Reading Center

neminem vestrum ignorare arbitror, iudices, hunc per hosce dies sermonem vulgi atque hanc opinionem populi Romani fuisse, C. Verrem altera actione responsurum non esse neque ad iudicium adfuturum. quae fama non idcirco solum emanarat quod iste certe statuerat ac deliberaverat non adesse, verum etiam quod nemo quemquam tam audacem, tam amentem, tam impudentem fora arbitrabatur qui tam nefariis criminibus, tam multis testibus^[*]testibus prb Cuiac.: iudicibus Dψ convictus ore iudicum aspicere aut os suum populo Romano ostendere auderet.

est idem^[*]est idem D al. prb: est enim idem q1 al. Verres qui fuit semper, ut ad audendum proiectus, sic paratus^[*]paratus prδ Schol. Gronov., Prisc.: om. Dψ ad audiendum. praesto est, respondet, defenditur; ne hoc quidem sibi reliqui facit ut, in rebus turpissimis cum manifesto teneatur, si reticeat et absit, tamen impudentiae suae pudentem exitum quaesisse videatur. patior, iudices, et non moleste fero me laboris mei, vos virtutis vestrae fructum esse laturos. nam si iste id fecisset quod prius^[*]prius Dψ : primus L: primo prδ statuerat, ut non adesset, minus aliquanto quam mihi opus esset cognosceretur quid ego in hac accusatione comparanda constituendaque elaborassem; vestra vero laus tenuis plane atque obscura, iudices, esset.

neque^[*]neque Dψ : neque enim prδ hoc a vobis populus Romanus exspectat neque eo potest esse contentus, si condemnatus sit is qui adesse noluerit, et si fortes fueritis in eo quem nemo sit ausus defendere. immo vero adsit, respondeat; summis opibus, summo studio potentissimorum hominum defendatur; certet mea diligentia cum illorum omnium^[*]hominum bG2: nominum p1 (corr. omnium) cupiditate, vestra integritas cum illius pecunia, testium^[*]istius p Schol. Gronov. δ constantia cum illius patronorum minis atque potentia: tum demum illa omnia^[*]illa omnia Dpr: omnia illa KZ al.: omnia om. bδ victa videbuntur cum in contentionem certamenque venerint. absens si esset iste^[*]esset iste Dψπ : iste esset bδ ipse sibi δ damnatus, non tam sibi consuluisse quam invidisse vestrae laudi videretur.

neque enim^[*]enim D al. pbr: om. G3 salus ulla rei publicae maior hoc tempore reperiri potest quam populum Romanum intellegere, diligenter reiectis ab accusatore iudicibus, socios, leges, rem publicam senatorio consilio maxime posse defendi; neque tanta fortunis omnium pernicies ulla^[*]ulla pr Schol. Gronov.: om. Dψb potest accedere^[*]accedere Dp rell.: accidere Manut. (i §39: ii §172: iv §2: Sest. §107; cf. Cluent. §10) quam opinione populi Romani rationem veritatis, integritatis, fidei, religionis ab hoc ordine abiudicari^[*]abiudicari pb: -are Dψ .

itaque mihi videor iudices ^[*]iudices Nonius, edd.: om. codd. magnam et maxime aegram et prope^[*]ac prope Asc. (i §108) depositam rei publicae partem suscepisse, neque in eo magis meae quam vestrae laudi existimationique servisse. accessi enim ad invidiam iudiciorum levandam vituperationemque tollendam, ut, cum haec res pro voluntate populi Romani esset iudicata, aliqua ex parte mea diligentia constituta auctoritas iudiciorum videretur, perperam si esset^[*]perperam si scripsi (Cl. Rev. xvii. 201): postremo ut codd. (utut Muret., Gulielm.): contra eam cum Koch: lacunam susp. Iordan. hoc iudicatum, ut finis aliquando iudiciariae controversiae constitueretur.

etenim sine dubio, iudices, in hac causa ea res in discrimen adducitur. reus est enim nocentissimus; qui si condemnatur, desinent homines dicere his iudiciis pecuniam plurimum posse; sin absolvitur, desinemus nos de iudiciis transferendis recusare. tametsi de absolutione istius neque ipse iam sperat nec populus Romanus metuit: de impudentia singulari, quod adest, quod respondet, sunt qui mirentur^[*]mirantur Z . mihi pro^[*]pro p1 et pler.: propter s. l. p2 et (om. cetera) bδ cetera eius audacia atque amentia ne hoc quidem mirandum videtur; multa enim et in deos et in homines impie nefarieque commisit, quorum scelerum poenis agitatur et a mente consilioque deducitur.

agunt eum praecipitem poenae civium Romanorum, quos partim securi percussit, partim in vinculis necavit, partim implorantis iura libertatis et civitatis in crucem sustulit. rapiunt eum^[*]eum om. p ad supplicium di patrii, quod iste inventus est^[*]inventus est D rell. (iii §21): unus inventus est Prisc. edd. qui e^[*]e Dψ : et e Garat. edd. (Act. Pr. §39: iii §175): ei π: ex Prisc. i. 306. 24, et a Prisc. ii. 264. 10 (v §125) complexu parentum abreptos filios ad necem duceret, et parentis pretium pro sepultura liberum^[*]liberum Zpδ Prisc. Non.: om. G12K: add. in mg. D posceret. religiones vero caerimoniaeque omnium sacrorum fanorumque violatae, simulacraque deorum, quae non modo ex suis templis ablata sunt sed etiam iacent in tenebris ab isto retrusa atque abdita, consistere eius animum sine furore atque amentia non sinunt.

neque iste mihi videtur se ad damnationem solum offerre, neque hoc avaritiae supplicio communi, qui se tot sceleribus obstrinxerit, contentus esse: singularem quandam poenam istius immanis atque importuna natura desiderat. non id solum quaeritur^[*]non id solum quaeritur s. l. p2 ut isto damnato bona restituantur iis^[*]his pb quibus erepta sunt, sed et religiones deorum immortalium expiandae et civium Romanorum cruciatus multorumque innocentium sanguis istius supplicio luendus est.

non enim furem sed ereptorem, non adulterum sed expugnatorem pudicitiae, non sacrilegum sed hostem sacrorum religionumque, non sicarium sed crudelissimum carnificem civium sociorumque in vestrum iudicium adduximus, ut ego hunc unum eius modi reum post hominum memoriam fuisse arbitrer cui damnari expediret. nam quis hoc non intellegit, istum absolutum dis hominibusque invitis tamen^[*]tamen Naugerius: eum Dp et pler.: tamen eum Lgg.: om. b ex manibus populi Romani eripi nullo modo posse? quis hoc non perspicit, praeclare nobiscum actum iri si populus Romanus istius unius supplicio contentus fuerit, ac non sic statuerit, non istum maius in sese scelus concepisse,—cum fana spoliarit, cum tot homines innocentis necarit, cum civis Romanos morte, cruciatu, cruce adfecerit, cum praedonum duces accepta pecunia dimiserit,—quam^[*]cum praedonum... dimiserit πb: om. Dψ eos, si qui istum tot tantis tam nefariis sceleribus coopertum iurati sententia sua liberarint?

non est, non est in hoc homine cuiquam peccandi locus, iudices; non is est reus, non id tempus, non id consilium, (metuo ne quid adrogantius apud talis^[*]talis iudices qr viros videar dicere), ne actor quidem est is cui reus tam nocens, tam perditus, tam convictus^[*]convictus Halm (ii, §27): victus codd. aut occulte subripi aut impune eripi possit. his ego iudicibus non probabo C. Verrem contra leges pecuniam cepisse? sustinebunt tales viri se tot senatoribus, tot equitibus Romanis^[*]equitibus ċrċ pb: equitibus Dψ , tot civitatibus, tot hominibus honestissimis ex tam inlustri provincia, tot populorum privatorumque litteris non credidisse, tantae populi Romani voluntati restitisse?

sustineant: reperiemus, si istum vivum ad aliud iudicium perducere poterimus^[*]poterimus D al. b: potuerimus pδ , quibus probemus istum in quaestura pecuniam publicam Cn. Carboni consuli datam avertisse, quibus persuadeamus istum alieno nomine a quaestoribus urbanis, quod priore actione didicistis, pecuniam abstulisse; erunt qui et^[*]et codd. (Div. §47): auct. Halm, Wesenberg, secl. Muell. in eo quoque audaciam eius reprehendant, quod aliquot nominibus de capite quantum commodum fuerit frumenti decumani detraxerit; erunt etiam fortasse, iudices, qui illum eius peculatum vel 5 acerrime vindicandum putent, quod iste M. Marcelli et P. Africani monumenta, quae nomine illorum, re vera populi Romani et erant et habebantur, ex fanis religiosissimis et ex urbibus sociorum atque amicorum non dubitarit^[*]dubitaverit δ auferre.

emerserit ex peculatus etiam iudicio: meditetur de ducibus hostium quos accepta pecunia liberavit, videat quid de illis respondeat quos in eorum locum subditos domi suae reservavit, quaerat non solum quem ad modum nostro crimini, verum etiam quo pacto suae confessioni possit mederi, meminerit se priore actione, clamore populi Romani infesto atque inimico excitatum, confessum esse duces praedonum a se securi non esse percussos, se iam tum esse veritum^[*]confessum... veritum suppl. in mg. p2 ne sibi crimini daretur eos ab se pecunia liberatos; fateatur, id quod negari non potest, se privatum hominem praedonum duces vivos atque incolumis domi suae, posteaquam Romam redierit, usque^[*]tenuisse bδ dum per me licuerit retinuisse. hoc in illo maiestatis iudicio si licuisse sibi ostenderit, ego oportuisse concedam. ex hoc quoque evaserit: proficiscar eo quo me iam pridem^[*]me iam pridem D al. p: iam me pridem G1: me iam non pridem G2 vocat populus Romanus;

de iure enim libertatis et civitatis suum putat esse iudicium, et recte^[*]recte Dp rell.: ratione G1 putat. confringat iste sane vi sua consilia senatoria, quaestiones omnium perrumpat, evolet ex vestra severitate: mihi credite, artioribus apud populum Romanum laqueis tenebitur. credet his^[*]his Dp: iis edd. equitibus Romanis populus Romanus qui ad vos ante^[*]antea pbδ producti testes ipsis inspectantibus ab isto civem Romanum, qui cognitores homines honestos daret, sublatum esse in crucem dixerunt;

credent omnes v et xxx tribus homini gravissimo atque ornatissimo, M. Annio, qui se praesente civem Romanum securi percussum esse dixit; audietur a populo Romano vir primarius, eques Romanus, L. Flavius, qui suum familiarem Herennium, negotiatorem ex Africa, cum eum^[*]cum eum pδ : cum Dψ : quem Bake (i, §104) Syracusis amplius centum cives Romani cognoscerent lacrimantesque defenderent, pro testimonio dixit securi esse percussum; pro o babit fidem et auctoritatem et religionem suam L. Suettius^[*]Suettius C. I. L. iv. 1190: Suetius b: Suectius DpG2 (ii, §3 v, §147), homo omnibus ornamentis praeditus, qui iuratus apud vos dixit multos civis Romanos in lautumiis istius imperio crudelissime per vim morte esse multatos. hanc ego causam cum agam beneficio populi Romani de loco superiore, non vereor ne aut istum vis ulla ex populi Romani suffragiis eripere, aut a me ullum munus aedilitatis amplius aut gratius populo Romano esse possit.

quapropter omnes in hoc^[*]in hoc D al. br: hoc pq, fort. recte (i, §63; ii, §§118, 133) iudicio conentur omnia; nihil est iam^[*]est enim qr quod in hac causa peccare quisquam, iudices^[*]iudices quisquam πb , nisi vestro periculo possit. mea quidem ratio cum in praeteritis rebus est cognita, tum in reliquis explorata atque provisa est. ego meum studium in rem publicam iam illo tempore ostendi cum longo intervallo veterem consuetudinem rettuli, et rogatu sociorum atque amicorum populi Romani, meorum autem necessariorum, nomen hominis audacissimi detuli. quod meum factum lectissimi viri atque ornatissimi, quo in numero e^[*]e numero D al. vobis complures fuerunt, ita probaverunt^[*]probaverunt Dp al.: probarunt δ: comprobaverunt qr ut ei qui istius quaestor fuisset, et ab isto laesus inimicitias iustas persequeretur, non modo deferendi nominis, sed ne subscribendi quidem, cum id postularet, facerent potestatem.

in Siciliam sum inquirendi causa profectus; quo in negotio industriam meam celeritas reditionis, diligentiam multitudo litterarum et testium declaravit, pudorem vero ac religionem quod, cum venissem senator ad socios populi Romani, qui in ea provincia quaestor fuissem, ad hospites meos ac necessarios causae communis defensor deverti potius quam ad eos qui a me auxilium petivissent. nemini meus adventus labori aut sumptui neque publice neque privatim fuit: vim in inquirendo tantam habui quantam mihi lex dabat, non quantam habere poteram istorum^[*]istorum Dp rell.: illorum edd.: ipsorum Muell. studio quos iste vexarat^[*]non quantam... vexarat p2 in mg. .

