mentisque domusque,vultibus Eumenidum matrisque agitabitur umbris,donec eum coniunx fatale poposcerit aurum,cognatumque latus Phegeius hauserit ensis.Tum demum magno petet hos Acheloia supplexab Iove Callirhoe natis infantibus annosneve necem sinat esse diu victoris inultam,Iuppiter his motus privignae dona nurusquepraecipiet facietque viros inpubibus annis.”Haec ubi faticano venturi praescia dixitore Themis, vario superi sermone fremebant,et “cur non aliis eadem dare dona liceret”murmur erat: queritur veteres Pallantias annosconiugis esse sui, queritur canescere mitisIasiona Ceres, repetitum Mulciber aevumposcit Erichthonio. Venerem quoque cura futuritangit et Anchisae renovare paciscitur annos.Cui studeat, deus omnis habet, crescitque favoreturbida seditio, donec sua Iuppiter orasolvit et “o nostri siqua est reverentia,” dixit“quo ruitis? Tantumne aliquis sibi posse videtur,fata quoque ut superet? Fatis Iolaus in annos,quos egit, rediit, fatis iuvenescere debentCallirhoe geniti, non ambitione nec armis.Vos etiam, quoque hoc animo meliore feratis,me quoque fata regunt. Quae si mutare valerem,nec nostrum seri curvarent Aeacon anni,perpetuumque aevi florem Rhadamanthus haberetcum Minoe meo, qui propter amara senectaepondera despicitur nec quo prius ordine regnat.”Dicta Iovis movere deos, nec sustinet ullus,cum videat fessos Rhadamanthon et Aeacon anniset Minoa, queri. Qui, dum fuit integer aevi,terruerat magnas ipso quoque nomine gentes.Tunc erat invalidus Deionidenque iuventaerobore Miletum Phoeboque parente superbumpertimuit credensque suis insurgere regnis,haud tamen est patriis arcere penatibus ausus.Sponte fugis, Milete, tua, celerique carinaAegaeas metiris aquas et in Aside terramoenia constituis positoris habentia nomen.Hic tibi, dum sequitur patriae curvamina ripae,filia Maeandri totiens redeuntis eodemcognita Cyanee, praestantia corpora forma,Byblida cum Cauno, prolem est enixa gemellam.Byblis in exemplo est, ut ament concessa puellae:Byblis Apollinei correpta cupidine fratris:non soror ut fratrem, nec qua debebat, amabat.Illa quidem primo nullos intellegit ignesnec peccare putat, quod saepius oscula iungat,quod sua fraterno circumdet bracchia collo,mendacique diu pietatis fallitur umbra.Paulatim declinat amor, visuraque fratremculta venit nimiumque cupit formosa videriet siqua est illic formosior, invidet illi.Sed nondum manifesta sibi est nullumque sub illoigne facit votum: verumtamen aestuat intus.Iam dominum appellat, iam nomina sanguinis odit:Byblida iam mavult, quam se vocet ille sororem.Spes tamen obscenas animo demittere non estausa suo vigilans: placida resoluta quietesaepe videt, quod amat; visa est quoque iungere fratricorpus et erubuit, quamvis sopita iacebat.Somnus abit: silet illa diu repetitque quietisipsa suae speciem dubiaque ita mente profatur:“Me miseram! tacitae quid vult sibi noctis imago?Quam nolim rata sit! cur haec ego somnia vidi?Ille quidem est oculis quamvis formosus iniquiset placet, et possim, si non sit frater, amare,et me dignus erat. Verum nocet esse sororem.—Dummodo tale nihil vigilans committere temptem,saepe licet simili redeat sub imagine somnus!testis abest somno, nec abest imitata voluptas.Pro! Venus et tenera volucer cum matre Cupido,gaudia quanta tuli! quam me manifesta libidocontigit! ut iacui totis resoluta medullis!ut meminisse iuvat! quamvis brevis illa voluptasnoxque fuit praeceps et coeptis invida nostris.O ego, si liceat mutato nomine iungi,quam bene, Caune, tuo poteram nurus esse parenti!quam bene, Caune, meo poteras gener esse parenti!Omnia, di facerent, essent communia nobis,praeter avos: tu me vellem generosior esses!Nescioquam facies igitur, pulcherrime, matrem:at mihi, quae male sum quos tu sortita parentes,nil nisi frater eris. Quod obest, id habebimus unum.Quid mihi significant ergo mea visa?—quod autemsomnia pondus habent?—an habent et somnia pondus?Di melius!—di nempe suas habuere sorores:Sic Saturnus Opem iunctam sibi sanguine duxit,Oceanus Tethyn, Iunonem rector Olympi.Sunt superis sua iura! Quid ad caelestia ritusexigere humanos diversaque foedera tempto?Aut nostro vetitus de corde fugabitur ardor,aut hoc si nequeo, peream, precor, ante toroquemortua conponar, positaeque det oscula frater.—Et tamen arbitrium quaerit res ista duorum.Finge placere mihi: scelus esse videbitur illi!At non Aeolidae thalamos timuere sororum!Unde sed hos novi? Cur haec exempla paravi?Quo feror? Obscenae procul hinc discedite flammae,nec, nisi qua fas est germanae, frater ametur!—Si tamen ipse mei captus prior esset amore,forsitan illius possem indulgere furori.Ergo ego, quae fueram non reiectura petentem,ipsa petam! Poterisne loqui? poterisne fateri?Coget amor: potero! vel, si pudor ora tenebit,littera celatos arcana fatebitur ignis:hoc placet, haec dubiam vicit sententia mentem.”In latus erigitur cubitoque innixa sinistro“viderit: insanos” inquit “fateamur amores.Ei mihi! quo labor? quem mens mea concipit ignem?”et meditata manu componit verba trementi:dextra tenet ferrum, vacuam tenet altera ceram.Incipit et dubitat, scribit damnatque tabellaset notat et delet, mutat culpatque probatque,inque vicem sumptas ponit positasque resumit.Quid velit ignorat; quidquid factura videtur,displicet. In vultu est audacia mixta pudori.Scripta “soror” fuerat, visum est delere sororemverbaque correctis incidere talia ceris:“Quam, nisi tu dederis, non est habitura salutem,hanc tibi mittit amans: pudet, a! pudet edere nomen.Et si, quid cupiam, quaeris, sine nomine vellemposset agi mea causa meo, nec cognita Byblisante forem, quam spes votorum certa fuisset.Esse quidem laesi poterat tibi pectoris indexet color et macies et vultus et umida saepelumina nec causa suspiria mota patentiet crebri amplexus, et quae, si forte notasti,oscula sentiri non esse sororia possent:ipsa tamen, quamvis animo grave vulnus habebam,quamvis intus erat furor igneus, omnia feci(sunt mihi di testes), ut tandem sanior essem,pugnavique diu violenta Cupidinis armaeffugere infelix et plus, quam ferre puellamposse putes, ego dura tuli. Superata fatericogor opemque tuam timidis exposcere votis.Tu servare potes, tu perdere solus amantem:elige, utrum facias! Non hoc inimica precatur,sed quae, cum tibi sit iunctissima, iunctior esseexpetit et vinclo tecum propiore ligari.Iura senes norint et, quid liceatque nefasquefasque sit, inquirant legumque examina servent:conveniens Venus est annis temeraria nostris!Quid liceat, nescimus adhuc et cuncta licerecredimus et sequimur magnorum exempla deorum.Nec nos aut durus pater aut reverentia famaeaut timor impediet (tantum sit causa timendi!).Dulcia fraterno sub nomine furta tegemus:est mihi libertas tecum secreta loquendi,et damus amplexus et iungimus oscula coram,quantum est, quod desit? Miserere fatentis amoreset non fassurae, nisi cogeret ultimus ardor,neve merere meo subscribi causa sepulcro!”Talia nequiquam perarantem plena reliquitcera manum, summusque in margine versus adhaesit.Protinus inpressa signat sua crimina gemma,quam tinxit lacrimis (linguam defecerat umor),deque suis unum famulis pudibunda vocavitet pavidum blandita “fer has, fidissime, nostro”—dixit, et adiecit longo post tempore “fratri.”Cum daret, elapsae manibus cecidere tabellae.Omine turbata est: misit tamen. Apta ministertempora nactus adit traditque latentia verba.Attonitus subita iuvenis Maeandrius iraproicit acceptas lecta sibi parte tabellasvixque manus retinens trepidantis ab ore ministri“dum licet, o vetitae scelerate libidinis auctor,effuge!” ait: “qui, si nostrum tua fata pudoremnon traherent secum, poenas mihi morte dedisses.”Ille fugit pavidus dominaeque ferocia Caunidicta refert. Palles audita, Bybli, repulsa,et pavet obsessum glaciali frigore corpus.Mens tamen ut rediit, pariter rediere furores,linguaque vix tales icto dedit aere voces:“Et merito! quid enim temeraria vulneris huiusindicium feci? Quid, quae celanda fuerunt,tam cito commisi properatis verba tabellis?Ante erat ambiguis animi sententia dictispraetemptanda mihi. Ne non sequeretur euntem,parte aliqua veli, qualis foret aura, notaredebueram tutoque mari decurrere, quae nuncnon exploratis inplevi lintea ventis.Auferor in scopulos igitur subversaque totoobruor oceano, neque habent mea vela recursus.Quid quod et ominibus certis prohibebar amoriindulgere meo, tum cum mihi ferre iubentiexcidit et fecit spes nostras cera caducas?Nonne vel illa dies fuerat vel tota voluntas,sed potius mutanda dies? Deus ipse monebatsignaque certa dabat, si non male sana fuissem.Et tamen ipsa loqui, nec me committere ceraedebueram praesensque meos aperire furores(vidisset lacrimas, vultum vidisset amantis!),plura loqui poteram, quam quae cepere tabellae.Invito potui circumdare bracchia colloet, si reicerer, potui moritura videriamplectique pedes adfusaque poscere vitam.Omnia fecissem, quorum si singula duramflectere non poterant, potuissent omnia, mentem.Forsitan et missi sit quaedam culpa ministri:non adiit apte nec legit idonea, credo,tempora nec petiit horamque animumque vacantem.Haec nocuere mihi. Neque enim est de tigride natusnec rigidas silices solidumve in pectore ferrumaut adamanta gerit nec lac bibit ille leaenae.Vincetur! Repetendus erit, nec taedia coeptiulla mei capiam, dum spiritus iste manebit.Nam primum, si facta mihi revocare liceret,non coepisse fuit: coepta expugnare secundum est.Quippe nec ille potest, ut iam mea vota relinquam,non tamen ausorum semper memor esse meorum,et, quia desierim, leviter voluisse videboraut etiam temptasse illum insidiisque petisse;vel certe non hoc, qui plurimus urget et uritpectora nostra, deo, sed victa libidine credar.Denique iam nequeo nil commisisse nefandum.Et scripsi et petii: temerata est nostra voluntas;ut nihil adiciam, non possum innoxia dici.Quod superest, multum est in vota, in crimina parvum.”Dixit, et (incertae tanta est discordia mentis)cum pigeat temptasse, libet temptare: modumqueexit et infelix committit saepe repelli.Mox ubi finis abest, patriam fugit ille nefasqueinque peregrina ponit nova moenia terra.Tum vero maestam tota Miletida mentedefecisse ferunt, tum vero a pectore vestemdiripuit planxitque suos furibunda lacertos.Iamque palam est demens inconcessamque fateturspem veneris, siquidem patriam invisosque penatesdeserit et profugi sequitur vestigia fratris.Utque tuo motae, proles Semeleia, thyrsoIsmariae celebrant repetita triennia bacchae,Byblida non aliter latos ululasse per agrosBubasides videre nurus. Quibus illa relictisCaras et armiferos Lelegas Lyciamque pererrat.Iam Cragon et Limyren Xanthique reliquerat undas,quoque Chimaera iugo mediis in partibus ignem,pectus et ora leae, caudam serpentis habebat;deficiunt silvae, cum tu lassata sequendoconcidis et dura positis tellure capillis,Bybli, iaces frondesque tuo premis ore caducas.Saepe etiam nymphae teneris Lelegeides ulnistollere conantur; saepe, ut medeatur amori,praecipiunt surdaeque adhibent solacia menti:muta iacet viridesque suis tenet unguibus herbasByblis, et umectat lacrimarum gramina rivus.Naidas his venam, quae numquam arescere posset,subposuisse ferunt: quid enim dare maius habebant?Protinus, ut secto piceae de cortice guttae,utve tenax gravida manat tellure bitumen,utve sub adventu spirantis lene favonisole remollescit, quae frigore constitit, unda,sic lacrimis consumpta suis Phoebeia Byblisvertitur in fontem, qui nunc quoque vallibus illisnomen habet dominae nigraque sub ilice manat.Fama novi centum Cretaeas forsitan urbesimplesset monstri, si non miracula nuperIphide mutata Crete propiora tulisset.Proxima Cnosiaco nam quondam Phaestia regnoprogenuit tellus ignotum nomine Ligdum,ingenua de plebe virum. Nec census in illonobilitate sua maior, sed vita fidesqueinculpata fuit. Gravidae qui coniugis auresvocibus his monuit, cum iam prope partus adesset:“Quae voveam, duo sunt; minimo ut relevere dolore,utque marem parias; onerosior altera sors est,et vires fortuna negat. Quod abominor, ergoedita forte tuo fuerit si femina partu,(invitus mando: pietas, ignosce!) necetur.”Dixerat, et lacrimis vultus lavere profusis,tam qui mandabat, quam cui mandata dabantur.Sed tamen usque suum vanis Telethusa maritumsollicitat precibus, ne spem sibi ponat in arto.Certa sua est Ligdo sententia. Iamque ferendovix erat illa gravem maturo pondere ventrem,cum medio noctis spatio sub imagine somniInachis ante torum, pompa comitata sacrorum,aut stetit aut visa est. Inerant lunaria fronticornua cum spicis nitido flaventibus auroet regale decus. Cum qua latrator Anubissanctaque Bubastis variusque coloribus Apis,quique premit vocem digitoque silentia suadet,sistraque erant numquamque satis quaesitus Osirisplenaque somniferis serpens peregrina venenis.Tum velut excussam somno et manifesta videntemsic adfata dea est: “Pars o Telethusa mearum,pone graves curas mandataque falle mariti.Nec dubita, cum te partu Lucina levarit,tollere quidquid erit. Dea sum auxiliaris opemqueexorata fero, nec te coluisse quererisingratum numen.” Monuit thalamoque recessit.Laeta toro surgit purasque ad sidera supplexCressa manus tollens, rata sint sua visa, precatur.Ut dolor increvit, seque ipsum pondus in aurasexpulit et nata est ignaro femina patre,iussit ali mater puerum mentita: fidemqueres habuit, neque erat ficti nisi conscia nutrix.Vota pater solvit nomenque inponit avitum:Iphis avus fuerat. Gavisa est nomine mater,quod commune foret nec quemquam falleret illo.Inde incepta pia mendacia fraude latebant:cultus erat pueri, facies, quam sive puellae,sive dares puero, fuerat formosus uterque.Tertius interea decimo successerat annus,cum pater, Iphi, tibi flavam despondet Ianthen,inter Phaestiadas quae laudatissima formaedote fuit virgo, Dictaeo nata Teleste.Par aetas, par forma fuit, primasque magistrisaccepere artes, elementa aetatis, ab isdem.Hinc amor ambarum tetigit rude pectus et aequumvulnus utrique dedit. Sed erat fiducia dispar:coniugium pactaeque exspectat tempora taedaequamque virum putat esse, virum fore credit Ianthe;Iphis amat, qua posse frui desperat, et augethoc ipsum flammas, ardetque in virgine virgo;vixque tenens lacrimas “quis me manet exitus” inquit,“cognita quam nulli, quam prodigiosa novaequecura tenet Veneris? Si di mihi parcere vellent,parcere debuerant; si non, et perdere vellent,naturale malum saltem et de more dedissent.Nec vaccam vaccae, nec equas amor urit equarum:urit oves aries, sequitur sua femina cervum.Sic et aves coeunt, interque animalia cunctafemina femineo conrepta cupidine nulla est.Vellem nulla forem! Ne non tamen omnia Cretemonstra ferat, taurum dilexit filia Solis,femina nempe marem: meus est furiosior illo,si verum profitemur, amor! Tamen illa secuta estspem Veneris, tamen illa dolis et imagine vaccaepassa bovem est, et erat, qui deciperetur adulter!Huc licet e toto sollertia confluat orbe,ipse licet revolet ceratis Daedalus alis,quid faciet? Num me puerum de virgine doctisartibus efficiet? num te mutabit, Ianthe?Quin animum firmas, teque ipsa reconligis, Iphi,consiliique inopes et stultos excutis ignes?Quid sis nata, vide, nisi te quoque decipis ipsa,et pete quod fas est, et ama quod femina debes!Spes est, quae capiat, spes est, quae pascit amorem:hanc tibi res adimit. Non te custodia caroarcet ab amplexu nec cauti cura mariti,non patris asperitas, non se negat ipsa roganti:nec tamen est potienda tibi, nec, ut omnia fiant,esse potes felix, ut dique hominesque laborent.Nunc quoque votorum nulla est pars vana meorum,dique mihi faciles, quidquid valuere, dederunt;quodque ego, vult genitor, vult ipsa socerque futurus.At non vult natura, potentior omnibus istis,quae mihi sola nocet. Venit ecce optabile tempus,luxque iugalis adest, et iam mea fiet Ianthe—nec mihi continget: mediis sitiemus in undis.Pronuba quid Iuno, quid ad haec, Hymenaee, venitissacra, quibus qui ducat abest, ubi nubimus ambae?”Pressit ab his vocem. Nec lenius altera virgoaestuat, utque celer venias, Hymenaee, precatur.Quod petit haec, Telethusa timens modo tempora differt,nunc ficto languore moram trahit, omina saepevisaque causatur. Sed iam consumpserat omnemmateriam ficti, dilataque tempora taedaeinstiterant, unusque dies restabat. At illacrinalem capiti vittam nataeque sibiquedetrahit et passis aram complexa capillis“Isi, Paraetonium Mareoticaque arva Pharonquequae colis et septem digestum in cornua Nilum:fer, precor” inquit “opem nostroque medere timori!Te, dea, te quondam tuaque haec insignia vidicunctaque cognovi, sonitum comitantiaque aerasistrorum, memorique animo tua iussa notavi.Quod videt haec lucem, quod non ego punior, ecceconsilium munusque tuum est. Miserere duarumauxilioque iuva!” Lacrimae sunt verba secutae.Visa dea est movisse suas (et moverat) aras,et templi tremuere fores, imitataque lunamcornua fulserunt, crepuitque sonabile sistrum.Non secura quidem, fausto tamen omine laetamater abit templo: sequitur comes Iphis euntem,quam solita est, maiore gradu, nec candor in orepermanet, et vires augentur, et acrior ipse estvultus, et incomptis brevior mensura capillis,plusque vigoris adest, habuit quam femina. Nam quaefemina nuper eras, puer es. Date munera templisnec timida gaudete fide! Dant munera templis,addunt et titulum; titulus breve carmen habebat:DONA PUER SOLVIT QUAE FEMINA VOVERAT IPHISPostera lux radiis latum patefecerat orbem,cum Venus et Iuno sociosque Hymenaeus ad ignesconveniunt, potiturque sua puer Iphis Ianthe.
Inde per inmensum croceo velatus amictuaethera digreditur Ciconumque Hymenaeus ad orastendit et Orphea nequiquam voce vocatur.Adfuit ille quidem, sed nec sollemnia verbanec laetos vultus nec felix attulit omen.Fax quoque, quam tenuit, lacrimoso stridula fumousque fuit nullosque invenit motibus ignes.Exitus auspicio gravior: nam nupta per herbasdum nova naiadum turba comitata vagatur,occidit in talum serpentis dente recepto.Quam satis ad superas postquam Rhodopeius aurasdeflevit vates, ne non temptaret et umbras,ad Styga Taenaria est ausus descendere porta;perque leves populos simulacraque functa sepulcroPersephonen adiit inamoenaque regna tenentemumbrarum dominum. Pulsisque ad carmina nervissic ait: “O positi sub terra numina mundi,in quem reccidimus, quidquid mortale creamur,si licet et falsi positis ambagibus orisvera loqui sinitis, non huc, ut opaca videremTartara, descendi, nec uti villosa colubristerna Medusaei vincirem guttura monstri:causa viae est coniunx, in quam calcata venenumvipera diffudit crescentesque abstulit annos.Posse pati volui nec me temptasse negabo:vicit Amor. Supera deus hic bene notus in ora est,an sit et hic, dubito. Sed et hic tamen auguror esse;famaque si veteris non est mentita rapinae,vos quoque iunxit Amor. Per ego haec loca plena timoris,per chaos hoc ingens vastique silentia regni,Eurydices, oro, properata retexite fata.Omnia debemur vobis, paulumque moratiserius aut citius sedem properamus ad unam.Tendimus huc omnes, haec est domus ultima, vosquehumani generis longissima regna tenetis.Haec quoque, cum iustos matura peregerit annos,iuris erit vestri: pro munere poscimus usum.Quod si fata negant veniam pro coniuge, certum estnolle redire mihi: leto gaudete duorum.”Talia dicentem nervosque ad verba moventemexsangues flebant animae: nec Tantalus undamcaptavit refugam, stupuitque Ixionis orbis,nec carpsere iecur volucres, urnisque vacaruntBelides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo.Tunc primum lacrimis victarum carmine fama estEumenidum maduisse genas. Nec regia coniunxsustinet oranti nec qui regit ima negare,Eurydicenque vocant. Umbras erat illa recentesinter et incessit passu de vulnere tardo.Hanc simul et legem Rhodopeius accipit Orpheus,ne flectat retro sua lumina, donec Avernasexierit valles: aut inrita dona futura.Carpitur acclivis per muta silentia trames,arduus, obscurus, caligine densus opaca.Nec procul afuerunt telluris margine summae:hic, ne deficeret, metuens avidusque videndiflexit amans oculos; et protinus illa relapsa est,bracchiaque intendens prendique et prendere certansnil nisi cedentes infelix arripit auras.Iamque iterum moriens non est de coniuge quicquamquesta suo: quid enim nisi se quereretur amatam?Supremumque “vale,” quod iam vix auribus illeacciperet, dixit revolutaque rursus eodem est.Non aliter stupuit gemina nece coniugis Orpheus,quam tria qui timidus, medio portante catenas,colla canis vidit, quem non pavor ante reliquit,quam natura prior, saxo per corpus oborto;quique in se crimen traxit voluitque videriOlenos esse nocens, tuque, o confisa figurae,infelix Lethaea, tuae, iunctissima quondampectora, nunc lapides, quos umida sustinet Ide.Orantem frustraque iterum transire volentemportitor arcuerat. Septem tamen ille diebussqualidus in ripa Cereris sine munere sedit:cura dolorque animi lacrimaeque alimenta fuere.Esse deos Erebi crudeles questus, in altamse recipit Rhodopen pulsumque aquilonibus Haemum.Tertius aequoreis inclusum piscibus annumfinierat Titan, omnemque refugerat Orpheusfemineam venerem, seu quod male cesserat illi,sive fidem dederat. Multas tamen ardor habebatiungere se vati, multae doluere repulsae.Ille etiam Thracum populis fuit auctor amoremin teneros transferre mares citraque iuventamaetatis breve ver et primos carpere flores.Collis erat collemque super planissima campiarea, quam viridem faciebant graminis herbae.Umbra loco deerat: qua postquam parte reseditdis genitus vates et fila sonantia movit, umbra loco venit. Non Chaonis afuit arbor.non nemus Heliadum, non frondibus aesculus altis,nec tiliae molles, nec fagus et innuba laurus,et coryli fragiles et fraxinus utilis hastisenodisque abies curvataque glandibus ilexet platanus genialis acerque coloribus imparamnicolaeque simul salices et aquatica lotosperpetuoque virens buxum tenuesque myricaeet bicolor myrtus et bacis caerula tinus.Vos quoque, flexipedes hederae, venistis et unapampineae vites et amictae vitibus ulmi,ornique et piceae pomoque onerata rubentiarbutus et lentae, victoris praemia, palmaeet succincta comas hirsutaque vertice pinus,grata deum matri; siquidem Cybeleius Attisexuit hac hominem truncoque induruit illo.Adfuit huic turbae metas imitata cupressus,nunc arbor, puer ante deo dilectus ab illo,qui citharam nervis et nervis temperat arcum.Namque sacer nymphis Carthaea tenentibus arvaingens cervus erat, lateque patentibus altasipse suo capiti praebebat cornibus umbras.Cornua fulgebant auro, demissaque in armospendebant tereti gemmata monilia collo.Bulla super frontem parvis argentea lorisvincta movebatur parilique aetate: nitebantauribus e geminis circum cava tempora bacae.Isque metu vacuus naturalique pavoredeposito celebrare domos mulcendaque collaquamlibet ignotis manibus praebere solebat.Sed tamen ante alios, Ceae pulcherrime gentis,gratus erat, Cyparisse, tibi. Tu pabula cervumad nova, tu liquidi ducebas fontis ad undam,tu modo nectebas varios per cornua flores,nunc eques in tergo residens huc laetus et illucmollia purpureis frenabas ora capistris.Aestus erat mediusque dies, solisque vaporeconcava litorei fervebant bracchia cancri:fessus in herbosa posuit sua corpora terracervus et arborea frigus ducebat ab umbra.Hunc puer imprudens iaculo Cyparissus acutofixit; et ut saevo morientem vulnere vidit,velle mori statuit. Quae non solacia Phoebusdixit et ut leviter pro materiaque doleret,admonuit! Gemit ille tamen munusque supremumhoc petit a superis, ut tempore lugeat omni.Iamque per inmensos egesto sanguine fletusin viridem verti coeperunt membra colorem,et modo qui nivea pendebant fronte capilli,horrida caesaries fieri sumptoque rigoresidereum gracili spectare cacumine caelum.Ingemuit tristisque deus “lugebere nobislugebisque alios aderisque dolentibus” inquit.Tale nemus vates attraxerat inque ferarumconcilio medius turba volucrumque sedebat.Ut satis impulsas temptavit pollice chordaset sensit varios, quamvis diversa sonarent,concordare modos, hoc vocem carmine movit:“Ab Iove, Musa parens, (cedunt Iovis omnia regno!)carmina nostra move! Iovis est mihi saepe potestasdicta prius: cecini plectro graviore Gigantassparsaque Phlegraeis victricia fulmina campis:nunc opus est leviore lyra, puerosque canamusdilectos superis, inconcessisque puellasignibus attonitas meruisse libidine poenam.Rex superum Phrygii quondam Ganymedis amorearsit, et inventum est aliquid, quod Iuppiter esse,quam quod erat, mallet. Nulla tamen alite vertidignatur, nisi quae posset sua fulmina ferre.Nec mora, percusso mendacibus aere pennisabripit Iliaden; qui nunc quoque pocula miscetinvitaque Iovi nectar Iunone ministrat.Te quoque, Amyclide, posuisset in aethere Phoebus,tristia si spatium ponendi fata dedissent.Qua licet, aeternus tamen es: quotiensque repellitver hiemem piscique aries succedit aquoso,tu totiens oreris viridique in caespite flores.Te meus ante omnes genitor dilexit, et orbein medio positi caruerunt praeside Delphi,dum deus Eurotan inmunitamque frequentatSparten. Nec citharae nec sunt in honore sagittae:inmemor ipse sui non retia ferre recusat,non tenuisse canes, non per iuga montis iniquiire comes, longaque alit adsuetudine flammas.Iamque fere medius Titan venientis et actaenoctis erat spatioque pari distabat utrimque:corpora veste levant et suco pinguis olivisplendescunt latique ineunt certamina disci.Quem prius aerias libratum Phoebus in aurasmisit et oppositas disiecit pondere nubes.Reccidit in solidam longo post tempore terrampondus et exhibuit iunctam cum viribus artem.Protinus imprudens actusque cupidine lusustollere Taenarides orbem properabat. At illumdura repercusso subiecit verbere tellusin vultus, Hyacinthe, tuos. Expalluit aequequam puer ipse deus conlapsosque excipit artus,et modo te refovet, modo tristia vulnera siccat,nunc animam admotis fugientem sustinet herbis.Nil prosunt artes: erat inmedicabile vulnus.Ut siquis violas rigidumve papaver in hortoliliaque infringat fulvis horrentia linguis,marcida demittant subito caput illa vietumnec se sustineant spectentque cacumine terram:sic vultus moriens iacet, et defecta vigoreipsa sibi est oneri cervix umeroque recumbit.