De Inventione, Rhetorici libri duo qui vocantur de inventione. Cicero, Marcus Tullius, creator; Stroebel, Eduard, editor
Made available under the Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Sin oratio adversariorum
fidem videbitur auditoribus fecisse—id quod ei, qui
intellegit, quibus rebus fides fiat, facile erit cognitu—
oportet aut de eo, quod adversarii firmissimum sibi pu-
tarint et maxime ii, qui audient, probarint, primum te
dicturum polliceri, aut ab adversarii dicto exordiri et
ab eo potissimum, quod ille nuperrime dixerit, aut du-
bitatione uti, quid primum dicas aut cui potissimum
loco respondeas, cum admiratione. nam auditor cum
eum, quem adversarii perturbatum putat oratione, vi-
det animo firmissimo contra dicere paratum, plerum-
que se potius temere assensisse quam illum sine causa
confidere arbitratur. Sin auditoris studium defatigatio
abalienavit a causa, te brevius, quam paratus fueris,
esse dicturum commodum est polliceri; non imitaturum
adversarium. sin res dabit, non inutile est ab aliqua
re nova aut ridicula incipere aut ex tempore quae nata
sit, quod genus strepitu, acclamatione; aut iam parata,
quae vel apologum vel fabulam vel aliquam contineat
inrisionem; aut si rei dignitas adimet iocandi facul-
tatem, aliquid triste, novum, horribile statim non in-
commodum est inicere. nam, ut cibi satietas et fasti-
dium aut subamara aliqua re relevatur aut dulci miti-
gatur, sic animus defessus audiendo aut admiratione
integratur aut risu novatur.
Ac separatim quidem, quae de principio et de insi-
nuatione dicenda videbantur, haec fere sunt: nunc
quiddam brevi communiter de utroque praecipiendum
videtur.
Exordium sententiarum et gravitatis plurimum debet
habere et omnino omnia, quae pertinent ad dignitatem,
in se continere, propterea quod id optime faciendum
est, quod oratorem auditori maxime commendat;
splendoris et festivitatis et concinnitudinis minimum,
propterea quod ex his suspicio quaedam apparationis
atque artificiosae diligentiae nascitur, quae maxime
orationi fidem, oratori adimit auctoritatem.
Vitia vero haec sunt certissima exordiorum, quae
summo opere vitare oportebit: vulgare, commune, com-
mutabile, longum, separatum, translatum, contra prae-
cepta. vulgare est, quod in plures causas potest accom-
modari, ut convenire videatur. commune, quod nihilo
minus in hanc quam in contrariam partem causae pot-
est convenire. commutabile, quod ab adversario potest
leviter mutatum ex contraria parte dici. longum est,
quod pluribus verbis aut sententiis ultra quam satis est
producitur. separatum, quod non ex ipsa causa ductum
est nec sicut aliquod membrum adnexum orationi.
translatum est, quod aliud conficit, quam causae genus
postulat: ut si qui docilem faciat auditorem, cum beni-
volentiam causa desideret, aut si principio utatur, cum
insinuationem res postulet. contra praecepta est, quod
nihil eorum efficit, quorum causa de exordiis praecepta
traduntur; hoc est, quod eum, qui audit, neque beni-
volum neque attentum neque docilem efficit, aut, quo
nihil profecto peius est, ut contra sit, facit.
Ac de exordio quidem satis dictum est.