Romam ut ex Sicilia redii, cum iste atque istius amici^[*]cum comites istius atque amici Nonius , homines lauti et urbani, sermones eius modi^[*]eius modi D al. π: huius modi b rell. (Div. §38; ii, §§56, 60) dissipassent, quo^[*]quo pbK: quos DG1Z: per quos G2 animos testium retardarent, me magna pecunia a vera accusatione esse deductum, tametsi probabatur nemini, quod et ex Sicilia testes erant ii qui quaestorem me in provincia cognoverant, et hinc homines maxime inlustres, qui, ut ipsi noti sunt, sic nostrum unum quemque optime norunt, tamen usque eo timui ne quis de mea fide atque integritate dubitaret donec ad reiciundos iudices venimus. sciebam in reiciundis^[*]reiciendis p iudicibus non nullos memoria nostra pactionis suspicionem non vitasse, cum in ipsa^[*]ipsa in q accusatione eorum industria ac diligentia probaretur.

ita reieci iudices ut hoc constet, post hunc statum rei publicae^[*]statum p. r. πb quo nunc utimur simili splendore et dignitate consilium nullum fuisse. quam iste laudem communem sibi ait esse^[*]sibi ait esse Dψπ : sibi esse ait K: ait sibi esse bδ mecum; qui cum P. Galbam iudicem reiecisset, M. Lucretium retinuit, et cum eius patronus ex eo quaereret cur suos familiarissimos, Sex. Peducaeum, Q. Considium, Q. Iunium reici passus esset, respondit 'quod eos in iudicando nimium sui iuris sententiaeque cognosset'^[*]cognosset π: cognoscet D al. Schol. Gronov.: cognosceret rell. (i, §97; ii, §33).

Itaque iudicibus reiectis sperabam iam onus meum vobiscum esse commune; putabam non solum notis sed etiam ignotis probatam meam fidem esse^[*]esse meam fidem Zielinski p. 193 et diligentiam. quod me non fefellit; nam comitiis meis, cum iste infinita largitione contra me uteretur, populus Romanus iudicavit istius pecuniam, quae apud me contra fidem meam nihil potuisset, apud se contra honorem meum nihil posse debere. quo quidem die primum, iudices, citati in hunc reum consedistis, quis tam iniquus^[*]iniquus Dψ : inicus p: inimicus bδ (ii, §167) huic ordini fuit, quis tam novarum rerum iudiciorum iudicumque cupidus qui non aspectu^[*]conspectu δ consessuque^[*]consensuque pqD (sed hic corr. consessuque) vestro commoveretur?

cum in eo vestra dignitas^[*]mihi dignitas δ mihi fructum diligentiae referret, id sum adsecutus, ut una hora qua coepi dicere reo audaci, pecunioso, profuso, perdito spem iudici corrumpendi praeciderem; ut primo die testium tanto numero citato populus Romanus iudicaret isto^[*]isto Zumpt edd.: ipso codd. absoluto rem publicam stare non posse; ut alter dies amicis istius ac defensoribus non modo spem victoriae sed etiam voluntatem defensionis auferret, ut tertius dies sic hominem prosterneret ut morbo simulato non quid responderet, sed quem ad modum non responderet, deliberaret. deinde reliquis diebus his criminibus, his testibus, et urbanis et provincialibus, sic obrutus atque oppressus est ut his ludorum diebus interpositis nemo istum comperendinatum, sed condemnatum iudicaret.

quapropter ego quod ad me attinet, iudices, vici; non enim spolia C. Verris, sed existimationem populi Romani concupivi. meum fuit cum causa accedere ad accusandum: quae causa fuit honestior^[*]honestior Dψp: iustior δ: illustrior b , quam a tam inlustri provincia defensorem constitui et deligi? rei publicae consulere: quid tam e re publica^[*]quid tam e re publica coni. Madvig.: quid tamen re .p. honestius Dψπ (tam q: iam brδ : in re pub. Z): Quid tandem coni. Zumpt: an Quid tamen (tandem?) in re publica honestius? quam in tanta invidia iudiciorum adducere hominem cuius damnatione totus ordo cum populo Romano et in laude et in gratia posset esse? ostendere ac persuadere hominem nocentem adductum esse: quis est in populo Romano qui hoc non ex priore actione abstulerit, omnium ante damnatorum scelera, furta, flagitia, si unum in locum conferantur, vix cum huius parva parte aequari conferrique posse?

vos quod ad vestram famam existimationem salutemque communem pertinet, iudices, prospicite atque consulite: splendor vester facit ut peccare sine summo rei publicae detrimento ac periculo non possitis^[*]possitis Kb: possetis Dψπ . non enim potest sperare^[*]potest sperare Dp al.: sperare potest qr populus Romanus esse alios in senatu qui recte possint iudicare, vos si non potueritis: necesse est, cum de toto ordine desperarit, aliud genus hominum atque aliam rationem iudiciorum requirat^[*]requirat iudiciorum q1 . hoc si vobis ideo levius videtur quod putatis onus esse grave et incommodum iudicare, intellegere debetis primum interesse utrum id onus vosmet ipsi reieceritis^[*]reiceretis p: reiiceretis q: relegeritis Dψ , an, quod probare populo Romano fidem vestram et religionem non potueritis, eo vobis iudicandi potestas erepta sit; deinde etiam illud cogitare, quanto periculo venturi simus ad eos iudices quos propter odium nostri populus Romanus de nobis voluerit iudicare.

verum vobis^[*]Verū euobis p: Verum et vobis qr: verum ut vobis Kayser dicam id quod intellexi, iudices. homines scitote esse quosdam quos tantum odium nostri ordinis teneat ut hoc palam iam dictitent, se istum, quem sciant esse hominem improbissimum, hoc uno nomine absolvi velle ut ab senatu iudicia per ignominiam turpitudinemque auferantur. haec me^[*]Haec me res D p rell. pluribus verbis, iudices^[*]pluribus verbis iudices Dψπ : plur. iud. verb. b: iud. plur. verb. δ , vobiscum agere coegit non timor meus de vestra fide, sed spes illorum nova, quae cum Verrem a porta subito ad iudicium retraxisset, non nulli suspicati sunt non sine causa illius consilium tam repente esse mutatum.

nunc ne novo querimoniae genere uti possit Hortensius et ea dicere, opprimi reum de quo nihil dicat accusator, nihil esse tam periculosum fortunis innocentium quam tacere adversarios; et ne aliter quam ego velim meum laudet ingenium, cum dicat me, si multa dixissem, sublevaturum fuisse eum quem contra dicerem, quia non dixerim, perdidisse: morem illi geram, utar oratione perpetua, non quo iam^[*]quo iam Madv. edd.: quoniam codd. hoc sit necesse, verum ut experiar utrum ille ferat molestius me tunc tacuisse an nunc dicere.

hic tu fortasse eris diligens ne quam ego horam de meis legitimis horis remittam; nisi omni tempore quod mihi lege concessum est abusus ero, querere, deum atque hominum fidem implorabis, circumveniri C. Verrem quod accusator nolit tam diu quam diu liceat dicere. quod mihi lex mea causa dedit^[*]dedit Asc., Muell.: det Dp rell. (prob. Stangl, Pseudoasconiana, p. 121), eo mihi non uti non licebit^[*]non uti licebit Dψ ? nam accusandi mihi tempus mea causa datum est, ut possem oratione mea crimina causamque explicare: hoc si non utor, non tibi iniuriam facio, sed de meo iure aliquid et commodo detraho. 'causam enim', inquit, 'cognosci oportet': ea re quidem quod aliter condemnari reus, quamvis sit nocens, non potest, id igitur tu moleste tulisti, a me aliquid factum esse quo minus iste condemnari posset? nam causa cognita possunt multi absolvi, incognita quidem condemnari nemo potest.

'adimo enim comperendinatum': quod habet lex in se molestissimum, bis ut causa dicatur,—quod^[*]quod codd.: id coni. Ernesti: fort. id quidem aut mea causa potius est constitutum quam tua, aut nihilo tua potius quam mea. nam si bis dicere est commodum, certe utriusque commune^[*]utriusque commune Dψp (Zielinski p. 193): comm. utr. qr dixit codd. praeter q (dixerit) est; si eum qui posterius dixit opus est redargui, accusatoris causa, ut bis ageretur, constitutum est. verum, ut opinor, Glaucia primus tulit ut comperendinaretur reus; antea vel iudicari primo poterat vel amplius pronuntiari. Vtram igitur putas legem molliorem^[*]molliorem DZqb: moliorem pr: meliorem G3K ? opinor, illam veterem, qua vel cito absolvi vel tarde condemnari licebat. ego ^[*]Ergo? tibi illam Aciliam legem restituo, qua lege multi semel accusati, semel dicta causa, semel auditis testibus condemnati sunt, nequaquam tam manifestis neque tantis criminibus quantis tu convinceris. Puta te non hac tam atroci, sed illa lege mitissima causam dicere. accusabo; respondebis; testibus editis ita mittam in consilium ut, etiamsi lex ampliandi faciat potestatem, tamen isti turpe sibi existiment non primo iudicare.

verum si causam cognosci opus est. parumne cognita est? dissimulamus, Hortensi, quod saepe experti in dicendo sumus^[*]Hortensi... sumus suppl. p2 . quis nos magnopere^[*]magnopere Dp rell. (Act. Pr. §23; ii, §28): magno opere Iord. attendit umquam in hoc quidem genere causarum, ubi aliquid ereptum aut ablatum a quopiam^[*]a quopiam Dψpr: cuipiam δ dicitur? nonne aut in tabulis aut in testibus omnis exspectatio iudicum est? dixi prima actione me planum esse facturum C. Verrem HS quadringentiens contra leges^[*]leges pqG12K: legem Zbδ : (lege D1: legē D2) abstulisse. quid? hoc planius egissem, si ita narrassem? 'Dio quidam fuit Halaesinus^[*]halaesinus p: halesinus D rell. , qui, cum eius filio praetore C. Sacerdote hereditas a propinquo permagna venisset, nihil habuit tum^[*]tum om. δ neque negoti neque controversiae. Verres simul ac tetigit provinciam, statim Messana^[*]Messanam Dp et pler. litteras dedit, Dionem evocavit, calumniatores ex sinu suo adposuit qui illam hereditatem Veneri Erycinae commissam esse dicerent; hac de re ostendit se ipsum cogniturum.'

possum deinceps totam rem explicare^[*]iudicare qr , deinde ad extremum id quod accidit dicere, Dionem HS deciens centena milia numerasse ut causam certissimam obtineret; praeterea greges equarum^[*]equarum Dpb (ut in cod. Clun. ii, §20): equorum K al. vulg. eius istum abigendos curasse, argenti, vestis^[*]vestisque bδ : in mg. p2 vestrisque stragulae quod fuerit stragulae quod fuerit curasse auferendum. haec neque cum ego dicerem neque cum tu negares, magni momenti nostra esset oratio. quo tempore igitur auris iudex erigeret animumque attenderet? cum Dio ipse prodiret, cum ceteri qui tum in Sicilia negotiis Dionis interfuissent, cum per eos ipsos dies per quos causam Dio diceret reperiretur pecunias sumpsisse mutuas, nomina sua exegisse, praedia vendidisse; cum tabulae virorum bonorum proferrentur; cum qui pecuniam Dioni dederunt dicerent se iam tum audisse eos^[*]eos Dp rell.: eo q nummos sumi ut Verri darentur; cum amici, hospites, patroni Dionis, homines^[*]hominis Dp rell.: om. G2 honestissimi, haec eadem se audisse dicerent.