“Laberis, Oebalide, prima fraudate iuventa,”Phoebus ait “videoque tuum, mea crimina, vulnus.Tu dolor es facinusque meum: mea dextera letoinscribenda tuo est! Ego sum tibi funeris auctor.Quae mea culpa tamen? Nisi si lusisse vocariculpa potest, nisi culpa potest et amasse vocari.Atque utinam merito vitam tecumque liceretreddere! Quod quoniam fatali lege tenemur,semper eris mecum memorique haerebis in ore.Te lyra pulsa manu, te carmina nostra sonabunt,flosque novus scripto gemitus imitabere nostros.Tempus et illud erit, quo se fortissimus herosaddat in hunc florem folioque legatur eodem.”Talia dum vero memorantur Apollinis ore,ecce cruor, qui fusus humo signaverat herbas,desinit esse cruor, Tyrioque nitentior ostroflos oritur formamque capit quam lilia, si nonpurpureus color his, argenteus esset in illis.Non satis hoc Phoebo est (is enim fuit auctor honoris):ipse suos gemitus foliis inscribit, et AI AIflos habet inscriptum, funestaque littera dicta est.Nec genuisse pudet Sparten Hyacinthon, honorquedurat in hoc aevi, celebrandaque more priorumannua praelata redeunt Hyacinthia pompa.At si forte roges fecundam Amathunta metallis,an genuisse velit Propoetidas, abnuat aequeatque illos, gemino quondam quibus aspera cornufrons erat: unde etiam nomen traxere Cerastae.Ante fores horum stabat Iovis Hospitis ara;ignarus sceleris quam siquis sanguine tinctamadvena vidisset, mactatos crederet illiclactantes vitulos Amathusiacasque bidentes:hospes erat caesus. Sacris offensa nefandisipsa suas urbes Ophiusiaque arva parabatdeserere alma Venus. “Sed quid loca grata, quid urbespeccavere meae? Quod” dixit “crimen in illis?Exsilio poenam potius gens impia pendat,vel nece, vel siquid medium est mortisque fugaeque.Idque quid esse potest, nisi versae poena figurae?”Dum dubitat, quo mutet eos, ad cornua vultumflexit et admonita est haec illis posse relinqui:grandiaque in torvos transformat membra iuvencos.Sunt tamen obscenae Venerem Propoetides ausaeesse negare deam. Pro quo sua, numinis ira,corpora cum forma primae vulgasse feruntur:utque pudor cessit sanguisque induruit oris,in rigidum parvo silicem discrimine versae.Quas quia Pygmalion aevum per crimen agentesviderat, offensus vitiis, quae plurima mentifemineae natura dedit, sine coniuge caelebsvivebat thalamique diu consorte carebat.Interea niveum mira feliciter artesculpsit ebur formamque dedit, qua femina nascinulla potest: operisque sui concepit amorem.Virginis est verae facies, quam vivere credas,et, si non obstet reverentia, velle moveri:ars adeo latet arte sua. Miratur et hauritpectore Pygmalion simulati corporis ignes.Saepe manus operi temptantes admovet, an sitcorpus an illud ebur: nec adhuc ebur esse fatetur.Oscula dat reddique putat loquiturque tenetque,et credit tactis digitos insidere membris,et metuit, pressos veniat ne livor in artus.Et modo blanditias adhibet, modo grata puellismunera fert illi conchas teretesque lapilloset parvas volucres et flores mille colorumliliaque pictasque pilas et ab arbore lapsasHeliadum lacrimas; ornat quoque vestibus artus,dat digitis gemmas, dat longa monilia collo:aure leves bacae, redimicula pectore pendent.Cuncta decent: nec nuda minus formosa videtur.Conlocat hanc stratis concha Sidonide tinctisappellatque tori sociam, acclinataque collamollibus in plumis, tamquam sensura, reponit.Festa dies Veneris tota celeberrima Cyprovenerat, et pandis inductae cornibus aurumconciderant ictae nivea cervice iuvencae,turaque fumabant: cum munere functus ad arasconstitit et timide, “si di dare cuncta potestis,sit coniunx, opto” (non ausus “eburnea virgo”dicere) Pygmalion “similis mea” dixit “eburnae.”Sensit, ut ipsa suis aderat Venus aurea festis,vota quid illa velint; et, amici numinis omen,flamma ter accensa est apicemque per aera duxit.Ut rediit, simulacra suae petit ille puellaeincumbensque toro dedit oscula: visa tepere est.Admovet os iterum, manibus quoque pectora temptat:temptatum mollescit ebur positoque rigoresubsidit digitis ceditque, ut Hymettia solecera remollescit tractataque pollice multasflectitur in facies ipsoque fit utilis usu.Dum stupet et dubie gaudet fallique veretur,rursus amans rursusque manu sua vota retractat.Corpus erat: saliunt temptatae pollice venae.Tum vero Paphius plenissima concipit herosverba, quibus Veneri grates agat, oraque tandemore suo non falsa premit: dataque oscula virgosensit et erubuit timidumque ad lumina lumenattollens pariter cum caelo vidit amantem.Coniugio, quod fecit, adest dea. Iamque coactiscornibus in plenum noviens lunaribus orbemilla Paphon genuit, de qua tenet insula nomen.Editus hac ille est, qui, si sine prole fuisset,inter felices Cinyras potuisset haberi.Dira canam: procul hinc natae, procul este parentes!Aut, mea si vestras mulcebunt carmina mentes,desit in hac mihi parte fides, nec credite factum,vel, si credetis, facti quoque credite poenam.Si tamen admissum sinit hoc natura videri,gentibus Ismariis et nostro gratulor orbi,gratulor huic terrae, quod abest regionibus illis,quae tantum genuere nefas. Sit dives amomocinnamaque costumque suum sudataque lignotura ferat floresque alios Panchaia tellus,dum ferat et murram: tanti nova non fuit arbor.Ipse negat nocuisse tibi sua tela Cupido,Myrrha, facesque suas a crimine vindicat isto.Stipite te Stygio tumidisque adflavit echidnise tribus una soror. Scelus est odisse parentem:hic amor est odio maius scelus. Undique lectite cupiunt proceres, totoque oriente iuventusad thalami certamen adest. Ex omnibus unumelige, Myrrha, virum: dum ne sit in omnibus unus.Illa quidem sentit foedoque repugnat amoriet secum “quo mente feror? quid molior?” inquit:“di, precor, et pietas sacrataque iura parentum,hoc prohibete nefas scelerique resistite nostro, —si tamen hoc scelus est. Sed enim damnare negaturhanc venerem pietas, coeuntque animalia nullocetera delicto. Nec habetur turpe iuvencaeferre patrem tergo, fit equo sua filia coniunx,quasque creavit init pecudes caper, ipsaque, cuiussemine concepta est, ex illo concipit ales.Felices, quibus ista licent! Humana malignascura dedit leges, et quod natura remittit,invida iura negant. Gentes tamen esse feruntur,in quibus et nato genetrix et nata parentiiungitur, ut pietas geminato crescat amore.Me miseram, quod non nasci mihi contigit illic,fortunaque loci laedor! — Quid in ista revolvor?Spes interdictae discedite! Dignus amariille, sed ut pater, est. — Ergo si filia magninon essem Cinyrae, Cinyrae concumbere possem;nunc quia iam meus est, non est meus, ipsaque damnoest mihi proximitas: aliena potentior essem.Ire libet procul hinc patriaeque relinquere fines,dum scelus effugiam. Retinet malus ardor amantem,ut praesens spectem Cinyram tangamque loquarqueosculaque admoveam, si nil conceditur ultra.Ultra autem spectare aliquid potes, impia virgo?Et quot confundas et iura et nomina, sentis!Tune eris et matris paelex et adultera patris?Tune soror nati genetrixque vocabere fratris?Nec metues atro crinitas angue sorores,quas facibus saevis oculos atque ora petentesnoxia corda vident? At tu, dum corpore non espassa nefas, animo ne concipe, neve potentisconcubitu vetito naturae pollue foedus.Velle puta: res ipsa vetat. Pius ille memorque estmoris — et o vellem similis furor esset in illo!”Dixerat, at Cinyras, quem copia digna procorum,quid faciat, dubitare facit, scitatur ab ipsanominibus dictis, cuius velit esse mariti.Illa silet primo, patriisque in vultibus haerensaestuat et tepido suffundit lumina rore.Virginei Cinyras haec credens esse timoris,flere vetat siccatque genas atque oscula iungit.Myrrha datis nimium gaudet: consultaque, qualemoptet habere virum, “similem tibi” dixit. At illenon intellectam vocem conlaudat et “estotam pia semper” ait. Pietatis nomine dictodemisit vultus sceleris sibi conscia virgo.Noctis erat medium, curasque et corpora somnussolverat. At virgo Cinyreia pervigil ignicarpitur indomito furiosaque vota retractat.Et modo desperat, modo vult temptare, pudetqueet cupit, et, quid agat, non invenit. Utque securisaucia trabs ingens, ubi plaga novissima restat,quo cadat, in dubio est omnique a parte timetur:sic animus vario labefactus vulnere nutathuc levis atque illuc momentaque sumit utroque.Nec modus aut requies, nisi mors, reperitur amoris.Mors placet. Erigitur laqueoque innectere faucesdestinat et zona summo de poste revincta“care vale Cinyra causamque intellege mortis!”dixit et aptabat pallenti vincula collo.Murmura verborum fidas nutricis ad aurespervenisse ferunt limen servantis alumnae.Surgit anus reseratque fores, mortisque parataeinstrumenta videns spatio conclamat eodemseque ferit scinditque sinus ereptaque collovincula dilaniat. Tum denique flere vacavit,tum dare complexus laqueique requirere causam.Muta silet virgo terramque inmota tueturet deprensa dolet tardae conamina mortis.Instat anus canosque suos et inania nudansubera per cunas alimentaque prima precatur,ut sibi committat, quidquid dolet. Illa rogantemaversata gemit. Certa est exquirere nutrixnec solam spondere fidem: “dic” inquit “opemqueme sine ferre tibi; non est mea pigra senectus.Seu furor est, habeo, quae carmine sanet et herbis,sive aliquis nocuit, magico lustrabere ritu,ira deum sive est, sacris placabilis ira.Quid rear ulterius ? Certe fortuna domusquesospes et in cursu est, vivit genetrixque paterque.”Myrrha, patre audito, suspiria duxit ab imopectore. Nec nutrix etiamnum concipit ullummente nefas, aliquemque tamen praesentit amorem;propositique tenax, quodcumque est, orat, ut ipsiindicet, et gremio lacrimantem tollit aniliatque ita complectens infirmis membra lacertis“sensimus,” inquit “amas! sed et hic mea (pone timorem)sedulitas erit apta tibi, nec sentiet umquamhoc pater.” Exsiluit gremio furibunda torumqueore premens “discede, precor, miseroque pudoriparce!” ait. Instanti “discede, aut desine” dixit“quaerere, quid doleam: scelus est, quod scire laboras.”Horret anus tremulasque manus annisque metuquetendit et ante pedes supplex procumbit alumnaeet modo blanditur, modo, si non conscia fiat,terret; et indicium laquei coeptaeque minaturmortis et officium commisso spondet amori.Extulit illa caput lacrimisque implevit obortispectora nutricis; conataque saepe faterisaepe tenet vocem, pudibundaque vestibus oratexit et “o” dixit “felicem coniuge matrem!”Hactenus, et gemuit. Gelidus nutricis in artusossaque (sensit enim) penetrat tremor, albaque totovertice canities rigidis stetit hirta capillis.Multaque, ut excuteret diros, si posset, amores,addidit: at virgo scit se non falsa moneri,certa mori tamen est, si non potiatur amore.“Vive,” ait haec “potiere tuo” — et, non ausa “parente”dicere, conticuit promissaque numine firmat.Festa piae Cereris celebrabant annua matresilla, quibus nivea velatae corpora vesteprimitias frugum dant spicea serta suarumperque novem noctes venerem tactusque virilesin vetitis numerant. Turba Cenchreis in illaregis adest coniunx, arcanaque sacra frequentat.Ergo legitima vacuus dum coniuge lectus,nacta gravem vino Cinyram male sedula nutrix,nomine mentito veros exponit amoreset faciem laudat. Quaesitis virginis annis“par” ait “est Myrrhae.” Quam postquam adducere iussa estutque domum rediit, “gaude mea” dixit “alumna:vicimus.” Infelix non toto pectore sentitlaetitiam virgo, praesagaque pectora maerent;sed tamen et gaudet: tanta est discordia mentis.Tempus erat, quo cuncta silent, interque trionesflexerat obliquo plaustrum temone Bootes:ad facinus venit illa suum. Fugit aurea caeloluna, tegunt nigrae latitantia sidera nubes:nox caret igne suo. Primus tegis, Icare, vultusErigoneque pio sacrata parentis amore.Ter pedis offensi signo est revocata, ter omenfunereus bubo letali carmine fecit:it tamen, et tenebrae minuunt noxque atra pudorem;nutricisque manum laeva tenet, altera motucaecum iter explorat. Thalami iam limina tangit,iamque fores aperit, iam ducitur intus: at illipoplite succiduo genua intremuere, fugitqueet color et sanguis, animusque relinquit euntem.Quoque suo propior sceleri est, magis horret, et ausipaenitet, et vellet non cognita posse reverti.Cunctantem longaeva manu deducit et altoadmotam lecto cum traderet “accipe,” dixit“ista tua est, Cinyra” devotaque corpora iunxit.Accipit obsceno genitor sua viscera lectovirgineosque metus levat hortaturque timentem.Forsitan aetatis quoque nomine “filia” dixit,dixit et illa “pater,” sceleri ne nomina desint.Plena patris thalamis excedit et impia dirosemina fert utero conceptaque crimina portat.Postera nox facinus geminat. Nec finis in illa est:cum tandem Cinyras, avidus cognoscere amantempost tot concubitus, inlato lumine viditet scelus et natam, verbisque dolore retentispendenti nitidum vagina deripit ensem.Myrrha fugit, tenebrisque et caecae munere noctisintercepta neci est: latosque vagata per agrospalmiferos Arabas Panchaeaque rura reliquit;perque novem erravit redeuntis cornua lunae,cum tandem terra requievit fessa Sabaea;vixque uteri portabat onus. Tum nescia votiatque inter mortisque metus et taedia vitaeest tales complexa preces: “O siqua patetisnumina confessis, merui nec triste recusosupplicium. Sed ne violem vivosque superstesmortuaque exstinctos, ambobus pellite regnismutataeque mihi vitamque necemque negate.”Numen confessis aliquod patet: ultima certevota suos habuere deos. Nam crura loquentisterra supervenit, ruptosque obliqua per unguesporrigitur radix, longi firmamina trunci;ossaque robur agunt, mediaque manente medullasanguis it in sucos, in magnos bracchia ramos,in parvos digiti, duratur cortice pellis.Iamque gravem crescens uterum perstrinxerat arborpectoraque obruerat collumque operire parabat,non tulit illa moram venientique obvia lignosubsedit mersitque suos in cortice vultus.Quae quamquam amisit veteres cum corpore sensus,flet tamen, et tepidae manant ex arbore guttae.Est honor et lacrimis, stillataque robore murranomen erile tenet nulloque tacebitur aevo.At male conceptus sub robore creverat infansquaerebatque viam, qua se genetrice relictaexsereret: media gravidus tumet arbore venter.Tendit onus matrem: neque habent sua verba dolores,nec Lucina potest parientis voce vocari.Nitenti tamen est similis curvataque crebrosdat gemitus arbor lacrimisque cadentibus umet.Constitit ad ramos mitis Lucina dolentesadmovitque manus et verba puerpera dixit.Arbor agit rimas et fissa cortice vivumreddit onus, vagitque puer; quem mollibus herbisnaides impositum lacrimis unxere parentis.Laudaret faciem Livor quoque. Qualia namquecorpora nudorum tabula pinguntur Amorum,talis erat: sed, ne faciat discrimina cultus,aut huic adde leves, aut illi deme pharetras.Labitur occulte fallitque volatilis aetas,et nihil est annis velocius. Ille sororenatus avoque suo, qui conditus arbore nuper,nuper erat genitus, modo formosissimus infans,iam iuvenis, iam vir, iam se formosior ipso est:iam placet et Veneri matrisque ulciscitur ignes.Namque pharetratus dum dat puer oscula matri,inscius exstanti destrinxit harundine pectus.Laesa manu natum dea reppulit. Altius actumvulnus erat specie primoque fefellerat ipsam.Capta viri forma non iam Cythereia curatlitora, non alto repetit Paphon aequore cinctampiscosamque Gnidon gravidamve Amathunta metallis;abstinet et caelo: caelo praefertur Adonis.Hunc tenet, huic comes est; adsuetaque semper in umbraindulgere sibi formamque augere colendoper iuga, per silvas dumosaque saxa vagaturfine genu vestem ritu succincta Dianaehortaturque canes; tutaeque animalia praedae,aut pronos lepores aut celsum in cornua cervum,aut agitat dammas: a fortibus abstinet aprisraptoresque lupos armatosque unguibus ursosvitat et armenti saturatos caede leones.Te quoque, ut hos timeas, siquid prodesse monendopossit, Adoni, monet, “fortis” que “fugacibus esto”inquit “in audaces non est audacia tuta.Parce meo, iuvenis, temerarius esse periclo,neve feras, quibus arma dedit natura, lacesse,stet mihi ne magno tua gloria. Non movet aetasnec facies nec quae Venerem movere, leonessaetigerosque sues oculosque animosque ferarum.Fulmen habent acres in aduncis dentibus apri,impetus est fulvis et vasta leonibus ira,invisumque mihi genus est.” Quae causa, roganti“dicam,” ait “et veteris monstrum mirabere culpae.Sed labor insolitus iam me lassavit, et ecceopportuna sua blanditur populus umbra,datque torum caespes; libet hac requiescere tecum”(et requievit) “humo” pressitque et gramen et ipsum,inque sinu iuvenis posita cervice reclinissic ait ac mediis interserit oscula verbis:“Forsitan audieris aliquam certamine cursusveloces superasse viros. Non fabula rumorille fuit: superabat enim; nec dicere posses,laude pedum formaene bono praestantior esset.Scitanti deus huic de coniuge “coniuge” dixit“nil opus est, Atalanta, tibi: fuge coniugis usum!nec tamen effugies teque ipsa viva carebis.”Territa sorte dei per opacas innuba silvasvivit et instantem turbam violenta procorumcondicione fugat, nec “sum potienda, nisi” inquit“victa prius cursu. Pedibus contendite mecum:praemia veloci coniunx thalamique dabuntur,mors pretium tardis. Ea lex certaminis esto.”Illa quidem inmitis: sed (tanta potentia formae est)venit ad hanc legem temeraria turba procorum.Sederat Hippomenes cursus spectator iniquiet “petitur cuiquam per tanta pericula coniunx?”dixerat ac nimios iuvenum damnarat amores.Ut faciem et posito corpus velamine vidit,quale meum, vel quale tuum, si femina fias,obstipuit tollensque manus “ignoscite,” dixit“quos modo culpavi. Nondum mihi praemia nota,quae peteretis, erant.” Laudando concipit igneset, ne quis iuvenum currat velocius, optatinvidiaque timet. “Sed cur certaminis huiusintemptata mihi fortuna relinquitur?” inquit“audentes deus ipse iuvat.” Dum talia secumexigit Hippomenes, passu volat alite virgo.Quae quamquam Scythica non setius ire sagittaAonio visa est iuveni, tamen ille decoremmiratur magis; et cursus facit ipse decorem.Aura refert ablata citis talaria plantis,tergaque iactantur crines per eburnea, quaequepoplitibus suberant picto genualia limbo;inque puellari corpus candore ruboremtraxerat, haud aliter, quam cum super atria velumcandida purpureum simulatas inficit umbras.Dum notat haec hospes, decursa novissima meta estet tegitur festa victrix Atalanta corona.Dant gemitum victi penduntque ex foedere poenas.Non tamen eventu iuvenis deterritus horumconstitit in medio, vultuque in virgine fixo“quid facilem titulum superando quaeris inertes?mecum confer!” ait. “Seu me fortuna potentemfecerit, a tanto non indignabere vinci:namque mihi genitor Megareus Onchestius, illiest Neptunus avus, pronepos ego regis aquarum,nec virtus citra genus est; seu vincar, habebisHippomene victo magnum et memorabile nomen.”Talia dicentem molli Schoeneia vultuadspicit et dubitat, superari an vincere malit.Atque ita “quis deus hunc formosis” inquit “iniquusperdere vult caraeque iubet discrimine vitaeconiugium petere hoc? Non sum, me iudice, tanti. —Nec forma tangor (poteram tamen hac quoque tangi),sed quod adhuc puer est: non me movet ipse, sed aetas.Quid quod inest virtus et mens interrita leti?Quid quod ab aequorea numeratur origine quartus?Quid quod amat tantique putat conubia nostra,ut pereat, si me fors illi dura negarit?Dum licet, hospes, abi thalamosque relinque cruentos:coniugium crudele meum est. Tibi nubere nullanolet, et optari potes a sapiente puella. —Cur tamen est mihi cura tui tot iam ante peremptis?Viderit! Intereat, quoniam tot caede procorumadmonitus non est agiturque in taedia vitae. —Occidet hic igitur, voluit quia vivere mecum,indignamque necem pretium patietur amoris?Non erit invidiae victoria nostra ferendae.Sed non culpa mea est. Utinam desistere velles,aut, quoniam es demens, utinam velocior esses!A! quam virgineus puerili vultus in ore est!A! miser Hippomene, nollem tibi visa fuissem!Vivere dignus eras. Quod si felicior essem,nec mihi coniugium fata importuna negarent,unus eras, cum quo sociare cubilia vellem.”Dixerat; utque rudis primoque Cupidine tacta,quid facit ignorans, amat et non sentit amorem.Iam solitos poscunt cursus populusque paterque,cum me sollicita proles Neptunia voceinvocat Hippomenes “Cytherea” que “comprecor, ausisadsit” ait “nostris et quos dedit adiuvet ignes.”Detulit aura preces ad me non invida blandas;motaque sum, fateor. Nec opis mora longa dabatur.Est ager, indigenae Tamasenum nomine dicunt,telluris Cypriae pars optima, quam mihi priscisacravere senes templisque accedere dotemhanc iussere meis. Medio nitet arbor in arvo,fulva comas, fulvo ramis crepitantibus auro.Hinc tria forte mea veniens decerpta ferebamaurea poma manu: nullique videnda nisi ipsiHippomenen adii docuique, quis usus in illis.Signa tubae dederant, cum carcere pronus uterqueemicat et summam celeri pede libat harenam.Posse putes illos sicco freta radere passuet segetis canae stantes percurrere aristas.Adiciunt animos iuveni clamorque favorqueverbaque dicentum: “Nunc, nunc incumbere tempus!Hippomene, propera! nunc viribus utere totis!pelle moram, vinces!” Dubium, Megareius herosgaudeat, an virgo magis his Schoeneia dictis.O quotiens, cum iam posset transire, morata estspectatosque diu vultus invita reliquit!Aridus e lasso veniebat anhelitus ore,metaque erat longe. Tum denique de tribus unumfetibus arboreis proles Neptunia misit.Obstipuit virgo, nitidique cupidine pomideclinat cursus aurumque volubile tollit.Praeterit Hippomenes! Resonant spectacula plausu.Illa moram celeri cessataque tempora cursucorrigit atque iterum iuvenem post terga relinquit.Et rursus pomi iactu remorata secundiconsequitur transitque virum. Pars ultima cursusrestabat; “nunc” inquit “ades, dea muneris auctor!”inque latus campi, quo tardius illa rediret,iecit ab obliquo nitidum iuvenaliter aurum.An peteret, virgo visa est dubitare: coegitollere et adieci sublato pondera maloimpediique oneris pariter gravitate moraque.Neve meus sermo cursu sit tardior ipso,praeterita est virgo: duxit sua praemia victor.Dignane, cui grates ageret, cui turis honoremferret, Adoni, fui? — nec grates inmemor egit,nec mihi tura dedit. Subitam convertor in iram;contemptuque dolens, ne sim spernenda futuris,exemplo caveo meque ipsa exhortor in ambos.Templa, deum Matri quae quondam clarus Echionfecerat ex voto, nemorosis abdita silvis,transibant, et iter longum requiescere suasit.Illic concubitus intempestiva cupidooccupat Hippomenen, a numine concita nostro.Luminis exigui fuerat prope templa recessus,speluncae similis, nativo pumice tectus,religione sacer prisca, quo multa sacerdoslignea contulerat veterum simulacra deorum.Hunc init et vetito temerat sacraria probro.Sacra retorserunt oculos; turritaque Materan Stygia sontes dubitavit mergeret unda.Poena levis visa est. Ergo modo levia fulvaecolla iubae velant, digiti curvantur in ungues,ex umeris armi fiunt, in pectora totumpondus abit, summae cauda verruntur harenae.Iram vultus habet, pro verbis murmura reddunt,pro thalamis celebrant silvas: aliisque timendidente premunt domito Cybeleia frena leones.Hos tu, care mihi, cumque his genus omne ferarum,quod non terga fugae, sed pugnae pectora praebet,effuge, ne virtus tua sit damnosa duobus.”Illa quidem monuit iunctisque per aera cygniscarpit iter: sed stat monitis contraria virtus.Forte suem latebris vestigia certa secutiexcivere canes, silvisque exire parantemfixerat obliquo iuvenis Cinyreius ictu.Protinus excussit pando venabula rostrosanguine tincta suo trepidumque et tuta petentemtrux aper insequitur totosque sub inguine dentesabdidit et fulva moribundum stravit harena.Vecta levi curru medias Cytherea per aurasCypron olorinis nondum pervenerat alis,agnovit longe gemitum morientis et albasflexit aves illuc. Utque aethere vidit ab altoexanimem inque suo iactantem sanguine corpus,desiluit pariterque sinum pariterque capillosrupit et indignis percussit pectora palmis.Questaque cum fatis “at non tamen omnia vestriiuris erunt” dixit. “Luctus monimenta manebuntsemper, Adoni, mei, repetitaque mortis imagoannua plangoris peraget simulamina nostri.At cruor in florem mutabitur. An tibi quondamfemineos artus in olentes vertere mentas,Persephone, licuit: nobis Cinyreius herosinvidiae mutatus erit ?” — Sic fata cruoremnectare odorato sparsit: qui tactus ab illointumuit sic ut fulvo perlucida caenosurgere bulla solet. Nec plena longior horafacta mora est, cum flos de sanguine concolor ortus,qualem, quae lento celant sub cortice granum,punica ferre solent. Brevis est tamen usus in illo:namque male haerentem et nimia levitate caducumexcutiunt idem, qui praestant nomina, venti.”
Carmine dum tali silvas animosque ferarumThreicius vates et saxa sequentia ducit,ecce nurus Ciconum, tectae lymphata ferinispectora velleribus, tumuli de vertice cernuntOrphea percussis sociantem carmina nervis.E quibus una, leves iactato crine per auras,“en,” ait “en hic est nostri contemptor!” et hastamvatis Apollinei vocalia misit in ora,quae foliis praesuta notam sine vulnere fecit;alterius telum lapis est, qui missus in ipsoaere concentu victus vocisque lyraeque estac veluti supplex pro tam furialibus ausisante pedes iacuit. Sed enim temeraria crescuntbella modusque abiit, insanaque regnat Erinys.Cunctaque tela forent cantu mollita, sed ingensclamor et infracto Berecyntia tibia cornutympanaque et plausus et Bacchei ululatusobstrepuere sono citharae: tum denique saxanon exauditi rubuerunt sanguine vatis.Ac primum attonitas etiamnum voce canentisinnumeras volucres anguesque agmenque ferarumMaenades, Orphei titulum, rapuere, theatri.Inde cruentatis vertuntur in Orphea dextriset coeunt ut aves, si quando luce vagantemnoctis avem cernunt. Structoque utrimque theatroceu matutina cervus periturus harenapraeda canum est, vatemque petunt et fronde virentesconiciunt thyrsos non haec in munera factos.Hae glaebas, illae direptos arbore ramos,pars torquent silices. Neu desint tela furori,forte boves presso subigebant vomere terram,nec procul hinc multo fructum sudore parantesdura lacertosi fodiebant arva coloni.Agmine qui viso fugiunt operisque relinquuntarma sui, vacuosque iacent dispersa per agrossarculaque rastrique graves longique ligones.Quae postquam rapuere ferae cornuque minacidivulsere boves, ad vatis fata recurruntTendentemque manus et in illo tempore primuminrita dicentem nec quicquam voce moventemsacrilegae perimunt. Perque os, pro Iuppiter! illudauditum saxis intellectumque ferarumsensibus in ventos anima exhalata recessit.Te maestae volucres, Orpheu, te turba ferarum,te rigidi silices, tua carmina saepe secutaefleverunt silvae, positis te frondibus arbortonsa comas luxit. Lacrimis quoque flumina dicuntincrevisse suis, obstrusaque carbasa pullonaides et dryades passosque habuere capillos.Membra iacent diversa locis. Caput, Hebre, lyramqueexcipis, et (mirum!) medio dum labitur amne,flebile nescio quid queritur lyra, flebile linguamurmurat exanimis, respondent flebile ripae.Iamque mare invectae flumen populare relinquuntet Methymnaeae potiuntur litore Lesbi.Hic ferus expositum peregrinis anguis harenisos petit et sparsos stillanti rore capillos.Tandem Phoebus adest morsusque inferre parantemarcet et in lapidem rictus serpentis apertoscongelat et patulos, ut erant, indurat hiatus.Umbra subit terras et quae loca viderat ante,cuncta recognoscit quaerensque per arva pioruminvenit Eurydicen cupidisque amplectitur ulnis.Hic modo coniunctis spatiantur passibus ambo,nunc praecedentem sequitur, nunc praevius anteitEurydicenque suam iam tutus respicit Orpheus.Non impune tamen scelus hoc sinit esse Lyaeus,amissoque dolens sacrorum vate suorumprotinus in silvis matres Edonidas omnes,quae videre nefas, torta radice ligavit.Quippe pedum digitos, in quantum est quaeque secuta,traxit et in solidam detrusit acumina terram,utque suum laqueis, quos callidus abdidit auceps,crus ubi commisit volucris sensitque teneri,plangitur ac trepidans adstringit vincula motu:sic, ut quaeque solo defixa cohaeserat harum,exsternata fugam frustra temptabat; at illamlenta tenet radix exsultantemque coercet,dumque ubi sint digiti, dum pes ubi, quaerit, et ungues,adspicit in teretes lignum succedere suras,et conata femur maerenti plangere dextra,robora percussit: pectus quoque robora fiunt,robora sunt umeri, porrectaque bracchia verosesse putes ramos, et non fallere putando.Nec satis hoc Baccho est: ipsos quoque deserit agroscumque choro meliore sui vineta TimoliPactolonque petit, quamvis non aureus illotempore nec caris erat invidiosus harenis.Hunc adsueta cohors satyri bacchaeque frequentant,at Silenus abest: titubantem annisque meroqueruricolae cepere Phryges vinctumque coronisad regem duxere Midan, cui Thracius Orpheusorgia tradiderat cum Cecropio Eumolpo.Quem simul agnovit socium comitemque sacrorum,hospitis adventu festum genialiter egitper bis quinque dies et iunctas ordine noctes.Et iam stellarum sublime coegerat agmenLucifer undecimus, Lydos cum laetus in agrosrex venit et iuveni Silenum reddit alumno.Huic deus optandi gratum, sed inutile, fecitmuneris arbitrium, gaudens altore recepto.Ille male usurus donis ait “effice, quidquidcorpore contigero fulvum vertatur in aurum.”Adnuit optatis nocituraque munera solvitLiber, et indoluit, quod non meliora petisset.Laetus abit gaudetque malo Berecyntius herospollicitique fidem tangendo singula temptatVixque sibi credens non alta fronde virentemilice detraxit virgam: virga aurea facta est.Tollit humo saxum: saxum quoque palluit auro.Contigit et glaebam: contactu glaeba potentimassa fit. Arentes Cereris decerpsit aristas:aurea messis erat. Demptum tenet arbore pomum:Hesperidas donasse putes. Si postibus altisadmovit digitos, postes radiare videntur.Ille etiam liquidis palmas ubi laverat undis,unda fluens palmis Danaen eludere posset.Vix spes ipse suas animo capit aurea fingensomnia. Gaudenti mensas posuere ministriexstructas dapibus nec tostae frugis egentes.Tum vero, sive ille sua Cerealia dextramunera contigerat, Cerealia dona rigebant,sive dapes avido convellere dente parabat,lammina fulva dapes admoto dente premebat.Miscuerat puris auctorem muneris undis:fusile per rictus aurum fluitare videres.Attonitus novitate mali, divesque miserque,effugere optat opes et, quae modo voverat, odit.Copia nulla famem relevat; sitis arida guttururit, et inviso meritus torquetur ab auroAd caelumque manus et splendida bracchia tollens“da veniam, Lenaee pater! peccavimus,” inquit,“sed miserere, precor, speciosoque eripe damno.”Mite deum numen: Bacchus peccasse fatentemrestituit factique fide data munera solvit“Neve male optato maneas circumlitus auro,vade” ait “ad magnis vicinum Sardibus amnemperque iugum ripae labentibus obvius undiscarpe viam, donec venias ad fluminis ortus,spumigeroque tuum fonti, qua plurimus exit,subde caput corpusque simul, simul elue crimen.”Rex iussae succedit aquae: vis aurea tinxitflumen et humano de corpore cessit in amnem.Nunc quoque iam veteris percepto semine venaearva rigent auro madidis pallentia glaebis.Ille, perosus opes, silvas et rura colebatPanaque montanis habitantem semper in antris.Pingue sed ingenium mansit, nocituraque, ut ante,rursus erant domino stultae praecordia mentis.Nam freta prospiciens late riget arduus altoTmolus in adscensu, clivoque extensus utroqueSardibus hinc, illinc parvis finitur Hypaepis.Pan ibi dum teneris iactat sua carmina nymphiset leve cerata modulatur harundine carmen,ausus Apollineos prae se contemnere cantus,iudice sub Tmolo certamen venit ad impar.Monte suo senior iudex consedit et auresliberat arboribus: quercu coma caerula tantumcingitur, et pendent circum cava tempora glandes.Isque deum pecoris spectans “in indice” dixit“nulla mora est.” Calamis agrestibus insonat illebarbaricoque Midan (aderat nam forte canenti)carmine delenit. Post hunc sacer ora retorsitTmolus ad os Phoebi: vultum sua silva secuta est.Ille caput flavum lauro Parnaside vinctusverrit humum Tyrio saturata murice palla,instrictamque fidem gemmis et dentibus Indissustinet a laeva; tenuit manus altera plectrum.Artificis status ipse fuit. Tum stamina doctopollice sollicitat, quorum dulcedine captusPana iubet Tmolus citharae submittere cannas.Iudicium sanctique placet sententia montisomnibus, arguitur tamen atque iniusta vocaturunius sermone Midae; nec Delius aureshumanam stolidas patitur retinere figuram,sed trahit in spatium villisque albentibus impletinstabilesque imas facit et dat posse moveri,cetera sunt hominis: partem damnatur in unaminduiturque aures lente gradientis aselli.Ille quidem celare cupit, turpisque pudoretempora purpureis temptat velare tiaris.Sed solitus longos ferro resecare capillosviderat hoc famulus. Qui cum nec prodere visumdedecus auderet, cupiens efferre sub auras,nec posset reticere tamen, secedit humumqueeffodit et, domini quales adspexerit aures,voce refert parva terraeque inmurmurat haustae,indiciumque suae vocis tellure regestaobruit et scrobibus tacitus discedit opertis.Creber harundinibus tremulis ibi surgere lucuscoepit et, ut primum pleno maturuit anno,prodidit agricolam: leni nam motus ab austroobruta verba refert dominique coarguit aures.Ultus abit Tmolo liquidumque per aera vectusangustum citra pontum Nepheleidos HellesLaomedonteis Latoius adstitit arvis.Dextera Sigei, Rhoetei laeva profundiara Panomphaeo vetus est sacrata Tonanti.Inde novae primum moliri moenia TroiaeLaomedonta videt susceptaque magna laborecrescere difficili nec opes exposcere parvascumque tridentigero tumidi genitore profundimortalem induitur formam Phrygiaeque tyrannoaedificat muros, pactus pro moenibus aurum.Stabat opus: pretium rex infitiatur et addit,perfidiae cumulum, falsis periuria verbis.