Tristia, Ovid, 43 B.C.-17 or 18 A.D, creator; Wheeler, Arthur Leslie, 1871-1932, editor; Wheeler, Arthur Leslie, 1871-1932, editor, translator
Made available under the Creative Commons Attribution 4.0 International License.
XML: Passage Full Text
‘Missus in hanc venio timide liber exulis urbem:
da placidam fesso, lector amice, manum;
neve reformida, ne sim tibi forte pudori:
nullus in hac charta versus amare docet.
5
haec domini fortuna mei est, ut debeat illam
infelix nullis dissimulare iocis,
id quoque, quod viridi quondam male lusit in aevo,
heu nimium sero damnat et odit opus!
inspice quid portem: nihil hic nisi triste videbis,
10
carmine temporibus conveniente suis.
clauda quod alterno subsidunt carmina versu,
vel pedis hoc ratio, vel via longa facit;
quod neque sum cedro flavus [*]fulvus nec pumice levis,
erubui domino cultior esse meo;
15
littera suffusas quod habet maculosa lituras,
laesit opus lacrimis ipse poeta suum.
siqua videbuntur casu non dicta Latine,
in qua scribebat, barbara terra fuit.
dicite, lectores, si non grave, qua sit eundum,
20
quasque petam sedes hospes in urbe liber.’
haec ubi sum furtim lingua titubante locutus,
qui mihi monstraret, vix fuit unus, iter.
‘di tibi dent, nostro quod non tribuere poetae,
molliter in patria vivere posse tua.
25
duc age! namque sequar, quamvis terraque marique
longinquo referam lassus ab orbe pedem.’
paruit, et ducens "haec sunt fora Caesaris," inquit,
‘haec est a sacris quae via nomen habet,
hic locus est Vestae, qui Pallada servat et ignem,
30
haec fuit antiqui regia parva Numae.’
inde petens dextram "porta" est ait ‘ista Palati,
hic Stator, hoc primum condita Roma loco est.’
singula dum miror, video fulgentibus armis
conspicuos postes tectaque digna deo.
35
"et Iovis haec" dixi " domus est?" quod ut esse putarem,
augurium monti querna corona dabat,
cuius ut accepi dominum, "non fallimur," inquam,
et magni verum est hanc Iovis esse domum,
cur tamen opposita [*]apposita velatur ianua lauro,
40
cingit et augustas arbor opaca comas?
num quia perpetuos meruit domus ista triumphos,
an quia Leucadio semper amata deo est?
ipsane quod festa est, an quod facit omnia festa?
quam tribuit terris, pacis an ista nota est?
45
utque viret semper laurus nec fronde caduca
carpitur, aeternum sic habet illa decus?
causa superpositae scripto est testata coronae:
servatos cives indicat huius ope.
adice servatis unum, pater optime, civem,
50
qui procul extremo pulsus in orbe latet,
in quo poenarum, quas se meruisse fatetur,
non facinus causam, sed suus error habet.
me miserum! vereorque locum vereorque potentem,
et quatitur trepido littera nostra metu.
55
aspicis exsangui chartam pallere colore?
aspicis alternos intremuisse pedes?
quandocumque, precor, nostro placere parenti
isdem et [*]et om. codd. add. Itali sub dominis aspiciare domus!
inde tenore pari gradibus sublimia celsis
60
ducor ad intonsi candida templa dei,
signa peregrinis ubi sunt alterna columnis,
Belides et stricto barbarus ense pater,
quaeque viri docto veteres cepere novique
pectore, lecturis inspicienda patente
65
quaerebam fratres, exceptis scilicet illis,
quos suus optaret non genuisse pater.
quaerentem frustra custos e sedibus illis
praepositus sancto iussit abire loco.
altera templa peto, vicino iuncta theatro:
70
haec quoque erant pedibus non adeunda meis.
nec me, quae doctis patuerunt prima libellis,
atria Libertas tangere passa sua est.
in genus auctoris miseri fortuna redundat,
et patimur nati, quam tulit ipse, fugam.
75
forsitan et nobis olim minus asper et illi
evictus longo tempore Caesar erit.
di, precor, atque adeo—neque enim mihi turba roganda est
Caesar, ades voto, maxime dive, meo!
interea, quoniam statio mihi publica clausa est,
80
privato liceat delituisse loco.
vos quoque, si fas est, confusa pudore repulsae
sumite plebeiae carmina nostra manus.
Ergo erat in fatis Scythiam quoque visere nostris,
quaeque Lycaonio terra sub axe iacet;
nec vos, Pierides, nec stirps Letoïa, vestro
docta sacerdoti turba tulistis opem.
5
nec mihi, quod lusi vero [*]vestro sine crimine, prodest,
quodque magis vita Musa iocata [*]iocosa mea est,
plurima sed pelago terraque pericula passum
ustus ab assiduo frigore Pontus habet,
quique fugax rerum securaque in otia natus,
10
mollis et inpatiens ante laboris eram,
ultima nunc patior, nec me mare portubus orbum
perdere, diversae nec potuere viae,
suffecitque [*]sufficit atque malis animus; nam corpus ab illo
accepit vires vixque ferenda tulit.