opinor, cum haec fierent, tum vos audiretis, sicut audistis: tum causa agi vere videretur. sic a me sunt acta omnia priore actione ut in criminibus omnibus^[*]omnibus pb: om. Dψ nullum esset in quo quisquam vestrum perpetuam accusationem requireret. nego esse quicquam a testibus dictum quod aut vestrum cuipiam^[*]cuipiam Dp rell.: cuiquam Heindorf, Muell. (ii, §36) esset obscurum aut cuiusquam oratoris eloquentiam quaereret. etenim sic me ipsum egisse memoria tenetis ut in testibus interrogandis omnia crimina proponerem et explicarem^[*]et explicarem in mg. D2 , ut, cum rem totam in medio posuissem, tum denique testem interrogarem. itaque non modo vos, quibus est iudicandum, nostra crimina tenetis, sed etiam populus Romanus totam accusationem causamque cognovit. tametsi ita de meo facto loquor quasi ego illud mea voluntate potius quam vestra iniuria adductus fecerim.

interposuistis accusatorem qui, cum ego mihi c et x dies solos in Siciliam postulassem, c et VIII sibi in Achaiam postularet. mensis mihi tris cum eripuissetis ad agendum maxime adpositos, reliquum omne tempus huius anni me vobis remissurum putastis, ut, cum horis nostris nos essemus usi, tu^[*]tu πb: tum Dψ binis ludis interpositis quadragesimo post die responderes, deinde ita tempus duceretur ut a M'. Glabrione praetore et a^[*]a pKZ et s. l. D: om. qr magna parte horum iudicum ad praetorem alium iudicesque alios veniremus.

hoc si ego non vidissem, si me non omnes noti ignotique monuissent id agi, id cogitari, in eo elaborari^[*]in eo elaborari (lab. Zb) Dψp: id elab. qr: id lab. Lg. 42 (ii, §124) ut res in illud tempus reiceretur, credo, si meis horis in accusando uti voluissem, vererer ne mihi crimina non suppeterent, ne oratio deesset, ne vox viresque deficerent, ne, quem nemo prima actione defendere ausus esset, eum ego bis accusare non possem. ego meum consilium cum iudicibus tum populo Romano probavi: nemo est qui alia ratione istorum iniuriae atque impudentiae potuisse obsisti arbitretur. etenim qua stultitia fuissem, si, quam diem qui istum eripiendum redemerunt in cautione viderunt,—cum^[*]viderunt codd.: scripserunt Hugh E. P. Platt: fort. indixerunt ita caverent, 'si post Kalendas Ianuarias in consilium iretur',— in eam diem ego, cum potuissem vitare, incidissem?

nunc mihi temporis eius quod mihi ad dicendum datur, quoniam in animo est causam omnem exponere, habenda ratio est diligenter. itaque primum illum actum istius vitae turpissimum et flagitiosissimum praetermittam. nihil a me de pueritiae suae flagitiis^[*]flagitiis Dψ : flagitiis peccatisque prδ audiet, nihil ex illa impura adulescentia sua; quae qualis fuerit aut meministis, aut ex eo quem sui simillimum produxit recognoscere potestis. omnia praeteribo quae mihi turpia dictu^[*]dictu turpia qr: dictu om. b videbuntur, neque solum quid istum audire, verum etiam quid me deceat dicere considerabo. vos, quaeso, date hoc et concedite pudori meo ut aliquam partem de istius impudentia reticere possim.

omne illud tempus quod fuit antequam iste ad magistratus remque publicam accessit, habeat per me solutum ac liberum. sileatur de nocturnis eius bacchationibus ac vigiliis; lenonum, aleatorum, perductorum^[*]perductorum Dψpr: perlectorum q: perditorum L nulla mentio fiat; damna, dedecora, quae res patris eius, aetas ipsius pertulit, praetereantur; lucretur indicia veteris infamiae; patiatur^[*]patietur coni. Schuetz: patitur Orelli eius vita reliqua me hanc tantam iacturam criminum facere.

quaestor Cn. Papirio consuli^[*]cōs. D al. p: consuli G2, consule G1b fuisti abhinc annos quattuordecim. ex ea die ad hanc diem quae fecisti in iudicium voco: hora nulla vacua a furto, scelere, crudelitate, flagitio reperietur. hi sunt anni consumpti in quaestura et legatione Asiatica et praetura urbana et praetura Siciliensi; quare haec eadem erit quadripertita^[*]quadripertita D al. p: quadripartita Z al. distributio totius accusationis meae. quaestor ex senatus consulto provinciam sortitus es: obtigit tibi consularis, ut cum consule Cn. Carbone esses eamque provinciam obtineres. erat tum dissensio civium, de qua nihil sum dicturus quid sentire debueris: unum hoc dico, in eius modi tempore ac sorte statuere te debuisse utrum malles sentire atque defendere. Carbo graviter ferebat sibi quaestorem obtigisse hominem singulari luxuria atque inertia; verum tamen ornabat^[*]ornabat prb: honorabat Dψ eum beneficiis officiisque omnibus. ne diutius teneam, pecunia attributa, numerata est: profectus est quaestor in provinciam: venit exspectatus in Galliam^[*]in Galliam exsp. bδ ad exercitum consularem cum pecunia. simul ac primum ei occasio visa est,—cognoscite hominis principium magistratuum gerendorum et rei publicae administrandae,—aversa pecunia publica quaestor consulem, exercitum, sortem, provinciamque deseruit.

video quid egerim: erigit se, sperat sibi auram posse^[*]auram sibi posse K aliquam adflari^[*]afflare coni. Zumpt. Cobet in hoc crimine voluntatis defensionisque^[*]defensionisque qr edd.: dissensionisque Dψpb: adsensionisque al. An consensionisque? eorum quibus Cn. Carbonis mortui nomen odio sit, quibus illam relictionem^[*]reiectionem codd. et edd. ante Naugerium (cf. §22) proditionemque consulis sui gratam sperat fore. quasi vero id cupiditate defendendae nobilitatis aut studio partium fecerit, ac non apertissime consulem, exercitum, provinciamque compilarit et propter impudentissimum furtum aufugerit! est enim obscurum et eius modi factum eius ut possit aliquis suspicari C. Verrem, quod ferre novos homines non potuerit, ad nobilitatem, hoc est ad suos, transisse, nihil fecisse propter pecuniam!

videamus rationes quem ad modum rettulerit: iam ipse ostendet quam ob rem Cn. Carbonem reliquerit, iam se ipse indicabit. primum brevitatem cognoscite: ACCEPI, inquit, VICIENS DVCENTA TRIGINTA^[*]triginta om. D al. pr QVINQVE MILIA QVADRINGENTOS DECEM^[*]decem sex Dψp ET SEPTEM NVMMOS. DEDI STIPENDIO, FRVMENTO, LEGATIS, PRO QVAESTORE, COHORTI PRAETORIAE HS MILLE SESCENTA TRIGINTA QVINQVE^[*]milles quingenta quadraginta quinque πb MILIA QVADRINGENTOS^[*]pro quaestore Asc.: pro quaestoribus Dp rell. DECEM ET SEPTEM NVMMOS^[*]dedi stipendio... nummos om. G1 . RELIQVI: ARIMINI HS SESCENTA MILIA. HOC est rationes referre? hoc modo aut ego aut tu, Hortensi, aut quisquam^[*]quispiam G3K omnium rettulit? quid hoc est? quae impudentia, quae audacia? quod exemplum ex tot hominum rationibus relatis^[*]relatis pr edd.: redditis DG1KZ huiusce modi^[*]huius modi pbδ (Zielinski p. 193) est? illa tamen HS sescenta milia, quae ne falso^[*]neque falso Dψπ quidem potuit quibus data essent describere^[*]describere Dp rell.: discr. Kays.: perscr. cod. (?) Vrs. , quae se Arimini scribit reliquisse, quae ipsa HS sescenta milia reliqua facta sunt, neque Carbo attigit neque Sulla vidit neque in aerarium relata sunt. oppidum sibi elegit Ariminum, quod tum, cum iste rationes referebat, oppressum direptumque^[*]direptumque D al. b: directumque pr: dirutumque K Lg. 42 erat: non suspicabatur, id quod nunc sentiet, satis multos ex illa calamitate Ariminensium testis nobis in hanc rem reliquos esse. recita denuo.

P. LENTVLO L. TRIARIO^[*]G. Triar. DZp: Q. Triar. G12K QVAESTORIBVS VRBANIS RES RATIONVM RELATARVM. Recita^[*]restaurationum relat. π . ex SENATVS CONSVLTO. Vt hoc pacto rationem referre liceret, eo Sullanus repente factus est, non ut honos et dignitas nobilitati restitueretur. quodsi illinc inanis profugisses, tamen ista tua fuga nefaria proditio consulis tui conscelerata^[*]scelerata Zδ iudicaretur. 'malus civis, improbus consul, seditiosus homo Cn. Carbo fuit.' fuerit aliis: tibi quando^[*]tibi quando pb: tibi iterum suppl. s. l. D: tibi tibi quando KZ: quando tibi qr esse coepit? posteaquam tibi pecuniam, rem frumentariam, rationes omnis suas exercitumque commisit. nam si tibi antea displicuisset, idem fecisses^[*]legisses Dψ (cf. §60 infra) Qui quaestor malit Muell. quod anno post M. Piso. quaestor cum L. Scipioni consuli obtigisset, non attigit pecuniam, non ad exercitum profectus est; quod de re publica sensit, ita sensit ut nec fidem suam nec morem maiorum nec necessitudinem sortis laederet.

etenim si haec perturbare omnia ac permiscere volumus, totam vitam periculosam, invidiosam^[*]invidiosam Dp rell.: insidiosam Lamb. edd. , infestamque reddemus,—si nullam religionem sors habebit, nullam societatem coniunctio secundae dubiaeque fortunae, nullam auctoritatem mores atque instituta^[*]institutaque q maiorum. omnium est communis inimicus qui fuit hostis suorum. nemo umquam sapiens proditori credendum putavit. ipse Sulla, cui adventus istius gratissimus esse debuit, ab se hominem atque ab exercitu suo removit: Beneventi esse iussit apud eos quos suis partibus amicissimos esse intellegebat, ubi iste summae rei causaeque nocere nihil^[*]nil Zielinski, p. 178 posset. ei postea praemia tamen liberaliter tribuit, bona quaedam proscriptorum in agro Beneventano diripienda concessit, habuit honorem ut proditori, non ut amico fidem.

nunc quamvis sint homines qui mortuum Cn. Carbonem oderint, tamen hi debent non quid illi accidere^[*]accedere D al. π (i, §4) voluerint, sed quid ipsis in tali re metuendum sit cogitare. commune est hoc malum, communis metus, commune periculum. nullae sunt occultiores insidiae quam eae quae latent in simulatione offici aut in aliquo necessitudinis nomine. nam eum qui^[*]eum qui DKZpbr: qui q: cum G2 palam est adversarius facile cavendo vitare possis; hoc vero occultum intestinum ac domesticum malum non modo non^[*]non modo non codd.: non modo Asc. edd. (Cl. Rev. xx. 256) exsistit, verum etiam opprimit antequam prospicere atque explorare potueris. itane vero?

tu cum^[*]Tu cum pb: tum cum D al.: cum G2LK quaestor ad exercitum missus sis, custos non solum pecuniae sed etiam consulis, particeps omnium rerum consiliorumque fueris, habitus sis in liberum loco, sicut mos maiorum ferebat, repente relinquas, deseras, ad adversarios transeas? O scelus, o portentum in ultimas terras exportandum! non enim potest ea natura quae tantum facinus commiserit hoc uno scelere esse contenta: necesse est semper aliquid eius modi moliatur, necesse est in simili audacia perfidiaque versetur.