“Non impune feres” rector maris inquit et omnesinclinavit aquas ad avarae litora Troiae,inque freti formam terras complevit opesqueabstulit agricolis et fluctibus obruit agros.Poena neque haec satis est: regis quoque filia monstroposcitur aequoreo; quam dura ad saxa revinctamvindicat Alcides promissaque munera, dictosposcit equos, tantique operis mercede negatabis periura capit superatae moenia Troiae.Nec pars militiae, Telamon, sine honore recessit,Hesioneque data potitur. Nam coniuge Peleusclarus erat diva: nec avi magis ille superbusnomine, quam soceri, siquidem Iovis esse nepoticontigit haud uni, coniunx dea contigit uni.Namque senex Thetidi Proteus “dea” dixerat “undae,concipe: mater eris iuvenis, qui fortibus annisacta patris vincet maiorque vocabitur illo.”Ergo, ne quicquam mundus Iove maius haberet,quamvis haud tepidos sub pectore senserat ignes,Iuppiter aequoreae Thetidis conubia fugitin suaque Aeaciden succedere vota nepotemiussit et amplexus in virginis ire marinae.Est sinus Haemoniae curvos falcatus in arcus:bracchia procurrunt, ubi, si foret altior unda,portus erat (summis inductum est aequor harenis);litus habet solidum, quod nec vestigia servetnec remoretur iter, nec opertum pendeat alga.Myrtea silva subest bicoloribus obsita baciset specus in medio (natura factus an arte,ambiguum, magis arte tamen), quo saepe venirefrenato delphine sedens, Theti, nuda solebas.Illic te Peleus, ut somno vincta iacebas,occupat: et quoniam precibus temptata repugnas,vim parat, innectens ambobus colla lacertis.Quod nisi venisses variatis saepe figurisad solitas artes, auso foret ille potitus.Sed modo tu volucris (volucrem tamen ille tenebat),nunc gravis arbor eras (haerebat in arbore Peleus),tertia forma fuit maculosae tigridis: illaterritus Aeacides a corpore bracchia solvit.Isque deos pelagi vino super aequora fusoet pecoris fibris et fumo turis adorat,donec Carpathius medio de gurgite vates“Aeacide,” dixit, “thalamis potiere petitis!Tu modo, cum rigido sopita quiescit in antro,ignaram laqueis vincloque innecte tenaci.Nec te decipiat centum mentita figuras,sed preme, quidquid erit, dum, quod fuit ante, reformet!”Dixerat haec Proteus et condidit aequore vultumadmisitque suos in verba novissima fluctus.Pronus erat Titan inclinatoque tenebatHesperium temone fretum, cum pulchra relectoNereis ingreditur consueta cubilia saxo.Vix bene virgineos Peleus invaserat artus,illa novat formas, donec sua membra tenerisentit et in partes diversas bracchia tendi.Tum demum ingemuit, “neque” ait “sine numine vincis”exhibita estque Thetis. Confessam amplectitur heroset potitur votis ingentique implet Achille.Felix et nato, felix et coniuge Peleuset cui, si demas iugulati crimina Phoci,omnia contigerant. Fraterno sanguine sontemexpulsumque domo patria Trachinia tellusaccipit. Hic regnum sine vi, sine caede regebatLucifero genitore satus patriumque nitoremore ferens Ceyx, illo qui tempore maestusdissimilisque sui fratrem lugebat ademptum.Quo postquam Aeacides fessus curaque viaquevenit et intravit paucis comitantibus urbem,quosque greges pecorum, quae secum armenta trahebat,haud procul a muris sub opaca valle reliquit,copia cum facta est adeundi prima tyranni,velamenta manu praetendens supplice, qui sitse quoque satus, memorat, tantum sua crimina celatmentiturque fugae causam: petit, urbe vel agrose iuvet. Hunc contra placido Trachinius oretalibus adloquitur: “Mediae quoque commoda plebinostra patent, Peleu, nec inhospita regna tenemus.Adicis huic animo momento potentia, clarumnomen avumque Iovem. Ne tempora perde precando!Quod petis, omne feres tuaque haec pro parte vocato,qualiacumque vides! Utinam meliora videres!'Et flebat: moveat tantos quae causa dolores,Peleusque comitesque rogant. Quibus ille profatur:“Forsitan hanc volucrem, rapto quae vivit et omnesterret aves, semper pennas habuisse putetis:vir fuit et (tanta est animi constantia!) iam tumacer erat belloque ferox ad vimque paratus,nomine Daedalion. Illo genitore creatis,qui vocat auroram caeloque novissimus exit,(cura mihi pax est) pacis mihi cura tenendaeconiugiique fuit, fratri fera bella placebant:illius virtus reges gentesque subegit,quae nunc Thisbaeas agitat mutata columbas.Nata erat huic Chione. Quae dotatissima formamille procos habuit, bis septem nubilis annis.Forte revertentes Phoebus Maiaque creatus,ille suis Delphis, hic vertice Cylleneo,videre hanc pariter, pariter traxere calorem.Spem veneris differt in tempora noctis Apollo,non fert ille moras virgaque movente soporemvirginis os tangit: tactu iacet illa potentivimque dei patitur. Nox caelum sparserat astris:Phoebus anum simulat praereptaque gaudia sumit.Ut sua maturus complevit tempora venter,alipedis de stirpe dei versuta propagonascitur, Autolycus, furtum ingeniosus ad omne,candida de nigris et de candentibus atraqui facere adsuerat, patriae non degener artis;nascitur e Phoebo (namque est enixa gemellos)carmine vocali clarus citharaque Philammon.Quid peperisse duos et dis placuisse duobuset forti genitore et progenitore Tonantiesse satam prodest? An obest quoque gloria? multisOffuit, huic certe! Quae se praeferre Dianaesustinuit faciemque deae culpavit. At illiira ferox mota est “factis” que “placebimus” inquit.Nec mora, curvavit cornu nervoque sagittamimpulit et meritam traiecit harundine linguam.Lingua tacet, nec vox temptataque verba sequuntur,conantemque loqui cum sanguine vita reliquit.Quo miser amplexus ego tum patriumque doloremcorde tuli fratrique pio solacia dixi!Quae pater haud aliter quam cautes murmura pontiaccipit et natam delamentatur ademptam.Ut vero ardentem vidit, quater impetus illiin medios fuit ire rogos; quater inde repulsusconcita membra fugae mandat similisque iuvencospicula crabronum pressa cervice gerenti,qua via nulla, ruit. Iam tum mihi currere visusplus homine est, alasque pedes sumpsisse putares.Effugit ergo omnes veloxque cupidine letivertice Parnasi potitur. Miseratus Apollo,cum se Daedalion saxo misisset ab alto,fecit avem et subitis pendentem sustulit alisoraque adunca dedit, curvos dedit unguibus hamos,virtutem antiquam, maiores corpore vires.Et nunc accipiter, nulli satis aequus, in omnessaevit aves aliisque dolens fit causa dolendi.”Quae dum Lucifero genitus miracula narratde consorte suo, cursu festinus anheloadvolat armenti custos Phoceus Onetoret “Peleu, Peleu! magnae tibi nuntius adsumcladis” ait. Quodcumque ferat, iubet edere Peleus,pendet et ipse metu trepidi Trachinius oris.Ille refert: “Fessos ad litora curva iuvencosadpuleram, medio cum Sol altissimus orbetantum respiceret, quantum superesse videret;parsque boum fulvis genua inclinarat harenislatarumque iacens campos spectabat aquarum,pars gradibus tardis illuc errabat et illuc,nant alii celsoque exstant super aequora collo.Templa mari subsunt nec marmore clara neque auro,sed trabibus densis lucoque umbrosa vetusto.Nereides Nereusque tenent: hos navita pontiedidit esse deos, dum retia litore siccat.Iuncta palus huic est, densis obsessa salictis,quam restagnantis fecit maris unda paludem.Inde fragore gravi strepitus loca proxima terretbelua vasta, lupus! Udisque paludibus exit,oblitus et spumis et sparsus sanguine rictus,fulmineus, rubra suffusus lumina flamma.Qui quamquam saevit pariter rabieque fameque,acrior est rabie: neque enim ieiunia curatcaede boum diramque famem finire, sed omnevulnerat armentum sternitque hostiliter omne.Pars quoque de nobis funesto saucia morsu,dum defensamus, leto est data. Sanguine litusundaque prima rubet demugitaeque paludes. —Sed mora damnosa est, nec res dubitare remittit:dum superest aliquid, cuncti coeamus et arma,arma capessamus coniunctaque tela feramus!”Dixerat agrestis; nec Pelea damna movebant,sed, memor admissi, Nereida conligit orbamdamna sua inferias exstincto mittere Phoco.Induere arma viros violentaque sumere telarex iubet Oetaeus; cum quis simul ipse parabatire, sed Alcyone coniunx excita tumultuprosilit et, nondum totos ornata capillos,disicit hos ipsos, colloque infusa mariti,mittat ut auxilium sine se, verbisque precaturet lacrimis, animasque duas ut servet in una.Aeacides illi: “Pulchros, regina, piosquepone metus! Plena est promissi gratia vestri.Non placet arma mihi contra nova monstra moveri:numen adorandum pelagi est.” Erat ardua turrisarce focus summa, fessis loca grata carinis.Adscendunt illuc stratosque in litore tauroscum gemitu adspiciunt vastatoremque cruentoore ferum, longos infectum sanguine villos.Inde manus tendens in aperti litora ponticaeruleam Peleus Psamathen, ut finiat iram,orat, opemque ferat; nec vocibus illa rogantisflectitur Aeacidae: Thetis hanc pro coniuge supplexaccepit veniam. Sed enim revocatus ab acricaede lupus perstat, dulcedine sanguinis asper,donec inhaerentem lacerae cervice iuvencaemarmore mutavit. Corpus praeterque coloremomnia servavit: lapidis color indicat illumiam non esse lupum, iam non debere timeri.Nec tamen hac profugum consistere Pelea terrafata sinunt: Magnetas adit vagus exul et illicsumit ab Haemonio purgamina caedis Acasto.Interea fratrisque sui fratremque secutisanxia prodigiis turbatus pectora Ceyx,consulat ut sacras, hominum oblectamina, sortes,ad Clarium parat ire deum; nam templa profanusinvia cum Phlegyis faciebat Delphica Phorbas.Consilii tamen ante sui, fidissima, certamte facit, Alcyone; cui protinus intima frigusossa receperunt, buxoque simillimus orapallor obit, lacrimisque genae maduere profusis.Ter conata loqui ter fletibus ora rigavit,singultuque pias interrumpente querellas“quae mea culpa tuam,” dixit “carissime, mentemvertit? Ubi est quae cura mei prior esse solebat?Iam potes Alcyone securus abesse relicta?Iam via longa placet? Iam sum tibi carior absens?At, puto, per terras iter est, tantumque dolebo,non etiam metuam, curaeque timore carebunt.Aequora me terrent et ponti tristis imago:et laceras nuper tabulas in litore vidi,et saepe in tumulis sine corpore nomina legi.Neve tuum fallax animum fiducia tangat,quod socer Hippotades tibi sit, qui carcere fortescontineat ventos et, cum velit, aequora placet!Cum semel emissi tenuerunt aequora venti,nil illis vetitum est, incommendataque tellusomnis et omne fretum est. Caeli quoque nubila vexantexcutiuntque feri rutilos concursibus ignes.Quo magis hos novi (nam novi et saepe paternaparva domo vidi), magis hos reor esse timendos.Quod tua si flecti precibus sententia nullis,care, potest, coniunx, nimiumque es certus eundi,me quoque tolle simul. Certe iactabimur una,nec nisi quae patiar, metuam: pariterque feremus,quidquid erit, pariter super aequora lata feremur.”Talibus Aeolidis dictis lacrimisque movetursidereus coniunx: neque enim minor ignis in ipso est.Sed neque propositos pelagi dimittere cursus,nec vult Alcyonen in partem adhibere pericli,multaque respondit timidum solantia pectus.Non tamen idcirco causam probat; addidit illishoc quoque lenimen, quo solo flexit amantem:“Longa quidem est nobis omnis mora: sed tibi iuroper patrios ignes, si me modo fata remittant,ante reversurum, quam luna bis impleat orbem.”His ubi promissis spes est admota recursus,protinus eductam navalibus aequore tingiarmarique suis pinum iubet armamentis.Qua rursus visa, veluti praesaga futuri,horruit Alcyone lacrimasque emisit obortasamplexusque dedit, tristique miserrima tandemore “vale” dixit conlapsaque corpore toto est.Ast iuvenes, quaerente moras Ceyce, reducuntordinibus geminis ad fortia pectora remosaequalique ictu scindunt freta. Sustulit illaumentes oculos, stantemque in puppe relictaconcussaque manu dantem sibi signa maritumprima videt redditque notas; ubi terra recessitlongius atque oculi nequeunt cognoscere vultus,dum licet, insequitur fugientem lumine pinum.Haec quoque ut haud poterat, spatio submota, videri,vela tamen spectat summo fluitantia malo;ut nec vela videt, vacuum petit anxia lectumseque toro ponit; renovat lectusque locusqueAlcyonae lacrimas et, quae pars, admonet, absit.Portibus exierant, et moverat aura rudentes:obvertit lateri pendentes navita remoscornuaque in summa locat arbore totaque malocarbasa deducit venientesque accipit auras.Aut minus, aut certe medium non amplius aequorpuppe secabatur, longeque erat utraque tellus,cum mare sub noctem tumidis albescere coepitfluctibus et praeceps spirare valentius eurus.“Ardua iamdudum demittite cornua” rectorclamat “et antemnis totum subnectite velum.”Hic iubet: impediunt adversae iussa procellae,nec sinit audiri vocem fragor aequoris ullam.Sponte tamen properant alii subducere remos,pars munire latus, pars ventis vela negare.Egerit hic fluctus aequorque refundit in aequor,hic rapit antemnas. Quae dum sine lege geruntur,aspera crescit hiems, omnique e parte ferocesbella gerunt venti fretaque indignantia miscent.Ipse pavet nec se, qui sit status, ipse fateturscire ratis rector, nec, quid iubeatve velitve:tanta mali moles tantoque potentior arte est.Quippe sonant clamore viri, stridore rudentes,undarum incursu gravis unda, tonitribus aether.Fluctibus erigitur caelumque aequare videturpontus et inductas adspergine tangere nubes;et modo, cum fulvas ex imo vertit harenas,concolor est illis, Stygia modo nigrior unda,sternitur interdum spumisque sonantibus albet.Ipsa quoque his agitur vicibus Trachinia puppis,et nunc sublimis veluti de vertice montisdespicere in valles imumque Acheronta videtur,nunc, ubi demissam curvum circumstetit aequor,suspicere inferno summum de gurgite caelum.Saepe dat ingentem fluctu latus icta fragoremnec levius pulsata sonat, quam ferreus olimcum laceras aries ballistave concutit arces.Utque solent sumptis incursu viribus irepectore in arma feri protentaque tela leones,sic ubi se ventis admiserat unda coortis,ibat in arma ratis multoque erat altior illis.Iamque labant cunei, spoliataque tegmine ceraerima patet praebetque viam letalibus undis.Ecce cadunt largi resolutis nubibus imbres,inque fretum credas totum descendere caelum,inque plagas caeli tumefactum adscendere pontum.Vela madent nimbis, et cum caelestibus undisaequoreae miscentur aquae; caret ignibus aether,caecaque nox premitur tenebris hiemisque suisque.Discutiunt tamen has praebentque micantia lumenfulmina: fulmineis ardescunt ignibus ignes.Dat quoque iam saltus intra cava texta carinaefluctus; et ut miles, numero praestantior omni,cum saepe adsiluit defensae moenibus urbis,spe potitur tandem laudisque accensus amoreinter mille viros murum tamen occupat unus,sic, ubi pulsarunt noviens latera ardua fluctus,vastius insurgens decimae ruit impetus undae;nec prius absistit fessam oppugnare carinam,quam velut in captae descendat moenia navis.Pars igitur temptabat adhuc invadere pinum,pars maris intus erat. Trepidant haud segnius omnes,quam solet urbs, aliis murum fodientibus extraatque aliis murum, trepidare, tenentibus intus.Deficit ars animique cadunt, totidemque videntur,quot veniunt fluctus, ruere atque inrumpere mortes.Non tenet hic lacrimas, stupet hic, vocat ille beatos,funera quos maneant: hic votis numen adoratbracchiaque ad caelum, quod non videt, inrita tollensposcit opem, subeunt illi fraterque parensque,huic cum pignoribus domus et quodcumque relictum est.Alcyone Ceyca movet, Ceycis in orenulla nisi Alcyone est; et cum desideret unam,gaudet abesse tamen. Patriae quoque vellet ad orasrespicere inque domum supremos vertere vultus,verum ubi sit, nescit; tanta vertigine pontusfervet, et inducta piceis e nubibus umbraomne latet caelum, duplicataque noctis imago est.Frangitur incursu nimbosi turbinis arbor,frangitur et regimen, spoliisque animosa superstesunda, velut victrix, sinuataque despicit undas,nec levius, quam siquis Athon Pindumve revulsossede sua totos in apertum everterit aequor,praecipitata cadit pariterque et pondere et ictumergit in ima ratem; cum qua pars magna virorum,gurgite pressa gravi neque in aera reddita, fatofuncta suo est: alii partes et membra carinaetrunca tenent: tenet ipse manu, qua sceptra solebat,fragmina navigii Ceyx socerumque patremqueinvocat heu! frustra. Sed plurima nantis in oreAlcyone coniunx: illam meminitque refertque,illius ante oculos ut agant sua corpora fluctus,optat et exanimis manibus tumuletur amicis.Dum natat, absentem, quotiens sinit hiscere fluctus,nominat Alcyonen ipsisque inmurmurat undis.Ecce super medios fluctus niger arcus aquarumfrangitur et rupta mersum caput obruit unda.Lucifer obscurus nec quem cognoscere possesilla luce fuit, quoniamque excedere caelonon licuit, densis texit sua nubibus ora.Aeolis interea tantorum ignara malorumdinumerat noctes, et iam, quas induat illefestinat vestes, iam quas, ubi venerit ille,ipsa gerat, reditusque sibi promittit inanes.Omnibus illa quidem superis pia tura ferebat,ante tamen cunctos Iunonis templa colebatproque viro, qui nullus erat, veniebat ad arasutque foret sospes coniunx suus utque rediret,optabat, nullamque sibi praeferret; at illihoc de tot votis poterat contingere solum.At dea non ultra pro functo morte rogarisustinet; utque manus funestas arceat aris,“Iri, meae” dixit “fidissima nuntia vocis,vise soporiferam Somni velociter aulamexstinctique iube Ceycis imagine mittatsomnia ad Alcyonen veros narrantia casus.”Dixerat: induitur velamina mille colorumIris, et arcuato caelum curvamine signanstecta petit iussi sub nube latentia regis.Est prope Cimmerios longo spelunca recessu,mons cavus, ignavi domus et penetralia Somni:quo numquam radiis oriens mediusve cadensvePhoebus adire potest. Nebulae caligine mixtaeexhalantur humo dubiaeque crepuscula lucis.Non vigil ales ibi cristati cantibus orisevocat auroram, nec voce silentia rumpuntsollicitive canes canibusve sagacior anser.Non fera, non pecudes, non moti flamine ramihumanaeve sonum reddunt convicia linguae:muta quies habitat; saxo tamen exit ab imorivus aquae Lethes, per quem cum murmure labensinvitat somnos crepitantibus unda lapillis.Ante fores antri fecunda papavera florentinnumeraeque herbae, quarum de lacte soporemnox legit et spargit per opacas umida terras.Ianua nec verso stridores cardine reddit:nulla domo tota, custos in limine nullus.At medio torus est ebeno sublimis in antro,plumeus, unicolor, pullo velamine tectus:quo cubat ipse deus membris languore solutis.Hunc circa passim varias imitantia formassomnia vana iacent totidem, quot messis aristas,silva gerit frondes, eiectas litus harenas.Quo simul intravit manibusque obstantia virgosomnia dimovit, vestis fulgore reluxitsacra domus, tardaque deus gravitate iacentesvix oculos tollens iterumque iterumque relabenssummaque percutiens nutanti pectora mento,excussit tandem sibi se; cubitoque levatus,quid veniat (cognovit enim), scitatur. At illa:“Somne, quies rerum, placidissime, Somne, deorum,pax animi, quem cura fugit, qui corpora durisfessa ministeriis mulces reparasque labori,somnia, quae veras aequent imitantia formas,Herculea Trachine iube sub imagine regisAlcyonen adeant simulacraque naufraga fingant.Imperat hoc Iuno.” Postquam mandata peregit,Iris abit (neque enim ulterius tolerare soporisvim poterat), labique ut somnum sensit in artus,effugit et remeat per quos modo venerat arcus.At pater e populo natorum mille suorumexcitat artificem simulatoremque figuraeMorphea: non illic quisquam sollertius alterexprimit incessus vultumque sonumque loquendi.Adicit et vestes et consuetissima cuiqueverba; sed hic solos homines imitatur, at alterfit fera, fit volucris, fit longo corpore serpens:hunc Icelon superi, mortale Phobetora vulgusnominat. Est etiam diversae tertius artisPhantasos: ille in humum saxumque undamque trabemquequaeque vacant anima, fallaciter omnia transit.Regibus hi ducibusque suos ostendere vultusnocte solent, populos alii plebemque pererrant.Praeterit hos senior cunctisque e fratribus unumMorphea, qui peragat Thaumantidos edita, Somnuseligit: et rursus molli languore solutusdeposuitque caput stratoque recondidit alto.Ille volat nullos strepitus facientibus alisper tenebras intraque morae breve tempus in urbempervenit Haemoniam positisque e corpore pennisin faciem Ceycis abit sumptaque figuraluridus, exanimi similis, sine vestibus ullis,coniugis ante torum miserae stetit: uda videturbarba viri, madidisque gravis fluere unda capillis.Tum lecto incumbens, fletu super ora profuso,haec ait: “Agnoscis Ceyca, miserrima coniunx?An mea mutata est facies? Nunc respice! noscesinveniesque tuo pro coniuge coniugis umbram.Nil opis, Alcyone, nobis tua vota tulerunt:occidimus! Falso tibi me promittere noli!Nubilus Aegaeo deprendit in aequore navemauster et ingenti iactatam flamine solvit,oraque nostra, tuum frustra clamantia nomen,implerunt fluctus. Non haec tibi nuntiat auctorambiguus, non ista vagis rumoribus audis:ipse ego fata tibi praesens mea naufragus edo.Surge, age, da lacrimas lugubriaque indue nec meindeploratum sub inania Tartara mitte.”Adicit his vocem Morpheus, quam coniugis illacrederet esse sui: fletus quoque fundere verosvisus erat, gestumque manus Ceycis habebat.Ingemit Alcyone, lacrimas movet atque lacertosper somnum, corpusque petens amplectitur aurasexclamatque “mane! quo te rapis? ibimus una!”Voce sua specieque viri turbata soporemexcutit et primo, si sit, circumspicit, illic,qui modo visus erat: nam moti voce ministriintulerant lumen. Postquam non invenit usquam,percutit ora manu laniatque a pectore vestespectoraque ipsa ferit, nec crines solvere curat:scindit et altrici, quae luctus causa, roganti“nulla est Alcyone, nulla est!” ait. “Occidit unacum Ceyce suo! Solantia tollite verba!Naufragus interiit! Vidi agnovique manusquead discedentem cupiens retinere, tetendi.Umbra fuit, — sed et umbra tamen manifesta viriquevera mei! Non ille quidem, si quaeris, habebatadsuetos vultus, nec quo prius, ore nitebat:pallentem nudumque et adhuc umente capilloinfelix vidi. Stetit hoc miserabilis ipseecce loco!” (et quaerit, vestigia siqua supersint)“Hoc erat, hoc, animo quod divinante timebam,et ne me fugeres, ventos sequerere, rogabam.At certe vellem, quoniam periturus abibas,me quoque duxisses! Multum fuit utile tecumire mihi: neque enim de vitae tempore quicquamnon simul egissem, nec mors discreta fuisset.Nunc absens perii, iactor quoque fluctibus absens,et sine me me pontus habet. Crudelior ipsosit mihi mens pelago, si vitam ducere nitarlongius et tanto pugnem superesse dolori.Sed neque pugnabo, nec te, miserande, relinquamet tibi nunc saltem veniam comes, inque sepulcrosi non urna, tamen iunget nos littera: si nonossibus ossa meis, at nomen nomine tangam.”Plura dolor prohibet, verboque intervenit omniplangor, et attonito gemitus a corde trahuntur.Mane erat, egreditur tectis ad litus et illummaesta locum repetit, de quo spectarat euntem.Dumque moratur ibi, dumque “hic retinacula solvit,hoc mihi discedens dedit oscula litore” dicit,quae dum tota locis (s. dumque notata oculis) reminiscitur acta fretumqueprospicit: in liquida, spatio distante, tueturnescio quid quasi corpus, aqua. Primoque, quid illudesset, erat dubium; postquam paulum appulit unda,et, quamvis aberat, corpus tamen esse liquebat,qui foret, ignorans, quia naufragus, omine mota estet, tamquam ignoto lacrimam daret, “heu! miser” inquit“quisquis es, et siqua est coniunx tibi !” Fluctibus actumfit propius corpus; quod quo magis illa tuetur,hoc minus et minus est mentis sua, iamque propinquaeadmotum terrae, iam quod cognoscere posset,cernit: erat coniunx. “Ille est!” exclamat et unaora, comas, vestem lacerat tendensque trementesad Ceyca manus “sic, o carissime coniunx,sic ad me, miserande, redis?” ait. Adiacet undisfacta manu moles, quae primas aequoris undasfrangit et incursus quae praedelassat aquarum.Insilit huc, mirumque fuit potuisse: volabatpercutiensque levem modo natis aera pennisstringebat summas ales miserabilis undas.Dumque volat, maesto similem plenumque querellaeora dedere sonum tenui crepitantia rostro.Ut vero tetigit mutum et sine sanguine corpus,dilectos artus amplexa recentibus alisfrigida nequiquam duro dedit oscula rostro.Senserit hoc Ceyx, an vultum motibus undaetollere sit visus, populus dubitabat: at illesenserat, et tandem superis miserantibus, amboalite mutantur. Fatis obnoxius isdemtunc quoque mansit amor, nec coniugiale solutum estfoedus in alitibus: coeunt fiuntque parentes,perque dies placidos hiberno tempore septemincubat Alcyone pendentibus aequore nidis.Tunc iacet unda maris: ventos custodit et arcetAeolus egressu praestatque nepotibus aequor.Hos aliquis senior iunctim freta lata volantesspectat et ad finem servatos laudat amores;proximus, aut idem, si fors tulit, “hic quoque,” dixit“quem mare carpentem substrictaque crura gerentemadspicis” (ostendens spatiosum in guttura mergum),“regia progenies: sunt si descendere ad ipsumordine perpetuo quaeris, sunt huius origoIlus et Assaracus raptusque Iovi GanymedesLaomedonque senex Priamusque novissima Troiaetempora sortitus. Frater fuit Hectoris iste:qui nisi sensisset prima nova fata iuventa,forsitan inferius non Hectore nomen haberet,quamvis est illum proles enixa Dymantis,Aesacon umbrosa furtim peperisse sub Idafertur Alexirhoe, Granico nata bicorni.Oderat hic urbes nitidaque remotus ab aulasecretos montes et inambitiosa colebatrura nec Iliacos coetus nisi rarus adibat.Non agreste tamen nec inexpugnabile amoripectus habens silvas captatam saepe per omnesadspicit Hesperien patria Cebrenida ripainiectos umeris siccantem sole capillos.Visa fugit nymphe, veluti perterrita fulvumcerva lupum longeque lacu deprensa relictoaccipitrem fluvialis anas; quam Troius herosinsequitur celeremque metu celer urget amore:ecce latens herba coluber fugientis aduncodente pedem strinxit virusque in corpore liquit;cum vita suppressa fuga est: amplectitur amensexanimem clamatque “piget, piget esse secutum!Sed non hoc timui, neque erat mihi vincere tanti.Perdidimus miseram nos te duo: vulnus ab angue,a me causa data est. Ego sum sceleratior illo,qui tibi morte mea mortis solacia mittam.”Dixit et e scopulo, quem rauca subederat unda,decidit in pontum. Tethys miserata cadentemmolliter excepit nantemque per aequora pennistexit, et optatae non est data copia mortis.Indignatur amans invitum vivere cogiobstarique animae misera de sede volentiexire. Utque novas umeris adsumpserat alas,subvolat atque iterum corpus super aequora mittit.Pluma levat casus: furit Aesacos inque profundumpronus abit letique viam sine fine retemptat.Fecit amor maciem: longa internodia crurum,longa manet cervix, caput est a corpore longe;aequor amat nomenque manet, quia mergitur, illi.”