15
dum tamen et terris dubius laetabar et undis,
fallebat curas aegraque corda labor!
ut via finita est
et opus requievit eundi, et poenae tellus est mihi tacta meae,
nil nisi flere libet, nec nostro parcior imber
20
lumine, de verna quam nive manat aqua.
Roma domusque subit desideriumque locorum,
quicquid et amissa restat in urbe mei.
ei mihi, quod [*]quo totiens nostri pulsata sepulcri
ianua, sed nullo tempore aperta fuit!
25
cur ego tot gladios fugi totiensque minata
obruit infelix nulla procella caput?
di, quos experior nimium constanter iniquos,
participes irae quos deus unus habet,
exstimulate, precor, cessantia fata meique
30
interitus clausas esse vetate fores!
Haec mea si casu miraris epistula quare
alterius digitis scripta sit,
aeger eram. aeger in extremis ignoti partibus orbis,
incertusque meae paene salutis eram.
5
quem mihi nunc animum dira regione iacenti
inter Sauromatas esse Getasque putes?
nec caelum patior, nec aquis adsuevimus istis,
terraque nescio quo
non placet ipsa modo. non domus apta satis, non hic cibus utilis aegro,
10
nullus, Apollinea qui levet arte malum,
non qui soletur, non qui labentia tarde
tempora narrando fallat, amicus adest.
lassus in extremis iaceo populisque locisque,
et subit adfecto nunc mihi, quicquid abest.
15
omnia cum subeant, vineis tamen omnia, coniunx,
et plus in nostro pectore parte
tenes. te loquor absentem, te vox mea nominat unam;
nulla venit sine te nox mihi, nulla dies.
quin etiam sic me dicunt aliena locutum,
20
ut foret amenti nomen in ore tuum.
si iam deficiam, suppressaque lingua palato
vix instillato restituenda mero,
nuntiet huc aliquis dominam venisse, resurgam,
spesque tui nobis causa vigoris erit.
25
ergo ego sum dubius vitae, tu forsitan istic
iucundum nostri nescia tempus agis?
non agis, adfirmo. liquet hoc, carissima, nobis,
tempus agi sine me non nisi triste tibi.
si tamen inplevit mea sors, quos debuit, annos,
30
et mihi vivendi tam cito finis adest,
quantum erat, o magni, morituro parcere, divi,
ut saltem patria contumularer humo?
vel poena in tempus mortis dilata fuisset,
vel praecepisset mors properata fugam.
35
integer hanc potui nuper bene reddere lucem;
exul ut occiderem, nunc mihi vita data est.
tam procul ignotis igitur moriemur in oris,
et fient ipso tristia fata loco,
nec mea consueto languescent corpora lecto,
40
depositum nec me qui fleat, ullus erit;
nec dominae lacrimis in nostra cadentibus ora
accedent animae tempora parva mea;
nec mandata dabo, nec cum clamore supremo
labentes oculos condet amica manus;
45
sed sine funeribus caput hoc, sine honore sepulcri
indeploratum barbara terra teget!
ecquid, ubi audieris, tota turbabere mente,
et feries pavida pectora fida manu?
ecquid, in has frustra tendens tua brachia partes,
50
clamabis miseri nomen inane viri?
parce tamen lacerare genas, nec scinde capillos:
non tibi nunc primum, lux mea, raptus ero.
cum patriam amisi, tunc me periisse putato:
et prior et gravior mors fuit illa mihi.
55
nunc, si forte potes—sed non potes, optima coniunx—
finitis gaude tot mihi morte malis,
quod potes, extenua forti mala corde ferendo,
ad quae iam pridem non rude pectus habes,
atque utinam pereant animae eum corpore nostrae,
60
effugiatque avidos pars mihi nulla rogos!
nam si morte carens vacua volat altus in aura
spiritus, et Samii sunt rata dicta senis,
inter Sarmaticas Romana vagabitur umbras,
perque feros manes hospita semper erit.
65
ossa tamen facito parva referantur in urna :
sic ego non etiam mortuus exul ero.
non vetat hoc quisquam : fratrem Thebana peremptum
supposuit tumulo rege vetante soror,
atque ea cum foliis et amomi pulvere misce,
70
inque suburbano condita pone solo;
quosque legat versus oculo properante viator,
grandibus in tituli marmore caede notis:
HIC . EGO . QVI. IACEO. TENERORVM. LVSOR. AMORVM.
INGENIO. PERUII. NASO . POETA. MEO
75
AT. TIBI. QVI. TRANSIS . NE. SIT . GRAVE. QVISQVIS. AMASTI
DICERE. NASONIS . MOLLITER. OSSA . CVBENT
hoc Satis in titulo est. etenim maiora libelli
et diuturna magis Sunt monimenta mihi,
quos ego confido, quamvis nocuere, daturos
80
nomen et auctori tempora longa suo.
tu tamen extincto feralia munera semper
deque tuis lacrimis umida serta dato.
quamvis in cineres corpus mutaverit ignis,
sentiet officium maesta favilla pium.