itaque idem iste, quem Cn. Dolabella postea C. Malleolo occiso pro quaestore habuit,—haud scio an maior etiam haec necessitudo fuerit quam illa Carbonis, ac plus iudicium voluntatis valere quam sortis debeat,—idem in Cn. Dolabellam qui in Cn. Carbonem fuit. nam quae in ipsum^[*]in ipso Asc. edd. vett. valebant crimina contulit in illum, causamque illius omnem ad inimicos accusatoresque detulit; ipse in eum cui legatus, cui pro quaestore fuerat, inimicissimum atque improbissimum testimonium dixit. ille miser cum esset Cn. Dolabella,—^[*]Cn. Dolabella del. Naugerius, Iord., Kays.: malim Ille miser (i, §74) cum esset conflictatus, cum etc. cum proditione^[*]cum prodit Dp et pler.: tum prodit G2Kδ istius nefaria, tum improbo^[*]tum impr. K al.: cum impr. Dp et pler. ac falso eiusdem testimonio,—tum multo^[*]cum multo G2. ex maxima parte^[*]Cf. Act. Pr. §34; i. §§65, 119; iii, §188 istius furtorum ac flagitiorum invidia conflagravit.

quid hoc^[*]de hoc qr homine faciatis aut ad quam spem tam perfidiosum, tam importunum animal reservetis? qui in Cn. Carbone sortem, in Cn. Dolabella^[*]Carbone... Dolabella Manutius: -em... -am codd. voluntatem neglexerit ac violarit, eosque ambo^[*]ambo D al. π: ambos bG2LKZ non modo deseruerit sed etiam prodiderit atque oppugnarit. nolite, quaeso, iudices, brevitate orationis meae potius quam rerum ipsarum magnitudine crimina ponderare; mihi enim properandum necessario est, ut omnia vobis quae mihi constituta sunt possim exponere.

quam ob rem quaestura istius demonstrata primique magistratus et furto et scelere perspecto, reliqua attendite. in quibus illud tempus Sullanarum proscriptionum ac rapinarum praetermittam; neque ego istum sibi ex communi calamitate defensionem ullam sinam sumere, suis eum certis propriisque criminibus accusabo. quam ob rem hoc omni tempore Sullano ex accusatione circumscripto legationem eius praeclaram cognoscite.

posteaquam Cn. Dolabellae provincia Cilicia constituta est, o di^[*]dii Dp immortales, quanta iste cupiditate, quibus adlegationibus illam sibi legationem expugnavit! id quod Cn. Dolabellae principium maximae calamitatis fuit. nam ut est^[*]est Dp rell.: iste G1δ : est iste Kays., Muell. A verbo quacun [que usque ad C. Verrem i, §45 commemoratur fragmentum Palimpsesti Taurinensis, mutilum ipsum (T.) profectus, quacumque iter fecit, eius modi fuit, non ut legatus populi Romani, sed ut quaedam calamitas pervadere^[*]persuadere Tb videretur. in Achaia— praetermittam^[*]Achaiam T minora omnia, quorum simile forsitan alius quoque aliquid aliquando fecerit; nihil dicam nisi singulare^[*]nisi singulare p2 s. l. , nisi id^[*]nisi id T: nisi Dp rell. quod, si in alium reum diceretur, incredibile videretur—magistratum Sicyonium nummos poposcit^[*]poposcit πb: poscit D al.: possit G2: petit K . ne sit hoc crimen in Verrem: fecerunt alii. cum ille non daret, animadvertit: improbum, sed non inauditum.

genus animadversionis videte: quaeretis ex quo genere hominem^[*]hominem codd.: hominum Hotom. edd. (ii, §17) istum iudicetis. ignem ex lignis viridibus atque umidis in loco angusto fieri iussit: ibi hominem ingenuum, domi nobilem, populi Romani socium atque amicum, fumo excruciatum semivivum reliquit. iam quae iste^[*]ista T signa, quas tabulas pictas ex Achaia sustulerit, non dicam hoc loco: est mihi alius^[*]mihi alius T Asc.: alius mihi Dp rell. locus ad hanc eius^[*]istius qδ cupiditatem demonstrandam separatus^[*]separatus TDψp: servatus p2rbδ . Athenis audistis ex aede Minervae grande auri pondus ablatum; dictum est hoc^[*]est hoc Tb: hoc est π. in Cn. Dolabellae^[*]Cn. om. T (106. 19) iudicio. dictum? etiam aestimatum^[*]dictum est... aestimatum Tπ : om. Dψ . huius consili non participem^[*]non part. T: non modo part. Dp rell. Cf. i, §106 C. Verrem, sed principem fuisse reperietis.

Delum venit. ibi ex fano Apollinis religiosissimo noctu clam sustulit signa pulcherrima atque antiquissima, eaque in onerariam navem suam conicienda curavit. postridie cum fanum spoliatum viderent ii qui Delum incolebant, graviter ferebant; est enim tanta apud eos eius fani religio atque antiquitas ut in eo loco ipsum Apollinem natum esse arbitrentur. verbum tamen facere non audebant, ne forte ea res ad Dolabellam ipsum pertineret. tum subito tempestates coortae sunt maximae, iudices, ut non modo proficisci cum cuperet Dolabella non posset, sed vix in oppido consisteret: ita magni fluctus eiciebantur. hic navis illa praedonis istius, onusta signis religiosis, expulsa atque eiecta fluctu frangitur; in litore signa illa^[*]illa Dψr: om. pqb Schol. Gronov. Apollinis reperiuntur; iussu Dolabellae reponuntur. tempestas sedatur, Dolabella Delo proficiscitur.

non dubito quin, tametsi nullus in te sensus humanitatis, nulla ratio umquam fuit religionis, nunc tamen in metu periculoque tuo tuorum tibi scelerum veniat^[*]venerit q1r in mentem. potestne tibi ulla spes salutis commoda ostendi, cum recordaris in deos immortalis quam impius, quam sceleratus, quam nefarius fueris? Apollinemne tu Delium spoliare ausus es? illine ^[*]illine D al. π: illi G12 tu templo tam antiquo, tam sancto, tam religioso manus impias ac sacrilegas adferre conatus es? si in pueritia non iis^[*]iis edd. recc.: his Dp rell. artibus ac disciplinis institutus eras ut ea quae litteris mandata sunt disceres atque cognosceres, ne postea quidem, cum in ea ipsa loca venisti, potuisti accipere id quod est proditum memoria^[*]memoriae G1bδ ac litteris,

Latonam ex longo errore et fuga gravidam et iam ad pariendum^[*]ad pariendum vicinam rδ temporibus exactis confugisse Delum atque ibi^[*]ibi om. in lac. p Apollinem Dianamque peperisse? qua ex opinione hominum illa insula eorum deorum sacra putatur, tantaque eius auctoritas religionis et est et semper fuit ut ne Persae quidem, cum bellum toti Graeciae, dis hominibusque^[*]hominibusque pG1 Asc.: hominibus Dψ , indixissent, et mille numero navium classem ad Delum adpulissent, quicquam conarentur aut violare aut attingere. hoc tu fanum depopulari^[*]depopulari b: -are Dψp al.: depeculari Lamb., Muell. (Act. Pr. §14), homo improbissime atque amentissime, audebas? fuit ulla^[*]ulla G1 al.: illa Dp et pler. cupiditas tanta quae tantam exstingueret religionem? et si tum haec non cogitabas, ne nunc quidem recordaris nullum esse tantum malum quod non tibi pro sceleribus tuis iam^[*]iam πb: tam Dψ diu debeatur?

in Asiam vero postquam venit, quid ego adventus istius prandia^[*]adv. istius, prandia: sic distinxit Madvigius, et ita est in p , cenas, equos muneraque^[*]muneraque Dp rell.: munera Asc., edd. vett. commemorem^[*]commemorarem p et primo D ? nihil cum Verre de cotidianis criminibus acturus sum: Chio per vim signa pulcherrima dico abstulisse, item Erythris et Halicarnasso. Tenedo—praetereo pecuniam quam eripuit —Tenem ipsum, qui apud Tenedios sanctissimus deus habetur, qui urbem illam dicitur condidisse, cuius ex nomine Tenedus nominatur, hunc ipsum, inquam, Tenem pulcherrime factum, quem quondam in comitio vidistis, abstulit magno cum gemitu civitatis.

illa vero^[*]vero om. p expugnatio^[*]expilatio Koch, Muell. (et 13): iii, §§6, 23 fani antiquissimi et nobilissimi Iunonis Samiae quam luctuosa Samiis fuit, quam acerba toti Asiae, quam clara apud^[*]apud deos δ (ex apud ōs, credo, ortum) omnis, quam nemini vestrum inaudita! de qua expugnatione cum legati ad C. Neronem in Asiam Samo venissent, responsum tulerunt eius modi querimonias, quae ad legatos^[*]legatos Dψp: -um rb populi Romani pertinerent, non ad praetorem sed Romam deferri oportere. quas iste tabulas illinc^[*]illinc D al. πb: istinc s: istinc illinc G12K , quae signa sustulit! quae cognovi egomet apud istum in aedibus nuper, cum obsignandi gratia venissem.

quae signa nunc, Verres, ubi sunt? illa quaero quae apud te nuper ad omnis columnas, omnibus^[*]in omnibus Klotz, Muell. etiam intercolumniis^[*]in intercol. Halm, Kays. , in silva denique disposita sub divo vidimus. cur ea, quam diu alium praetorem cum iis iudicibus quos in horum locum subsortitus^[*]subsortitus πb (Act. Pr. §30): sortitus Dψ (i, §158) ^[*]subsortiturus eras coni. Hotom. esses^[*]esses Zumpt: es codd. de te in consilium iturum putasti, tam diu domi fuerunt: posteaquam nostris testibus nos quam horis tuis^[*]tuis Dp rell.: om. Asc., cod. (?) Vrs. ^[*]tuis horis b uti malle vidisti, nullum signum domi reliquisti praeter duo quae in mediis aedibus sunt, quae ipsa Samo sublata sunt? non putasti me tuis familiarissimis in hanc rem testimonia denuntiaturum, qui tuae domi semper^[*]semper Dψ : saepe prb fuissent, ex quibus quaererem, signa scirentne fuisse quae non essent^[*]ibi fuisse quae nunc non essent Bake, Kays. (Zielinski p. 159)?

quid tum hos de te iudicaturos arbitratus es, cum viderent te iam non contra accusatorem tuum, sed contra quaestorem sectoremque pugnare? qua de re Charidemum Chium^[*]chium Dψb: cophium pq1 testimonium priore actione dicere audistis, sese, cum esset trierarchus et Verrem ex Asia decedentem prosequeretur iussu Dolabellae, fuisse una cum isto Sami, seseque tum scire spoliatum esse fanum Iunonis et oppidum Samum; posteaque se causam apud Chios civis suos Samiis accusantibus publice dixisse, eoque se esse absolutum quod planum fecisset ea quae legati Samiorum dicerent ad Verrem, non ad se pertinere.

Aspendum vetus oppidum et nobile in Pamphylia scitis esse, plenissimum signorum optimorum. non dicam illinc hoc signum ablatum esse et illud: hoc dico, nullum te Aspendi signum, Verres, reliquisse, omnia ex fanis, ex locis publicis, palam, spectantibus omnibus, plaustris^[*]plostris Dp al. evecta exportataque esse. atque etiam illum Aspendium citharistam, de quo saepe audistis id quod est Graecis^[*]gregis p hominibus in proverbio, quem omnia 'intus^[*]intus om. pq1 canere' dicebant, sustulit et in intimis suis aedibus posuit, ut etiam illum ipsum suo artificio^[*]suo art. Dψ : art. suo pbrδ : suo om. Asc., Schol. Gronov. superasse videatur.