Nescius adsumptis Priamus pater Aesacon alisvivere lugebat, tumulo quoque nomen habentiinferias dederat cum fratribus Hector inani.Defuit officio Paridis praesentia tristi,postmodo qui rapta longum cum coniuge bellumattulit in patriam; coniurataeque sequunturmille rates gentisque simul commune Pelasgae.Nec dilata foret vindicta, nisi aequora saeviinvia fecissent venti Boeotaque tellusAulide piscosa puppes tenuisset ituras.Hic patrio de more Iovi cum sacra parassent,ut vetus accensis incanduit ignibus ara,serpere caeruleum Danai videre draconemin platanum, coeptis quae stabat proxima sacris.Nidus erat volucrum bis quattuor arbore summa:quas simul et matrem circum sua damna volantemcorripuit serpens avidoque recondidit ore.Obstipuere omnes. At veri providus augurThestorides “vincemus” ait, “gaudete, Pelasgi!Troia cadet, sed erit nostri mora longa laboris,”atque novem volucres in belli digerit annos.Ille, ut erat virides amplexus in arbore ramos,fit lapis et servat serpentis imagine saxum.Permanet Aoniis Nereus violentus in undisbellaque non transfert; et sunt qui parcere TroiaeNeptunum credant, quia moenia fecerat urbi.At non Thestorides: nec enim nescitve tacetvesanguine virgineo placandam virginis iramesse deae. Postquam pietatem publica causarexque patrem vicit castumque datura cruoremflentibus ante aram stetit Iphigenia ministris,victa dea est nubemque oculis obiecit et interofficium turbamque sacri vocesque precantumsupposita fertur mutasse Mycenida cerva.Ergo ubi, qua decuit, lenita est caede Diana,et pariter Phoebes, pariter maris ira recessit,accipiunt ventos a tergo mille carinaemultaque perpessae Phrygia potiuntur harena.Orbe locus medio est inter terrasque fretumquecaelestesque plagas, triplicis confinia mundi,unde quod est usquam, quamvis regionibus absit,inspicitur, penetratque cavas vox omnis ad aures.Fama tenet summaque domum sibi legit in arce,innumerosque aditus ac mille foramina tectisaddidit et nullis inclusit limina portis:nocte dieque patet. Tota est ex aere sonanti,tota fremit vocesque refert iteratque quod audit.Nulla quies intus nullaque silentia parte,nec tamen est clamor, sed parvae murmura vocis,qualia de pelagi, siquis procul audiat, undisesse solent, qualemve sonum, cum Iuppiter atrasincrepuit nubes, extrema tonitrua reddunt.Atria turba tenet: veniunt, leve vulgus, euntquemixtaque cum veris passim commenta vaganturmilia rumorum confusaque verba volutant.E quibus hi vacuas inplent sermonibus aures,hi narrata ferunt alio; mensuraque ficticrescit, et auditis aliquid novus adicit auctor.Illic Credulitas, illic temerarius Errorvanaque Laetitia est consternatique TimoresSeditioque recens dubioque auctore Susurri.Ipsa, quid in caelo rerum pelagoque geraturet tellure, videt totumque inquirit in orbem.Fecerat haec notum Graias cum milite fortiadventare rates, neque inexspectatus in armishostis adest: prohibent aditus litusque tuenturTroes, et Hectorea primus fataliter hasta,Protesilae, cadis, commissaque proelia magnostant Danais, fortisque animae nece cognitus Hector.Nec Phryges exiguo, quid Achaica dextera possitsanguine senserunt. Et iam Sigea rubebantlitora, iam leto proles Neptunia Cygnusmille viros dederat, iam curru instabat Achillestotaque Peliacae sternebat cuspidis ictuagmina, perque acies aut Cygnum aut Hectora quaerenscongreditur Cygno (decimum dilatus in annumHector erat): tum colla iugo canentia pressosexhortatus equos currum direxit in hostemconcutiensque suis vibrantia tela lacertis“quisquis es, o iuvenis” dixit “solamen habetomortis, ab Haemonio quod sis iugulatus Achille.”Hactenus Aeacides; vocem gravis hasta secuta est.Sed quamquam certa nullus fuit error in hasta,nil tamen emissi profecit acumine ferriutque hebeti pectus tantummodo contudit ictu.“Nate dea, nam te fama praenovimus,” inquitille “quid a nobis vulnus miraris abesse?”(mirabatur enim) “non haec, quam cernis, equinisfulva iubis cassis neque onus cava parma sinistraeauxilio mihi sunt: decor est quaesitus ab istis.Mars quoque ob hoc capere arma solet! Removebitur omnetegminis officium, tamen indestrictus abibo.Est aliquid non esse satum Nereide, sed quiNereaque et natas et totum temperat aequor.”Dixit et haesurum clipei curvamine telummisit in Aeaciden, quod et aes et proxima rupitterga novena boum, decimo tamen orbe moratum est.Excutit hoc heros rursusque trementia fortitela manu torsit: rursus sine vulnere corpussincerumque fuit! Nec tertia cuspis apertumet se praebentem valuit destringere Cygnum.Haud secus exarsit, quam circo taurus aperto,cum sua terribili petit inritamina cornu,poeniceas vestes, elusaque vulnera sentit.Num tamen exciderit ferrum, considerat hastae:haerebat ligno. “Manus est mea debilis ergo,quasque” ait “ante habuit vires, effudit in uno?Nam certe valuit, vel cum Lyrnesia primusmoenia deieci, vel cum Tenedonque suoqueEetioneas inplevi sanguine Thebas,vel cum purpureus populari caede Caicusfluxit opusque meae bis sensit Telephus hastae.Hic quoque tot caesis, quorum per litus acervoset feci et video, valuit mea dextra valetque.”Dixit et, ante actis veluti male crederet, hastammisit in adversum Lycia de plebe Menoetenloricamque simul subiectaque pectora rupit.Quo plangente gravem moribundo pectore terramextrahit illud idem calido de vulnere telumatque ait: “Haec manus est, haec, qua modo vicimus, hasta:utar in hoc isdem; sit in hoc, precor, exitus idem!”Sic fatus Cygnum repetit, nec fraxinus erratinque umero sonuit non evitata sinistro,inde velut muro solidaque a caute repulsa est;qua tamen ictus erat, signatum sanguine Cygnumviderat et frustra fuerat gavisus Achilles:vulnus erat nullum, sanguis fuit ille Menoetae!Tum vero praeceps curru fremebundus ab altodesilit et nitido securum comminus hostemense petens parmam gladio galeamque cavaricernit et in duro laedi quoque corpore ferrum!Haud tulit ulterius, clipeoque adversa reductoter quater ora viri, capulo cava tempora pulsatcedentique sequens instat turbatque ruitqueattonitoque negat requiem: pavor occupat illum,ante oculosque natant tenebrae, retroque ferentiaversos passus medio lapis obstitit arvo.Quem super inpulsum resupino corpore Cygnumvi multa vertit terraeque adflixit Achilles.Tum clipeo genibusque premens praecordia durisvincla trahit galeae: quae presso subdita mentoelidunt fauces et respiramen utrumqueeripiunt animae. Victum spoliare parabat:arma relicta videt; corpus deus aequoris albamcontulit in volucrem, cuius modo nomen habebat.Hic labor, haec requiem multorum pugna dierumattulit, et positis pars utraque substitit armis.Dumque vigil Phrygios servat custodia muroset vigil Argolicas servat custodia fossas,festa dies aderat, qua Cygni victor AchillesPallada mactatae placabat sanguine vaccae.Cuius ut inposuit prosecta calentibus ariset dis acceptus penetravit in aethera nidor,sacra tulere suam, pars est data cetera mensis.Discubuere toris proceres et corpora tostacarne replent vinoque levant curasque sitimque.Non illos citharae, non illos carmina vocumlongave multifori delectat tibia buxi,sed noctem sermone trahunt, virtusque loquendimateria est: pugnas referunt hostisque suasque,inque vices adita atque exhausta pericula saepecommemorare iuvat,— quid enim loqueretur Achilles,aut quid apud magnum potius loquerentur Achillem?Proxima praecipue domito victoria Cygnoin sermone fuit. Visum mirabile cunctis,quod iuvenis corpus nullo penetrabile teloinvictumque a vulnere erat ferrumque terebat.Hoc ipse Aeacides, hoc mirabantur Achivi,cum sic Nestor ait: “Vestro fuit unicus aevocontemptor ferri nulloque forabilis ictuCygnus. At ipse olim patientem vulnera millecorpore non laeso Perrhaebum Caenea vidi,Caenea Perrhaebum, qui factis inclitus Othrynincoluit; quoque id mirum magis esset in illo,femina natus erat.” Monstri novitate ferunturquisquis adest, narretque rogant. Quos inter Achilles:“Dic age! nam cunctis eadem est audire voluntas,o facunde senex, aevi prudentia nostri,quis fuerit Caeneus, cur in contraria versus,qua tibi militia, cuius certamine pugnaecognitus, a quo sit victus, si victus ab ullo est.”Tum senior: “Quamvis obstet mihi tarda vetustas,multaque me fugiant primis spectata sub annis,plura tamen memini. Nec, quae magis haereat ullapectore res nostro est inter bellique domiqueacta tot. Ac siquem potuit spatiosa senectusspectatorem operum multorum reddere, vixiannos bis centum; nunc tertia vivitur aetas.Clara decore fuit proles Elateia Caenis,Thessalidum virgo pulcherrima, perque propinquasperque tuas urbes (tibi enim popularis, Achille),multorum frustra votis optata procorum.Temptasset Peleus thalamos quoque forsitan illos,sed iam aut contigerant illi conubia matris,aut fuerant promissa, tuae. Nec Caenis in ullosdenupsit thalamos secretaque litora carpensaequorei vim passa dei est (ita fama ferebat),utque novae Veneris Neptunus gaudia cepit,“sint tua vota licet” dixit “secura repulsae:elige, quid voveas!” (eadem hoc quoque fama ferebat).“Magnum” Caenis ait “facit haec iniuria votum;tale pati iam posse nihil; da, femina ne sim:omnia praestiteris.” Graviore novissima dixitverba sono, poteratque viri vox illa videri,sicut erat; nam iam voto deus aequoris altiadnuerat dederatque super, ne saucius ullisvulneribus fieri ferrove occumbere posset.Munere laetus abit studiisque virilibus aevumexigit Atracides Peneiaque arva pererrat.Duxerat Hippodamen audaci Ixione natus,nubigenasque feros positis ex ordine mensisarboribus tecto discumbere iusserat antro.Haemonii proceres aderant, aderamus et ipsi,festaque confusa resonabat regia turba.Ecce canunt Hymenaeon, et ignibus atria fumant,cinctaque adest virgo matrum nuruumque caterva;praesignis facie. Felicem diximus illaconiuge Pirithoum: quod paene fefellimus omen.Nam tibi, saevorum saevissime Centaurorum,Euryte, quam vino pectus, tam virgine visaardet, et ebrietas geminata libidine regnat.Protinus eversae turbant convivia mensae,raptaturque comis per vim nova nupta prehensis.Eurytus Hippodamen, alii, quam quisque probabant,aut poterant, rapiunt, captaeque erat urbis imago.Femineo clamore sonat domus: ocius omnessurgimus, et primus “quae te vecordia,” Theseus“Euryte, pulsat” ait, “qui me vivente lacessasPirithoum violesque duos ignarus in uno?”neve ea magnanimus frustra memoraverit ore,submovet instantes raptamque furentibus aufert.Ille nihil contra (neque enim defendere verbistalia facta potest), sed vindicis ora protervisinsequitur manibus generosaque pectora pulsat.Forte fuit iuxta signis exstantibus asperantiquus crater; quem vastum vastior ipsosustulit Aegides adversaque misit in ora.Sanguinis ille globos pariter cerebrumque merumquevulnere et ore vomens madida resupinus harenacalcitrat. Ardescunt germani caede bimembrescertatimque omnes uno ore “arma, arma” loquuntur.Vina dabant animos, et prima pocula pugnamissa volant fragilesque cadi curvique lebetes,res epulis quondam, tum bello et caedibus aptae.Primus Ophionides Amycus penetralia donishaud timuit spoliare suis et primus ab aedelampadibus densum rapuit funale coruscis,elatumque alte, veluti qui candida taurirumpere sacrifica molitur colla securi,inlisit fronti Lapithae Celadontis et ossanon cognoscendo confusa relinquit in ore.Exsiluere oculi, disiectisque ossibus orisacta retro naris medioque est fixa palato.Hunc pede convulso mensae Pellaeus acernaestravit humi Pelates deiecto in pectora mento,cumque atro mixtos sputantem sanguine dentesvulnere Tartareas geminato mittit ad umbras.Proximus ut steterat, spectans altaria vultufumida terribili “cur non” ait “utimur istis?”cumque suis Gryneus inmanem sustulit aramignibus et medium Lapitharum iecit in agmendepressitque duos, Brotean et Orion: Oriomater erat Mycale, quam deduxisse canendosaepe reluctantis constabat cornua lunae.“Non inpune feres, teli modo copia detur!”dixerat Exadius telique habet instar, in altaquae fuerant pinu votivi cornua cervi.Figitur hinc duplici Gryneus in lumina ramoeruiturque oculos, quorum pars cornibus haeret,pars fluit in barbam concretaque sanguine pendet.Ecce rapit mediis flagrantem Rhoetus ab arispruniceum torrem dextraque a parte Charaxitempora perstringit fulvo protecta capillo.Correpti rapida, veluti seges arida, flammaarserunt crines, et vulnere sanguis inustusterribilem stridore sonum dedit, ut dare ferrumigne rubens plerumque solet, quod forcipe curvacum faber eduxit, lacubus demittit: at illudstridet et in tepida submersum sibilat unda.Saucius hirsutis avidum de crinibus ignemexcutit inque umeros limen tellure revulsumtollit, onus plaustri, quod ne permittat in hostem,ipsa facit gravitas: socium quoque saxea molesoppressit spatio stantem propiore Cometen.Gaudia nec retinet Rhoetus: “Sic, conprecor,” inquit“cetera sit fortis castrorum turba tuorum!”semicremoque novat repetitum stipite vulnus,terque quaterque gravi iuncturas verticis icturupit, et in liquido sederunt ossa cerebro.Victor ad Euagrum Corythumque Dryantaque transit;e quibus ut prima tectus lanugine malasprocubuit Corythus, “puero quae gloria fusoparta tibi est?” Euagrus ait, nec dicere Rhoetusplura sinit rutilasque ferox in aperta loquentiscondidit ora viri perque os in pectora flammas.Te quoque, saeve Drya, circum caput igne rotatoinsequitur; sed non in te quoque constitit idemexitus: adsiduae successu caedis ovantem,qua iuncta est umero cervix, sude figis obusta.Ingemuit duroque sudem vix osse revellitRhoetus et ipse suo madefactus sanguine fugit.Fugit et Orneus Lycabasque et saucius armodexteriore Medon et cum Pisenore Thaumas,quique pedum nuper certamine vicerat omnesMermeros (accepto tum vulnere tardius ibat!),et Pholus et Melaneus et Abas praedator aprorum,quique suis frustra bellum dissuaserat augur,Astylos: ille etiam metuenti vulnera Nesso“ne fuge! ad Herculeos” inquit “servaberis arcus.”At non Eurynomus Lycidasque et Areos et Imbreuseffugere necem: quos omnes dextra Dryantisperculit adversos. Adversum tu quoque, quamvisterga fugae dederas, vulnus, Crenaee, tulisti;nam grave respiciens inter duo lumina ferrum,qua naris fronti committitur, accipis, imae.In tanto fremitu cunctis sine fine iacebatsopitus venis et inexperrectus Aphidaslanguentique manu carchesia mixta tenebat,fusus in Ossaeae villosis pellibus ursae.Quem procul ut vidit frustra nulla arma moventem,inserit amento digitos “miscenda” que dixit“cum Styge vina bibes!” Phorbas; nec plura moratusin iuvenem torsit iaculum, ferrataque collofraxinus, ut casu iacuit resupinus, adacta est.Mors caruit sensu, plenoque e gutture fluxitinque toros inque ipsa niger carchesia sanguis.Vidi ego Petraeum conantem tollere terraglandiferam quercum; quam dum conplexibus ambitet quatit huc illuc labefactaque robora iactat,lancea Pirithoi costis inmissa Petraeipectora cum duro luctantia robore fixit.Pirithoi cecidisse Lycum virtute ferebant,Pirithoi virtute Chromin. Sed uterque minoremvictori titulum quam Dictys Helopsque dederunt:fixus Helops iaculo, quod pervia tempora fecitet missum a dextra laevam penetravit ad aurem;Dictys, ab ancipiti delapsus acumine montis,dum fugit instantem trepidans Ixione natum,decidit in praeceps et pondere corporis ornumingentem fregit suaque induit ilia fractae.Victor adest Aphareus saxumque e monte revulsummittere conatur: mittentem stipite quernooccupat Aegides cubitique ingentia frangitossa; nec ulterius dare corpus inutile letoaut vacat aut curat tergoque Bienoris altiinsilit haud solito quemquam portare nisi ipsum,opposuitque genu costis prensamque sinistracaesariem retinens vultum minitantiaque orarobore nodoso praeduraque tempora fregit:robore Nedymnum iaculatoremque Lycopensternit et inmissa protectum pectora barbaHippason et summis exstantem Riphea silvisThereaque, Haemoniis qui prensos montibus ursosferre domum vivos indignantesque solebat.Haud tulit utentem pugnae successibus ultraThesea Demoleon: solido divellere dumoannosam pinum magno molimine temptat;quod quia non potuit, praefractam misit in hostem.Sed procul a telo Theseus veniente recessitPallados admonitu: credi sic ipse volebat.Non tamen arbor iners cecidit; nam Crantoris altiabscidit iugulo pectusque umerumque sinistrum.Armiger ille tui fuerat genitoris, Achille,quem Dolopum rector, bello superatus, AmyntorAeacidae dederat pacis pignusque fidemque.Hunc procul ut foedo disiectum vulnere Peleusvidit, “at inferias, iuvenum gratissime Crantor,accipe” ait, validoque in Demoleonta lacertofraxineam misit, mentis quoque viribus, hastam.Quae laterum cratem praerupit et ossibus haerensintremuit. Trahit ille manu sine cuspide lignum(id quoque vix sequitur), cuspis pulmone retenta est.Ipse dolor vires animo dabat: aeger in hostemerigitur pedibusque virum proculcat equinis.Excipit ille ictus galea clipeoque sonantidefensatque umeros praetentaque sustinet armaperque armos uno duo pectora perforat ictu.Ante tamen leto dederat Phlegraeon et Hyleneminus, Iphinoum conlato Marte Claninque;additur his Dorylas, qui tempora tecta gerebatpelle lupi saevique vicem praestantia telicornua vara boum multo rubefacta cruore.Huic ego (nam vires animus dabat) “adspice,” dixi,“quantum concedant nostro tua cornua ferro!”et iaculum torsi; quod cum vitare nequiret,opposuit dextram passurae vulnera fronti:adfixa est cum fronte manus. Fit clamor, at illumhaerentem Peleus et acerbo vulnere victum(stabat enim propior) mediam ferit ense sub alvum.Prosiluit terraque ferox sua viscera traxittractaque calcavit calcataque rupit et illiscrura quoque inpediit et inani concidit alvo.Nec te pugnantem tua, Cyllare, forma redemit,si modo naturae formam concedimus illi:barba erat incipiens, barbae color aureus, aureaex umeris medios coma dependebat in armos.Gratus in ore vigor; cervix umerique manusquepectoraque artificum laudatis proxima signis,et quacumque vir est; nec equi mendosa sub illodeteriorque viro facies: da colla caputque,Castore dignus erit; sic tergum sessile, sic suntpectora celsa toris. Totus pice nigrior atra;candida cauda tamen, color est quoque cruribus albus.Multae illum petiere sua de gente, sed unaabstulit Hylonome, qua nulla decentior intersemiferos altis habitavit femina silvis.Haec et blanditiis et amando et amare fatendoCyllaron una tenet; cultus quoque, quantus in illisesse potest membris, ut sit coma pectine levis,ut modo rore maris, modo se violave rosaveinplicet, interdum candentia lilia gestet,bisque die lapsis Pagasaeae vertice silvaefontibus ora lavet, bis flumine corpora tingat,nec nisi quae deceant electarumque ferarumaut umero aut lateri praetendat vellera laevo.Par amor est illis: errant in montibus una,antra simul subeunt; et tum Lapitheia tectaintrarant pariter, pariter fera bella gerebant.Auctor in incerto est: iaculum de parte sinistravenit et inferius qua collo pectora subsunt,Cyllare, te fixit; parvo cor vulnere laesumcorpore cum toto post tela educta refrixit.Protinus Hylonome morientes excipit artusinpositaque manu vulnus fovet oraque ad oraadmovet atque animae fugienti obsistere temptat.Ut videt exstinctum, dictis, quae clamor ad auresarcuit ire meas, telo, quod inhaeserat illi,incubuit moriensque suum conplexa maritum est.Ante oculos stat et ille meos, qui sena leonumvinxerat inter se conexis vellera nodis,Phaeocomes, hominemque simul protectus equumque.Codice qui misso, quem vix iuga bina moverent,Tectaphon Oleniden a summo vertice fregit.fracta volubilitas capitis latissima, perque osperque cavas nares oculosque auresque cerebrummolle fluit veluti concretum vimine quernolac solet, utve liquor rari sub pondere cribrimanat et exprimitur per densa foramina spissus.Ast ego, dum parat hic armis nudare iacentem,(scit tuus hoc genitor) gladium spoliantis in imailia demisi. Chthonius quoque Teleboasqueense iacent nostro: ramum prior ille bifurcumgesserat, hic iaculum; iaculo mihi vulnera fecit:signa vides! adparet adhuc vetus inde cicatrix.Tunc ego debueram capienda ad Pergama mitti,tum poteram magni, si non superare, morariHectoris arma meis! Illo sed tempore nullus,aut puer Hector erat, nunc me mea deficit aetas.Quid tibi victorem gemini Periphanta Pyraethi,Ampyca quid referam, qui quadrupedantis Echeclifixit in adverso cornum sine cuspide vultu?Vecte Pelethronium Macareus in pectus adactostravit Erigdupum, memini et venabula condiinguine Nesseis manibus coniecta Cymeli.Nec tu credideris tantum cecinisse futuraAmpyciden Mopsum: Mopso iaculante biformisaccubuit frustraque loqui temptavit Hoditesad mentum lingua mentoque ad guttura fixo.Quinque neci Caeneus dederat, Styphelumque BromumqueAntimachumque Elymumque securiferumque Pyraechmen:vulnera non memini, numerum nomenque notavi.Provolat Emathii spoliis armatus Alesi,quem dederat leto, membris et corpore Latreusmaximus: huic aetas inter iuvenemque senemque,vis iuvenalis erat, variabant tempora cani.Qui clipeo gladioque Macedoniaque sarisaconspicuus faciemque obversus in agmen utrumquearmaque concussit certumque equitavit in orbemverbaque tot fudit vacuas animosus in auras:“Et te, Caeni, feram? Nam tu mihi femina semper,tu mihi Caenis eris. Nec te natalis origocommonuit, mentemque subit, quo praemia factoquaque viri falsam speciem mercede parasti?Quid sis nata, vide, vel quid sis passa, columque,i, cape cum calathis et stamina pollice torque:bella relinque viris.” Iactanti talia Caeneusextentum cursu missa latus eruit hasta,qua vir equo commissus erat. Furit ille dolorenudaque Phyllei iuvenis ferit ora sarisa.Non secus haec resilit, quam tecti a culmine grando,aut siquis parvo feriat cava tympana saxo.Comminus adgreditur laterique recondere duroluctatur gladium: gladio loca pervia non sunt.“Haud tamen effugies! medio iugulaberis ense,quandoquidem mucro est hebes” inquit et in latus ensemobliquat longaque amplectitur ilia dextra.Plaga facit gemitus in corpore marmoris icti,fractaque dissiluit percusso lammina callo.Ut satis inlaesos miranti praebuit artus,“nunc age,” ait Caeneus, “nostro tua corpora ferrotemptemus!” capuloque tenus demisit in armosensem fatiferum caecumque in viscera movitversavitque manu vulnusque in vulnere fecit.Ecce ruunt vasto rabidi clamore bimembrestelaque in hunc omnes unum mittuntque feruntque.Tela retusa cadunt: manet inperfossus ab omniinque cruentatus Caeneus Elateius ictu.Fecerat attonitos nova res. “Heu dedecus ingens!”Monychus exclamat, “populus superamur ab unovixque viro: quamquam ille vir est, nos segnibus actisquod fuit ille, sumus! Quid membra inmania prosunt?Quid geminae vires et quod fortissima rerumin nobis duplex natura animalia iunxit?Nec nos matre dea, nec nos Ixione natosesse reor, qui tantus erat, Iunonis ut altaespem caperet: nos semimari superamur ab hoste!Saxa trabesque super totosque involvite montesvivacemque animam missis elidite silvis!silva premat fauces, et erit pro vulnere pondus.”Dixit et insanis deiectam viribus austriforte trabem nactus validum coniecit in hostemexemplumque fuit, parvoque in tempore nudusarboris Othrys erat, nec habebat Pelion umbras.Obrutus inmani tumulo sub pondere Caeneusaestuat arboreo congestaque robora durisfert umeris. Sed enim postquam super ora caputquecrevit onus neque habet, quas ducat, spiritus auras,deficit interdum, modo se super aera frustratollere conatur iactasque evolvere silvas,interdumque movet, veluti, quam cernimus, ecce,ardua si terrae quatiatur motibus Ide.Exitus in dubio est: alii sub inania corpusTartara detrusum silvarum mole ferebant;abnuit Ampycides medioque ex aggere fulvisvidit avem pennis liquidas exire sub auras,quae mihi tum primum, tunc est conspecta supremum.Hanc ubi lustrantem leni sua castra volatuMopsus et ingenti circum clangore sonantemadspexit pariterque animis oculisque secutus“o salve” dixit, “Lapithaeae gloria gentis,maxime vir quondam, sed nunc avis unica, Caeneu!”Credita res auctore suo est: dolor addidit iram,oppressumque aegre tulimus tot ab hostibus unum;nec prius abstitimus ferro exercere dolorem,quam data pars leto, partem fuga noxque removit.”Haec inter Lapithas et semihomines Centaurosproelia Tlepolemus Pylio referente dolorempraeteriti Alcidae tacito non pertulit oreatque ait: “Herculeae mirum est oblivia laudisacta tibi, senior! Certe mihi saepe referrenubigenas domitos a se pater esse solebat.”Tristis ad haec Pylius: “Quid me meminisse malorumcogis et obductos oculis rescindere luctusinque tuum genitorem odium offensasque fateri?Ille quidem maiora fide, di! gessit et orbeminplevit meritis, quod mallem posse negare:sed neque Deiphobum nec Polydamanta nec ipsumHectora laudamus—quis enim laudaverit hostem?Ille tuus genitor Messenia moenia quondamstravit et inmeritas urbes Elimque Pylumquediruit inque meos ferrum flammamque penatisinpulit, utque alios taceam, quos ille peremit,bis sex Nelidae fuimus, conspecta iuventus:bis sex Herculeis ceciderunt me minus unoviribus; atque alios vinci potuisse ferendum est:mira Periclymeni mors est, cui posse figurassumere, quas vellet, rursusque reponere sumptasNeptunus dederat, Nelei sanguinis auctor.Hic ubi nequiquam est formas variatus in omnes,vertitur in faciem volucris, quae fulmina curvisferre solet pedibus divum gratissima regi;Viribus usus avis pennis rostroque reduncohamatisque viri laniaverat unguibus ora:tendit in hunc nimium certos Tirynthius arcusatque inter nubes sublimia membra ferentempendentemque ferit, lateri qua iungitur ala;nec grave vulnus erat sed rupti vulnere nervideficiunt motumque negant viresque volandi.Decidit in terram, non concipientibus aurasinfirmis pennis, et qua levis haeserat alae,corporis adfixi pressa est gravitate sagittaperque latus summum iugulo est exacta sinistro.Nunc videor debere tui praeconia rebusHerculis, o Rhodiae rector pulcherrime classis?Nec tamen ulterius, quam fortia facta silendoulciscor fratres: solida est mihi gratia tecum.”Haec postquam dulci Neleius edidit ore,a sermone senis repetito munere Bacchisurrexere toris: nox est data cetera somno.At deus, aequoreas qui cuspide temperat undas,in volucrem corpus nati Phaethontida versummente dolet patria saevumque perosus Achillemexercet memores plus quam civiliter iras,iamque fere tracto duo per quinquennia bellotalibus intonsum conpellat Sminthea dictis:“O mihi de fratris longe gratissime natis,inrita qui mecum posuisti moenia Troiae,ecquid, ubi has iamiam casuras adspicis arces,ingemis? Aut ecquid tot defendentia murosmilia caesa doles? Ecquid, ne persequar omnes,Hectoris umbra subit circum sua Pergama tracti?cum tamen ille ferox belloque cruentior ipsovivit adhuc, operis nostri populator, Achilles.Det mihi se! faxo, triplici quid cuspide possim,sentiat; at quoniam concurrere comminus hostinon datur, occulta necopinum perde sagitta!”Adnuit atque animo pariter patruique suoqueDelius indulgens nebula velatus in agmenpervenit Iliacum mediaque in caede virorumrara per ignotos spargentem cernit Achivostela Parim fassusque deum “Quid spicula perdissanguine plebis?” ait. “Siqua est tibi cura tuorum,vertere in Aeaciden caesosque ulciscere fratres!”Dixit et ostendens sternentem Troica ferrocorpora Peliden, arcus obvertit in illumcertaque letifera direxit spicula dextra.Quod Priamus gaudere senex post Hectora posset,hoc fuit: ille igitur tantorum victor, Achille,victus es a timido Graiae raptore maritae!At si femineo fuerat tibi Marte cadendum,Thermodontiaca malles cecidisse bipenni!Iam timor ille Phrygum, decus et tutela Pelasginominis, Aeacides, caput insuperabile bello,arserat: armarat deus idem idemque cremabat;iam cinis est, et de tam magno restat Achillenescio quid parvam, quod non bene conpleat urnam:at vivit totum quae gloria conpleat orbem!Haec illi mensura viro respondet, et hac estpar sibi Pelides nec inania Tartara sentit.Ipse etiam, ut, cuius fuerit, cognoscere possesbella movet clipeus, deque armis arma feruntur.Non ea Tydides, non audet Oileos Aiax,non minor Atrides, non bello maior et aevoposcere, non alii: solis Telamone creatoLaerteque fuit tantae fiducia laudis.A se Tantalides onus invidiamque removitArgolicosque duces mediis considere castrisiussit et arbitrium litis traiecit in omnes.