85
scribere plura libet : sed vox mihi fessa loquendo
dictandi vires siccaque lingua negat,
accipe supremo dictum mihi forsitan ore,
quod, tibi qui mittit, non habet ipse, "vale."
O mihi care quidem semper, sed tempore duro
cognite, res postquam procubuere meae,
usibus edocto si quicquam credis amico,
vive tibi et longe nomina magna fuge.
5
vive tibi, quantumque potes praelustria vita .
saevum praelustri fulmen ab arce venit,
nam quamquam soli possunt prodesse potentes,
non prosint [*]prosit vel prodest: prosint scripsi, cf. prosunt σ potius, siquis [*]siquis plurimum obesse potest.
effugit hibernas demissa antemna procellas,
10
lataque plus parvis vela timoris habent.
aspicis ut summa cortex levis innatet unda,
cum grave nexa simul retia mergat onus.
haec ego si monitor monitus prius ipse fuissem,
in qua debebam forsitan urbe forem.
15
dum tecum vixi, dum me levis aura ferebat,
haec mea per placidas cumba cucurrit aquas,
qui cadit in plano—vix hoc tamen evenit ipsum—
sic cadit, ut tacta surgere possit humo;
at miser Elpenor tecto delapsus ab alto
20
occurrit regi debilis umbra suo.
quid fuit, ut tutas agitaret Daedalus alas,
Icarus inmensas nomine signet aquas?
nempe quod hic alte, demissius ille volabat;
nam pennas ambo non habuere suas.
25
crede mihi, bene qui latuit bene vixit, et intra
fortunam debet quisque manere suam.
non foret Eumedes orbus, si filius eius
stultus Achilleos non adamasset equos;
nec natum in flamma vidisset, in arbore natas,
30
cepisset genitor si Phaëthonta Merops.
tu quoque formida nimium sublimia semper,
propositique, precor, contrahe vela tui.
nam pede inoffenso spatium decurrere vitae
dignus es et fato candidiore frui.
35
quae pro te ut voveam, miti pietate mereris
haesuraque fide tempus in omne mihi.
vidi ego te tali vultu mea fata gementem,
qualem credibile est ore fuisse meo.
nostra tuas vidi lacrimas super ora cadentes,
40
tempore quas uno fidaque verba bibi.
nunc quoque summotum studio defendis amicum,
et mala vix ulla parte levanda levas.
vive sine invidia, mollesque inglorius annos
exige, amicitias et tibi iunge pares,
45
Nasonisque tui, quod adhuc non exulat unum,
nomen ama : Scythicus cetera Pontus habet.
Proxima[*] cum prioribus codd. sideribus tellus Erymanthidos Ursae
me tenet, adstricta terra perusta gelu.
Bosphoros et Tanais superant Scythiaeque paludes
50
vix satis et noti nomina pauca loci.
ulterius nihil est nisi non habitabile frigus.
heu quam vicina est ultima terra mihi!
at longe patria est, longe carissima coniunx,
quicquid et haec nobis post duo dulce fuit.
55
sic tamen haec adsunt, ut quae contingere non est
corpore: sunt animo cuncta videnda meo.
ante oculos errant domus, urbsque et [*]urbs et corr. σ forma locorum,
acceduntque suis singula facta locis,
coniugis ante oculos, sicut praesentis, imago est. [*]est om.
60
illa meos casus ingravat, illa levat;
ingravat hoc, quod abest; levat hoc, quod praestat amorem
inpositumque sibi firma tuetur onus.
vos quoque pectoribus nostris haeretis, amici,
dicere quos cupio nomine quemque suo.
65
sed timor officium cautus compescit, et ipsos
in nostro poni carmine nolle puto.
ante volebatis, gratique erat instar honoris,
versibus in nostris nomina vestra legi.
quod quoniam est anceps, intra mea pectora quemque
70
adloquar, et nulli causa timoris ero.
nec meus indicio latitantes versus amicos protrahit. [*] protrahet
occulte siquis amabat, amet.
scite tamen, quamvis longe [*]longa corr. Owen ex deflorat. regione remotus
absim, vos animo semper adesse meo;
75
et qua quisque potest, aliqua mala nostra levate,
fidam proiecto neve negate manum.
prospera sic maneat vobis fortuna, nec umquam
contacti simili sorte rogetis idem.
Usus amicitiae tecum mihi parvus, ut illam
non aegre posses dissimulare, fuit,
nec [*]ni: nec σ me complexus vinclis propioribus esses
nave mea vento, forsan, eunte suo.