Pergae fanum antiquissimum et sanctissimum Dianae scimus esse: id quoque a te nudatum ac spoliatum esse, ex ipsa Diana quod habebat auri detractum atque ablatum esse dico. quae, malum, est ista tanta audacia atque amentia! quas enim sociorum atque amicorum urbis adisti legationis iure et nomine, si in eas^[*]si in eas π D2 vulg.: quin ea D1, quin eas ψ (quam eas L): cum in eas Klotz, Kays., Muell. vi cum exercitu imperioque invasisses, tamen, opinor, quae signa atque^[*]atque pr al.: et que D, et quae ψ (quae K, et G1) ornamenta ex iis^[*]iis Zumpt (is ed. Rom.): his Dp al.: istis G2 urbibus sustulisses, haec non in tuam domum neque in suburbana amicorum, sed Romam in publicum deportasses.

quid ego de M. Marcello loquar, qui Syracusas, urbem ornatissimam, cepit? quid de L. Scipione, qui bellum in Asia gessit Antiochumque, regem potentissimum, vicit? quid de Flaminino, qui regem Philippum et Macedoniam subegit? quid de L. Paulo^[*]Paulo codd.: Paullo Iord., Klotz, Kays. , qui regem Persen vi ac virtute superavit? quid de L. Mummio, qui urbem pulcherrimam atque ornatissimam, Corinthum, plenissimam rerum omnium, sustulit, urbisque Achaiae Boeotiaeque multas sub imperium populi Romani dicionemque subiunxit? quorum domus, cum honore ac virtute florerent, signis et tabulis pictis erant vacuae; at vero urbem totam templaque^[*]templa Kδ deorum omnisque Italiae partis illorum donis ac monumentis exornatas videmus.

vereor ne haec forte^[*]forte om. G1 Prisc. cuipiam nimis antiqua et iam obsoleta videantur; ita enim tum aequabiliter omnes erant eius modi^[*]huius modi πbδ (Div. §38; i, §§17, 151): vel huius modi G2KZ (vel s. l. D2) ut haec laus eximiae virtutis et innocentiae non solum hominum, verum etiam temporum illorum esse videatur. P. Servilius, vir clarissimus, maximis rebus gestis, adest de te sententiam laturus^[*]laturus est prδ : Olympum^[*]Olinthium D: Olinphum p: Olynthum rell. vi, copiis, consilio, virtute^[*]virtute consilio q cepit, urbem antiquam et omnibus rebus auctam et ornatam. recens exemplum fortissimi viri profero; nam postea Servilius imperator populi Romani Olympum^[*]Olinthum Dp urbem hostium cepit quam tu in isdem illis locis legatus quaestorius oppida pacata sociorum atque amicorum diripienda ac vexanda curasti.

tu quae ex fanis religiosissimis per scelus et latrocinium abstulisti, ea nos videre nisi in tuis amicorumque tuorum tectis non possumus: P. Servilius quae signa atque ornamenta ex urbe hostium vi^[*]vi s. l. r: om. Dp rell. (per virtutem K) et virtute capta belli lege atque imperatorio iure sustulit, ea populo Romano adportavit, per triumphum vexit, in tabula publica^[*]tabula pub. pq (v, §103): tabulas publicas rell. praeter Cuiac. in quo fuisse dicitur tabulis publicis: secl. Muell. ad aerarium perscribenda curavit. cognoscite ex litteris publicis hominis amplissimi diligentiam. recita. RATIONES RELATAE P. SERVILI^[*]Recita... Servili prb: om. Dψ . non solum numerum signorum, sed etiam unius cuiusque magnitudinem, figuram, statum litteris definiri vides. certe maior est virtutis victoriaeque iucunditas quam ista voluptas quae percipitur ex libidine et cupiditate. multo diligentius habere dico Servilium praedam populi Romani quam te tua furta notata atque perscripta.

dices tua quoque signa et tabulas pictas ornamento urbi foroque populi Romani fuisse. memini; vidi simul cum populo Romano forum comitiumque adornatum ad speciem magnifico ornatu, ad sensum cogitationemque acerbo et lugubri; vidi conlucere omnia furtis tuis, praeda provinciarum, spoliis sociorum atque amicorum. quo quidem tempore, iudices, iste spem maximam reliquorum quoque peccatorum nactus est; vidit enim eos qui iudiciorum se^[*]iudic. se Dp rell.: se iudic. Asc., Schol. Gronov. dominos dici volebant harum cupiditatum esse servos.

socii vero nationesque exterae spem omnem^[*]omnem L: omnium Dp rell. tum primum abiecerunt rerum ac fortunarum suarum, propterea quod casu legati ex Asia atque Achaia plurimi Romae tunc fuerunt, qui deorum simulacra ex suis fanis^[*]fanis suis qr sublata in foro venerabantur, itemque^[*]itemque p al.: item qui Dψ cetera signa et ornamenta cum cognoscerent, alia alio in loco lacrimantes intuebantur. quorum omnium hunc sermonem tum esse audiebamus, nihil esse quod quisquam dubitaret de exitio sociorum atque amicorum, cum quidem viderent in foro populi Romani, quo in loco antea qui sociis iniurias fecerant accusari et condemnari solebant, ibi esse palam posita ea quae ab sociis per scelus ablata ereptaque essent.

hic ego non arbitror illum negaturum signa se plurima, tabulas pictas innumerabilis habere; sed, ut opinor, solet haec quae rapuit et furatus est non numquam dicere se emisse, quoniam quidem in Achaiam, Asiam^[*]Asiam Db: om. pq: ante Achaiam K , Pamphyliam sumptu publico et legationis nomine mercator signorum tabularumque pictarum missus est. et istius^[*]Habeo et istius Dp al. (ipsius) Asc.: ab eo istius b al.: num At vero s. Age vero istius? Cl. Rev. xvii. 202 et patris eius accepi^[*]accepi Dp rell.: accepti Asc. (accepti ct expensi?): secl. edd. tabulas omnis, quas diligentissime legi atque digessi, patris, quoad vixit, tuas, quoad ais te confecisse. nam in isto, iudices, hoc novum reperietis. audimus ^[*]Audivimus G2 aliquem tabulas numquam^[*]numquam tab. qr confecisse; quae est opinio hominum de Antonio^[*]Antonio Dp rell.: M. Antonio Asc. edd. (Div. §22) falsa, nam fecit^[*]fecit p al.: leg DZ, legis G12K, legit s diligentissime; verum sit hoc genus aliquod, minime probandum. audimus ^[*]Audivimus G2 alium non ab initio fecisse, sed ex tempore aliquo confecisse; est aliqua etiam huiusce^[*]huiusce pb Asc. (i, §56): eiusce Dψ rei ratio. hoc vero novum et ridiculum est, quod hic nobis respondit cum ab^[*]ab om. Dp eo tabulas postularemus, usque ad M. Terentium et^[*]et Dp rell.: om. Asc. (v, §34) C. Cassium consules confecisse, postea destitisse.

Alio loco hoc cuius modi sit considerabimus; nunc nihil ad me attinet; horum enim temporum in quibus nunc versor habeo tabulas et tuas et patris. plurima signa pulcherrima, plurimas tabulas optimas^[*]optimas Dpq: om. G2Kδ deportasse te negare non potes. atque utinam neges! Vnum ostende in tabulis aut tuis aut patris tui emptum esse: vicisti. ne haec quidem duo signa pulcherrima quae nunc ad impluvium^[*]impluvium qrb (impluium p): pluium s. pluvium Dψ tuum stant, quae multos annos ante valvas^[*]ad valvas δ Iunonis Samiae steterunt, habes^[*]habes dicere Lamb., Kays. quo modo emeris, haec, inquam, duo quae in aedibus tuis sola iam sunt, quae sectorem exspectant, relicta ac destituta a ceteris signis.

at, credo, in hisce solis rebus indomitas cupiditates atque effrenatas habebat: ceterae libidines eius ratione aliqua aut modo continebantur. quam multis istum ingenuis, quam multis matribus familias in illa taetra atque impura legatione vim attulisse existimatis? ecquo ^[*]ecquo D: hecquo p: et quo δ in oppido pedem posuit ubi non plura stuprorum flagitiorumque suorum quam^[*]quam om. D al. p: stupr. flag. suor. quam del. Kays. adventus sui vestigia reliquerit? sed ego^[*]ego relinquam qr omnia quae negari poterunt praetermittam; etiam haec quae certissima sunt et clarissima relinquam; unum aliquod de nefariis istius factis eligam, quo facilius ad Siciliam possim aliquando, quae mihi hoc oneris negotique imposuit, pervenire.

oppidum est in Hellesponto Lampsacum, iudices, in 63 primis Asiae provinciae clarum et nobile; homines autem^[*]autem Dψbr: om. pq ipsi^[*]ipsi om. K Lampsaceni secl. Bake, Kays. Lampsaceni cum summe in omnis civis Romanos officiosi, tum praeterea maxime sedati et quieti, prope praeter ceteros ad summum Graecorum^[*]Graecorum D rell. Non.: om. pq1: secl. Kays. otium potius quam ad ullam vim aut tumultum adcommodati. accidit, cum iste a Cn. Dolabella efflagitasset ut se ad regem Nicomedem regemque Sadalam mitteret, cumque iter hoc sibi magis ad quaestum suum quam ad rei publicae tempus adcommodatum depoposcisset, ut illo^[*]in illo Lg. 42 Kays (i, §15) itinere veniret Lampsacum cum magna calamitate et prope pernicie civitatis. deducitur iste ad ianitorem quendam hospitem, comitesque eius item apud ceteros hospites conlocantur. Vt mos erat istius, atque ut eum suae libidines flagitiosae^[*]flagitiose Dp rell. admonebant Dψpr: commonebant K: monebant q facere admonebant, statim negotium dat illis suis comitibus, nequissimis turpissimisque hominibus, uti^[*]ut πb videant et investigent ecqua^[*]hecquae p, ecquae s: qua DG1: si qua KG2 virgo sit aut mulier digna quam ob rem ipse Lampsaci diutius commoraretur^[*]commoretur Ern. auct. Klotz, Kays. .

erat comes eius Rubrius quidam, homo factus ad istius libidines, qui miro artificio, quocumque venerat, haec investigare omnia solebat. is ad eum rem istam^[*]istam Dp rell.: ita Pluyg., Madv., Muell. defert, Philodamum esse quendam, genere, honore, copiis, existimatione facile principem Lampsacenorum; eius esse filiam, quae cum patre habitaret propterea quod virum non haberet, mulierem eximia pulchritudine; sed eam summa integritate pudicitiaque existimari. homo, ut haec audivit, sic exarsit ad id quod non modo ipse numquam viderat, sed ne audierat quidem ab eo qui ipse vidisset, ut statim ad Philodamum migrare se diceret velle. hospes ianitor ^[*]Ianitor secl. Bake, Kays., Muell. , qui nihil suspicaretur, veritus ne quid in ipso se offenderetur, hominem summa vi retinere coepit. iste, qui hospitis relinquendi causam reperire non posset, alia sibi ratione viam munire ad stuprum coepit; Rubrium, delicias suas, in omnibus eius modi rebus adiutorem suum et conscium, parum laute deversari dicit; ad Philodamum deduci iubet.

quod ubi est Philodamo nuntiatum, tametsi erat^[*]erat tres Lgg., Non.: non erat Dψprb: erat non q al. ignarus quantum sibi ac liberis suis iam tum mali^[*]mali πb: om. Dψ constitueretur, tamen ad istum venit; ostendit munus illud suum^[*]munus illud suum DZπb: illud munus suum G2K: munus suum illud G1 non esse; se, cum suae partes essent hospitum recipiendorum, tum ipsos tamen^[*]ipsos tantum Lg. 42 praetores et consules, non legatorum adseculas^[*]adseculas (ass.) Dπ : asseclas rell. , recipere solere. iste, qui una cupiditate raperetur, totum illius postulatum causamque neglexit; per vim ad eum, qui recipere non debebat, Rubrium deduci imperavit. hic Philodamus, posteaquam ius suum obtinere non potuit, ut humanitatem consuetudinemque suam retineret laborabat. homo, qui semper hospitalissimus amicissimusque nostrorum hominum existimatus esset, noluit videri ipsum illum Rubrium invitus domum suam recepisse; magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat^[*]comparat Dp rell. Non. (Zielinski p. 193): apparat q1 Muell. ; rogat Rubrium ut quos ei commodum sit invitet, locum sibi soli, si videatur, relinquat; etiam filium suum, lectissimum adulescentem, foras ad propinquum suum quendam mittit ad cenam.