Consedere duces, et vulgi stante coronasurgit ad hos clipei dominus septemplicis Aiax,utque erat impatiens irae, Sigeia torvolitora respexit classemque in litore vultuintendensque manus “agimus, pro Iuppiter!” inquit“ante rates causam, et mecum confertur Ulixes!At non Hectoreis dubitavit cedere flammis,quas ego sustinui, quas hac a classe fugavi.Tutius est igitur fictis contendere verbis,quam pugnare manu! Sed nec mihi dicere promptum,nec facere est isti: quantumque ego Marte ferociquantum acie valeo, tantum valet iste loquendo.Nec memoranda tamen vobis mea facta, Pelasgi,esse reor: vidistis enim. Sua narret Ulixes,quae sine teste gerit, quorum nox conscia sola est.Praemia magna peto, fateor; sed demit honoremaemulus: Aiaci non est tenuisse superbum,sit licet hoc ingens, quidquid speravit Ulixes.Iste tulit pretium iam nunc temptaminis huius,quod, cum victus erit, mecum certasse feretur.Atque ego, si virtus in me dubitabilis esset,nobilitate potens essem, Telamone creatus,moenia qui forti Troiana sub Hercule cepitlitoraque intravit Pagasaea Colcha carina.Aeacus huic pater est, qui iura silentibus illicreddit, ubi Aeoliden saxum grave Sisyphon urget.Aeacon agnoscit summus prolemque fateturIuppiter esse suam: sic a Iove tertius Aiax.Nec tamen haec series in causam prosit, Achivi,si mihi cum magno non est communis Achille:frater erat, fraterna peto! Quid sanguine cretusSisyphio furtisque et fraude simillimus illiinseris Aeacidis alienae nomina gentis?An quod in arma prior nulloque sub indice veni,arma neganda mihi, potiorque videbitur ille,ultima qui cepit detrectavitque furoremilitiam ficto, donec sollertior istoet sibi inutilior timidi commenta retexitNaupliades animi vitataque traxit ad arma?Optima num sumat, quia sumere noluit ulla:nos inhonorati et donis patruelibus orbi,obtulimus quia nos ad prima pericula, simus?Atque utinam aut verus furor ille, aut creditus esset,nec comes hic Phrygias umquam venisset ad arceshortator scelerum. Non te, Poeantia proles,expositum Lemnos nostro cum crimine haberet!Qui nunc, ut memorant, silvestribus abditus antrissaxa moves gemitu Laertiadaeque precarisquae meruit: quae, si di sunt, non vana precaris!Et nunc ille eadem nobis iuratus in arma,heu! pars una ducum, quo successore sagittaeHerculis utuntur, fractus morboque famequevelaturque aliturque avibus, volucresque petendodebita Troianis exercet spicula fatis.Ille tamen vivit, quia non comitavit Ulixen;mallet et infelix Palamedes esse relictus:viveret aut certe letum sine crimine haberet!Quem male convicti nimium memor iste furorisprodere rem Danaam finxit fictumque probavitcrimen et ostendit, quod iam praefoderat, aurum.Ergo aut exsilio vires subduxit Achivis,aut nece: sic pugnat, sic est metuendus Ulixes.Qui licet eloquio fidum quoque Nestora vincat,haud tamen efficiet, desertum ut Nestora crimenesse rear nullum. Qui cum imploraret Ulixemvulnere tardus equi fessusque senilibus annis,proditus a socio est. Non haec mihi crimina fingiscit bene Tydides, qui nomine saepe vocatumcorripuit trepidoque fugam exprobravit amico.Adspiciunt oculis superi mortalia iustis!En eget auxilio, qui non tulit, utque reliquit,sic linquendus erat: legem sibi dixerat ipse.Conclamat socios: adsum videoque trementempallentemque metu et metuentem morte futura;opposui molem clipei texique iacentemservavique animam (minimum est hic laudis) inertem.Si perstas certare, locum redeamus in illum:redde hostem vulnusque tuum solitumque timorempost clipeumque late et mecum contende sub illo!At postquam eripui, cui standi vulnera viresnon dederant, nullo tardatus vulnere fugit.Hector adest secumque deos in proelia ducit,quaque ruit, non tu tantum terreris, Ulixe,sed fortes etiam: tantum trahit ille timoris.Hunc ego sanguineae successu caedis ovantememinus ingenti resupinum pondere fudi,hunc ego poscentem, cum quo concurreret, unussustinui, sortemque meam vovistis, Achivi,et vestrae valuere preces! Si quaeritis huiusfortunam pugnae, non sum superatus ab illo.Ecce ferunt Troes ferrumque ignesque Iovemquein Danaas classes: ubi nunc facundus Ulixes?Nempe ego mille meo protexi pectore puppes,spem vestri reditus: date pro tot navibus arma!Quod si vera licet mihi dicere, quaeritur istis,quam mihi, maior honos, coniunctaque gloria nostra est,atque Aiax armis, non Aiaci arma petuntur.Conferat his Ithacus Rhesum imbellemque DolonaPriamidenque Helenum rapta cum Pallade captum:luce nihil gestum est, nihil est Diomede remoto.Si semel ista datis meritis tam vilibus arma,dividite, et pars sit maior Diomedis in illis!Quo tamen haec Ithaco, qui clam, qui semper inermisrem gerit et furtis incautum decipit hostem?Ipse nitor galeae claro radiantis ab auroinsidias prodet manifestabitque latentem.Sed neque Dulichius sub Achillis casside vertexpondera tanta feret, nec non onerosa gravisquePelias hasta potest imbellibus esse lacertis,nec clipeus vasti concretus imagine mundiconveniet timidae nataeque ad furta sinistrae:debilitaturum quid te petis, Improbe, munus?Quod tibi si populi donaverit error Achivi,cur spolieris, erit, non cur metuaris ab hoste,et fuga, qua sola cunctos, timidissime, vincis,tarda futura tibi est gestamina tanta trahenti.Adde quod iste tuus, tam raro proelia passus,integer est clipeus: nostro, qui tela ferendomille patet plagis, novus est successor habendus.Denique (quid verbis opus est?) spectemur agendo!Arma viri fortis medios mittantur in hostes:inde iubete peti et referentem ornate relatis?”Finierat Telamone satus vulgique secutumultima murmur erat, donec Laertius herosadstitit atque oculos paulum tellure moratossustulit ad proceres exspectatoque resolvitora sono; neque abest facundis gratia dictis.“Si mea cum vestris valuissent vota, Pelasgi,non foret ambiguus tanti certaminis heres,tuque tuis armis, nos te poteremur, Achille.Quem quoniam non aequa mihi vobisque negaruntfata” (manuque simul veluti lacrimantia tersitlumina), “quis magno melius succedit Achilli,quam per quem magnus Danais successit Achilles?Huic modo ne prosit, quod, uti est, hebes esse videtur,neve mihi noceat, quod vobis semper, Achivi,profuit ingenium, meaque haec facundia, siqua est,quae nunc pro domino, pro vobis saepe locuta est,invidia careat, bona nec sua quisque recuset.Nam genus et proavos et quae non fecimus ipsi,vix ea nostra voco; sed enim quia rettulit Aiaxesse Iovis pronepos, nostri quoque sanguinis auctorIuppiter est, totidemque gradus distamus ab illo.Nam mihi Laertes pater est, Arcesius illi,Iuppiter huic, neque in his quisquam damnatus et exsul.Est quoque per matrem Cyllenius addita nobisaltera nobilitas: deus est in utroque parente.Sed neque materno quod sum generosior ortu,nec mihi quod pater est fraterni sanguinis insons,proposita arma peto: meritis expendite causam,dummodo, quod fratres Telamon Peleusque fuerunt,Aiacis meritum non sit nec sanguinis ordo,sed virtutis honor spoliis quaeratur in istis!Aut si proximitas primusque requiritur heres,est genitor Peleus, est Pyrrhus filius illi.Quis locus Aiaci? Phthiam haec Scyrumve ferantur!Nec minus est isto Teucer patruelis Achilli:num petit ille tamen? num si petat, auferat illa?Ergo operum quoniam nudum certamen habetur:plura quidem feci, quam quae comprendere dictisin promptu mihi sit; rerum tamen ordine ducar.Praescia venturi genetrix Nereia letidissimulat cultu natum, et deceperat omnes,in quibus Aiacem, sumptae fallacia vestis.Arma ego femineis animum motura virilemmercibus inserui, neque adhuc proiecerat herosvirgineos habitus, cum parmam hastamque tenenti“nate dea,” dixi “tibi se peritura reservantPergama! quid dubitas ingentem evertere Troiam?”iniecique manum fortemque ad fortia misi.Ergo opera illius mea sunt: ego Telephon hastapugnantem domui, victum orantemque refeci;quod Thebae cecidere, meum est, me credite Lesbon,me Tenedon Chrysenque et Cillan, Apollinis urbes,et Scyrum cepisse, mea concussa putateprocubuisse solo Lyrnesia moenia dextra,utque alias taceam, qui saevum perdere possetHectora, nempe dedi: per me iacet inclitus Hector.Illis haec armis, quibus est inventus Achilles,arma peto: vivo dederam, post fata reposco. —Ut dolor unius Danaos pervenit ad omnesAulidaque Euboicam complerunt mille carinae,exspectata diu, nulla aut contraria classiflamina erant, duraeque iubent Agamemnona sortesinmeritam saevae natam mactare Dianae.Denegat hoc genitor divisque irascitur ipsisatque in rege tamen pater est. Ego mite parentisingenium verbis ad publica commoda verti.Nunc equidem (fateor, fassoque ignoscat Atrides!)difficilem tenui sub iniquo iudice causam.Hunc tamen utilitas populi fraterque datiquesumma movet sceptri, laudem ut cum sanguine penset.Mittor et ad matrem, quae non hortanda, sed astudecipienda fuit: quo si Telamonius isset,orba suis essent etiamnum lintea ventis.Mittor et Iliacas audax orator ad arces,visaque et intrata est altae mihi curia Troiae(plenaque adhuc erat illa viris), interritus egi,quam mihi mandarat communis Graecia causam,accusoque Parim praedamque Helenamque reposcoet moveo Priamum Priamoque Antenora iunctum.At Paris et fratres et qui rapuere sub illo,ni tenuere manus (scis hoc, Menelae) nefandas,primaque lux nostri tecum fuit illa pericli.Longa referre mora est, quae consilioque manuqueutiliter feci spatiosi tempore belli.Post acies primas urbis se moenibus hostescontinuere diu, nec aperti copia Martisulla fuit: decimo demum pugnavimus anno.Quid facis interea, qui nil nisi proelia, nosti?Quis tuus usus erat? Nam si mea facta requiris,hostibus insidior, fossas munimine cingo,consolor socios, ut longi taedia bellimente ferant placida, doceo, quo simus alendiarmandique modo, mittor, quo postulat usus.Ecce Iovis monitu, deceptus imagine somni,rex iubet incepti curam dimittere belli.Ille potest auctore suam defendere vocem:non sinat hoc Aiax delendaque Pergama poscat,quodque potest, pugnet! Cur non remoratur ituros?Cur non arma capit? det, quod vaga turba sequatur!Non erat hoc nimium numquam nisi magna loquenti.Quid quod et ipse fugit? Vidi, puduitque videre,cum tu terga dares inhonestaque vela parares.Nec mora, “quid facitis? quae vos dementia” dixi“concitat, o socii? captam dimittite Troiam!Quidve domum fertis decimo, nisi dedecus, anno?”Talibus atque aliis, in quae dolor ipse disertumfecerat, aversos profuga de classe reduxi.Convocat Atrides socios terrore paventes;nec Telamoniades etiam nunc hiscere quicquamaudet, at ausus erat reges incessere dictisThersites etiam, per me haud impune protervus!Erigor et trepidos cives exhortor in hostemamissamque mea virtutem voce reposco.Tempore ab hoc, quodcumque potest fecisse viderifortiter iste, meum est, qui dantem terga retraxi.Denique de Danais quis te laudatve petitve?At sua Tydides mecum communicat acta,me probat et socio semper confidit Ulixe.Est aliquid, de tot Graiorum milibus unuma Diomede legi (nec me sors ire iubebat !),si tamen et spreto noctisque hostisque pericloausum eadem, quae nos, Phrygia de gente Dolonainterimo, non ante tamen, quam cuncta coegiprodere, et edidici, quid perfida Troia pararet.Omnia cognoram, nec, quod specularer, habebam,et iam promissa poteram cum laude reverti.Haud contentus eo petii tentoria Rhesiinque suis ipsum castris comitesque peremiatque ita captivo victor votisque potitusingredior curru laetos imitante triumphos;cuius equos pretium pro nocte poposcerat hostis,arma negate mihi, fueritque benignior Aiax!Quid Lycii referam Sarpedonis agmina ferrodevastata meo? Cum multo sanguine fudiCoeranon Iphitiden et Alastoraque ChromiumqueAlcandrumque Haliumque Noemonaque Prytanimque,exitioque dedi cum Chersidamante Thoonaet Charopem fatisque inmitibus Ennomon actumquique minus celebres nostra sub moenibus urbisprocubuere manu. Sunt et mihi vulnera, cives,ipso pulchra loco; nec vanis credite verbis:adspicite en!” vestemque manu deduxit et “haec suntpectora semper” ait “vestris exercita rebus.At nil impendit per tot Telamonius annossanguinis in socios et habet sine vulnere corpus!Quid tamen hoc refert, si se pro classe Pelasgaarma tulisse refert contra Troasque Iovemque?Confiteorque, tulit (neque enim benefacta malignedetractare meum est), sed ne communia solusoccupet atque aliquem vobis quoque reddat honorem,reppulit Actorides sub imagine tutus AchillisTroas ab arsuris cum defensore carinis.Ausum etiam Hectoreis solum concurrere telisse putat, oblitus regisque ducumque meique,nonus in officio et praelatus munere sortis.Sed tamen eventus vestrae, fortissime, pugnaequis fuit? Hector abit violatus vulnere nullo!Me miserum, quanto cogor meminisse doloretemporis illius, quo Graium murus, Achillesprocubuit! Nec me lacrimae luctusque timorquetardarunt, quin corpus humo sublime referrem.His umeris, his, inquam, umeris ego corpus Achillis.et simul arma tuli, quae nunc quoque ferre laboro!Sunt mihi, quae valeant in talia pondera, vires,est animus certe vestros sensurus honores.Scilicet idcirco pro nato caerula materambitiosa suo fuit, ut caelestia dona,artis opus tantae, rudis et sine pectore milesindueret? neque enim clipei caelamina novit,Oceanum et terras cumque alto sidera caeloPleiadasque hyadasque inmunemque aequoris arctondiversasque urbes nitidumque Orionis ensem:postulat, ut capiat, quae non intelligit, arma!Quid quod me duri fugientem munera belliarguit incepto serum accessisse labori,nec se magnanimo maledicere sentit Achilli?Si simulasse vocas crimen, simulavimus ambo;si mora pro culpa est, ego sum maturior illo.Me pia detinuit coniunx, pia mater Achillem,primaque sunt illis data tempora, cetera vobis.Haud timeo, si iam nequeam defendere, crimencum tanto commune viro: deprensus Ulixisingenio tamen ille, at non Aiacis Ulixes!Neve in me stolidae convicia fundere linguaeadmiremur eum, vobis quoque digna pudoreobicit. An falso Palameden crimine turpe estaccusasse mihi, vobis damnasse decorum?Sed neque Naupliades facinus defendere tantumtamque patens valuit, nec vos audistis in illocrimina: vidistis, pretioque obiecta patebant.Nec Poeantiaden quod habet Vulcania Lemnos,esse reus merui: factum defendite vestrum,consensistis enim. Nec me suasisse negabo,ut se subtraheret bellique viaeque laboritemptaretque feros requie finire dolores.Paruit et vivit! Non haec sententia tantumfida, sed et felix, cum sit satis esse fidelem.Quem quoniam vates delenda ad Pergama poscunt,ne mandate mihi: melius Telamonius ibiteloquioque virum morbis iraque furentemmolliet aut aliqua producet callidus arte.Ante retro Simois fluet et sine frondibus Idestabit et auxilium promittet Achaia Troiae,quam, cessante meo pro vestris pectore rebus,Aiacis stolidi Danais sollertia prosit!Sis licet infestus sociis regique mihique,dure Philoctete, licet exsecrere meumquedevoveas sine fine caput cupiasque dolentime tibi forte dari nostrumque haurire cruorem,utque tui mihi, sic fiat tibi copia nostri:te tamen adgrediar mecumque reducere nitar,tamque tuis potiar (faveat Fortuna!) sagittis,quam sum Dardanio, quem cepi, vate potitus,quam responsa deum Troianaque fata retexi,quam rapui Phrygiae signum penetrale Minervaehostibus e mediis. Et se mihi comparat Aiax?Nempe capi Troiam prohibebant fata sine illo:fortis ubi est Aiax? Ubi sunt ingentia magniverba viri? Cur hic metuis? cur audet Ulixesire per excubias et se committere noctiperque feros enses non tantum moenia Troum,verum etiam summas arces intrare suaqueeripere aede deam raptamque adferre per hostes?Quae nisi fecissem, frustra Telamone creatusgestasset laeva taurorum tergora septem.Illa nocte mihi Troiae victoria parta est,Pergama tunc vici, cum vinci posse coegi!Desine Tydiden vultuque et murmure nobisostentare meum: pars est sua laudis in illo.Nec tu, cum socia clipeum pro classe tenebas,solus eras: tibi turba comes, mihi contigit unus.Qui nisi pugnacem sciret sapiente minoremesse nec indomitae deberi praemia dextrae,ipse quoque haec peteret, peteret moderatior AiaxEurypylusque ferox claroque Andraemone natus,nec minus Idomeneus patriaque creatus eademMeriones, peteret maioris frater Atridae:quippe manu fortes nec sunt tibi Marte secundi,consiliis cessere meis. Tibi dextera belloutilis: ingenium est, quod eget moderamine nostro;tu vires sine mente geris, mihi cura futuri;tu pugnare potes, pugnandi tempora mecumeligit Atrides; tu tantum corpore prodes,nos animo; quantoque ratem qui temperat, anteitremigis officium, quanto dux milite maior,tantum ego te supero; nec non in corpore nostropectora sunt potiora manu: vigor omnis in illis.At vos, o proceres, vigili date praemia vestro,proque tot annorum cura, quibus anxius egi,hunc titulum meritis pensandum reddite nostris.Iam labor in fine est: obstantia fata removialtaque posse capi faciendo Pergama cepi.Per spes nunc socias casuraque moenia Troumperque deos oro, quos hosti nuper ademi,per siquid superest, quod sit sapienter agendum,siquid adhuc audax ex praecipitique petendum est,si Troiae fatis aliquid restare putatis,este mei memores! Aut si mihi non datis arma,huic date!” — et ostendit signum fatale Minervae.Mota manus procerum est, et quid facundia posset,re patuit, fortisque viri tulit arma disertus.Hectora qui solus, qui ferrum ignesque Iovemquesustinuit totiens, unam non sustinet iram,invictumque virum vicit dolor: arripit ensemet “meus hic certe est! an et hunc sibi poscit Ulixes?Hoc” ait “utendum est in me mihi, quique cruoresaepe Phrygum maduit, domini nunc caede madebit,ne quisquam Aiacem possit superare nisi Aiax.”Dixit et in pectus tum demum vulnera passum,qua patuit ferro, letalem condidit ensem.Nec valuere manus infixum educere telum:expulit ipse cruor, rubefactaque sanguine telluspurpureum viridi genuit de caespite florem,qui prius Oebalio fuerat de vulnere natus;littera communis mediis pueroque viroqueincripta est foliis, haec nominis, illa querellae.Victor ad Hypsipyles patriam clarique Thoantiset veterum terras infames caede virorumvela dat, ut referat Tirynthia tela, sagittas.Quae postquam ad Graios, domino comitante, revexit,imposita estque fero tandem manus ultima bello,Troia simul Priamusque cadunt: Priameia coniunxperdidit infelix hominis post omnia formamexternasque novo latratu terruit auras,longus in angustum qua clauditur Hellespontus.Ilion ardebat, neque adhuc consederat ignis,exiguumque senis Priami Iovis ara cruoremcombiberat tracta atque comis antistita Phoebinon profecturas tendebat ad aethera palmas.Dardanidas matres patriorum signa deorum,dum licet, amplexas succensaque templa tenentesinvidiosa trahunt victores praemia Grai.Mittitur Astyanax illis de turribus, undepugnantem pro se proavitaque regna tuentemsaepe videre patrem monstratum a matre solebat.Iamque viam suadet boreas, flatuque secundocarbasa mota sonant, iubet uti navita ventis.“Troia, vale! rapimur” clamant, dant oscula terraeTroades et patriae fumantia tecta relinquunt.Ultima conscendit classem (miserabile visu!)in mediis Hecube natorum inventa sepulcris:prensantem tumulos atque ossibus oscula dantemDulichiae traxere manus, tamen unius hausitinque sinu cineres secum tulit Hectoris haustos;Hectoris in tumulo canum de vertice crinem,inferias inopes, crinem lacrimasque reliquit.Est, ubi Troia fuit, Phrygiae contraria tellus,Bistoniis habitata viris: Polymestoris illicregia dives erat, cui te commisit alendumclam, Polydore, pater Phrygiisque removit ab armis,consilium sapiens, sceleris nisi praemia magnasadiecisset opes, animi inritamen avari.Ut cecidit fortuna Phrygum, capit impius ensemrex Thracum iuguloque sui demisit alumniet, tamquam tolli cum corpore crimina possent,exanimem scopulo subiectas misit in undas.Litore Threicio classem religarat Atrides,dum mare pacatum, dum ventus amicior esset.Hic subito, quantus cum viveret esse solebat,exit humo late rupta similisque minantitemporis illius vultum referebat Achilles,quo ferus iniustum petiit Agamemnona ferro,“inmemores” que “mei disceditis” inquit “Achivi,obrutaque est mecum virtutis gratia nostrae?Ne facite! utque meum non sit sine honore sepulcrum,placet Achilleos mactata Polyxena manes!”Dixit, et inmiti sociis parentibus umbrae,rapta sinu matris, quam iam prope sola fovebat,fortis et infelix et plus quam femina virgoducitur ad tumulum diroque fit hostia busto.Quae memor ipsa sui, postquam crudelibus arisadmota est sensitque sibi fera sacra parari,utque Neoptolemum stantem ferrumque tenentemutque suo vidit figentem lumina vultu,utere iamdudum generoso sanguine!” dixit,“nulla mora est: aut tu iugulo vel pectore telumconde meo! (iugulumque simul pectusque retexit)scilicet haud ulli servire Polyxena vellem.haud per tale sacrum numen placabitis ullum!Mors tantum vellem matrem mea fallere posset!Mater obest minuitque necis mihi gaudia, quamvisnon mea mors illi, verum sua vita gemenda est.Vos modo, ne Stygios adeam non libera manes,ite procul, si iusta peto, tactuque virilesvirgineo removete manus! Acceptior illi,quisquis is est, quem caede mea placare paratis,liber erit sanguis. Siquos tamen ultima nostriverba movent oris (Priami vos filia regis,nunc captiva rogat), genetrici corpus inemptumreddite, neve auro redimat ius triste sepulcri,sed lacrimis! Tunc, cum poterat, redimebat et auro.”Dixerat, at populus lacrimas, quas illa tenebat,non tenet; ipse etiam flens invitusque sacerdospraebita coniecto rupit praecordia ferro.Illa super terram defecto poplite labenspertulit intrepidos ad fata novissima vultus.Tunc quoque cura fuit partes velare tegendas,cum caderet, castique decus servare pudoris.Troades excipiunt deploratosque recensentPriamidas et quid dederit domus una cruoris,teque gemunt, virgo, teque, o modo regia coniunx,regia dicta parens, Asiae florentis imago,nunc etiam praedae mala sors, quam victor Ulixesesse suam nollet, nisi quod tamen Hectora partuedideras: dominum matri vix repperit Hector!Quae corpus complexa animae tam fortis inane,quas totiens patriae dederat natisque viroque,huic quoque dat lacrimas lacrimas in vulnera funditosculaque ore tegit consuetaque pectora plangitcanitiemque suam concreto in sanguine verrensplura quidem, sed et haec laniato pectore dixit:“Nata, tuae (quid enim superest?) dolor ultime matris,nata, iaces, videoque tuum, mea vulnera, pectus,et ne perdiderim quemquam sine caede meorum,tu quoque vulnus habes! At te, quia femina, rebara ferro tutam: cecidisti et femina ferro,totque tuos idem fratres, te perdidit idem,exitium Troiae nostrique orbator, Achilles.At postquam cecidit Paridis Phoebique sagittis,“nunc certe,” dixi, “non est metuendus Achilles!rsquo;Nunc quoque mi metuendus erat: cinis ipse sepultiin genus hoc saevit, tumulo quoque sensimus hostem.Aeacidae fecunda fui! Iacet Ilion ingens,eventuque gravi finita est publica clades, —sed finita tamen; soli mihi Pergama restant,in cursuque meus dolor est: modo maxima rerum,tot generis natisque potens nuribusque viroque,nunc trahor exul, inops, tumulis avulsa meorum,Penelopae munus; quae me data pensa trahentemmatribus ostendens Ithacis “haec Hectoris illa estclara parens, haec est” dicet “Priameia coniunx!”Postque tot amissos tu nunc, quae sola levabasmaternos luctus, hostilia busta piasti!Inferias hosti peperi! Quo ferrea resto?Quidve moror? Quo me servas, annosa senectus?Quo, di crudeles, nisi uti nova funera cernam,vivacem differtis anum? Quis posse putaretfelicem Priamum post diruta Pergama dici?Felix morte sua est, nec te, mea nata, peremptamadspicit et vitam pariter regnumque reliquit.At, puto, funeribus dotabere, regia virgo,condeturque tuum monumentis corpus avitis.Non haec est fortuna domus: tibi munera matriscontingent fletus peregrinaeque haustus harenae!Omnia perdidimus: superest, cur vivere tempusin breve sustineam, proles gratissima matri,nunc solus, quondam minimus de stirpe virili,has datus Ismario regi Polydorus in oras.Quid moror interea crudelia vulnera lymphisabluere et sparsos inmiti sanguine vultus?”Dixit et ad litus passu processit anili,albentes lacerata comas. “Date, Troades, urnam”dixerat infelix, liquidas hauriret ut undas:adspicit eiectum Polydori in litore corpusfactaque Threiciis ingentia vulnera telis!Troades exclamant: obmutuit illa dolore,et pariter vocem lacrimasque introrsus obortasdevorat ipse dolor, duroque simillima saxotorpet et adversa figit modo lumina terra,interdum torvos sustollit ad aethera vultus,nunc positi spectat vultum, nunc vulnera nativulnera praecipue, seque armat et instruit iram.”Qua simul exarsit, tamquam regina maneret,ulcisci statuit poenaeque in imagine tota est,utque furit catulo lactente orbata leaenasignaque nacta pedum sequitur, quem non videt, hostem,sic Hecube, postquam cum luctu miscuit iram,non oblita animorum, annorum oblita suorum,vadit ad artificem dirae, Polymestora, caedisconloquiumque petit: nam se monstrare relictumvelle latens illi, quod nato redderet, aurum.Credidit Odrysius praedaeque adsuetus amorein secreta venit. Tum blando callidus ore“tolle moras, Hecube,” dixit, “da munera nato!Omne fore illius quod das, quod et ante dedisti,per superos iuro.” Spectat truculenta loquentemfalsaque iurantem tumidaque exaestuat iraatque ita correpto captivarum agmina matruminvocat et digitos in perfida lumina conditexpellitque genis oculos (facit ira nocentem)immergitque manus, foedataque sanguine sontinon lumen (neque enim superest), loca luminis haurit.Clade sui Thracum gens inritata tyranniTroada telorum lapidumque incessere iactucoepit. At haec missum rauco cum murmure saxummorsibus insequitur, rictuque in verba paratolatravit, conata loqui: locus exstat et ex renomen habet, veterumque diu memor illa malorumtum quoque Sithonios ululavit maesta per agros.illius Troasque suos hostesque Pelasgos,illius fortuna deos quoque moverat omnes,sic omnes, ut et ipsa Iovis coniunxque sororqueeventus Hecubam meruisse negaverit illos.Non vacat Aurorae, quamquam isdem faverat armis,cladibus et casu Troiaeque Hecubaeque moveri.Cura deam proprior luctusque domesticus angitMemnonis amissi, Phrygiis quem lutea campisvidit Achillea pereuntem cuspide mater:vidit, et ille rubor, quo matutina rubescunttempora, palluerat, latuitque in nubibus aether.At non impositos supremis ignibus artussustinuit spectare parens, sed crine soluto,sicut erat, magni genibus procumbere non estdedignata Iovis lacrimisque has addere voces:“Omnibus inferior, quas sustinet aureus aether(nam mihi sunt totum rarissima templa per orbem),diva tamen veni, non ut delubra diesquedes mihi sacrificos caliturasque ignibus aras.Si tamen adspicias, quantum tibi femina praestem,tum cum luce nova noctis confinia servo,praemia danda putes; sed non ea cura neque hic estnunc status Aurorae, meritos ut poscat honores:Memnonis orba mei venio, qui fortia frustrapro patruo tulit arma suo primisque sub annisoccidit a forti, sic vos voluistis, Achille.Da, precor, huic aliquem, solacia mortis, honorem,summe deum rector, maternaque vulnera leni.”Iuppiter adnuerat, cum Memnonis arduus altocorruit igne rogus nigrique volumine fumiinfecere diem (veluti cum flumina natasexhalant nebulas, nec sol admittitur infra);atra favilla volat glomerataque corpus in unumdensetur faciemque capit sumitque calorematque animam ex igni (levitas sua praebuit alas),et primo similis volucri, mox vera volucrisinsonuit pennis: pariter sonuere sororesinnumerae, quibus est eadem natalis origo,terque rogum lustrant, et consonus exit in auraster plangor: quarto seducunt castra volatu.Tam duo diversa populi de parte ferocesbella gerunt rostrisque et aduncis unguibus irasexercent alasque adversaque pectora iactantinferiaeque cadunt cineri cognata sepultocorpora seque viro forti meminere creatas.praepetibus subitis nomen facit auctor: ab illoMemnonides dictae, cum sol duodena peregitsigna, parentali moriturae voce rebellant.Ergo aliis latrasse Dymantida flebile visum est:luctibus est Aurora suis intenta, piasquenunc quoque dat lacrimas et toto rorat in orbe.Non tamen eversam Troiae cum moenibus essespem quoque fata sinunt: sacra et, sacra altera, patremfert umeris, venerabile onus, Cythereius heros:de tantis opibus praedam pius eligit illamAscaniumque suum profugaque per aequora classefertur ab Antandro scelerataque limina Thracumet Polydoreo manantem sanguine terramlinquit et utilibus ventis aestuque secundointrat Apollineam sociis comitantibus urbem.Hunc Anius, quo rege homines, antistite Phoebusrite colebatur, temploque domoque recepiturbemque ostendit delubraque nota duasqueLatona quondam stirpes pariente retentas.Ture dato flammis vinoque in tura profusocaesarumque boum fibris de more crematisregia tecta petunt positisque tapetibus altismunera cum liquido capiunt Cerealia Baccho.Tum pius Anchises: “O Phoebi lecte sacerdos,fallor, an et natum, cum primum haec moenia vidi,bisque duas natas, quantum reminiscor, habebas?”Huic Anius niveis circumdata tempora vittisconcutiens et tristis ait: “Non falleris, herosmaxime: vidisti natorum quinque parentem,quem nunc (tanta homines rerum inconstantia versat!)paene vides orbum. Quod enim mihi filius absensauxilium, quem dicta suo de nomine tellusAndros habet pro patre locumque et regna tenentem?Delius augurium dedit huic, dedit altera Liberfemineae stirpi voto maiora fidequemunera: nam tactu natarum cuncta mearumin segetem laticemque meri canaeque Minervaetransformabantur, divesque erat usus in illis.Hoc ubi cognovit Troiae populator Atrides,ne non ex aliqua vestram sensisse procellamnos quoque parte putes, armorum viribus ususabstrahit invitas gremio genitoris, alantqueimperat Argolicam caelesti munere classem.Effugiunt, quo quaeque potest: Euboea duabus,et totidem natis Andros fraterna petita est.Miles adest et, ni dedantur, bella minatur.Victa metu pietas: consortia corpora poenaededidit (et timido possis ignoscere fratri:non hic Aeneas, non, qui defenderet Andron,Hector erat, per quem decimum durastis in annum);iamque parabantur captivis vincla lacertis:illae tollentes etiamnum libera caelobracchia “Bacche pater, fer opem!” dixere, tulitquemuneris auctor opem, — si miro perdere moreferre vocatur opem, nec qua ratione figuramperdiderint, potui scire aut nunc dicere possum;summa mali nota est: pennas sumpsere tuaequeconiugis in volucres, niveas abiere columbas.”Talibus atque aliis postquam convivia dictisimplerunt, mensa somnum petiere remota,cumque die surgunt adeuntque oracula Phoebi:qui petere antiquam matrem cognataque iussitlitora; prosequitur rex et dat munus ituris,Anchisae sceptrum, chlamydem pharetramque nepoti,cratera Aeneae, quem quondam transtulit illihospes ab Aoniis Therses Ismenius oris.Miserat hunc illi Therses, fabricaverat AlconHyleus et longo caelaverat argumento.Urbs erat, et septem posses ostendere portas:hae pro nomine erant et, quae foret illa, docebant.Ante urbem exequiae tumulique ignesque rogiqueeffusaeque comas et apertae pectora matressignificant luctum: nymphae quoque flere videntursiccatosque queri fontes, sine frondibus arbornuda riget, rodunt arentia saxa capellae.Ecce facit mediis natas Orione Thebis,agmen femineum, iugulo dare pectus aperto,illas demisso per inertia vulnera telopro populo cecidisse suo pulchrisque per urbemfuneribus ferri celebrique in parte cremari,tum de virginea geminos exire favilla,ne genus intereat, iuvenes, quos fama Coronosnominat, et cineri materno ducere pompam.Hactenus antiquo signis fulgentibus aere,summus inaurato crater erat asper acantho.Nec leviora datis Troiani dona remittuntdantque sacerdoti custodem turis acerram,dant pateram claramque auro gemmisque coronam.Inde recordati Teucros a sanguine Teucriducere principium, Cretam tenuere lociqueferre diu nequiere Iovem, centumque relictisurbibus Ausonios optant contingere portus:saevit hiems iactatque viros, Strophadumque receptosportubus infidis exterruit ales Aello.Et iam Dulichios portus Ithacamque SamonqueNeritiasque domus, regnum fallacis Ulixis,praeter erant vecti: certatam lite deorumAmbraciam versique vident sub imagine saxumiudicis, Actiaco quae nunc ab Apolline nota est,vocalemque sua terram Dodonida quercuChaoniosque sinus, ubi nati rege Molossoinpia subiectis fugere incendia pennis.Proxima Phaeacum felicibus obsita pomisrura petunt, Epiros ab his regnataque vatiButhrotos Phrygio simulataque Troia tenetur.Inde futurorum certi, quae cuncta fideliPriamides Helenus monitu praedixerat, intrantSicaniam: tribus haec excurrit in aequora pinnis,e quibus imbriferos est versa Pachynos ad austros,mollibus expositum zephyris Lilybaeon, ad arctosaequoris expertes spectat boreamque Peloros.Hac subeunt Teucri, et remis aestuque secundosub noctem potitur Zanclaea classis harena.Scylla latus dextrum, laevum inrequieta Charybdisinfestat: vorat haec raptas revomitque carinas,illa feris atram canibus succingitur alvum,virginis ora gerens, et, si non omnia vatesficta reliquerunt aliquo quoque tempore virgo.Hanc multi petiere proci; quibus illa repulsisad pelagi nymphas, pelagi gratissima nymphis,ibat et elusos iuvenum narrabat amores.Quam, dum pectendos praebet Galatea capillos,talibus adloquitur, referens suspiria, dictis:“Te tamen, o virgo, genus haud inmite virorumexpetit, utque facis, potes his impune negare;At mihi, cui pater est Nereus, quam caerula Dorisenixa est, quae sum turba quoque tuta sororum,non nisi per luctus licuit Cyclopis amoremeffugere,” — et lacrimae vocem impediere loquentis.Quas ubi marmoreo detersit pollice virgoet solata deam est, “refer, o carissima,” dixit.