5
ut cecidi cunctique metu fugere ruinam,
versaque amicitiae terga dedere meae,
ausus es igne Iovis percussum tangere corpus
et deploratae limen adire domus:
idque recens praestas nec longo cognitus usu,
10
quod veterum misero vix duo tresve mihi.
vidi ego confusos vultus visosque notavi,
osque madens fletu pallidiusque meo,
et lacrimas cernens in singula verba cadentes
ore meo lacrimas, auribus illa bibi ;
15
brachiaque accepi presso [*]maesto pendentia collo,
et singultatis oscula mixta sonis.
sum quoque, care, tuis defensus viribus absens—
scis carum veri nominis esse loco—
multaque praeterea manifesti [*]manifesta signa favoris
20
pectoribus teneo non abitura meis.
di tibi posse tuos tribuant defendere semper,
quos in materia prosperiore iuves,
si tamen interea, quid in his ego perditus oris
quod te credibile est quaerere quaeris, agam,
25
spe trahor exigua, quam tu mihi demere noli,
tristia leniri numina posse dei.
seu temere expecto, sive id contingere fas est,
tu mihi, quod cupio, fas, precor, esse proba,
quaeque tibi linguae est facundia, confer in illud,
30
ut doceas votum posse valere meum.
quo quisque est maior, magis est placabilis irae,
et faciles motus mens generosa capit,
corpora magnanimo satis est prostrasse leoni,
pugna suum finem, cum iacet hostis, habet:
35
at lupus et turpes instant morientibus ursi
et quaecumque minor nobilitate fera.
maius apud Troiam forti quid habemus Achille ?
Dardanii lacrimas non tulit ille senis,
quae ducis Emathii fuerit clementia, Porus
40
Dareique docent funeris exequiae.
neve hominum referam flexas ad mitius iras,
Iunonis gener est qui prius hostis erat.
denique non possum nullam sperare salutem,
cum poenae non sit causa cruenta meae.
45
non mihi quaerenti pessumdare cuncta petitum
Caesareum caput est, quod caput orbis erat;
non aliquid dixive, elatave [*]dixi velataque (vel violataque vel violentaque) corr. lingua loquendo est,
lapsaque sunt nimio verba profana mero:
inscia quod crimen viderunt lumina, plector,
50
peccatumque oculos est habuisse meum.
non equidem totam possum defendere culpam,
sed partem nostri criminis error habet,
spes igitur superest facturum ut molliat ipse
mutati poenam condicione loci.
55
hos [*]hoc corr. Riese utinam nitidi Solis praenuntius ortus
afferat admisso Lucifer albus equo!
Foedus amicitiae nec vis, carissime, nostrae,
nec, si forte velis, dissimulare potes,
donec enim licuit, nec te mihi carior alter,
nec tibi me tota iunctior urbe fuit,
5
isque erat usque adeo populo testatus, ut esset
paene magis quam tu quamque ego notus, amor ;
quique est in caris animi tibi candor amicis—
cognita sunt ipsi, quem colis, ista [*]cognitus est ipsi ... iste viro.
nil ita celabas, ut non ego conscius essem,
10
pectoribusque dabas multa tegenda meis:
cuique ego narrabam secreti quicquid habebam,
excepto quod me perdidit, unus eras.
id quoque si scisses, salvo fruerere sodali,
consilioque forem sospes, amice, tuo.
15
sed mea me in poenam nimirum fata trahebant :
omne bonae claudunt [*]claudent σ utilitatis iter.
sive malum potui tamen hoc vitare cavendo,
seu ratio fatum vincere nulla valet,
tu tamen, o nobis usu iunctissime longo,
20
pars desiderii maxima paene mei,
sis memor, et siquas fecit tibi gratia vires,
illas pro nobis experiare, rogo,
numinis ut laesi fiat mansuetior ira,
mutatoque minor sit mea poena loco,
25
idque ita, si nullum scelus est in pectore nostro,
principiumque mei criminis error habet.
nec breve nec tutum, quo sint mea, dicere, casu
lumina funesti conscia facta mali;
mensque reformidat, veluti sua vulnera, tempus
30
illud, et admonitu fit novus ipse pudor,
et quaecumque adeo possunt afferre pudorem,
illa tegi caeca condita nocte decet,
nil igitur referam nisi me peccasse, sed illo
praemia peccato nulla petita mihi,
35
stultitiamque meum crimen debere vocari,
nomina si facto reddere vera velis,
quae si non ita sunt, alium, quo longius absim,
quaere; suburbana est hic mihi terra locus.
VADE salutatum, subito perarata, Perillam,
littera, sermonis fida ministra mei.
aut illam invenies dulci cum matre sedentem,
aut inter libros Pieridasque suas.
5
quidquid aget, cum te scient venisse, relinquet,
nec mora, quid venias quidve, requiret, agam.
vivere me dices, sed sic, ut vivere nolim,
nec mala tam longa nostra levata mora
et tamen ad Musas, quamvis nocuere, reverti.
10
aptaque in alternos cogere verba pedes.
"tu quoque" dic ‘ studiis communibus ecquid inhaeres,
doctaque non patrio carmina more canis?
nam tibi cum fatis mores natura pudicos
et raras dotes ingeniumque dedit.