Rubrius istius comites invitat; eos omnis Verres certiores facit quid opus esset. mature veniunt, discumbitur. fit sermo inter eos, et invitatio ut Graeco more biberetur; hortatur hospes, poscunt maioribus poculis, celebratur omnium sermone laetitiaque convivium. posteaquam satis calere res Rubrio visa est, 'quaeso,' inquit, 'Philodame, cur ad nos filiam tuam non intro vocari iubes?' homo, qui et summa gravitate et iam id aetatis et parens esset, obstipuit^[*]obstipuit (ops. p) pqλ : obstupuit Dr rell. hominis improbi dicto. instare Rubrius. tum ille^[*]ille πb: om. Dψ , ut aliquid responderet, negavit moris esse Graecorum ut in convivio virorum accumberent mulieres. hic tum alius ex alia parte, 'enim vero ferendum hoc quidem non est; vocetur mulier!' et simul servis suis Rubrius ut ianuam clauderent et ipsi ad foris adsisterent imperat.

quod ubi ille intellexit, id agi atque id parari ut filiae suae vis adferretur, servos suos ad se vocat; his imperat ut se ipsum neglegant, filiam defendant; excurrat aliquis qui hoc tantum domestici mali filio nuntiet clamor interea^[*]pugna inter contra codd. Rufinianus fit tota domo; inter servos Rubri atque hospitis iactatur domi suae vir primarius^[*]primarius Non. edd.: primus codd.: (optimus s et ed. Iunt.) et homo^[*]homo πb Non.: om. Dψ honestissimus; pro se quisque manus adfert; aqua denique ferventi a Rubrio ipso Philodamus perfunditur. haec ubi filio nuntiata sunt, statim exanimatus ad aedis contendit, ut et vitae patris et pudicitiae sororis succurreret; omnes eodem animo Lampsaceni, simul ut hoc audierunt, quod eos cum^[*]cum Dpq: tum ψ Philodami dignitas tum iniuriae magnitudo movebat, ad aedis noctu convenerunt. hic lictor istius Cornelius, qui cum eius servis erat a Rubrio quasi in praesidio ad auferendam mulierem conlocatus, occiditur; servi non nulli vulnerantur; ipse Rubrius in turba sauciatur. iste, qui sua cupiditate tantos tumultus concitatos videret, cupere aliqua^[*]aliqua Dpr: aliq. KZ: aliquo L evolare, si posset.

postridie homines mane^[*]mane homines prb in contionem conveniunt; quaerunt quid optimum factu^[*]factu D al. p Asc.: factum G1qr sit; pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur; inventus est nemo cuius non haec et sententia esset et oratio^[*]oratio pb: ratio Dψr , non esse metuendum, si istius nefarium scelus Lampsaceni ulti vi manuque essent, ne senatus populusque Romanus in eam civitatem animadvertendum putaret; quodsi hoc iure legati populi Romani in socios nationesque exteras uterentur, ut pudicitiam liberorum servare ab eorum libidine tutam non liceret, quidvis esse perpeti satius quam in tanta vi atque acerbitate versari.

haec cum omnes sentirent, et. cum in eam rationem pro suo quisque sensu ac dolore loqueretur, omnes ad eam domum in qua iste deversabatur^[*]devers. D: divers. pr Schol. Gronov. profecti sunt; caedere ianuam saxis, instare ferro, ligna et sarmenta circumdare ignemque subicere^[*]subiicere Dpr: circum add. in mg. D2, et ita ψ coeperunt. tunc ^[*]Tunc Dψ : tum pb cives Romani, qui Lampsaci negotiabantur, concurrunt; orant Lampsacenos ut gravius apud eos nomen legationis quam iniuria legati putaretur; sese intellegere hominem illum esse impurum ac nefarium, sed quoniam nec perfecisset quod conatus esset, neque futurus esset Lampsaci postea, levius eorum peccatum fore si homini scelerato pepercissent quam si legato non pepercissent.

sic iste multo sceleratior et nequior quam ille Hadrianus aliquanto etiam felicior fuit. ille, quod eius avaritiam cives Romani ferre non potuerunt^[*]potuerant δ , Vticae domi suae vivus exustus est, idque ita^[*]ita πb: om. Dψ illi merito accidisse existimatum est ut laetarentur omnes neque ulla animadversio constitueretur: hic sociorum ambustus incendio tamen ex illa flamma periculoque evolavit, neque adhuc causam ullam excogitare potuit quam ob rem commiserit, aut quid evenerit, ut in tantum periculum veniret. non enim potest dicere, 'cum seditionem sedare vellem, cum frumentum imperarem, cum stipendium cogerem, cum aliquid denique rei publicae causa gererem, quod acrius imperavi, quod animadverti, quod minatus sum.' quae si diceret, tamen ignosci non oporteret, si nimis atrociter imperando sociis in tantum adductus periculum videretur.

nunc cum ipse causam illius tumultus neque veram dicere neque falsam confingere audeat, homo autem ordinis sui frugalissimus, qui tum^[*]tunc D al. accensus C. Neroni fuit, P. Tettius^[*]Tettius δ: Pettius DKp: Pectius qr , haec eadem se Lampsaci cognosse dixerit, vir omnibus rebus ornatissimus, C. Varro, qui tum in Asia militum tribunus^[*]mil. trib. Dψ : trib. mil. p (errant Zumpt, Iord.) br fuit, haec eadem ipse^[*]ipse coni. Benecke: ipsa codd.: ipso Haase, Kays. se ex Philodamo audisse dicat, potestis dubitare quin istum fortuna non tam ex illo periculo eripere voluerit quam ad vestrum iudicium reservare? Nisi vero illud dicet, quod et in Tetti testimonio priore actione interpellavit Hortensius—quo tempore quidem^[*]quo tempore quidem Dp rell. (praeter G2K quo temp. ipse qu.): quo quidem temp. Siesbye, Muell. signi satis dedit, si quid esset quod posset dicere, se tacere non posse, ut, quam diu tacuit in ceteris testibus, scire omnes possemus nihil habuisse quod diceret: hoc tum dixit, Philodamum et filium eius a C. Nerone esse damnatos.

de quo ne multa^[*]multa π: multum Dψ disseram tantum dico, secutum id esse Neronem et eius consilium: quod Cornelium lictorem occisum esse constaret, putasse non oportere esse cuiquam ne in ulciscenda quidem iniuria hominis occidendi potestatem. in quo video Neronis iudicio^[*]Neronis iudicio del. Bake non te absolutum esse improbitatis, sed illos damnatos esse caedis. verum ista damnatio tamen cuius modi fuit? audite ^[*]fuerit audite qr edd. recc. , quaeso, iudices, et aliquando miseremini sociorum et ostendite aliquid iis^[*]his codd. in vestra fide praesidi esse oportere. quod toti Asiae^[*]in Asiam auct. Iord. secl. Kays. iure occisus videbatur istius ille verbo lictor, re vera minister improbissimae cupiditatis, pertimuit iste ne Philodamus Neronis iudicio liberaretur; rogat et orat Dolabellam ut de sua provincia decedat, ad Neronem proficiscatur; se demonstrat incolumem esse non posse, si Philodamo vivere atque aliquando Romam venire licuisset. commotus est Dolabella:

fecit id quod multi reprehenderunt, ut exercitum, provinciam, bellum relinqueret, et in Asiam hominis nequissimi causa in alienam provinciam proficisceretur. posteaquam ad Neronem venit, contendit ab eo ut Philodami causam cognosceret. venerat ipse qui esset in consilio et primus sententiam diceret; adduxerat etiam praefectos et tribunos militaris suos, quos Nero omnis in consilium vocavit; erat in consilio etiam aequissimus iudex ipse Verres; erant non nulli togati creditores Graecorum, quibus ad exigendas pecunias improbissimi cuiusque legati plurimum prodest gratia.

ille miser defensorem reperire neminem poterat^[*]rep. nem. pot. πbδ, Zielinski p. 193: nem. rep. pot. Dψ ; quis enim esset aut togatus, qui Dolabellae gratia, aut Graecus, qui eiusdem vi et imperio non moveretur? accusator autem adponitur civis Romanus de creditoribus Lampsacenorum; qui si dixisset quod iste iussisset^[*]quod iste iussisset s. l. p2 , per eiusdem istius lictores a populo pecuniam posset exigere. cum haec omnia tanta contentione, tantis copiis agerentur; cum illum miserum multi accusarent, nemo defenderet; cumque Dolabella cum suis praefectis pugnaret in consilio, Verres fortunas agi suas diceret, idem testimonium diceret, idem esset in consilio, idem accusatorem parasset,—haec cum omnia fierent, et cum hominem constaret occisum, tamen tanta vis istius iniuriae, tanta in isto improbitas putabatur ut de Philodamo AMPLIUS pro nuntiaretur.

quid ego nunc in altera actione Cn. Dolabellae spiritus, quid huius lacrimas et concursationes proferam, quid C. Neronis, viri optimi atque innocentissimi, non nullis in rebus animum nimium timidum atque demissum? qui in illa re quid facere oporteret ^[*]oporteret scripsi: potuerit Dp rell. (i, §103; iii, §113: Cl. Rev. xvii. 202) non habebat, nisi forte, id quod omnes tum desiderabant, ut ageret eam rem sine Verre et sine Dolabella. quicquid esset sine his actum, omnes probarent; tum vero quod pronuntiatum est non per Neronem iudicatum, sed per Dolabellam ereptum existimabatur. condemnatur enim perpaucis sententiis Philodamus et eius filius. adest, instat, urget Dolabella ut quam primum securi feriantur, quo quam^[*]quod quam prG12δ : quod quoniam DZς minime multi ex illis de istius nefario scelere audire possent.

constituitur in foro Laodiceae^[*]laodiceē b: laodicie D: laodiciae πλςs spectaculum acerbum et miserum et grave toti Asiae provinciae, grandis natu parens adductus ad supplicium, ex altera parte filius, ille quod pudicitiam liberorum, hic quod vitam patris famamque sororis defenderat. flebat uterque non de suo supplicio, sed pater de fili morte, de patris filius. quid lacrimarum ipsum Neronem putatis profudisse? quem fletum totius Asiae fuisse, quem luctum et^[*]luctum et om. G2K gemitum Lampsacenorum? securi esse percussos homines innocentis nobilis, socios populi Romani atque amicos, propter hominis flagitiosissimi singularem nequitiam atque improbissimam cupiditatem!

iam iam, Dolabella, neque me^[*]me Dp al.: om. Lgg. praeter q tui neque tuorum liberorum^[*]liberorum Dψπb: liberum Quint. Asc. edd , quos tu miseros in egestate atque in solitudine reliquisti, misereri potest. Verresne tibi tanti fuit ut eius libidinem hominum innocentium^[*]innocentum G1Z sanguine lui^[*]elui Bake (sanguines lui p) velles? idcircone exercitum atque hostem relinquebas ut tua vi et crudelitate istius hominis improbissimi pericula sublevares? quod enim eum tibi quaestoris in loco constitueras, idcirco tibi amicum in perpetuum fore putasti^[*]sperasti L ? nesciebas ab eo Cn. Carbonem consulem, cuius re vera quaestor fuerat, non modo relictum sed etiam spoliatum auxiliis, pecunia, nefarie oppugnatum et proditum? expertus igitur es istius perfidiam tum cum ipse se ad inimicos tuos contulit, cum in te homo ipse nocens acerrimum testimonium dixit, cum rationes ad aerarium nisi damnato te referre noluit.

tantaene tuae, Verres, libidines erunt ut eas capere ac sustinere non provinciae populi Romani, non nationes exterae possint? tune quod videris, quod audieris, quod concupieris, quod cogitaris, nisi id ad nutum tuum praesto fuerit, nisi libidini tuae cupiditatique paruerit, immittentur homines, expugnabuntur domus, civitates non modo pacatae, verum etiam sociorum atque amicorum ad vim atque ad arma confugient, ut ab se atque a liberis^[*]a liberis om. pq1 suis legati populi Romani scelus ac libidinem propulsare possint? nam quaero abs te circumsessusne sis Lampsaci, coeperitne domum in qua deversabare illa multitudo incendere, voluerintne legatum populi Romani comburere vivum Lampsaceni? negare non potes; habeo enim testimonium tuum^[*]tuum Dp rell: publicum tuum Asc., Klotz quod apud Neronem dixisti, habeo quas ad eundem litteras misisti.

recita hunc ipsum locum de testimonio. TESTI- MONIVM C. VERRIS IN ARTEMIDORVM. NON MVLTO POST IN DOMVM —^[*]Recita... domum in mg. pr (ipsum hunc b): om. Dψ . bellumne populo Romano Lampsacena civitas facere conabatur^[*]lampsaceni civ. fac. conabatur p: lampsaceni fac. conabantur δ ? deficere ab imperio ac nomine nostro volebat? video enim et ex iis quae legi et audivi intellego, in qua civitate non modo legatus populi Romani circumsessus, non modo igni, ferro, manu, copiis oppugnatus, sed aliqua ex parte violatus sit, nisi publice satis factum sit, ei civitati bellum indici atque inferri solere.