“neve tui causam tege (sic sum fida) doloris!”Nereis his contra resecuta Crataeide natam est:“Acis erat Fauno nymphaque Symaethide cretus,magna quidem patrisque sui matrisque voluptas,nostra tamen maior: nam me sibi iunxerat uni.Pulcher et octonis iterum natalibus actissignarat teneras dubia lanugine malas.Hunc ego, me Cyclops nulla cum fine petebat.En si quaesieris, odium Cyclopis, amorneAcidis in nobis fuerit praesentior, edam:par utrumque fuit. Pro quanta potentia regniest, Venus alma, tui! Nempe ille inmitis et ipsishorrendus silvis et visus ab hospite nulloimpune et magni cum dis contemptor Olympi,quid sit amor, sensit validaque cupidine captusuritur, oblitus pecorum antrorumque suorum.Iamque tibi formae, iamque est tibi cura placendi,iam rigidos pectis rastris, Polypheme, capillos,iam libet hirsutam tibi falce recidere barbamet spectare feros in aqua et componere vultus.Caedis amor feritasque sitisque inmensa cruoriscessant, et tutae veniunt abeuntque carinae.Telemus interea Siculam delatus ad Aetnen,Telemus Eurymides, quem nulla fefellerat ales,terribilem Polyphemon adit “lumen” que, “quod unumfronte geris media, rapiet tibi” dixit “Ulixes!”Risit et “o vatum stolidissime, falleris,” inquit,“altera iam rapuit!” Sic frustra vera monentemspernit et aut gradiens ingenti litora passudegravat aut fessus sub opaca revertitur antra.Prominet in pontum cuneatus acumine longocollis utrumque latus circumfluit aequoris unda;huc ferus ascendit Cyclops mediusque resedit,lanigerae pecudes nullo ducente secutae.Cui postquam pinus, baculi quae praebuit usum,ante pedes posita est, antemnis apta ferendis,sumptaque harundinibus compacta est fistula centum,senserunt toti pastoria sibila montes,senserunt undae; latitans ego rupe meiqueAcidis in gremio residens procul auribus hausitalia dicta meis auditaque verba notavi:“Candidior folio nivei, Galatea, ligustri,floridior pratis, longa procerior alno,splendidior vitro, tenero lascivior haedo,levior adsiduo detritis aequore conchis,solibus hibernis, aestiva gratior umbra,nobilior pomis, platano conspectior alta,lucidior glacie, matura dulcior uva,mollior et cygni plumis et lacte coactoet, si non fugias, riguo formosior hortosaevior indomitis eadem Galatea iuvencis,durior annosa quercu, fallacior undis,lentior et salicis virgis et vitibus albis,his inmobilior scopulis, violentior amne,laudato pavone superbior, acrior igni,asperior tribulis, feta truculentior ursa,surdior aequoribus, calcato inmitior hydro,et, quod praecipue vellem tibi demere possem.Non tantum cervo claris latratibus acto,verum etiam ventis volucrique fugacior aura!At bene si noris, pigeat fugisse morasqueipsa tuas damnes et me retinere labores.Sunt mihi, pars montis, vivo pendentia saxoantra, quibus nec sol medio sentitur in aestunec sentitur hiems; sunt poma gravantia ramos,sunt auro similes longis in vitibus uvae,sunt et purpureae: tibi et has servamus et illas.Ipsa tuis manibus silvestri nata sub umbramollia fraga leges, ipsa autumnalia cornaprunaque, non solum nigro liventia suco,verum etiam generosa novasque imitantia ceras.Nec tibi castaneae me coniuge, nec tibi deeruntarbutei fetus: omnis tibi serviet arbor.Hoc pecus omne meum est, multae quoque vallibus errant,multas silva tegit, multae stabulantur in antris.Nec, si forte roges, possim tibi dicere, quot sint:pauperis est numerare pecus! De laudibus harumnil mihi credideris: praesens potes ipse videre,ut vix circueant distentum cruribus uber.Sunt, fetura minor, tepidis in ovilibus agni,sunt quoque, par aetas, aliis in ovilibus haedi.Lac mihi semper adest niveum: pars inde bibendaservatur, partem liquefacta coagula durant.Nec tibi deliciae faciles vulgataque tantummunera contingent, dammae leporesque caperqueparve columbarum demptusve cacumine nidus:inveni geminos, qui tecum ludere possint,inter se similes, vix ut dignoscere possis,villosae catulos in summis montibus ursae,inveni et dixi “dominae servabimus istos!”Iam modo caeruleo nitidum caput exsere ponto,iam, Galatea, veni, nec munera despice nostra.Certe ego me novi liquidaeque in imagine vidinuper aquae, placuitque mihi mea forma videnti.Adspice, sim quantus! Non est hoc corpore maiorIuppiter in caelo: nam vos narrare soletis,nescio quem regnare Iovem. Coma plurima torvosprominet in vultus umerosque, ut lucus, obumbrat.Nec mea quod rigidis horrent densissima saetiscorpora, turpe puta turpis sine frondibus arbor,turpis equus, nisi colla iubae flaventia velent;pluma tegit volucres, ovibus sua lana decori estbarba viros hirtaeque decent in corpore saetae.Unum est in media lumen mihi fronte, sed instaringentis clipei. Quid? non haec omnia magnusSol videt e caelo? Soli tamen unicus orbis!Adde, quod in vestro genitor meus aequore regnat:hunc tibi do socerum; tantum miserere precesquesupplicis exaudi! tibi enim succumbimus uni.Quique Iovem et caelum sperno et penetrabile fulmen,Nerei, te veneror: tua fulmine saevior ira est. —Atque ego contemptus essem patientior huius,si fugeres omnes; sed cur Cyclope repulsoAcin amas praefersque meis complexibus Acin?Ille tamen placeatque sibi placeatque licebit,quod nollem, Galatea, tibi; modo copia detur,sentiet esse mihi tanto pro corpore vires!Viscera viva traham divisaque membra per agrosperque tuas spargam (sic se tibi misceat!) undas.Uror enim, laesusque exaestuat acrior ignis,cumque suis videor translatam viribus Aetnampectore ferre meo: nec tu, Galatea, moveris.”Talia nequiquam questus (nam cuncta videbam)surgit et ut taurus vacca furibundus adempta,stare nequit silvaque et notis saltibus errat:cum ferus ignaros nec quicquam tale timentesme videt atque Acin “video” que exclamat “et istaultima sit, faciam, veneris concordia vestrae!”Tantaque vox, quantam Cyclops iratus haberedebuit, illa fuit: clamore perhorruit Aetne.Ast ego vicino pavefacta sub aequore mergor,terga fugae dederat conversa Symaethius heroset “fer opem, Galatea, precor, mihi! ferte, parentes”dixerat “et vestris periturum admittite regnis!”Insequitur Cyclops partemque e monte revulsammittit, et extremus quamvis pervenit ad illum,angulus is molis totum tamen obruit Acin.At nos, quod fieri solum per fata licebat,fecimus, ut vires adsumeret Acis avitas.Puniceus de mole cruor manabat, et intratemporis exiguum rubor evanescere coepitfitque color primo turbati fluminis imbrepurgaturque mora; tum moles tacta dehiscit,vivaque per rimas proceraque surgit harundo,osque cavum saxi sonat exsultantibus undis:miraque res, subito media tenus exstitit alvoincinctus iuvenis flexis nova cornua cannis,qui, nisi quod maior, quod toto caerulus ore,Acis erat. Sed sic quoque erat tamen Acis, in amnemversus, et antiquum tenuerunt flumina nomen.”Desierat Galatea loqui, coetuque solutodiscedunt placidisque natant Nereides undis.Scylla redit (neque enim medio se credere pontoaudet) et aut bibula sine vestibus errat harena,aut, ubi lassata est, seductos nacta recessusgurgitis, inclusa sua membra refrigerat unda.Ecce fretum scindens alti novus incola ponti,nuper in Euboica versis Anthedone membris,Glaucus adest visaeque cupidine virginis haeretet quaecumque putat fugientem posse morariverba refert; fugit illa tamen veloxque timorepervenit in summum positi prope litora montis.Ante fretum est ingens, apicem conlectus in unum,longa sub arboribus convexus in aequora vertex:constitit hic, et tuta loco, monstrumne deusneille sit, ignorans, admiraturque coloremcaesariemque umeros subiectaque terga tegentem,ultimaque excipiat quod tortilis inguina piscis.Sensit et innitens, quae stabat proxima, moli,“non ego prodigium nec sum fera belua, virgo,sed deus” inquit “aquae: nec maius in aequore Proteusius habet et Triton Athamantiadesque Palaemon.Ante tamen mortalis eram, sed, scilicet altisdeditus aequoribus, tantum exercebar in illis.Nam modo ducebam ducentia retia pisces,nunc in mole sedens moderabar harundine linum.Sunt viridi prato confinia litora, quorumaltera pars undis, pars altera cingitur herbis,quas neque cornigerae morsu laesere iuvencae,nec placidae carpsistis oves hirtaeve capellae;non apis inde tulit conlectos semine flores,non data sunt capiti genialia serta, neque umquamfalciferae secuere manus; ego primus in illocaespite consedi, dum lina madentia sicco,utque recenserem captivos ordine pisces,insuper exposui, quos aut in retia casusaut sua credulitas in aduncos egerat hamos.Res similis fictae (sed quid mihi fingere prodest?):gramine contacto coepit mea praeda moveriet mutare latus terraque, ut in aequore, niti.Dumque moror mirorque simul, fugit omnis in undasturba suas dominumque novum litusque relinquunt.Obstipui dubitoque diu causamque requiro,num deus hoc aliquis, num sucus fecerit herbae.“Quae” tamen “has” inquam “vires habet herba?”,manuquepabula decerpsi decerptaque dente momordi.Vix bene combiberant ignotos guttura sucos,cum subito trepidare intus praecordia sensialteriusque rapi naturae pectus amore,nec potui restare diu “repetenda” que “numquamterra, vale!” dixi corpusque sub aequora mersi.Di maris exceptum socio dignantur honore,utque mihi quaecumque feram mortalia, demant,Oceanum Tethynque rogant: ego lustror ab illis,et purgante nefas noviens mihi carmine dictopectora fluminibus iubeor supponere centum;nec mora, diversis lapsi de partibus amnestotaque vertuntur supra caput aequora nostrum.Hactenus acta tibi possum memoranda referre,hactenus haec memini, nec mens mea cetera sensit.Quae postquam rediit, alium me corpore totoac fueram nuper, neque eundem mente recepi.Hanc ego tum primum viridem ferrugine barbamcaesariemque meam, quam longa per aequora verro,ingentesque umeros et caerula bracchia vidicruraque pinnigero curvata novissima pisce.Quid tamen haec species, quid dis placuisse marinis,quid iuvat esse deum, si tu non tangeris istis?”Talia dicentem, dicturum plura, reliquitScylla deum; furit ille inritatusque repulsaprodigiosa petit Titanidos atria Circes.
Iamque Giganteis iniectam faucibus Aetnenarvaque Cyclopum, quid rastra, quid usus aratrinescia nec quicquam iunctis debentia bubus,liquerat Euboicus tumidarum cultor aquarum,liquerat et Zanclen adversaque moenia Rheginavifragumque fretum, gemino quod litore pressumAusoniae Siculaeque tenet confinia terrae.Inde manu magna Tyrrhena per aequora raptusherbiferos adiit colles atque atria GlaucusSole satae Circes, variarum plena ferarum.Quam simul adspexit, dicta acceptaque salute,“diva, dei miserere, precor! nam sola levaretu potes hunc,” dixit “videar modo dignior esse!Quanta sit herbarum, Titani, potentia, nulliquam mihi cognitius, qui sum mutatus ab illis.Neve mei non nota tibi sit causa furoris:litore in Italico, Messenia moenia contra,Scylla mihi visa est; pudor est promissa precesqueblanditiasque meas contemptaque verba referre.At tu, sive aliquod regnum est in carmine, carmenore move sacro, sive expugnantior herba est,utere temptatis operosae viribus herbae.Nec medeare mihi sanesque haec vulnera mando,fineque nil opus est: partem ferat illa caloris.”At Circe (neque enim flammis habet aptius ullatalibus ingenium, seu causa est huius in ipsa,seu Venus indicio facit hoc offensa paterno)talia verba refert. “Melius sequerere volentemoptantemque eadem parilique cupidine captam.Dignus eras ultro (poteras certeque) rogari,et, si spem dederis, mihi crede, rogaberis ultro.Neu dubites adsitque tuae fiducia formae:en ego, cum dea sim, nitidi cum filia Solis,gramine cum tantum, tantum quoque carmine possim,ut tua sim, voveo; spernentem sperne, sequentiredde vices unoque duas ulciscere facto!”Talia temptanti “prius” inquit “in aequore frondes”Glaucus “et in summis nascentur montibus algae,sospite quam Scylla nostri mutentur amores!”Indignata dea est, et laedere quatenus ipsumnon poterat (nec vellet amans), irascitur illi,quae sibi praelata est, venerisque offensa repulsaprotinus horrendis infamia pabula sucisconterit et tritis Hecateia carmina miscetcaerulaque induitur velamina perque ferarumagmen adulantum media procedit ab aula,oppositumque petens contra Zancleia saxaRhegion ingreditur ferventes aestibus undas,in quibus ut solida ponit vestigia terrasummaque decurrit pedibus super aequora siccis.Parvus erat gurges, curvos sinuatus in arcus,grata quies Scyllae; quo se referebat ab aestuet maris et caeli, medio cum plurimus orbesol erat et minimas a vertice fecerat umbras.Hunc dea praevitiat portentificisque venenisinquinat, hic pressos latices radice nocentispargit et obscurum verborum ambage novorumter noviens carmen magico demurmurat ore.Scylla venit mediaque tenus descenderat alvo,cum sua foedari latrantibus inguina monstrisadspicit ac primo credens non corporis illasesse sui partes refugitque abigitque timetqueora proterva canum, sed quos fugit, attrahit unaet corpus quaerens femorum crurumque pedumque,Cerbereos rictus pro partibus invenit illis:statque canum rabie subiectaque terga feraruminguinibus truncis uteroque exstante coercet.Flevit amans Glaucus nimiumque hostiliter usaeviribus herbarum fugit conubia Circes;Scylla loco mansit cumque est data copia primum,in Circes odium sociis spoliavit Ulixen;mox eadem Teucras fuerat mersura carinas,ni prius in scopulum, qui nunc quoque saxeus exstat,transformata foret: scopulum quoque navita vitat.Hunc ubi Troianae remis avidamque Charybdimevicere rates, cum iam prope litus adessetAusonium, Libycas vento referuntur ad oras.Excipit Aenean illic animoque domoquenon bene discidium Phrygii latura maritiSidonis; inque pyra sacri sub imagine factaincubuit ferro deceptaque decipit omnes.Rursus harenosae fugiens nova moenia terraead sedes Erycis fidumque relatus Acestensacrificat tumulumque sui genitoris honorat;quasque rates Iris Iunonia paene cremarat,solvit et Hippotadae regnum terrasque calentisulphure fumantes Acheloiadumque relinquitSirenum scopulos, orbataque praeside pinusInarimen Prochytenque legit sterilique locatascolle Pithecusas, habitantum nomine dictas.Quippe deum genitor, fraudem et periuria quondamCercopum exosus gentisque admissa dolosae,in deforme viros animal mutavit, ut idemdissimiles homini possent similesque videri,membraque contraxit naresque a fronte resimascontudit et rugis peraravit anilibus oratotaque velatos flaventi corpora villomisit in has sedes nec non prius abstulit usumverborum et natae dira in periuria linguae:posse queri tantum rauco stridore reliquit.Has ubi praeteriit et Parthenopeia dextramoenia deseruit, laeva de parte canoriAeolidae tumulum et, loca feta palustribus undis,litora Cumarum vivacisque antra Sibyllaeintrat, et ut manes veniat per Averna paternos,orat. At illa diu vultum tellure moratumerexit tandemque deo furibunda recepto“magna petis” dixit, “vir factis maxime, cuiusdextera per ferrum est, pietas spectata per ignes.Pone tamen, Troiane, metum: potiere petitisElysiasque domos et regna novissima mundime duce cognosces simulacraque cara parentis.Invia virtuti nulla est via!” Dixit et aurofulgentem ramum silva Iunonis Avernaemonstravit iussitque suo divellere trunco.Paruit Aeneas et formidabilis Orcividit opes atavosque suos umbramque senilemmagnanimi Anchisae; didicit quoque iura locorum,quaeque novis essent adeunda pericula bellis.Inde ferens lassos adverso tramite passuscum duce Cumaea mollit sermone laborem.Dumque iter horrendum per opaca crepuscula carpit,“seu dea tu praesens, seu dis gratissima” dixit,“numinis instar eris semper mihi meque fatebormuneris esse tui, quae me loca mortis adire,quae loca me visae voluisti evadere mortis.Pro quibus aerias meritis evectus ad aurastempla tibi statuam, tribuam tibi turis honores.”Respicit hunc vates et suspiratibus haustis“nec dea sum” dixit “nec sacri turis honorehumanum dignare caput; neu nescius erres,lux aeterna mihi carituraque fine dabatur,si mea virginitas Phoebo patuisset amanti.Dum tamen hanc sperat dum praecorrumpere donisme cupit, “elige” ait, “virgo Cumaea, quid optes:optatis potiere tuis.” Ego pulveris haustiostendi cumulum: quot haberet corpora pulvis,tot mihi natales contingere vana rogavi;excidit, ut peterem iuvenes quoque protinus annos.Hos tamen ille mihi dabat aeternamque iuventam,si venerem paterer: contempto munere Phoebiinnuba permaneo; sed iam felicior aetasterga dedit, tremuloque gradu venit aegra senectus,quae patienda diu est (nam iam mihi saecula septemacta vides): superest, numeros ut pulveris aequem,ter centum messes, ter centum musta videre.Tempus erit, cum de tanto me corpore parvamlonga dies faciet consumptaque membra senectaad minimum redigentur onus: nec amata videbornec placuisse deo; Phoebus quoque forsitan ipsevel non cognoscet vel dilexisse negabit:usque adeo mutata ferar, nullique videnda,voce tamen noscar; vocem mihi fata relinquent.”Talia convexum per iter memorante Sibyllasedibus Euboicam Stygiis emergit in urbemTroius Aeneas sacrisque ex more litatislitora adit nondum nutricis habentia nomen.Hic quoque substiterat per taedia longa laborumNeritius Macareus, comes experientis Ulixei; desertum quondam mediis e rupibus Aetnaenoscit Achaemeniden improvisoque repertumvivere miratus “qui de casusve deusveservat, Achaemenide? cur” inquit “barbara Graiumprora vehit? petitur vestra quae terra carina?”Talia quaerenti iam non hirsutus amictu,iam suus et spinis conserto tegmine nullis,fatur Achaemenides: “Iterum Polyphemon et illosadspiciam fluidos humano sanguine rictus,hac mihi si potior domus est Ithacique carina,si minus Aenean veneror genitore nec umquamesse satis potero, praestem licet omnia, gratus.Quod loquor et spiro caelumque et sidera solisrespicio, possimne ingratus et impius esse?Ille dedit, quod non anima haec Cyclopis in oravenit, et ut iam nunc lumen vitale relinquam,aut tumulo aut certe non illa condar in alvo.Quid mihi tunc animi (nisi si timor abstulit omnemsensum animumque) fuit, cum vos petere alta relictusaequora conspexi? Volui inclamare, sed hostiprodere me timui: vestrae quoque clamor Ulixispaene rati nocuit. Vidi, cum monte revulsuminmanem scopulum medias permisit in undas;vidi iterum veluti tormenti viribus actavasta Giganteo iaculantem saxa lacertoet, ne deprimeret fluctus ventusve carinam,pertimui, iam me non esse oblitus in illa.Ut vero fuga vos a certa morte reduxit,ille quidem totam gemebundus obambulat Aetnampraetemptatque manu silvas et luminis orbusrupibus incursat foedataque bracchia taboin mare protendens gentem exsecratur Achivamatque ait: “O si quis referat mihi casus Ulixemaut aliquem e sociis, in quem mea saeviat ira,viscera cuius edam, cuius viventia dextramembra mea laniem, cuius mihi sanguis inundetguttur et elisi trepident sub dentibus artus:quam nullum aut leve sit damnum mihi lucis ademptae!”Haec et plura ferox; me luridus occupat horrorspectantem vultus etiamnum caede madentescrudelesque manus et inanem luminis orbemmembraque et humano concretam sanguine barbam.mors erat ante oculos, minimum tamen ipsa doloris:et iam prensurum, iam nunc mea viscera rebarin sua mersurum, mentique haerebat imagotemporis illius, quo vidi bina meorumter quater adfligi sociorum corpora terrae,cum super ipse iacens hirsuti more leonisvisceraque et carnes cumque albis ossa medullissemianimesque artus avidam condebat in alvum.Me tremor invasit: stabam sine sanguine maestus;mandentemque videns eiectantemque cruentasore dapes et frusta mero glomerata vomentemtalia fingebam misero mihi fata parariperque dies multos latitans omnemque tremescensad strepitum, mortemque timens cupidusque moriri,glande famem pellens et mixta frondibus herba,solus, inops, exspes, leto poenaeque relictushanc procul adspexi longo post tempore navemoravique fugam gestu ad litusque cucurri —et movi. Graiumque ratis Troiana recepit!Tu quoque pande tuos, comitum gratissime, casuset ducis et turbae, quae tecum est credita ponto.”Aeolon ille refert Tusco regnare profundo,Aeolon Hippotaden, cohibentem carcere ventos;quos bovis inclusos tergo, memorabile munus,Dulichium sumpsisse ducem flatuque secundolucibus isse novem et terram adspexisse petitam;proxima post nonam cum sese aurora moveret,invidia socios praedaeque cupidine victos,esse ratos aurum, dempsisse ligamina ventis;cum quibus isse retro, per quas modo venerat undas,Aeoliique ratem portus repetisse tyranni.“Inde Lami veterem Laestrygonis” inquit “in urbemvenimus. Antiphates terra regnabat in illa.Missus ad hunc ego sum, numero comitante duorum,vixque fuga quaesita salus comitique mihique:tertius e nobis Laestrygonis impia tinxitora cruore suo. Fugientibus instat et agmenconcitat Antiphates. Coeunt et saxa trabesqueconiciunt merguntque viros merguntque carinas.Una tamen, quae nos ipsumque vehebat Ulixen,effugit. Amissa sociorum parte dolentesmultaque conquesti terris adlabimur illis,quas procul hinc cernis (procul hinc, mihi crede, videndainsula, visa mihi!), tuque o iustissime Troum,nate dea (neque enim finito Marte vocandushostis es, Aenea), moneo, fuge litora Circes.Nos quoque Circaeo religata in litore pinu,Antiphatae memores inmansuetique Cyclopis,ire negabamus vel tecta ignota subire;sorte sumus lecti, sors me fidumque PolitenEurylochumque simul nimiique Elpenora vinibisque novem socios Circaea ad moenia misit.Quae simul attigimus stetimusque in limine tecti,mille lupi mixtaeque lupis ursique leaequeoccursu fecere metum, sed nulla timendanullaque erat nostro factura in corpore vulnus.Quin etiam blandas movere per aera caudasnostraque adulantes comitant vestigia, donecexcipiunt famulae perque atria marmore tectaad dominam ducunt: pulchro sedet illa recessu,sollemni solio, pallamque induta nitenteminsuper aurato circumvelatur amictu.Nereides nymphaeque simul, quae vellera motisnulla trahunt digitis nec fila sequentia ducunt:gramina disponunt sparsosque sine ordine floressecernunt calathis variasque coloribus herbas;ipsa quod hae faciunt opus, exigit, ipsa, quis ususquove sit in folio, quae sit concordia mixtis,novit et advertens pensas examinat herbas.Haec ubi nos vidit, dicta acceptaque salute,diffudit vultus et reddidit omina voce.Nec mora, misceri tosti iubet hordea granimellaque vimque meri cum lacte coagula passo,quique sub hac lateant furtim dulcedine, sucosadicit. Accipimus sacra data pocula dextra.Quae simul arenti sitientes hausimus ore,et tetigit summos virga dea dira capillos,(et pudet et referam!) saetis horrescere coepinec iam posse loqui, pro verbis edere raucummurmur et in terram toto procumbere vultu;osque meum sensi pando occallescere rostro,colla tumere toris, et qua modo pocula partesumpta mihi fuerant, illa vestigia feci,cumque eadem passis (tantum medicamina possunt!)claudor hara, solumque suis caruisse figuravidimus Eurylochum: solus data pocula fugit.Quae nisi vitasset, pecoris pars una maneremnunc quoque saetigeri, nec tantae cladis ab illocertior ad Circen ultor venisset Ulixes.Pacifer huic dederat florem Cyllenius album,moly vocant superi, nigra radice tenetur;tutus eo monitisque simul caelestibus intratille domum Circes, et ad insidiosa vocatuspocula, conantem virga mulcere capillosreppulit et stricto pavidam deterruit ense.Inde fides dextraeque datae, thalamoque receptusconiugii dotem sociorum corpora poscit.Spargimur ignotae sucis melioribus herbaepercutimurque caput conversae verbere virgae,verbaque dicuntur dictis contraria verbis.Quo magis illa canit, magis hoc tellure levatierigimur, saetaeque cadunt, bifidosque relinquitrima pedes, redeunt umeri et subiecta lacertisbracchia sunt: flentem flentes amplectimur ipsihaeremusque ducis collo nec verba locutiulla priora sumus quam nos testantia gratos.Annua nos illic tenuit mora, multaque praesenstempore tam longo vidi, multa auribus hausi,hoc quoque cum multis, quod clam mihi rettulit unaquattuor e famulis ad talia sacra paratis.Cum duce namque meo Circe dum sola moratur,illa mihi niveo factum de marmore signumostendit iuvenale, gerens in vertice picum,aede sacra positum multisque insigne coronis.Quis foret et quare sacra coleretur in aede,cur hanc ferret avem, quaerenti et scire volenti“accipe” ait “Macareu, dominaeque potentia quae sithinc quoque disce meae: tu dictis adice mentem!Picus in Ausoniis, proles Saturnia terrisrex fuit, utilium bello studiosus equorum;forma viro, quam cernis, erat: licet ipse decoremadspicias fictaque probes ab imagine veram.Par animus formae; nec adhuc spectasse per annosquinquennem poterat Graia quater Elide pugnam.Ille suos dryadas Latiis in montibus ortasverterat in vultus, illum fontana petebantnumina, naiades, quas Albula, quasque Numici,quas Anienis aquae cursuque brevissimus AlmoNarve tulit praeceps et opacae Farfarus umbrae,quaeque colunt Scythicae stagnum nemorale Dianaefinitimosque lacus; spretis tamen omnibus unamille colit nymphen, quam quondam in colle Palatidicitur Ionio peperisse Venilia Iano.Haec ubi nubilibus primum maturuit annis,praeposito cunctis Laurenti tradita Pico est,rara quidem facie, sed rarior arte canendi,unde Canens dicta est: silvas et saxa movereet mulcere feras et flumina longa morariore suo volucresque vagas retinere solebat.Quae dum feminea modulatur carmina voce,exierat tecto Laurentes Picus in agros,indigenas fixurus apros, tergumque premebatacris equi, laevaque hastilia bina ferebat,poeniceam fulvo chlamydem contractus ab auro.Venerat in silvas et filia Solis easdem,utque novas legeret fecundis collibus herbas,nomine dicta suo Circaea reliquerat arva.Quae simul ac iuvenem, virgultis abdita, vidit,obstipuit: cecidere manu, quas legerat, herbae,flammaque per totas visa est errare medullas.Ut primum valido mentem conlegit ab aestu,quid cuperet, fassura fuit: ne posset adire,cursus equi fecit circumfususque satelles.