15
hoc ego Pegasidas deduxi primus ad undas,
ne male fecundae vena periret aquae;
primus id aspexi teneris in virginis annis,
utque pater natae duxque comesque fui.
ergo si remanent ignes tibi pectoris idem,
20
sola tuum vates Lesbia vincet opus.
sed vereor, ne te mea nunc fortuna retardet,
postque meos casus sit tibi pectus iners,
dum licuit, tua saepe mihi, tibi nostra legebam;
saepe tui iudex, saepe magister eram:
25
aut ego praebebam factis modo versibus aures,
aut, ubi cessares, causa ruboris eram.
forsitan exemplo, quia me laesere libelli,
tu quoque sis poenae fata [*]facta: fata σ secuta meae.
pone, Perilla, metum; tantummodo femina nulla
30
neve vir a scriptis discat amare tuis.
ergo desidiae remove, doctissima, causas,
inque bonas artes et tua sacra redi.
ista decens facies longis vitiabitur annis,
rugaque in antiqua fronte senilis erit,
35
inicietque manum formae damnosa senectus,
quae strepitum [*]strepitus: strepitum σ passu non faciente venit;
cumque aliquis dicet fuit haec formosa dolebis,
et speculum mendax esse querere tuum.
sunt tibi opes modicae, cum sis dignissima magnis:
40
finge sed inmensis censibus esse pares,
nempe dat id [*]et: id σ quodcumque libet fortuna rapitque,
Irus et est subito, qui modo Croesus erat.
singula ne referam, nil non mortale tenemus
pectoris exceptis ingentique bonis.
45
en ego, cum caream patria vobisque domoque,
raptaque sint, adimi quae potuere mihi,
ingenio tamen ipse meo comitorque fruorque:
Caesar in hoc potuit iuris habere nihil,
quilibet hanc saevo vitam mihi finiat ense,
50
me tamen extincto fama superstes erit,
dumque suis victrix omnem de montibus orbem
prospiciet domitum Martia Roma, legar.
tu quoque, quam studii maneat felicior usus,
effuge venturos, qua potes, usque rogos!’
Nunc ego Triptolemi cuperem consistere curru,
misit in ignotam qui rude semen humum;
nunc ego Medeae vellem frenare dracones,
quos habuit fugiens arce, Corinthe, tua,
5
nunc ego iactandas optarem sumere pennas,
sive tuas, Perseu, Daedale, sive tuas :
ut tenera nostris cedente volatibus aura
aspicerem patriae dulce repente solum,
desertaeque domus vultus, memoresque sodales,
10
caraque praecipue coniugis ora meae.
stulte, quid haec frustra votis puerilibus optas,
quae non ulla tibi [*]tulit fertque feretque dies?
si semel optandum est, Augusti numen adora,
et, quem sensisti, rite precare deum.
15
ille tibi pennasque potest currusque volucres
tradere: det reditum, protinus ales eris.
si precer hoc—neque enim possum maiora rogare—
ne mea sint, timeo, vota modesta parum,
forsitan hoc olim, cum iam satiaverit iram,
20
tum quoque sollicita mente rogandus erit.
quod minus interea est, instar mihi muneris ampli,
ex his me iubeat quolibet ire locis,
nec caelum nec aquae faciunt nec terra nec aurae;
ei mihi, perpetuus corpora languor habet!
25
seu vitiant artus aegrae contagia mentis,
sive mei causa est in regione mali,
ut tetigi Pontum, vexant insomnia, vixque
ossa tegit macies nec iuvat ora cibus;
quique per autumnum percussis frigore primo
30
est color in follis, quae nova laesit hiems,
is mea membra tenet, nec viribus adlevor ullis,
et numquam queruli causa doloris abest.
nec melius valeo, quam corpore, mente, sed aegra est
utraque pars aeque binaque damna fero.
35
haeret et ante oculos veluti spectabile corpus
astat fortunae forma legenda meae:
cumque locum moresque hominum cultusque sonumque
cernimus, et, qui sim qui fuerimque, subit,
tantus amor necis est, querar ut cum Caesaris ira,
40
quod non offensas vindicet ense suas.
at, quoniam semel est odio civiliter usus,
mutato levior sit fuga nostra loco.
Hic quoque sunt igitur Graiae—quis crederet?—urbes
inter inhumanae nomina barbariae;
huc quoque Mileto missi venere coloni,
inque Getis Graias constituere domos.
5
sed vetus huic nomen, positaque antiquius urbe,
constat ab Absyrti caede fuisse loco.
nam rate, quae cura pugnacis facta Minervae
per non temptatas prima cucurrit aquas,
impia desertum fugiens Medea parentem
10
dicitur his remos applicuisse vadis.
quem procul ut vidit tumulo speculator ab alto,
"hospes," ait, "nosco, Colchide, vela, venit."
dum trepidant Minyae, dum solvitur aggere funis,
dum sequitur celeres ancora tracta manus,
15
conscia percussit meritorum pectora Colchis
ausa atque ausura multa nefanda manu;
et, quamquam superest ingens audacia menti,
pallor in attonitae virginis ore fuit.
ergo uni prospexit venientia vela tenemur,
20
et pater est aliqua fraude morandus ait.
dum quid agat quaerit, dum versat in omnia vultus,
ad fratrem casu lumina flexa tulit.
cuius ut ornata est praesentia, vicimus inquit:
"hic mihi morte sua causa salutis erit."