quae fuit igitur causa cur cuncta civitas Lampsacenorum de contione, quem ad modum tute scribis, domum tuam^[*]tuam pr: om. Dψ concurreret^[*]concurreret b Lg. 42: -erit Dp rell. ? tu enim neque in litteris quas Neroni mittis, neque in testimonio causam tanti tumultus ostendis ullam. obsessum te dicis, ignem adlatum, sarmenta circumdata, lictorem tuum occisum esse dicis, prodeundi tibi in publicum potestatem factam negas: causam huius tanti terroris occultas. nam si quam Rubrius iniuriam suo nomine ac non impulsu tuo et tua cupiditate fecisset, de tui comitis iniuria questum ad te potius quam te oppugnatum venirent. cum igitur quae causa illius tumultus fuerit testes a nobis producti dixerint, ipse celarit, nonne causam hanc quam nos proposuimus cum illorum testimonia tum istius taciturnitas perpetua confirmat^[*]perpetua confirmat Dp rell.: conf. perp. qr (Zielinski, p. 193)?

huic homini parcetis igitur, iudices, cuius tanta peccata sunt ut ii quibus iniurias fecerit neque legitimum tempus exspectare ad ulciscendum^[*]ad ulcisc. exsp. q1 neque vim tantam doloris in posterum differre potuerint? circumsessus es. A quibus? A Lampsacenis. barbaris hominibus, credo, aut iis qui populi Romani nomen contemnerent. immo vero ab hominibus et natura et consuetudine et disciplina lenissimis, porro autem populi Romani condicione sociis, fortuna servis, voluntate supplicibus: ut perspicuum sit omnibus, nisi tanta acerbitas iniuriae, tanta vis sceleris fuisset ut Lampsaceni moriendum sibi potius^[*]moriendum sibi potius Dp rell.: mor. potius sibi G2: sibi mor. pot. K quam perpetiendum putarent, numquam illos in eum locum progressuros fuisse ut vehementius odio libidinis tuae quam legationis metu moverentur.

nolite, per deos immortalis, cogere socios atque exteras nationes hoc uti perfugio, quo^[*]quod codd. , nisi vos vindicatis, utentur necessario! Lampsacenos in istum numquam ulla res mitigasset nisi eum poenas Romae daturum credidissent: etsi talem acceperant iniuriam, quam nulla lege satis digne persequi possent, tamen incommoda sua nostris committere legibus et iudiciis quam dolori suo permittere maluerunt. tu mihi, cum circumsessus a tam inlustri civitate sis propter tuum scelus atque flagitium, cum coegeris homines miseros et calamitosos quasi desperatis nostris legibus et iudiciis ad vim, ad manus, ad arma confugere, cum te in oppidis et civitatibus amicorum non legatum populi Romani, sed tyrannum libidinosum crudelemque praebueris, cum apud exteras nationes imperi nominisque nostri famam tuis probris flagitiisque violaris, cum te ex ferro amicorum populi Romani eripueris atque ex flamma sociorum evolaris, hic tibi perfugium speras futurum? erras: ut huc incideres, non ut hic conquiesceres, illi te vivum exire passi sunt.

et ais^[*]At ais Muell. iudicium esse factum te iniuria circumsessum esse Lampsaci, quod Philodamus cum filio condemnatus sit. quid, si doceo, si planum facio teste homine nequam, verum ad hanc rem tamen idoneo—te ipso, inquam, teste docebo te huius circumsessionis tuae causam et culpam in alios transtulisse^[*]contulisse Asc. insimularas Dp rell., praeter G12 (insimulares) Lg. 42 (-abas): insimularis edd. (Cl. Rev. xvii. 202), neque in eos, quos tu insimularas, esse animadversum. iam nihil te iudicium Neronis adiuvat. recita quas ad Neronem litteras misit. EPISTVLA C. VERRIS AD NERONEM. THEMISTAGORAS ET THESSALVS —^[*]Recita... Thessalus prb (i, §79): om. Dψ . Themistagoram et Thessalum scribis populum concitasse. quem populum? qui te circumsedit, qui te vivum comburere conatus est. Vbi hos persequeris, ubi accusas, ubi defendis ius nomenque legati? in Philodami iudicio dices id actum? cedo mihi ipsius Verris testimonium:

videamus quid idem iste iuratus dixerit. recita ^[*]Recita prb: om. D rell. . AB ACCVSATORE ROGATVS RESPONDIT IN HOC IVDICIO NON PERSEQVI: SIBI^[*]sibi πb: in hoc sibi Dψ (in om. G1) IN ANIMO ESSE ALIO TEMPORE PERSEQVI. quid igitur te iuvat Neronis iudicium, quid Philodami damnatio? legatus cumesses circumsessus, cum que, quem ad modum tute ad Neronem scripsisti, populo Romano communique causae legatorum facta esset insignis iniuria, non es persecutus: dicis tibi in animo esse alio tempore persequi. quod fuit id tempus? quando es persecutus? cur imminuisti ius legationis, cur causam populi Romani deseruisti ac prodidisti, cur iniurias tuas coniunctas cum publicis reliquisti? non te^[*]Nonne te r Lgg. praeter q ad senatum causam deferre, non de tam atrocibus iniuriis conqueri, non eos homines qui populum concitarant^[*]concitarent G2qr consulum litteris evocandos curare oportuit?

nuper M. Aurelio Scauro postulante, quod is Ephesi se quaestorem vi prohibitum esse dicebat quo minus e fano Dianae servum suum, qui in illud asylum confugisset, abduceret, Pericles Ephesius, homo nobilissimus, Romam evocatus est, quod auctor illius iniuriae fuisse arguebatur^[*]argueretur bδ (Zielinski p. 193): tu, si te legatum ita Lampsaci tractatum esse senatum docuisses ut tui comites vulnerarentur, lictor occideretur, ipse circumsessus paene incenderere, eius autem rei duces et auctores^[*]actores π principes^[*]et princ. Lamb. edd. fuisse, quos scribis, Themistagoram et Thessalum, quis non commoveretur, quis non ex iniuria quae tibi esset facta sibi provideret, quis non in ea re causam tuam, periculum commune agi arbitraretur? etenim nomen legati eius modi esse debet quod non modo inter sociorum iura, sed etiam inter hostium tela incolume versetur.

Magnum hoc Lampsacenum crimen est libidinis atque improbissimae cupiditatis: accipite nunc^[*]nunc Dp al.: vero G3K (D in mg. 'al. vero') avaritiae prope modum in suo genere non levius. Milesios navem poposcit, quae eum praesidi causa Myndum prosequeretur: illi statim myoparonem egregium de sua classe ornatum atque armatum dederunt. hoc praesidio Myndum profectus est. nam quid a^[*]a πK: om. DZ al. (milesios p). Cf. ii, §26 Milesiis lanae publice^[*]lanae publice p: lane publice D al.: -ae -ae vulg. abstulerit, item de sumptu in adventum, de contumeliis et iniuriis in magistratum Milesium tametsi dici cum vere tum graviter et vehementer potest, tamen dicere praetermittam eaque omnia testibus integra reservabo: illud, quod neque taceri^[*]taceri om. pq1 ullo modo neque dici pro dignitate potest, cognoscite.

milites remigesque Miletum Myndo pedibus reverti iubet: ipse myoparonem pulcherrimum de decem Milesiorum navibus electum L. Magio^[*]Mario DG12 et L. Fannio^[*]Fannio Asc. edd.: Fabio Dp rell., praeter brδ (Rabio), qui Myndi habitabant, vendidit. hi sunt homines quos nuper senatus in hostium numero habendos censuit: hoc illi navigio ad omnis populi Romani hostis usque ab^[*]ab pq al.: a s. ad rell. Dianio quod in Hispania est ad Sinopam^[*]Verba seclusa om. Asc.: mance p usque ab dianopam quae in ponto est nav. quae in Ponto est navigaverunt. O, di immortales, incredibilem avaritiam singularemque audaciam! navem tu de classe populi Romani, quam tibi Milesia civitas ut te prosequeretur dedisset, ausus es vendere? xi te magnitudo malefici, si hominum existimatio non movebat, ne illud quidem cogitabas, huius improbissimi furti sive adeo nefariae praedae tam inlustrem ac tam nobilem civitatem testem futuram?

an quia tum Cn. Dolabella in eum qui ei myoparoni praefuerat, Milesiisque rem gestam renuntiarat, animadvertere tuo rogatu conatus est, renuntiationemque eius, quae erat in publicas litteras relata illorum legibus, tolli iusserat, idcirco te ex hoc crimine elapsum esse arbitrabare? multum te ista fefellit opinio, et quidem multis in locis. semper enim existimasti, et maxime in Sicilia, satis cautum tibi ad defensionem fore, si aut referri aliquid in litteras publicas vetuisses, aut quod relatum esset tolli coegisses. hoc quam nihil sit, tametsi ex multis Siciliae civitatibus priore actione didicisti, tamen etiam in hac ipsa civitate cognosce. sunt illi quidem dicto audientes, quam diu adsunt ii qui imperant: simul ac discesserunt, non solum illud perscribunt quod tum prohibiti sunt, sed etiam causam^[*]causam om. pG1 (s. l. p2): causas qr adscribunt cur non tum in litteras relatum sit. manent istae litterae Mileti, manent, et dum erit illa civitas manebunt.

decem enim navis iussu L. Murenae populus Milesius ex pecunia vectigali populo Romano fecerat, sicut pro sua quaeque^[*]quaeque (queque Dr) D al. p: quoque G3K parte Asiae ceterae civitates. quam ob rem unam ex decem, non praedonum repentino adventu sed legati latrocinio, non vi tempestatis sed hac horribili tempestate sociorum amissam in litteras publicas rettulerunt.

sunt Romae legati Milesii, homines nobilissimi ac principes civitatis, qui tametsi mensem Februarium et consulum designatorum nomen exspectant, tamen hoc tantum facinus non modo negare interrogati, sed ne producti quidem reticere poterunt: dicent, inquam, et religione adducti et domesticarum legum metu, quid illo myoparone factum sit, ostendent C. Verrem, in ea classe quae contra piratas aedificata sit, piratam ipsum consceleratum fuisse. C. Malleolo, quaestore Cn. Dolabellae, occiso^[*]dolobellae occiso: in his verbis incipit codex S, mutilus duas sibi hereditates venisse arbitratus est, unam quaestoriae procurationis, nam a Dolabella statim pro quaestore iussus est esse; alteram tutelae, nam cum pupilli malleoli tutor esset, in bona eius impetum fecit.

nammalleolus in provinciam sic copiose^[*]-copiose p, secl. Ern. Kays.; cf. Act. Pr. §33 profectus erat ut domi prorsus nihil^[*]nil Zielinski, p. 178 relinqueret; praeterea pecunias occuparat apud populos et syngraphas fecerat, argenti optimi caelati grande pondus secum tulerat, nam ille quoque sodalis istius^[*]sodalis istius prb: sodalicius SDψ (sodalius G1) erat in hoc morbo et cupiditate; grande pondus argenti, familiam magnam, multos artifices, multos formosos homines reliquit. iste quod argenti placuit invasit; quae mancipia voluit abduxit; vina ceteraque quae in Asia facillime^[*]facillime SD al. p: facile qr (Serv. ad Verg. Ecl. v. 36) comparantur, quae ille reliquerat, asportavit; reliqua vendidit, pecuniam^[*]et pec. G1 exegit.

cum ad HS^[*]HS xx d quinquies p (xxċ d SD: xxċdċ G2KZr) viciens quinquiens redegisse constaret, ut Romam rediit, nullam litteram pupillo, nullam matri eius, nullam tutoribus reddidit; servos artifices pupilli cum haberet domi, circum pedes autem homines formosos^[*]homines formosos DZpb: form. hom. G2K et (cum signis transp.) S (i, §105) et litteratos, suos esse dicebat, se emisse. cum saepius mater et avia pueri postularent uti, si non redderet pecuniam^[*]pec. non redd. G1 nec rationem daret, diceret saltem quantum pecuniae malleoli deportasset, a multis efflagitatus aliquando dixit HS deciens; deinde in codicis extrema cera nomen infimum in^[*]in (post infimum) om. G12K flagitiosa litura fecit; expensa Chrysogono servo HS sescenta milia, accepta pupillo malleolo rettulit. quo modo ex deciens HS sescenta sint facta^[*]sint facta SDp: facta sint G3 , quo modo dc eodem^[*]de eodem SD: in eodem p modo quadrarint ut illa de Cn. Carbonis pecunia reliqua HS sescenta facta sint^[*]facta sint SDp: facta sunt b: 'al. fort. recte' Muell. , quo modo Chrysogono expensa lata sint, cur id nomen infimum in lituraque sit, vos existimabitis.