“Non” ait “effugies, vento rapiare licebit,si modo me novi, si non evanuit omnisherbarum virtus et non mea carmina fallunt.”Dixit et effigiem, nullo cum corpore, falsifinxit apri praeterque oculos transcurrere regisiussit et in densum trabibus nemus ire videri,plurima qua silva est et equo loca pervia non sunt.Haud mora: continuo praedae petit inscius umbramPicus equique celer spumantia terga relinquitspemque sequens vanam silva pedes errat in alta.Concipit illa preces et verba precantia dicitignotosque deos ignoto carmine adorat,quo solet et niveae vultum confundere Lunaeet patrio capiti bibulas subtexere nubes.Tum quoque cantato densetur carmine caelum,et nebulas exhalat humus, caecisque vaganturlimitibus comites, et abest custodia regis.Nacta locum tempusque “per, o, tua lumina” dixit,“quae mea ceperunt, perque hanc, pulcherrime, formam,quae facit, ut supplex tibi sim dea, consule nostrisignibus et socerum, qui pervidet omnia, Solemaccipe, nec durus Titanida despice Circen!”Dixerat. Ille ferox ipsamque precesque relinquitet “quaecumque es” ait, “non sum tuus: altera captumme tenet et teneat per longum, comprecor, aevum!Nec venere externa socialia foedera laedam,dum mihi Ianigenam servabunt fata Canentem!”Saepe retemptatis precibus Titania frustra“non impune feres, neque” ait “reddere Canenti,laesaque quid faciat, quid amans, quid femina disces.”rebus, ait, sed amans et laesa et femina Circe.Tum bis ad occasum, bis se convertit ad ortus,ter iuvenem baculo tetigit, tria carmina dixit.Ille fugit, sed se solito velocius ipsecurrere miratur: pennas in corpore vidit,seque novam subito Latiis accedere silvisindignatus avem duro fera robora rostrofigit et iratus longis dat vulnera ramis.Purpureum chlamydis pennae traxere colorem,fibula quod fuerat vestemque momorderat aurum,pluma fit, et fulvo cervix praecingitur auro,nec quicquam antiquum Pico nisi nomina restat.Interea comites, clamato saepe per agrosnequiquam Pico nullaque in parte reperto,inveniunt Circen (nam iam tenuaverat auraspassaque erat nebulas ventis ac sole recludi)criminibusque premunt veris regemque reposcuntvimque ferunt saevisque parant incessere telis.Illa nocens spargit virus sucosque veneniet Noctem noctisque deos Ereboque chaoqueconvocat et longis Hecaten ululatibus orat:exsiluere loco (dictu mirabile) silvae,ingemuitque solum, vicinaque palluit arbor,sparsaque sanguineis maduerunt pabula guttis,et lapides visi mugitus edere raucos,et latrare canes et humus serpentibus atrissqualere et tenues animae volitare videntur.Attonitum monstris vulgus pavet: illa paventisora venenata tetigit mirantia virga,cuius ab attactu variarum monstra ferarumin iuvenes veniunt: nulli sua mansit imago.Sparserat occiduus Tartessia litora Phoebus,et frustra coniunx oculis animoque Canentisexspectatus erat: famuli populusque per omnesdiscurrunt silvas atque obvia lumina portant;nec satis est nymphae flere et lacerare capilloset dare plangorem (facit et tamen omnia) sequeproripit ac Latios errat vesana per agros.Sex illam noctes, tetidem redeuntia solislumina viderunt inopem somnique cibiqueper iuga, per valles, qua fors ducebat, euntem.Ultimus adspexit Thybris luctuque viaquefessam et iam longa ponentem corpora ripa.Illic cum lacrimis ipso modulata doloreverba sono tenui maerens fundebat, ut olimcarmina iam moriens canit exequialia cygnus.Luctibus extremis teneras liquefacta medullastabuit inque leves paulatim evanuit auras;fama tamen signata loco est, quem rite Canentemnomine de nymphae veteres dixere Camenae.”Talia multa mihi longum narrata per annumvisaque sunt. Resides et desuetudine tardirursus inire fretum, rursus dare vela iubemur.Ancipitesque vias et iter Titania vastumdixerat et saevi restare pericula ponti.Pertimui, fateor, nactusque hoc litus adhaesi.”Finierat Macareus. Urnaque Aeneia nutrixcondita marmoreo tumulo breve carmen habebat:HIC ME CAIETAM NOTAE PIETATIS ALUMNUSEREPTAM ARGOLICO QUO DEBUIT IGNE CREMAVIT.Solvitur herboso religatus ab aggere funis,et procul insidias infamataeque relinquunttecta deae lucosque petunt, ubi nubilus umbrain mare cum flava prorumpit Thybris harena;Faunigenaeque domo potitur nataque Latini,non sine Marte tamen: bellum cum gente ferocisuscipitur, pactaque furit pro coniuge Turnus.Concurrit Latio Tyrrhenia tota, diuqueardua sollicitis victoria quaeritur armis.Auget uterque suas externo robore vires,et multi Rutulos, multi Troiana tuenturcastra. Neque Aeneas Euandri ad moenia frustra,at Venulus frustra profugi Diomedis ad urbemvenerat: ille quidem sub Iapyge maxima Daunomoenia condiderat dotaliaque arva tenebat.Sed Venulus Turni postquam mandata peregitauxilium petiit, vires Aetolius herosexcusat: nec se aut soceri committere pugnaevelle sui populos, aut quos e gente suorumarmet habere ullos, “neve haec commenta putetis,admonitu quamquam luctus renoventur amariperpetiar memorare tamen. Postquam alta cremata estIlion et Danaas paverunt Pergama flammas,Naryciusque heros, a virgine virgine rapta,quam meruit poenam solus, digessit in omnes,spargimur et ventis inimica per aequora raptifulmina, noctem, imbres, iram caelique marisqueperpetimur Danai cumulumque Capherea cladis.Neve morer referens tristes ex ordine casus,Graecia tum potuit Priamo quoque flenda videri.Me tamen armiferae servatum cura Minervaefluctibus eripuit, patriis sed rursus ab agrispellor, et antiquo memores de vulnere poenasexigit alma Venus, tantosque per alta laboresaequora sustinui, tantos terrestribus armis,ut mihi felices sint illi saepe vocati,quos communis hiems importunusque Caphereusmersit aquis, vellemque horum pars una fuissem.Ultima iam passi comites belloque fretoquedeficiunt finemque rogant erroris, at Acmonfervidus ingenio, tum vero et cladibus asper,“quid superest, quod iam patientia nostra recusetferre, viri?” dixit; “quid habet Cytherea, quod ultra(velle puta!) faciat? Nam dum peiora timentur,est locus in vulnus: sors autem ubi pessima rerum,sub pedibus timor est securaque summa malorum.Audiat ipsa licet, et, quod facit, oderit omnessub Diomede viros, odium tamen illius omnesspernimus: et magno stat magna potentia nobis!”Talibus iratam Venerem Pleuronius Acmoninstimulat verbis stimulisque resuscitat iram.Dicta placent paucis: numeri maioris amiciAcmona corripimus; cui respondere volentivox pariter vocisque via est tenuata, comaequein plumas abeunt, plumis nova colla tegunturpectoraque et tergum, maiores bracchia pennasaccipiunt, cubitusque leves sinuatur in alas.Magna pedis digitos pars occupat, oraque cornuindurata rigent finemque in acumine ponunt.Hunc Lycus, hunc Idas et cum Rhexenore Nycteus,hunc miratur Abas: et dum mirantur, eandemaccipiunt faciem, numerusque ex agmine maiorsubvolat et remos plausis circumvolat alis.Si volucrum quae sit dubiarum forma, requiris,ut non cygnorum, sic albis proxima cygnis.Vix equidem has sedes et Iapygis arida Dauniarva gener teneo minima cum parte meorum.”Hactenus Oenides. Venulus Calydonia regnaPeucetiosque sinus Messapiaque arva relinquit.In quibus antra videt, quae multa nubila silvaet levibus cannis manantia semicaper Pannunc tenet, at quodam tenuerunt tempore nymphae.Apulus has illa pastor regione fugatasterruit et primo subita formidine movit,mox, ubi mens rediit et contempsere sequentem,ad numerum motis pedibus duxere choreas.Improbat has pastor, saltuque imitatus agrestiaddidit obscenis convicia rustica dictis,nec prius os tacuit, quam guttura condidit arbor:arbore enim sucoque licet cognoscere mores;quippe notam linguae bacis oleaster amarisexhibet: asperitas verborum cessit in illas.Hinc ubi legati rediere, negata ferentesarma Aetola sibi, Rutuli sine viribus illisbella instructa gerunt, multumque ab utraque cruorisparte datur; fert ecce avidas in pinea Turnustexta faces, ignesque timent, quibus unda pepercit.Iamque picem et ceras alimentaque cetera flammaeMulciber urebat perque altum ad carbasa malumibat, et incurvae fumabant transtra carinae:cum memor has pinus Idaeo vertice caesassancta deum genetrix tinnitibus aera pulsiaeris et inflati complevit murmure buxi,perque leves domitis invecta leonibus auras“inrita sacrilega iactas incendia dextra,Turne!” ait. “Eripiam, nec me patiente cremabitignis edax nemorum partes et membra meorum.”Intonuit dicente dea, tonitrumque secuticum saliente graves ceciderunt grandine nimbi,aeraque et tumidum subitis concursibus aequorAstraei turbant et eunt in proelia fratres.E quibus alma parens unius viribus usastuppea praerupit Phrygiae retinacula puppisfertque rates pronas medioque sub aequore mergit;robore mollito lignoque in corpora versoin capitum facies puppes mutantur aduncae,in digitos abeunt et crura natantia remi,quodque prius fuerat, latus est mediisque carinasubdita navigiis spinae mutatur in usum,lina comae molles, antemnae bracchia fiunt,caerulus, ut fuerat, color est; quasque ante timebant,illas virgineis exercent lusibus undasnaides aequoreae durisque in montibus ortaemolle fretum celebrant nec eas sua tangit origo.Non tamen oblitae, quam multa pericula saepepertulerint pelago, iactatis saepe carinissupposuere manus, nisi siqua vehebat Achivos:cladis adhuc Phrygiae memores, odere PelasgosNeritiaeque ratis viderunt fragmina laetisvultibus et laetis videre rigescere puppemvultibus Alcinoi saxumque increscere ligno.Spes erat, in nymphas animata classe marinas,posse metu monstri Rutulum desistere bello:perstat, habetque deos pars utraque, quodque deorum estinstar, habent animos; nec iam dotalia regnanec sceptrum soceri, nec te, Lavinia virgo,sed vicisse petunt deponendique pudorebella gerunt, tandemque Venus victricia natiarma videt, Turnusque cadit, cadit Ardea, Turnosospite dicta potens. Quem postquam barbarus ensisabstulit et tepida latuerunt tecta favilla,congerie e media tum primum cognita praepessubvolat et cineres plausis everberat alis.Et sonus et macies et pallor et omnia, captamquae deceant urbem, nomen quoque mansit in illaurbis; et ipsa suis deplangitur Ardea pennis.Iamque deos omnes ipsamque Aeneia virtusIunonem veteres finire coegerat iras,cum, bene fundatis opibus crescentis Iuli,tempestivus erat caelo Cythereius heros:ambieratque Venus superos, colloque parentiscircumfusa sui “numquam mihi” dixerat “ullotempore dure pater, nunc sis mitissimus, opto,Aeneaeque meo, qui te de sanguine nostrofecit avum, quamvis parvum des, optime, numen,dummodo des aliquod: satis est inamabile regnumadspexisse semel, Stygios semel isse per amnes.”Adsensere dei, nec coniunx regia vultusimmotos tenuit placatoque adnuit ore;tum pater “estis” ait “caelesti numine digni,quaeque petis, pro quoque petis: cape, nata, quod optas!”Fatus erat: gaudet gratesque agit illa parenti,perque leves auras iunctis invecta columbislitus adit Laurens, ubi tectus harundine serpitin freta flumineis vicina Numicius undis.Hunc iubet Aeneae, quaecumque obnoxia morti,abluere et tacito deferre sub aequora cursu;corniger exsequitur Veneris mandata suisque,quidquid in Aenea fuerat mortale, repurgatet respergit aquis: pars optima restitit illi.Lustratum genetrix divino corpus odoreunxit et ambrosia cum dulci nectare mixtacontigit os fecitque deum, quem turba Quirininuncupat Indigetem temploque arisque recepit.Inde sub Ascanii dicione binominis Albaresque Latina fuit. Succedit Silvius illi.Quo satus antiquo tenuit repetita Latinusnomina cum sceptro. Clarus subit Alba Latinum.Epytus ex illo est; post hunc Capetusque Capysque,sed Capys ante fuit. Regnum Tiberinus ab illiscepit et in Tusci demersus fluminis undisnomina fecit aquae; de quo Remulusque feroxqueAcrota sunt geniti. Remulus maturior annisfulmineo periit, imitator fulminis, ictu.Fratre suo sceptrum moderatior Acrota fortitradit Aventino, qui, quo regnarat, eodemmonte iacet positus tribuitque vocabula monti.Iamque Palatinae summam Proca gentis habebat.Rege sub hoc Pomona fuit, qua nulla Latinasinter hamadryadas coluit sollertius hortosnec fuit arborei studiosior altera fetus.Unde tenet nomen: non silvas illa nec amnes,rus amat et ramos felicia poma ferentes.Nec iaculo gravis est, sed adunca dextera falce,qua modo luxuriem premit et spatiantia passimbracchia compescit, fisso modo cortice lignuminserit et sucos alieno praestat alumno;nec sentire sitim patitur bibulaeque recurvasradicis fibras labentibus inrigat undis:hic amor, hoc studium; veneris quoque nulla cupido est.Vim tamen agrestum metuens pomaria clauditintus et accessus prohibet refugitque viriles.Quid non et satyri, saltatibus apta iuventus,fecere et pinu praecincti cornua PanesSilenusque, suis semper iuvenalior annis,quique deus fures vel falce vel inguine terret,ut poterentur ea? Sed enim superabat amandohos quoque Vertumnus neque erat felicior illis.O quotiens habitu duri messoris aristascorbe tulit verique fuit messoris imago!Tempora saepe gerens faeno religata recentidesectum poterat gramen versasse videri;saepe manu stimulos rigida portabat, ut illumiurasses fessos modo disiunxisse iuvencos.Falce data frondator erat vitisque putator;induerat scalas: lecturum poma putares;miles erat gladio, piscator harundine sumpta.Denique per multas aditum sibi saepe figurasrepperit, ut caperet spectatae gaudia formae.Ille etiam picta redimitus tempora mitra,innitens baculo, positis per tempora canis,adsimulavit anum cultosque intravit in hortospomaque mirata est “tanto” que “potentior!” inquit,paucaque laudatae dedit oscula, qualia numquamvera dedisset anus, glaebaque incurva reseditsuspiciens pandos autumni pondere ramos.Ulmus erat contra speciosa nitentibus uvis:quam socia postquam pariter cum vite probavit,“at si staret” ait “caelebs sine palmite truncus,nil praeter frondes, quare peteretur, haberet;haec quoque, quae iuncta est, vitis requiescit in illo:si non nupta foret, terrae acclinata iaceret.Tu tamen exemplo non tangeris arboris huiusconcubitusque fugis nec te coniungere curas.Atque utinam velles! Helene non pluribus essetsollicitata procis nec quae Lapitheia movitproelia nec coniunx nimium tardantis Ulixei.Nunc quoque, cum fugias averserisque petentes,mille viri cupiunt et semideique deiqueet quaecumque tenent Albanos numina montes.Sed tu, si sapies, si te bene iungere anumquehanc audire voles, quae te plus omnibus illis,plus quam credis, amo, vulgares reice taedasVertumnumque tori socium tibi selige! pro quome quoque pignus habes (neque enim sibi notior ille est,quam mihi); nec passim toto vagus errat in orbe:haec loca magna colit; nec, uti pars magna procorum,quam modo vidit, amat: tu primus et ultimus illiardor eris, solique suos tibi devovet annos.Adde, quod est iuvenis, quod naturale decorismunus habet formasque apte fingetur in omnes,et quod erit iussus, iubeas licet omnia, fiet.Quid quod amatis idem? quod, quae tibi poma coluntur,primus habet laetaque tenet tua munera dextra?Sed neque iam fetus desiderat arbore demptos,nec, quas hortus alit, cum sucis mitibus herbas,nec quicquam, nisi te; miserere ardentis et ipsum,quod petit, ore meo praesentem crede precariultoresque deos et pectora dura perosamIdalien memoremque time Rhamnusidis iram!Quoque magis timeas (etenim mihi multa vetustasscire dedit), referam tota notissima Cyprofacta, quibus flecti facile et mitescere possis.Viderat a veteris generosam sanguine TeucriIphis Anaxareten, humili de stirpe creatus,viderat et totis perceperat ossibus aestumluctatusque diu, postquam ratione furoremvincere non potuit, supplex ad limina venitet modo nutrici miserum confessus amorem,ne sibi dura foret, per spes oravit alumnae,et modo de multis blanditus cuique ministrissollicita petiit propensum voce favorem;saepe ferenda dedit blandis sua verba tabellis,interdum madidas lacrimarum rore coronaspostibus intendit posuitque in limine duromolle latus tristisque serae convicia fecit.Saevior illa freto surgente cadentibus Haedis,durior et ferro, quod Noricus excoquit ignis,et saxo, quod adhuc vivum radice tenetur,spernit et inridet factisque inmitibus additverba superba ferox et spe quoque fraudat amantem.Non tulit impatiens longi tormenta dolorisIphis et ante fores haec verba novissima dixit:“Vincis, Anaxarete, neque erunt tibi taedia tandemulla ferenda mei: laetos molire triumphoset Paeana voca nitidaque incingere lauru!Vincis enim, moriorque libens: age, ferrea, gaude!Certe aliquid laudare mei cogeris amoris,quo tibi sim gratus, meritumque fatebere nostrumNon tamen ante tui curam fugisse memento,quam vitam, geminaque simul mihi luce carendum est.Nec tibi fama mei ventura est nuntia leti:ipse ego, ne dubites, adero praesensque videbor,corpore ut exanimi crudelia lumina pascas.Si tamen, o superi, mortalia facta videtis,este mei memores (nihil ultra lingua precarisustinet) et longo facite ut narremur in aevo,et, quae dempsistis vitae, date tempora famae!”Dixit, et ad postes ornatos saepe coronisumentes oculos et pallida bracchia tollens,cum foribus laquei religaret vincula summis,“haec tibi serta placent, crudelis et impia?” dixit,inseruitque caput, sed tum quoque versus ad illam,atque onus infelix elisa fauce pependit.Icta pedum motu est adapertaque ianua factumicta pedum motu trepidantem et multa timentemvisa dedisse sonum est adapertaque ianua factumprodidit. Exclamant famuli frustraque levatum(nam pater occiderat) referunt ad limina matris;accipit illa sinu complexaque frigida natimembra sui postquam miserarum verba parentumedidit et matrum miserarum facta peregit,funera ducebat mediam lacrimosa per urbemluridaque arsuro portabat membra feretro.Forte viae vicina domus, qua flebilis ibatpompa, fuit, duraeque sonus plangoris ad auresvenit Anaxaretae, quam iam deus ultor agebat:mota “tamen videamus” ait “miserabile funus”et patulis iniit tectum sublime fenestris;vixque bene impositum lecto prospexerat Iphin,deriguere oculi, calidusque e corpore sanguisinducto pallore fugit, conataque retroferre pedes haesit, conata avertere vultushoc quoque non potuit, paulatimque occupat artus,quod fuit in duro iam pridem pectore, saxum.Neve ea ficta putes, dominae sub imagine signumservat adhuc Salamis: Veneris quoque nomine templumProspicientis habet. — Quorum memor, o mea, lentospone, precor, fastus et amanti iungere, nymphe.Sic tibi nil vernum nascentia frigus aduratpoma nec excutiant rapidi florentia venti!'Haec ubi nequiquam formae deus aptus aniliedidit, in iuvenem rediit et anilia demitinstrumenta sibi talisque apparuit illi,qualis ubi oppositas nitidissima solis imagoevicit nubes nullaque obstante reluxit,vimque parat: sed vi non est opus, inque figuracapta dei nymphe est et mutua vulnera sensit.Proximus Ausonias iniusti miles Amulirexit opes, Numitorque senex amissa nepotismunere regna capit, festisque Palilibus urbismoenia conduntur, Tatiusque patresque Sabinibella gerunt, arcisque via Tarpeia reclusadignam animam poena congestis exuit armis.Inde sati Curibus tacitorum more luporumore premunt voces et corpora victa soporeinvadunt portasque petunt, quas obice firmoclauserat Iliades: unam tamen ipsa reclusitnec strepitum verso Saturnia cardine fecit.Sola Venus portae cecidisse repagula sensitet clausura fuit, nisi quod rescindere numquamdis licet acta deum. Iano loca iuncta tenebantnaides Ausoniae gelido rorantia fonte:has rogat auxilium, nec nymphae iusta petentemsustinuere deam venasque et flumina fontiselicuere sui; nondum tamen invia Ianiora patentis erant, neque iter praecluserat unda:lurida supponunt fecundo sulphura fontiincenduntque cavas fumante bitumine venas.Viribus his aliisque vapor penetravit ad imafontis, et Alpino modo quae certare rigoriaudebatis aquae, non ceditis ignibus ipsis!Flammifera gemini fumant adspergine postes,portaque, nequiquam rigidis promissa Sabinis,fonte fuit praestructa novo, dum Martius armaindueret miles; quae postquam Romulus ultroobtulit, et strata est tellus Romana Sabiniscorporibus strata estque suis, generique cruoremsanguine cum soceri permiscuit impius ensis,pace tamen sisti bellum nec in ultima tantumdecertare placet Tatiumque accedere regno.Occiderat Tatius, populisque aequata duobus,Romule, iura dabas, posita cum casside Mavorstalibus adfatur divumque hominumque parentem:“Tempus adest, genitor, quoniam fundamine magnores Romana valet et praeside pendet ab uno,praemia (sunt promissa mihi dignoque nepoti!)solvere et ablatum terris imponere caelo.Tu mihi concilio quondam praesente deorum(nam memoro memorique animo pia verba notavi)“unus erit, quem tu tolles in caerula caeli”dixisti: rata sit verborum summa tuorum!”Adnuit omnipotens et nubibus aera caecisocculuit tonitruque et fulgure terruit orbem:quae sibi promissae sensit rata signa rapinaeinnixusque hastae pressos temone cruentoimpavidus conscendit equos Gradivus et ictuverberis increpuit pronusque per aera lapsusconstitit in summo nemorosi colle Palatireddentemque suo non regia iura Quiritiabstulit Iliaden: corpus mortale per aurasdilapsum tenues, ceu lata plumbea fundamissa solet medio glans intabescere caelo.Pulchra subit facies et pulvinaribus altisdignior, est qualis trabeati forma Quirini.Flebat ut amissum coniunx, cum regia IunoIrin ad Hersiliam descendere limite curvoimperat et vacuae sua sic mandata referre:“O et de Latio, o et de gente Sabinapraecipuum, matrona, decus, dignissima tantiante fuisse viri, coniunx nunc esse Quirini,siste tuos fletus et, si tibi cura videndiconiugis est, duce me lucum pete, colle Quiriniqui viret et templum Romani regis obumbrat.”Paret et in terram pictos delapsa per arcusHersilien iussis compellat vocibus Iris.Illa verecundo vix tollens lumina vultu“o, dea, namque mihi nec, quae sis, dicere promptum est,et liquet esse deam, duc, o duc” inquit “et offerconiugis ora mihi, quem si modo posse viderefata semel dederint, caelum accepisse fatebor.”Nec mora, Romuleos cum virgine Thaumanteaingreditur colles: ibi sidus ab aethere lapsumdecidit in terras, a cuius lumine flagransHersilie crines cum sidere cessit in auras.Hanc manibus notis Romanae conditor urbisexcipit et priscum pariter cum corpore nomenmutat Horamque vocat, quae nunc dea iuncta Quirino est.
Quaeritur interea quis tantae pondera molissustineat tantoque queat succedere regi:destinat imperio clarum praenuntia verifama Numam; non ille satis cognosse Sabinaegentis habet ritus: animo maiora capaciconcipit et, quae sit rerum natura, requirit.Huius amor curae, patria Curibusque relictis,fecit ut Herculei penetraret ad hospitis urbem.Graia quis Italicis auctor posuisset in orismoenia, quaerenti sic e senioribus unusrettulit indigenis, veteris non inscius aevi:“Dives ab Oceano bubus Iove natus Hiberislitora felici tenuisse Lacinia cursufertur et, armento teneras errante per herbas,ipse domum magni nec inhospita tecta Crotonisintrasse et requie longum relevasse laborematque ita discedens “aevo” dixisse “nepotumhic locus urbis erit”; promissaque vera fuerunt.Nam fuit Argolico generatus Alemone quidamMyscelos, illius dis acceptissimus aevi.Hunc super incumbens pressum gravitate soporisclaviger adloquitur: “Lapidosas Aesaris undasi, pete diversi! Patrias, age, desere sedes!”et, nisi paruerit multa ac metuenda minatur;post ea discedunt pariter somnusque deusque.Surgit Alemonides tacitaque recentia mentevisa refert, pugnatque diu sententia secum:numen abire iubet, prohibent discedere leges,poenaque mors posita est patriam mutare volenti.Candidus Oceano nitidum caput abdiderat Sol,et caput extulerat densissima sidereum Nox:visus adesse idem deus est eademque monereet, nisi paruerit, plura et graviora minari.Pertimuit patriumque simul transferre parabatin sedes penetrale novas: fit murmur in urbe,spretarumque agitur legum reus; utque peracta estcausa prior crimenque patens sine teste probatum,squalidus ad superos tollens reus ora manusque“o cui ius caeli bis sex fecere labores,fer, precor” inquit, “opem! nam tu mihi criminis auctor.”Mos erat antiquus niveis atrisque lapillis,his damnare reos, illis absolvere culpa;tunc quoque sic lata est sententia tristis, et omniscalculus inmitem demittitur ater in urnam.Quae simul effudit numerandos versa lapillos,omnibus e nigro color est mutatus in album,candidaque Herculeo sententia numine factasolvit Alemoniden. Grates agit ille parentiAmphitryoniadae, ventisque faventibus aequornavigat Ionium, Sallentinumque Neretumpraeterit et Sybarin Crimisenque et Iapygis arva;praeterit et Sybarin Lacedaemoniumque TarentumThurinosque sinus Crimisenque et Iapygis arvavixque pererratis, quae spectant litora, terris,invenit Aesarei fatalia fluminis oranec procul hinc tumulum, sub quo sacrata Crotonisossa tegebat humus, iussaque ibi moenia terracondidit et nomen tumulati traxit in urbem.”Talia constabat certa primordia famaesse loci positaeque Italis in finibus urbis.Vir fuit hic, ortu Samius, sed fugerat unaet Samon et dominos odioque tyrannidis exsulsponte erat, isque, licet caeli regione remotos,mente deos adiit et quae natura negabatvisibus humanis, oculis ea pectoris hausit,cumque animo et vigili perspexerat omnia cura,in medium discenda dabat coetusque silentumdictaque mirantum magni primordia mundiet rerum causas et, quid natura, docebat,quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo,Iuppiter an venti discussa nube tonarent,quid quateret terras, qua sidera lege mearent —et quodcumque latet; primusque animalia mensisarguit imponi, primus quoque talibus oradocta quidem solvit, sed non et credita, verbis:“Parcite, mortales, dapibus temerare nefandiscorpora! Sunt fruges, sunt deducentia ramospondere poma suo tumidaeque in vitibus uvae,sunt herbae dulces, sunt quae mitescere flammamollirique queant; nec vobis lacteus umoreripitur, nec mella thymi redolentia flore:prodiga divitias alimentaque mitia tellussuggerit atque epulas sine caede et sanguine praebet.Carne ferae sedant ieiunia, nec tamen omnes:quippe equus et pecudes armentaque gramine vivunt.At quibus ingenium est inmansuetumque ferumque,Armeniae tigres iracundique leonescumque lupis ursi, dapibus cum sanguine gaudent.Heu quantum scelus est in viscera viscera condicongestoque avidum pinguescere corpore corpusalteriusque animantem animantis vivere leto!Scilicet in tantis opibus, quas optima matrumterra parit, nil te nisi tristia mandere saevovulnera dente iuvat ritusque referre Cyclopum,nec, nisi perdideris alium, placare voraciset male morati poteris ieiunia ventris?At vetus illa aetas, cui fecimus aurea nomen,fetibus arboreis et, quas humus educat, herbisfortunata fuit nec polluit ora cruore.Tunc et aves tutae movere per aera pennas,et lepus impavidus mediis erravit in arvis,nec sua credulitas piscem suspenderat hamo:cuncta sine insidiis nullamque timentia fraudemplenaque pacis erant. Postquam non utilis auctorvictibus invidit, quisquis fuit ille, deorumcorporeasque dapes avidam demersit in alvum,fecit iter sceleri, primoque e caede ferarumincaluisse potest maculatum sanguine ferrum(idque satis fuerat), nostrumque petentia letumcorpora missa neci salva pietate fatemur:sed quam danda neci, tam non epulanda fuerunt.Longius inde nefas abiit, et prima putaturhostia sus meruisse mori, quia semina pandoeruerit rostro spemque interceperit anni.Vite caper morsa Bacchi mactatus ad arasdicitur ultoris; nocuit sua culpa duobus!Quid meruistis oves, placidum pecus, inque tuendosnatum homines, pleno quae fertis in ubere nectar,mollia quae nobis vestras velamina lanaspraebetis vitaque magis quam morte iuvatis?Quid meruere boves, animal sine fraude dolisque,innocuum, simplex, natum tolerare labores?Inmemor est demum nec frugum munere dignus,qui potuit curvi dempto modo pondere aratriruricolam mactare suum, qui trita laboreilla, quibus totiens durum renovaverat arvum,tot dederat messes, percussit colla securi.Nec satis est, quod tale nefas committitur: ipsosinscripsere deos sceleri, numenque supernumcaede laboriferi credunt gaudere iuvenci.Victima labe carens et praestantissima forma(nam placuisse nocet) vittis insignis et aurosistitur ante aras auditque ignara precantemimponique suae videt inter cornua fronti,quas coluit, fruges percussaque sanguine cultrosinficit in liquida praevisos forsitan unda.Protinus ereptas viventi pectore fibrasinspiciunt mentesque deum scrutantur in illis:unde (fames homini vetitorum tanta ciborum!)audetis vesci, genus o mortale? Quod, oro,ne facite, et monitis animos advertite nostris!Cumque boum dabitis caesorum membra palato,mandere vos vestros scite et sentite colonos.Et quoniam deus ora movet, sequar ora moventemrite deum Delphosque meos ipsumque recludamaethera et augustae reserabo oracula mentis.Magna nec ingeniis investigata priorumquaeque diu latuere, canam; iuvat ire per altaastra, iuvat terris et inerti sede relictanube vehi validique umeris insistere Atlantispalantesque homines passim ac rationis egentesdespectare procul trepidosque obitumque timentessic exhortari seriemque evolvere fati:O genus attonitum gelidae formidine mortis,quid Styga, quid manes et nomina vana timetis,materiem vatum, falsique pericula mundi?Corpora, sive rogus flamma, seu tabe vetustasabstulerit, mala posse pati non ulla putetis!Morte carent animae, semperque priore relictasede novis domibus vivunt habitantque receptae.Ipse ego (nam memini) Troiani tempore belliPanthoides Euphorbus eram, cui pectore quondamhaesit in adverso gravis hasta minoris Atridae:cognovi clipeum, laevae gestamina nostrae,nuper Abanteis templo Iunonis in Argis.Omnia mutantur, nihil interit: errat et illinchuc venit, hinc illuc, et quoslibet occupat artusspiritus eque feris humana in corpora transitinque feras noster nec tempore deperit ullo;utque novis facilis signatur cera figurisnec manet ut fuerat nec formas servat easdem,sed tamen ipsa eadem est: animam sic semper eandemesse, sed in varias doceo migrare figuras.Ergo, ne pietas sit victa cupidine ventris,parcite, vaticinor, cognatas caede nefandaexturbare animas, nec sanguine sanguis alatur!Et quoniam magno feror aequore plenaque ventisvela dedi: nihil est toto, quod perstet, in orbe.Cuncta fluunt, omnisque vagans formatur imago;ipsa quoque adsiduo labuntur tempora motu,non secus ac flumen, neque enim consistere flumennec levis hora potest, sed ut unda impellitur undaurgeturque eadem veniente urgetque priorem,tempora sic fugiunt pariter pariterque sequunturet nova sunt semper; nam quod fuit ante, relictum est,fitque quod haud fuerat, momentaque cuncta novantur.Cernis et emensas in lucem tendere noctes,et iubar hoc nitidum nigrae succedere nocti.Nec color est idem caelo, cum lassa quietecuncta iacent media, cumque albo Lucifer exitclarus equo rursusque alius, cum praevia lucistradendum Phoebo Pallantias inficit orbem.Ipse dei clipeus, terra cum tollitur ima,mane rubet, terraque, rubet cum conditur ima,candidus in summo est, melior natura quod illicaetheris est terraeque procul contagia fugit.Nec par aut eadem nocturnae forma Dianaeesse potest umquam, semperque hodierna sequente,si crescit, minor est, maior, si contrahit orbem.Quid? non in species succedere quattuor annumadspicis, aetatis peragentem imitamina nostrae?Nam tener ac lactens puerique simillimus aevovere novo est: tunc herba nitens et roboris expersturget et insolida est et spe delectat agrestes.Omnia tunc florent, florumque coloribus almusludit ager, neque adhuc virtus in frondibus ulla est.Transit in aestatem post ver robustior annusfitque valens iuvenis: neque enim robustior aetasulla nec uberior, nec quae magis ardeat, ulla est.Excipit autumnus, posito fervore iuventaematurus mitisque, inter iuvenemque senemquetemperie medius, sparsus quoque tempora canis.Inde senilis hiems tremulo venit horrida passu,aut spoliata suos, aut quos habet, alba capillos.Nostra quoque ipsorum semper requieque sine ullacorpora vertuntur, nec, quod fuimusve sumusve,cras erimus; fuit illa dies, qua semina tantumspesque hominum primae matrisque habitavimus alvo.Artifices natura manus admovit