25
protinus ignari nec quicquam tale timentis
innocuum rigido perforat ense latus,
atque ita divellit divulsaque membra per agros
dissipat in multis invenienda locis,
neu pater ignoret, scopulo proponit in alto
30
pallentesque manus sanguineumque caput.
ut genitor luctuque novo tardetur et, artus
dum legit extinctos, triste moretur [*]retardet iter.
inde Tomis [*]tomus (thomus) rel tomos dictus locus hic, quia fertur in illo
membra soror fratris consecuisse sui.
Siquis adhuc istic meminit Nasonis adempti,
et superest sine me nomen in urbe meum,
suppositum stellis numquam tangentibus aequor
me sciat In media vivere barbaria.
5
Sauromatae cingunt, fera gens, Bessique Getaeque.
quam non ingenio nomina digna meo!
dum tamen aura tepet, medio defendimur Histro :
ille suis liquidus [*]liquidis bella repellit aquis,
at cum tristis hiems squalentia protulit ora,
10
terraque marmoreo est candida facta gelu,
dum prohibet [*]patet et: prohibet Owen Boreas et nix habitare sub Arcto,
tum patet has gentes axe tremente premi.
nix iacet, et iactam ne [*]ne nec sol pluviaeque resolvant,[*]resolvunt corr. Ehwald
indurat Boreas perpetuamque facit.
15
ergo ubi delicuit nondum prior, altera venit,
et solet in multis bima manere locis
tantaque commoti vis est Aquilonis, ut altas
aequet humo turres tectaque rapta ferat.
pellibus et sutis arcent mala frigora bracis,
20
oraque de toto corpore sola patent.
saepe sonant moti glacie pendente capilli,
et nitet inducto candida barba gelu;
nudaque consistunt, formam servantia testae,
vina, nec hausta meri, sed data frusta bibunt.
25
quid loquar, ut vincti concrescant frigore rivi,
deque lacu fragiles effodiantur aquae?
ipse, papyrifero qui non angustior amne
miscetur vasto multa per ora freto,
caeruleos ventis latices durantibus, Hister
30
congelat et tectis in mare serpit aquis;
quaque rates ierant, pedibus nunc itur, et undas
frigore concretas ungula pulsat equi;
perque novos pontes, subter labentibus undis,
ducunt Sarmatici barbara plaustra boves.
35
vix equidem credar, sed, cum sint praemia falsi
nulla, ratam debet testis habere fidem:
vidimus ingentem glacie consistere pontum,
lubricaque inmotas testa premebat aquas,
nec vidisse sat est; durum calcavimus aequor,
40
undaque non udo sub pede summa fuit.
si tibi tale fretum quondam, Leandre, fuisset,
non foret augustae mors tua crimen aquae.
tum neque se pandi possunt delphines in auras
tollere; conantes dura coërcet hiems;
45
et quamvis Boreas iactatis insonet alis,
fluctus in obsesso gurgite nullus erit;
inclusaeque gelu stabunt in marmore puppes,
nec poterit rigidas findere remus aquas.
vidimus in glacie pisces haerere ligatos,
50
sed pars ex illis tum quoque viva fuit.
sive igitur nimii Boreae vis saeva marinas,
sive redundatas flumine cogit aquas,
protinus aequato siccis Aquilonibus Histro
invehitur celeri barbarus hostis equo;
55
hostis equo pollens longeque volante sagitta
vicinam late depopulatur humum.
diffugiunt alii, nullisque tuentibus agros
incustoditae diripiuntur opes,
ruris opes parvae, pecus et stridentia plaustra,
60
et quas divitias incola pauper habet.
pars agitur vinctis post tergum capta lacertis,
respiciens frustra rura Laremque suum:
pars cadit hamatis misere confixa sagittis .
nam volucri ferro tinctile virus inest.
65
quae nequeunt secum ferre aut abducere, perdunt,
et cremat insontes hostica flamma casas.
tunc quoque, cum pax est, trepidant formidine belli,
nec quisquam presso vomere sulcat humum,
aut videt aut metuit locus hic, quem non videt, hostem;
70
cessat iners rigido terra relicta situ.
non hic pampinea dulcis latet uva sub umbra,
nec cumulant altos fervida musta lacus.
poma negat regio, nec haberet Acontius in quo
scriberet hic dominae verba legenda suae.
75
aspiceres [*]aspiceret nudos sine fronde, sine arbore, campos .
heu loca felici non adeunda viro!
ergo tam late pateat cum maximus orbis,
haec est in poenam terra reperta meam!
Si quis es, insultes qui casibus, improbe, nostris,
meque reum dempto fine cruentus agas,
natus es e scopulis
et pastus lacte ferino, et dicam silices pectus habere tuum.
5
quis gradus ulterior, quo se tua porrigat ira,
restat? quidve meis cernis abesse malis?
barbara me tellus et inhospita litora Ponti
cumque suo Borea Maenalis Ursa videt.
nulla mihi cum gente fera commercia linguae:
10
omnia solliciti sunt loca plena metus.
utque fugax avidis cervus deprensus ab ursis,
cinctave montanis ut pavet agna lupis,
sic ego belligeris a gentibus undique saeptus
terreor, hoste meum paene premente latus.