et angicorpora visceribus distentae condita matrisnoluit eque domo vacuas emisit in auras.Editus in lucem iacuit sine viribus infans;mox quadrupes rituque tulit sua membra ferarum,paulatimque tremens et nondum poplite firmoconstitit adiutis aliquo conamine nervis.Inde valens veloxque fuit spatiumque iuventaetransit et emeritis medii quoque temporis annislabitur occiduae per iter declive senectae.Subruit haec aevi demoliturque priorisrobora, fletque Milon senior, cum spectat inanes(illos, qui fuerant solidorum mole tororumHerculeis similes!) fluidos pendere lacertos;Flet quoque, ut in speculo rugas adspexit aniles,Tyndaris et secum, cur sit bis rapta, requirit.Tempus edax rerum, tuque, invidiosa vetustas,omnia destruitis, vitiataque dentibus aevipaulatim lenta consumitis omnia morte.Haec quoque non perstant, quae nos elementa vocamus,quasque vices peragant, (animos adhibete!) docebo.Quattuor aeternus genitalia corpora munduscontinet; ex illis duo sunt onerosa suoquepondere in inferius, tellus atque unda, feruntur,et totidem gravitate carent nulloque prementealta petunt, aer atque aere purior ignis.Quae quamquam spatio distant, tamen omnia fiuntex ipsis et in ipsa cadunt, resolutaque tellusin liquidas rarescit aquas, tenuatus in aurasaeraque umor abit, dempto quoque pondere rursusin superos aer tenuissimus emicat ignes.Inde retro redeunt, idemque retexitur ordo;ignis enim densum spissatus in aera transit,hic in aquas, tellus glomerata cogitur unda.Nec species sua cuique manet, rerumque novatrixex aliis alias reddit natura figuras:nec perit in toto quicquam, mihi credite, mundo,sed variat faciemque novat, nascique vocaturincipere esse aliud, quam quod fuit ante, moriquedesinere illud idem. Cum sint huc forsitan illa,haec translata illuc, summa tamen omnia constant.Nil equidem durare diu sub imagine eademcrediderim: sic ad ferrum venistis ab auro,saecula, sic totiens versa est fortuna locorum.Vidi ego, quod fuerat quondam solidissima tellus,esse fretum, vidi factas ex aequore terras:et procul a pelago conchae iacuere marinae,et vetus inventa est in montibus ancora summis.Quodque fuit campus, vallem decursus aquarumfecit, et eluvie mons est deductus in aequor,eque paludosa siccis humus aret harenis,quaeque sitim tulerant, stagnata paludibus ument.Hic fontes natura novos emisit, at illicclausit, et antiquis tam multa tremoribus orbisflumina prosiliunt aut excaecata residunt.Sic ubi terreno Lycus est epotus hiatu,exsistit procul hinc alioque renascitur ore:Sic modo combibitur, tecto modo gurgite lapsusredditur Argolicis ingens Erasinus in arvis,et Mysum, capitisque sui ripaeque priorispaenituisse ferunt, alia nunc ire Caicum;nec non Sicanias volvens Amenanus harenasnunc fluit, interdum suppressis fontibus aret.Ante bibebatur, nunc, quas contingere nolis,fundit Anigros aquas, postquam, nisi vatibus omniseripienda fides, illic lavere bimembresvulnera, clavigeri quae fecerat Herculis arcus.Quid? non et Scythicis Hypanis de montibus ortus,qui fuerat dulcis, salibus vitiatur amaris?Fluctibus ambitae fuerant Antissa Pharosqueet Phoenissa Tyros, quarum nunc insula nulla est.Leucada continuam veteres habuere coloni:nunc freta circueunt. Zancle quoque iuncta fuissedicitur Italiae, donec confinia pontusabstulit et media tellurem reppulit unda.Si quaeras Helicen et Burin, Achaidas urbes,invenies sub aquis, et adhuc ostendere nautaeinclinata solent cum moenibus oppida mersis.Est prope Pittheam tumulus Troezena, sine ullisarduus arboribus, quondam planissima campiarea, nunc tumulus; nam (res horrenda relatu!)vis fera ventorum, caecis inclusa cavernis,exspirare aliqua cupiens luctataque frustraliberiore frui caelo, cum carcere rimanulla foret toto nec pervia flatibus esset,extentam tumefecit humum, ceu spiritus oristendere vesicam solet aut derepta bicorniterga capro; tumor ille loci permansit et alticollis habet speciem longoque induruit aevo.Plurima cum subeant audita et cognita nobis,pauca super referam. Quid? non et lympha figurasdatque capitque novas? Medio tua, corniger Ammon,unda die gelida est, ortuque obituque calescit.Admotis Athamanas aquis accendere lignumnarratur, minimos cum luna recessit in orbes.Flumen habent Cicones, quod potum saxea redditviscera, quod tactis inducit marmora rebus.Crathis et huic Sybaris, nostris conterminus oriselectro similes faciunt auroque capillos.Quodque magis mirum est, sunt qui non corpora tantum,verum animos etiam valeant mutare liquores.Cui non audita est obscenae Salmacis undaeAethiopesque lacus? Quos siquis faucibus hausit,aut furit, aut patitur mirum gravitate soporem.Clitorio quicumque sitim de fonte levavit,vina fugit gaudetque meris abstemius undis,seu vis est in aqua calido contraria vino,sive, quod indigenae memorant, Amythaone natus,Proetidas attonitas postquam per carmen et herbaseripuit furiis, purgamina mentis in illasmisit aquas odiumque meri permansit in undis.Huic fluit effectu dispar Lyncestius amnis;quem quicumque parum moderato gutture traxit,haud aliter titubat, quam si mera vina bibisset.Est locus Arcadiae (Pheneum dixere priores),ambiguis suspectus aquis, quas nocte timeto:nocte nocent potae, sine noxa luce bibuntur.Sic alias aliasque lacus et flumina viresconcipiunt, tempusque fuit, quo navit in undis,nunc sedet Ortygie. Timuit concursibus Argoundarum sparsas Symplegadas elisarum,quae nunc inmotae perstant ventisque resistunt.Nec, quae sulphureis ardet fornacibus, Aetneignea semper erit, neque enim fuit ignea semper.Nam sive est animal tellus et vivit habetquespiramenta locis flammam exhalantia multis,spirandi mutare vias, quotiensque movetur,has finire potest, illas aperire cavernas;sive leves imis venti cohibentur in antrissaxaque cum saxis et habentem semina flammaemateriam iactant, ea concipit ictibus ignem,antra relinquentur sedatis frigida ventis;sive bitumineae rapiunt incendia viresluteave exiguis ardescunt sulphura fumis:nempe ubi terra cibos alimentaque pinguia flammaenon dabit absumptis per longum viribus aevumnaturaeque suum nutrimen deerit edaci,non feret illa famem desertaque deseret ignis.Esse viros fama est in Hyperborea Pallene,qui soleant levibus velari corpora plumis,olim Tritoniacam noviens subiere paludem.Haud equidem credo: sparsae quoque membra venenisexercere artes Scythides memorantur easdem.Siqua fides rebus tamen est addenda probatis,nonne vides, quaecumque mora fluidoque calorecorpora tabescunt, in parva animalia verti?I quoque, delectos mactatos obrue tauros(cognita res usu) de putri viscere passimflorilegae nascuntur apes, quae more parentumrura colunt operique favent in spemque laborant;pressus humo bellator equus crabronis origo est;concava litoreo si demas bracchia cancro,cetera supponas terrae, de parte sepultascorpius exibit caudaque minabitur unca;quaeque solent canis frondes intexere filisagrestes tineae (res observata colonis)ferali mutant cum papilione figuram.Semina limus habet virides generantia ranas,et generat truncas pedibus, mox apta natandocura dat, utque eadem sint longis saltibus apta,posterior superat partes mensura priores.Nec catulus, partu quem reddidit ursa recenti,sed male viva caro est: lambendo mater in artusfingit et in formam, quantam capit ipsa, reducit.Nonne vides, quos cera tegit sexangula, fetusmelliferarum apium sine membris corpora nasciet serosque pedes serasque adsumere pennas?Iunonis volucrem, quae cauda sidera portat,armigerumque Iovis Cythereiadasque columbaset genus omne avium mediis e partibus ovi,ni sciret fieri, quis nasci posse putaret?Sunt qui, cum clauso putrefacta est spina sepulcro,mutari credant humanas angue medullas.Haec tamen ex aliis generis primordia ducunt:una est, quae reparet seque ipsa reseminet, ales.Assyrii phoenica vocant; non fruge neque herbis,sed turis lacrimis et suco vivit amomi.Haec ubi quinque suae complevit saecula vitae,ilicis in ramis tremulaeque cacumine palmaeunguibus et puro nidum sibi construit ore.Quo simul ac casias et nardi lenis aristasquassaque cum fulva substravit cinnama murra,se super imponit finitque in odoribus aevum.Inde ferunt, totidem qui vivere debeat annos,corpore de patrio parvum phoenica renasci.Cum dedit huic aetas vires, onerique ferendo est,ponderibus nidi ramos levat arboris altaefertque pius cunasque suas patriumque sepulcrum,perque leves auras Hyperionis urbe potitusante fores sacras Hyperionis aede reponit.Si tamen est aliquid mirae novitatis in istis,alternare vices et quae modo femina tergopassa marem est, nunc esse marem miremur hyaenam;id quoque, quod ventis animal nutritur et aura,protinus adsimulat, tetigit quoscumque colores.Victa racemifero lyncas dedit India Baccho:e quibus, ut memorant, quidquid vesica remisit,vertitur in lapides et congelat aere tacto.Sic et curalium quo primum contigit aurastempore, durescit: mollis fuit herba sub undis.Desinet ante dies et in alto Phoebus anhelosaequore tinget equos, quam consequar omnia verbisin species translata novas: sic tempora verticernimus atque illas adsumere robora gentes,concidere has. Sic magna fuit censuque virisqueperque decem potuit tantum dare sanguinis annos,nunc humilis veteres tantummodo Troia ruinaset pro divitiis tumulos ostendit avorum.Clara fuit Sparte, magnae viguere Mycenae,nec non et Cecropis nec non Amphionis arces.Vile solum Sparte est, altae cecidere Mycenae,Oedipodioniae quid sunt, nisi nomina, Thebae?Quid Pandioniae restant, nisi nomen, Athenae?Nunc quoque Dardaniam fama est consurgere Romam,Appenninigenae quae proxima Thybridis undismole sub ingenti rerum fundamina ponit:haec igitur formam crescendo mutat et olimimmensi caput orbis erit. Sic dicere vatesfaticinasque ferunt sortes quantumque recordor,dixerat Aeneae, cum res Troiana labaret,Priamides Helenus flenti dubioque salutis:“Nate dea, si nota satis praesagia nostraementis habes, non tota cadet te sospite Troia!Flamma tibi ferrumque dabunt iter: ibis et unaPergama rapta feres, donec Troiaeque tibiqueexternum patrio contingat amicius arvum.Urbem etiam cerno Phrygios debere nepotes,quanta nec est nec erit nec visa prioribus annis.Hanc alii proceres per saecula longa potentem,sed dominam rerum de sanguine natus Iuliefficiet; quo cum tellus erit usa, fruenturaetheriae sedes, caelumque erit exitus illi.”Haec Helenum cecinisse penatigero Aeneaemente memor refero, cognataque moenia laetorcrescere et utiliter Phrygibus vicisse Pelasgos.Ne tamen oblitis ad metam tendere longeexspatiemur equis, caelum et quodcumque sub illo est,inmutat formas tellusque et quidquid in illa est:nos quoque, pars mundi, quoniam non corpora solum,verum etiam volucres animae sumus inque ferinaspossumus ire domos pecudumque in corpora condi,corpora, quae possunt animas habuisse parentumaut fratrum aut aliquo iunctorum foedere nobisaut hominum certe, tuta esse et honesta sinamusneve Thyesteis cumulemus viscera mensis!Quam male consuescit, quam se parat ille cruoriimpius humano, vituli qui guttura cultrorumpit et inmotas praebet mugitibus aures,aut qui vagitus similes puerilibus haedumedentem iugulare potest, aut alite vesci,cui dedit ipse cibos! Quantum est, quod desit in istisad plenum facinus? Quo transitus inde paratur?Bos aret aut mortem senioribus imputet annis,horriferum contra borean ovis arma ministret,ubera dent saturae manibus pressanda capellae!Retia cum pedicis laqueosque artesque dolosastollite nec volucrem viscata fallite virga,nec formidatis cervos includite pennis,nec celate cibis uncos fallacibus hamos!Perdite, siqua nocent, verum haec quoque perdite tantum:ora vacent epulis alimentaque mitia carpant!”Talibus atque aliis instructum pectora dictisin patriam remeasse ferunt ultroque petitumaccepisse Numam populi Latiaris habenas.Coniuge qui felix nympha ducibusque Camenissacrificos docuit ritus gentemque ferociadsuetam bello pacis traduxit ad artes.Qui postquam senior regnumque aevumque peregit,exstinctum Latiaeque nurus populusque patresquedeflevere Numam; nam coniunx urbe relictavallis Aricinae densis latet abdita silvissacraque Oresteae gemitu questuque Dianaeimpedit: a! quotiens nymphae nemorisque lacusque,ne faceret, monuere et consolantia verbadixerunt. Quotiens flenti Theseius heros“siste modum!” dixit, “ne que enim fortuna querendasola tua est; similes aliorum respice casus:mitius ista feres, utinamque exempla dolentemnon mea te possent relevare! Sed et mea possunt.Fando aliquem Hippolytum vestras puto, contigit aurescredulitate patris, sceleratae fraude novercaeoccubuisse neci: mirabere, vixque probabo,sed tamen ille ego sum. Me Pasiphaeia quondamtemptatum frustra patrium temerare cubile,quod voluit, voluisse, infelix crimine verso(indiciine metu magis offensane repulsae?)damnavit, meritumque nihil pater eicit urbehostilique caput prece detestatur euntis.Pittheam profugo curru Troezena petebam,iamque Corinthiaci carpebam litora ponti,cum mare surrexit, cumulusque inmanis aquarumin montis speciem curvari et crescere visuset dare mugitus summoque cacumine findi.Corniger hinc taurus ruptis expellitur undis,pectoribusque tenus molles erectus in aurasnaribus et patulo partem maris evomit ore.Corda pavent comitum. Mihi mens interrita mansitexsiliis contenta suis: cum colla ferocesad freta convertunt adrectisque auribus horrentquadrupedes monstrique metu turbantur et altispraecipitant currum scopulis; ego ducere vanafrena manu spumis albentibus oblita luctoret retro lentas tendo resupinus habenas.Nec vires tamen has rabies superasset equorum.ni rota, perpetuum qua circumvertitur axem,stipitis occursu fracta ac disiecta fuisset.Excutior curru, lorisque tenentibus artusviscera viva trahi nervosque in stipe teneri,membra rapi partim, partim reprensa relinqui,ossa gravem dare fracta sonum fessamque videresexhalari animam nullasque in corpore partes,noscere quas posses; unumque erat omnia vulnus.Num potes aut audes cladi componere nostrae,nympha, tuam? Vidi quoque luce carentia regnaet lacerum fovi Phlegethontide corpus in unda,nec nisi Apollineae valido medicamine prolisreddita vita foret; quam postquam fortibus herbisatque ope Paeonia Dite indignante recepi,tum mihi, ne praesens augerem muneris huiusinvidiam, densas obiecit Cynthia nubes,utque forem tutus possemque impune videri,addidit aetatem nec cognoscenda reliquitora mihi Cretenque diu dubitavit habendamtraderet an Delon: Delo Creteque relictishic posuit nomenque simul, quod possit equorumadmonuisse, iubet deponere, “qui” que “fuistiHippolytus” dixit, “nunc idem Virbius esto!”Hoc nemus inde colo, de disque minoribus unusnumine sub dominae lateo atque accenseor illi.”Non tamen Egeriae luctus aliena levaredamna valent, montisque iacens radicibus imisliquitur in lacrimas, donec pietate dolentismota soror Phoebi gelidum de corpore fontemfecit et aeternas artus tenuavit in undas.Et nymphas tetigit nova res, et Amazone natushaud aliter stupuit, quam cum Tyrrhenus aratorfatalem glaebam mediis adspexit in arvissponte sua primum nulloque agitante moveri,sumere mox hominis terraeque amittere formamoraque venturis aperire recentia fatis(indigenae dixere Tagen, qui primus Etruscamedocuit gentem casus aperire futuros);utve Palatinis haerentem collibus olimcum subito vidit frondescere Romulus hastam,quae radice nova, non ferro stabat adactoet iam non telum, sed lenti viminis arbornon exspectatas dabat admirantibus umbras;aut sua fluminea cum vidit Cipus in undacornua (vidit enim) falsamque in imagine credensesse fidem, digitis ad frontem saepe relatis,quae vidit, tetigit, nec iam sua lumina damnansrestitit, ut victor domito veniebat ab hoste,ad caelumque manus et eodem lumina tollens“quiquid” ait, “superi, monstro portenditur isto,seu laetum est, patriae laetum populoque Quirini,sive minax, mihi sit!” viridique e caespite factasplacat odoratis herbosas ignibus arasvinaque dat pateris mactatarumque bidentum,quid sibi significent, trepidantia consulit exta.Quae simul adspexit Tyrrhenae gentis haruspex,magna quidem rerum molimina vidit in illis,non manifesta tamen. Cum vero sustulit acrea pecudis fibris ad Cipi cornua lumen,“rex” ait, “o salve! Tibi enim, tibi, Cipe, tuisquehic locus et Latiae parebunt cornibus arces.Tu modo rumpe moras portasque intrare patentesadpropera! sic fata iubent; namque urbe receptusrex eris et sceptro tutus potiere perenni.”Rettulit ille pedem torvamque a moenibus urbisavertens faciem “procul a! procul omina” dixit“talia di pellant! Multoque ego iustius aevumexsul agam, quam me videant Capitolia regem!”Dixit et extemplo populumque gravemque senatumconvocat, ante tamen pacali cornua laurovelat; et aggeribus factis a milite fortiinsistit priscosque deos e more precatus“est” ait “hic unus, quem vos nisi pellitis urbe,rex erit. Is qui sit, signo, non nomine dicam:cornua fronte gerit. Quem vobis indicat augur,si Romam intrarit, famularia iura daturum.Ille quidem potuit portas inrumpere apertas,sed nos obstitimus, quamvis coniunctior illonemo mihi est. Vos urbe virum prohibete, Quirites,vel, si dignus erit, gravibus vincite catenis,aut finite metum fatalis morte tyranni!”Qualia succinctis, ubi trux insibilat eurus,murmura pinetis fiunt, aut qualia fluctusaequorei faciunt, siquis procul audiat illos,tale sonat populus; sed per confusa frementisverba tamen vulgi vox eminet una “quis ille est?”,et spectant frontes praedictaque cornua quaerunt.Rursus ad hos Cipus “quem poscitis” inquit, “habetis”et dempta capiti, populo prohibente, coronaexhibuit gemino praesignia tempora cornu.Demisere oculos omnes gemitumque dedereatque illud meritis clarum (quis credere possit?)inviti videre caput; nec honore carereulterius passi, festam imposuere coronam.At proceres, quoniam muros intrare vetaris,ruris honorati tantum tibi, Cipe, dedere,quantum depresso subiectis bubus aratrocomplecti posses ad finem lucis ab ortu,cornuaque aeratis miram referentia formampostibus insculpunt, longum mansura per aevum.Pandite nunc, Musae, praesentia numina vatum(scitis enim, nec vos fallit spatiosa vetustas,)unde Coroniden circumflua Thybridis altiinsula Romuleae sacris adiecerit urbis.Dira lues quondam Latias vitiaverat auras,pallidaque exsangui squalebant corpora morbo.Funeribus fessi postquam mortalia cernunttemptamenta nihil, nihil artes posse medentum,auxilium caeleste petunt mediamque tenentesorbis humum Delphos adeunt, oracula Phoebi,utque salutifera miseris succurrere rebussorte velit tantaeque urbis mala finiat, orant:et locus et laurus et, quas habet ipse, pharetrasintremuere simul, cortinaque reddidit imohanc adyto vocem pavefactaque pectora movit:“Quod petis hinc, propiore loco, Romane, petisses,et pete nunc propiore loco! nec Apolline vobis,qui minuat luctus, opus est, sed Apolline nato.Ite bonis avibus prolemque accersite nostram!”Iussa dei prudens postquam accepere senatus,quam colat, explorant, iuvenis Phoebeius urbem,quique petant ventis Epidauria litora mittunt.Quae simul incurva missi tetigere carina,concilium Graiosque patres adiere, darentque,oravere, deum, qui praesens funera gentisfiniat Ausoniae: certas ita dicere sortes.Dissidet et variat sententia, parsque negandumnon putat auxilium, multi retinere suamquenon emittere opem nec numina tradere suadent:dum dubitant, seram pepulere crepuscula lucem,umbraque telluris tenebras induxerat orbi,cum deus in somnis opifer consistere visusante tuum, Romane, torum, sed qualis in aedeesse solet, baculumque tenens agreste sinistracaesariem longae dextra deducere barbaeet placido tales emittere pectore voces:“Pone metus! Veniam simulacraque nostra relinquam.Hunc modo serpentem, baculum qui nexibus ambit,perspice et usque nota visu, ut cognoscere possis!Vertar in hunc, sed maior ero tantusque videbor,in quantum verti caelestia corpora debent.”Extemplo cum voce deus, cum voce deoquesomnus abit, somnique fugam lux alma secuta est.Postera sidereos aurora fugaverat ignes:incerti, quid agant, proceres ad templa petitiperveniunt operosa dei, quaque ipse morarisede velit, signis caelestibus indicet, orant.Vix bene desierant, cum cristis aureus altisin serpente deus praenuntia sibila misitadventuque suo signumque arasque foresquemarmoreumque solum fastigiaque aurea movitpectoribusque tenus media sublimis in aedeconstitit atque oculos circumtulit igne micantes.Territa turba pavet. Cognovit numina castosevinctus vitta crines albente sacerdos:“En deus est deus est! Animis linguisque favete,quisquis ades!” dixit. “Sis, o pulcherrime, visusutiliter populosque iuves tua sacra colentes !”Quisquis adest, visum venerantur numen, et omnesverba sacerdotis referunt geminata piumqueAeneadae praestant et mente et voce favorem.Adnuit his motisque deus rata pignora cristiset repetita dedit vibrata sibila lingua.Tum gradibus nitidis delabitur oraque retroflectit et antiquas abiturus respicit arasadsuetasque domos habitataque templa salutat.Inde per iniectis adopertam floribus ingensserpit humum flectitque sinus mediamque per urbemtendit ad incurvo munitos aggere portus.Restitit hic agmenque suum turbaeque sequentisofficium placido visus dimittere vultucorpus in Ausonia posuit rate: numinis illasensit onus, pressa estque dei gravitate carina;Aeneadae gaudent caesoque in litore taurotorta coronatae solvunt retinacula navis.Impulerat levis aura ratem: deus eminet alte,impositaque premens puppim cervice recurvamcaeruleas despectat aquas modicisque per aequorIonium zephyris sextae Pallantidos ortuItaliam tenuit praeterque Lacinia templonobilitata deae Scylaceaque litora fertur;linquit Iapygiam laevisque Amphrisia remissaxa fugit, dextra praerupta Celennia parte,Romethiumque legit Caulonaque Naryciamque,evincitque fretum Siculique angusta PeloriHippotadaeque domos regis Temesesque metalla,Leucosiamque petit tepidique rosaria Paesti.Inde legit Capreas promunturiumque Minervaeet Surrentino generosos palmite collesHerculeamque urbem Stabiasque et in otia natamParthenopen et ab hac Cumaeae templa Sibyllae.Hinc calidi fontes lentisciferumque teneturLiternum multamque trahens sub gurgite harenamVolturnus niveisque frequens Sinuessa columbisMinturnaeque graves et quam tumulavit alumnusAntiphataeque domus Trachasque obsessa paludeet tellus Circaea et spissi litoris Antium.Huc ubi veliferam nautae advertere carinam(asper enim iam pontus erat), deus explicat orbesperque sinus crebros et magna volumina labenstempla parentis init flavum tangentia litus.Aequore placato patrias Epidaurius araslinquit et hospitio iuncti sibi numinis ususlitoream tractu squamae crepitantis harenamsulcat et innixus moderamine navis in altapuppe caput posuit, donec Castrumque sacrasqueLavini sedes Tiberinaque ad ostia venit.Huc omnis populi passim matrumque patrumqueobvia turba ruit, quaeque ignes, Troica, servant,Vesta, tuos, laetoque deum clamore salutant.Quaque per adversas navis cita ducitur undas,tura super ripas aris ex ordine factisparte ab utraque sonant et odorant aera fumis,ictaque coniectos incalfacit hostia cultros.Iamque caput rerum, Romanam intraverat urbem:erigitur serpens summoque acclinia malocolla movet sedesque sibi circumspicit aptas.Scinditur in geminas partes circumfluus amnis(Insula nomen habet), laterumque a parte duorumporrigit aequales media tellure lacertos.Huc se de Latia pinu Phoebeius anguiscontulit et finem, specie caeleste resumpta,luctibus imposuit venitque salutifer urbi.Hic tamen accessit delubris advena nostris:Caesar in urbe sua deus est; quem Marte togaquepraecipuum non bella magis finita triumphisresque domi gestae properataque gloria rerumin sidus vertere novum stellamque comantem,quam sua progenies; neque enim de Caesaris actisullum maius opus, quam quod pater exstitit huius:scilicet aequoreos plus est domuisse Britannosperque papyriferi septemflua flumina Nilivictrices egisse rates Numidasque rebellesCinyphiumque Iubam Mithridateisque tumentemnominibus Pontum populo adiecisse Quiriniet multos meruisse, aliquos egisse triumphos,quam tantum genuisse virum? Quo praeside rerumhumano generi, superi, favistis abunde!Ne foret hic igitur mortali semine cretus,ille deus faciendus erat. Quod ut aurea viditAeneae genetrix, vidit quoque triste pararipontifici letum et coniurata arma moveri,palluit et cunctis, ut cuique erat obvia, divis“adspice” dicebat, “quanta mihi mole parenturinsidiae quantaque caput cum fraude petatur,quod de Dardanio solum mihi restat Iulo.Solane semper ero iustis exercita curis,quam modo Tydidae Calydonia vulneret hasta,nunc male defensae confundant moenia Troiae,quae videam natum longis erroribus actumiactarique freto sedesque intrare silentumbellaque cum Turno gerere, aut, si vera fatemur,cum Iunone magis? Quid nunc antiqua recordordamna mei generis? Timor hic meminisse priorumnon sinit: en acui sceleratos cernitis enses?Quos prohibete, precor, facinusque repellite, nevecaede sacerdotis flammas exstinguite Vestae!”Talia nequiquam toto Venus anxia caeloverba iacit superosque movet, qui rumpere quamquamferrea non possunt veterum decreta sororum,signa tamen luctus dant haud incerta futuri.Arma ferunt inter nigras crepitantia nubesterribilesque tubas auditaque cornua caelopraemonuisse nefas; solis quoque tristis imagolurida sollicitis praebebat lumina terris.Saepe faces visae mediis ardere sub astris,saepe inter nimbos guttae cecidere cruentae.Caerulus et vultum ferrugine Lucifer atrasparsus erat, sparsi Lunares sanguine currus.Tristia mille locis Stygius dedit omina bubo,mille locis lacrimavit ebur, cantusque ferunturauditi sanctis et verba minantia lucis.Victima nulla litat magnosque instare tumultusfibra monet, caesumque caput reperitur in extis.Inque foro circumque domos et templa deorumnocturnos ululasse canes umbrasque silentumerravisse ferunt motamque tremoribus urbem.Non tamen insidias venturaque vincere fatapraemonitus potuere deum, strictique ferunturin templum gladii; neque enim locus ullus in urbead facinus diramque placet nisi curia, caedem.Tum vero Cytherea manu percussit utraquepectus et Aeneaden molitur condere nube,qua prius infesto Paris est ereptus Atridaeet Diomedeos Aeneas fugerat enses.Talibus hanc genitor: “Sola insuperabile fatum,nata, movere paras? Intres licet ipsa sororumtecta trium: cernes illic molimine vastoex aere et solido rerum tabularia ferro,quae neque concussum caeli neque fulminis iramnec metuunt ullas tuta atque aeterna ruinas.Invenies illic incisa adamante perennifata tui generis: legi ipse animoque notaviet referam, ne sis etiamnum ignara futuri.Hic sua complevit, pro quo, Cytherea, laboras,tempora, perfectis, quos terrae debuit, annis.Ut deus accedat caelo templisque colatur,tu facies natusque suus, qui nominis heresimpositum feret unus onus caesique parentisnos in bella suos fortissimus ultor habebit.Illius auspiciis obsessae moenia pacemvicta petent Mutinae, Pharsalia sentiet illum.Emathiique iterum madefient caede Philippi,et magnum Siculis nomen superabitur undis,Romanique ducis coniunx Aegyptia taedaenon bene fisa cadet, frustraque erit illa minata,servitura suo Capitolia nostra Canopo.Quid tibi barbariem, gentesque ab utroque iacentesoceano numerem? Quodcumque habitabile tellussustinet, huius erit: pontus quoque serviet illi!Pace data terris animum ad civilia vertetiura suum legesque feret iustissimus auctorexemploque suo mores reget inque futuritemporis aetatem venturorumque nepotumprospiciens prolem sancta de coniuge natamferre simul nomenque suum curasque iubebit,nec nisi cum senior Pylios aequaverit annos,aetherias sedes cognataque sidera tanget.Hanc animam interea caeso de corpore raptamfac iubar, ut semper Capitolia nostra forumquedivus ab excelsa prospectet Iulius aede.”Vix ea fatus erat, media cum sede senatusconstitit alma Venus, nulli cernenda, suiqueCaesaris eripuit membris neque in aera solvipassa recentem animam caelestibus intulit astris.Dumque tulit, lumen capere atque ignescere sensitemisitque sinu: luna volat altius illa,flammiferumque trahens spatioso limite crinemstella micat natique videns bene facta fateturesse suis maiora et vinci gaudet ab illo.Hic sua praeferri quamquam vetat acta paternis,libera fama tamen nullisque obnoxia iussisinvitum praefert unaque in parte repugnat:sic magni cedit titulis Agamemnonis Atreus,Aegea sic Theseus, sic Pelea vicit Achilles;denique, ut exemplis ipsos aequantibus utar,sic et Saturnus minor est Iove: Iuppiter arcestemperat aetherias et mundi regna triformis,terra sub Augusto est; pater est et rector uterque.Di, precor, Aeneae comites, quibus ensis et igniscesserunt, dique Indigetes genitorque Quirineurbis et invicti genitor Gradive Quirini,Vestaque Caesareos inter sacrata penates,et cum Caesarea tu, Phoebe domestice, Vesta,quique tenes altus Tarpeias Iuppiter arces,quosque alios vati fas appellare piumque est:tarda sit illa dies et nostro serior aevo,qua caput Augustum, quem temperat, orbe relictoaccedat caelo faveatque precantibus absens!Iamque opus exegi, quod nec Iovis ira nec ignisnec poterit ferrum nec edax abolere vetustas.Cum volet, illa dies, quae nil nisi corporis huiusius habet, incerti spatium mihi finiat aevi:parte tamen meliore mei super alta perennisastra ferar, nomenque erit indelebile nostrum,quaque patet domitis Romana potentia terris,ore legar populi, perque omnia saecula fama,siquid habent veri vatum praesagia, vivam.