15
utque sit exiguum poenae, quod coniuge cara,
quod patria careo pignoribusque meis:
ut mala nulla feram nisi nudam Caesaris iram,
nuda parum nobis Caesaris ira mali est?
et tamen est aliquis, qui vulnera cruda retractet,
20
solvat et in mores ora diserta meos.
in causa facili cuivis licet esse diserto,
et minimae vires frangere quassa valent,
subruere est arces et stantia moenia virtus:
quamlibet ignavi praecipitata premunt.
25
non sum ego quod [*]sum ego qui fueram, quid inanem proteris umbram
quid cinerem saxis bustaque nostra petis?
Hector erat tunc cum bello certabat; at idem
vinctus ad Haemonios non erat Hector equos,
me quoque, quem noras olim, non esse memento:
30
ex illo superant haec simulacra viro.
quid simulacra, ferox, dictis incessis amans?
parce, precor, Manes sollicitare meos!
omnia vera puta mea crimina, nil sit in illis,
quod magis errorem quam scelus esse putes,
35
pendimus en profugi——satia tua pectora poenas
exilioque graves exiliique loco.
carnifici fortuna potest mea flenda videri:
et tamen est uno iudice mersa parum.
saevior es tristi Busiride, saevior illo,
40
qui falsum lento terruit igne bovem,
quique bovem Siculo fertur donasse tyranno,
et dictis artes conciliasse suas:
‘munere in hoc, rex, est usus, sed imagine maior,
nec sola est operis forma probanda mei.
45
aspicis a dextra latus hoc adapertile tauri?
hac [*]hic tibi, quem perdes, coniciendus erit.
protinus inclusum lentis carbonibus ure:
mugiet, et veri vox erit illa bovis.
pro quibus inventis, ut munus munere penses,
50
da, precor, ingenio praemia digna meo.’
dixerat, at Phalaris ‘poenae mirande repertor,
ipse tuum praesens imbue ’ dixit " opus."
'nec mora, monstratis crudeliter ignibus ustus
exhibuit geminos ore gemente sonos.
55
quid mihi cum Siculis inter Scythiamque Getasque?
ad te, quisquis is es, nostra querella redit,
utque sitim nostro possis explere cruore,
quantaque vis, avido gaudia corde feras,
tot mala sum fugiens tellure, tot aequore passus,
60
te quoque ut auditis posse dolere putem,
crede mihi, si sit nobis collatus Ulixes,
Neptuni [*]neptunique corr. σ minor est quam Iovis ira fuit.
ergo quicumque es, rescindere crimina noli,
deque gravi duras vulnere tolle manus;
65
utque meae famam tenuent oblivia culpae,
facta cicatricem ducere nostra sine;
humanaeque memor sortis, quae tollit eosdem
et premit, incertas ipse verere vices.
et quoniam, fieri quod numquam posse putavi,
70
est tibi de rebus maxima cura meis,
non est quod timeas . fortuna miserrima nostra est,
omne trahit secum Caesaris ira malum.
quod magis ut liqueat, neve hoc ego fingere credar,
ipse velim poenas experiare meas.
Frigora iam Zephyri minuunt, annoque peracto
longior antiquis visa Maeotis hiems,
inpositamque sibi qui non bene pertulit Hellen,
tempora nocturnis aequa diurna facit,
5
iam violam puerique legunt hilaresque puellae,
rustica quae nullo nata serente venit;
prataque pubescunt variorum flore colorum,
indocilique loquax gutture vernat avis;
utque malae matris crimen deponat hirundo
10
sub trabibus cunas tectaque parva facit :
herbaque, quae latuit Cerealibus obruta sulcis,
exit et expandit molle cacumen humo;
quoque loco est vitis, de palmite gemma movetur:
nam procul a Getico litore vitis abest;
15
quoque loco est arbor, turgescit in arbore ramus:
nam procul a Getieis finibus arbor abest,
otia nunc istic, iunctisque ex ordine ludis
cedunt verbosi garrula bella fori. lusus [*] usus
equi nunc est, levibus nunc luditur armis,
20
nunc pila, nunc celeri volvitur orbe trochus;
nunc ubi perfusa est oleo labente iuventus,
defessos artus Virgine tinguit aqua.
scaena viget studiisque favor distantibus ardet,
proque tribus resonant terna theatra foris.
25
o quater, o quotiens [*]quantum et vel quantum o vel quater et
non est numerare, beatum, non interdicta cui licet urbe frui!
at mihi sentitur nix verno sole soluta,
quaeque lacu durae non fodiantur aquae .
nec mare concrescit glacie, nec, ut ante, per Histrum
30
stridula Sauromates plaustra bubulcus agit.
incipient [*]incipiunt aliquae tamen huc adnare carinae,
hospitaque in Ponti litore puppis erit.
sedulus occurram nautae, dictaque salute,
quid veniat, quaeram, quisve quibusve locis.
35
ille quidem mirum ni de regione propinqua
non nisi vicinas tutus ararit [*]arabit vel araret corr. Heinsius aquas.
rarus ab Italia tantum mare navita transit,
litora rarus in haec portubus orba venit,
sive tamen Graeca scierit, sive ille Latina
40
voce loqui—certe gratior huius erit;
fas quoque ab ore freti longaeque Propontidos undis
huc aliquem certo vela dedisse Noto—
quisquis is est, memori rumorem voce referre
et fieri famae parsque gradusque potest.
45
is, precor, auditos possit narrare triumphos
Caesaris et Latio reddita vota Iovi,
teque, rebellatrix, tandem, Germania, magni
triste caput pedibus supposuisse ducis.
haec mihi qui referet, quae non vidisse dolebo,
50
ille meae domui protinus hospes erit.
ei mihi, iamne domus Scythico Nasonis in orbe est?
iamque suum mihi dat pro Lare poena locum?
di facite ut Caesar non hic penetrale domumque,
hospitium poenae sed velit esse meae.
Ecce supervacuus—quid enim fuit utile gigni?—
ad sua Natalis tempora noster adest,
dure, quid ad miseros veniebas exulis annos?
debueras illis inposuisse modum.
5
si tibi cura mei, vel si pudor ullus inesset,
non ultra patriam me sequerere meam,
quoque loco primum tibi sum male cognitus infans,
illo temptasses ultimus esse mihi,
inque relinquendo, quod idem fecere sodales,
10
tu quoque dixisses tristis in urbe vale.
quid tibi cum Ponto? num te quoque Caesaris ira
extremam gelidi misit in orbis humum?
scilicet expectas soliti tibi moris honorem,
pendeat ex umeris vestis ut alba meis,
15
fumida cingatur florentibus ara coronis,
micaque sollemni turis in igne sonet,
libaque dem proprie genitale notantia tempus,
concipiamque bonas ore favente preces.
non ita sum positus, nec sunt ea tempora nobis,
20
adventu possim laetus ut esse tuo.
funeris ara mihi, ferali cincta cupressu, [*]cupresso
convenit et structis flamma parata rogis.
nec dare tura libet nil exorantia divos,
in tantis subeunt nec bona verba malis.
25
si tamen est aliquid nobis hac luce petendum,
in loca ne redeas amplius ista, precor,
dum me terrarum pars paene novissima. Pontus,
Euxinus falso nomine dictus, habet.
Cultor et antistes doctorum sancte virorum,
quid facis, ingenio semper amice meo?
ecquid, ut incolumem quondam celebrare solebas,
nunc quoque, ne videar totus abesse, caves?
5
suscipis [*]conficis: suscipis σ exceptis ecquid mea carmina solis
Artibus, artifici quae nocuere suo?
immo ita fac, quaeso, vatum studiose novorum,
quaque potes, retine corpus in urbe meum.
est fuga dicta mihi, non est fuga dicta libellis,
10
qui domini poenam non meruere sui.
saepe per externas [*]extremas profugus pater exulat oras,
urbe tamen natis exulis esse licet.
Palladis exemplo de me sine matre creata
carmina sunt; stirps haec progeniesque mea est.
15
hanc tibi commendo, quae quo magis orba parente est,
hoc tibi tutori sarcina maior erit.
tres mihi sunt nati contagia nostra secuti:
cetera fac curae sit tibi turba palam.
sunt quoque mutatae, ter quinque volumina, formae,
20
carmina de domini funere rapta sui.
illud opus potuit, si non prius ipse perissem,
certius a summa nomen habere manu:
nunc incorrectum populi pervenit in ora,
in populi quicquam si tamen ore mei est.
25
hoc quoque nescio quid nostris appone libellis,
diverso missum quod tibi ab orbe venit.
quod quicumque leget, si quis leget aestimet ante,
compositum quo sit tempore quoque loco.
aequus erit scriptis, quorum cognoverit esse
30
exilium tempus barbariamque locum:
inque tot adversis carmen mirabitur ullum
ducere me tristi sustinuisse manu.
ingenium fregere meum mala, cuius et ante
fons infecundus parvaque vena fuit.
35
sed quaecumque fuit, nullo exercente refugit,
et longo periit arida facta situ.
non hic librorum, per quos inviter alarque,
copia . pro libris arcus et arma sonant,
nullus in hac terra, recitem si carmina, cuius
40
intellecturis auribus utar, adest;
non quo secedam locus est. custodia muri
summovet infestos clausaque porta Getas.
saepe aliquod quaero verbum nomenque locumque,
nec quisquam est a quo certior esse queam.
45
dicere saepe aliquid conanti—turpe fateri!—
verba mihi desunt dedidicique loqui.
Threicio Scythicoque fere [*]fero circumsonor ore,
et videor Geticis scribere posse modis,
crede mihi, timeo ne sint inmixta Latinis
50
inque meis scriptis Pontica verba legas,
qualemcumque igitur venia dignare libellum,
sortis et excusa condicione meae.