tamen HS sescenta milia cum accepta rettulisset, HS quinquaginta milia soluta non sunt; homines, posteaquam reus factus est, redditi alii alii etiam^[*]redditi alii alii etiam scripsi: redditi alii etiam SDp rell. praeter r. aliis (= alii sunt?) redditi alii etiam. ^[*]Vulg. alii redditi alii etiam nunc retinentur; peculia omnium^[*]omnium SDZ: omnia π vicariique^[*]vicariiquehabet in mg. p (m. pr.) 'servi in loco manumissorum suppositi' retinentur. haec est istius praeclara tutela. en cui tuos liberos committas, en memoriam^[*]memoria G2Kb mortui sodalis, en metum vivorum existimationis! cum tibi se tota Asia spoliandam ac vexandam praebuisset, cum tibi^[*]tibi om. G1 exposita esset omnis ad praedandum Pamphylia, contentus his tam opimis^[*]optimis codd. rebus non fuisti? manus a tutela, manus a pupillo, manus a sodalis filio abstinere non potuisti? iam te non Siculi, non aratores, ut dictitas, circumveniunt, non hi^[*]hi codd.: ii Iord. qui decretis edictisque tuis in te concitati infestique sunt: malleolus a me productus est et mater eius atque avia, quae miserae^[*]misereZZZ Sp: misere D al. r flentes eversum a te puerum patriis^[*]patris G2δ bonis esse dixerunt.

quid exspectas? an dum ab inferis ipse malleolus exsistat, atque abs te^[*]abs te om. SD al. officia tutelae sodalitatis familiaritatisque flagitet? ipsum putato^[*]puta G1 adesse. homo avarissime et spurcissime, redde bona sodalis filio, si non quae abstulisti, at^[*]at prb: om. SDψ quae confessus es! cur cogis sodalis filium hanc primam in foro vocem cum dolore et querimonia emittere^[*]amittere codd. ? cur sodalis uxorem, sodalis socrum, domum denique totam sodalis mortui contra te testimonium dicere? cur pudentissimas lectissimasque feminas in tantum virorum conventum insolitas invitasque prodire cogis? recita omnium testimonia. TESTIMONIVM MATRIS ET AVIAE.

pro quaestore vero quo modo iste commune Milyadum^[*]Myliadum SD vexarit^[*]vexarit b: vexarit Spq: vexarit D , quo modo Lyciam, Pamphyliam, Pisidiam Phrygiamque totam frumento imperando, aestimando, hac sua, quam tum primum excogitavit, Siciliensi aestimatione adflixerit, non est necesse demonstrare verbis: hoc scitote, his nominibus—quae res per^[*]per ipsum L hunc gestae sunt^[*]his nom.... sunt secl. Bake, Kays., Muell. cum iste civitatibus frumentum, coria, cilicia, saccos imperaret, neque ea sumeret proque iis rebus pecuniam exigeret—his^[*]iis his SDp nominibus solis Cn. Dolabellae HS ad triciens litem esse aestimatam. quae omnia, etiamsi voluntate Dolabellae fiebant, per istum tamen omnia gerebantur.

consistam in uno nomine; multa enim sunt ex eodem genere. recita. DE LITIBVS AESTIMATIS CN. DOLABELLAE PR. PECVNIAE REDACTAE^[*]P. R. pecuniam redactaeZZZ p (redacta e SDG2: redacta est D2G1Z). QVOD A COMMVNI MILVADVM—. te haec coegisse, te aestimasse, tibi pecuniam numeratam esse dico, eademque vi et iniuria, cum pecunias maximas cogeres, per omnis partis provinciae te tamquam aliquam calamitosam^[*]aliquam calam. SD al. p: cal. aliq. G2 tempestatem^[*]pestem s. l. p2: pestem tempestatemque qr pestemque pervasisse demonstro.

itaque M. Scaurus, qui Cn. Dolabellam accusavit, istum in sua potestate ac dicione tenuit. homo adulescens cum istius in inquirendo multa furta ac flagitia cognosset^[*]cognosset SDp rell. praeter G1b (cognosceret) et K (cognoscet): i, §18, fecit perite et callide; volumen eius rerum gestarum maximum isti ostendit; ab homine quae voluit in Dolabellam abstulit; istum testem produxit^[*]produxit D: protulit produxit SG12 (sed in S linea ducta sub protulit); dixit iste quae velle accusatorem putavit. quo ex genere mihi testium qui cum isto furati sunt, si uti voluissem, magna copia fuisset; qui ut se periculo litium, coniunctione criminum liberarent, quo ego vellem descensuros^[*]descensuros pbr: discessuros SDψ pollicebantur.

Eorum ego voluntatem omnium repudiavi; non modo proditori, sed ne perfugae quidem locus in meis castris cuiquam fuit. forsitan meliores illi accusatores habendi sint, qui haec omnia fecerunt. ita est^[*]Ita est codd. (ista est G2): om. b: secl. Muell. ; sed ego defensorem in mea persona, non accusatorem maxime laudari volo. rationes ad aerarium, antequam Dolabella condemnatus est, non audet referre; impetrat a senatu ut dies sibi prorogaretur^[*]prorogarentur codd. , quod tabulas suas ab accusatoribus Dolabellae obsignatas diceret, proinde^[*]proinde codd. praeter Lg. 48 et δ (perinde) quasi exscribendi potestatem non haberet. solus est hic qui numquam rationes ad aerarium^[*]ad aerar. rationes G1 referat. Audistis quaestoriam rationem, tribus versiculis relatam; legationis, non nisi condemnato et eiecto eo qui posset reprehendere; nunc denique praeturae, quam^[*]quam SDZp: om. G2LK ex senatus consulto statim referre debuit, usque ad hoc tempus non rettulit.

quaestorem se^[*]quaestorem se SDp: quaestores sese ex Asc. (quaestor esse se) edd. in senatu exspectare dixit, proinde quasi^[*]deinde quasi SDp al. non, ut quaestor^[*]et quaestor codd. sine praetore possit^[*]posset δ rationem referre, —ut tu, Hortensi, ut omnes—eodem modo sine quaestore praetor. dixit idem Dolabellam impetrasse. omen magis patribus conscriptis quam causa placuit: probaverunt. verum quaestores quoque iam pridem venerunt: cur non rettulisti? illarum rationum ex ea faece legationis quaestoriaeque tuae procurationis illa sunt nomina, quae Dolabellae necessario sunt aestimata. ex LITIBVS AESTIMATIS DOLABELLAE PR. ET PRO PR.:

quod minus Dolabella Verri acceptum rettulit quam Verres illi expensum tulerit, HS quingenta triginta quinque milia, et quod plus fecit Dolabella Verrem accepisse quam iste in suis tabulis habuit, HS ducenta triginta duo milia, et quod plus frumenti fecit accepisse istum, HS deciens et octingenta milia^[*]octing. duo milia G2LK , quod tu homo castissimus^[*]callidissimus G1 aliud in tabulis habebas. hinc illae^[*]aliis coni. Wyttenb. extraordinariae pecuniae, quas nullo duce tamen aliqua ex particula investigamus, redundarunt, hinc ratio cum Q. et Cn. Postumis Curtiis^[*]ratio ċQċ Qċ postumus curtus SDp al. multis nominibus, quorum in tabulis iste habet nullum; hinc HS quater deciens P. Tadio numeratum^[*]numerata codd.: corr. Gronov. (ii, §§20, 50) Athenis testibus planum faciam; hinc empta apertissime praetura, nisi forte id etiam dubium est, quo modo iste praetor factus sit.

homo scilicet aut industria aut opera probata aut frugalitatis existimatione praeclara aut denique, id quod levissimum est, adsiduitate, qui ante quaesturam cum meretricibus lenonibusque vixisset, quaesturam ita gessisset quem ad modum cognovistis, Romae post quaesturam illam nefariam vix triduum constitisset, absens non in oblivione iacuisset sed in adsidua commemoratione omnibus omnium flagitiorum fuisset, is repente, ut Romam venit, gratiis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data. cui sit data, nihil^[*]nil Asc. ad me, nihil ad rem pertinere arbitror: datam quidem esse tum inter omnis recenti negotio facile constabat.

homo stultissime et amentissime, tabulas cum^[*]cum (ante confic.) om. SD conficeres et cum extraordinariae pecuniae crimen subterfugere velles, satis te elapsurum omni suspicione arbitrabare^[*]arbitrare pG1 si, quibus pecuniam credebas, iis^[*]his SDp al. expensum non ferres, neque in tuas tabulas ullum nomen^[*]nomen ullum qr nominis SD referres, cum tot tibi nominibus acceptum Curtii referrent? quid proderat tibi te expensum illis non tulisse? an tuis solis^[*]solius? Muell. tabulis te causam dicturum existimasti?

verum ad illam iam veniamus praeclaram praeturam^[*]habet p in mg. hinc incipit de praetura urbana: D2 admissa in practura urbana, tertia pars divisionis, criminaque ea quae notiora sunt his qui adsunt quam nobis qui meditati ad dicendum paratique venimus; in quibus non dubito quin^[*]quin pr: quid in SD al. offensionem neglegentiae vitare atque effugere non possim. multi enim ita dicent, 'de illo nihil dixit in quo ego interfui; illam iniuriam non attigit quae mihi aut^[*]aut om. LK quae amico meo facta est, quibus ego in^[*]in om. G1K rebus interfui'. his ^[*]iis SD omnibus qui istius iniurias norunt, hoc est populo Romano universo, me vehementer excusatum volo non neglegentia mea fore ut multa praeteream, sed quod alia testibus integra reservari velim, multa autem propter rationem brevitatis^[*]brev. rat. G1 ac temporis praetermittenda existimem. fatebor etiam illud invitus, me prorsus, cum iste punctum temporis nullum vacuum peccato praeterire passus sit, omnia quae ab isto commissa sint non potuisse cognoscere. quapropter ita me de praeturae criminibus auditote ut ex^[*]ex p Asc. Prisc. δ : om. SDψ utroque genere, et iuris dicendi^[*]dicendi SDp Prisc.: dicundi δ et sartorum tectorum exigendorum, ea postuletis quae maxime digna sint eo reo cui parvum^[*]aut Prisc. ac mediocre obici nihil oporteat^[*]nihil oporteat DpZS2: nihilo poterat S1 (i, §75).

nam ut praetor factus est, qui auspicato a Chelidone surrexisset, sortem nactus est urbanae provinciae magis ex sua Chelidonisque quam ex populi Romani voluntate. qui principio qualis in edicto constituendo fuerit cognoscite. P. Annius^[*]C. Annius codd.: corr. Naugerius (i, §107: ii, §21) asellus mortuus est C. Sacerdote praetore^[*]ċpRċ D corr., Zr: pir p: ċpċ R SD primo . is cum haberet unicam filiam neque census esset, quod eum^[*]eum SDKZpr: cum q: om. b edd. natura hortabatur, lex nulla prohibebat, fecit ut filiam bonis suis heredem institueret. Heres erat filia. faciebant omnia^[*]omnia faciebant qr cum pupilla^[*]puella Prisc. , legis^[*]legis SDp: leges Prisc. aequitas, voluntas patris, edicta praetorum, consuetudo iuris eius quod erat tum cum asellus est mortuus^[*]mortuus est Kr .

iste praetor designatus—utrum admonitus an temptatus^[*]an temptatus p: atemptatus (att.) SDψ an, qua est ipse^[*]ipse SDψp: iste bδ sagacitate in his rebus, sine duce ullo, sine indice pervenerit ad hanc improbitatem, nescio: vos tantum hominis audaciam amentiamque^[*]audaciam amentiamque pbrK: am. aud. ZG1λ et SD (sed hi cum signis transp. §2) cognoscite—appellat heredem L. Annium, qui erat institutus secundum filiam (non enim mihi persuadetur istum ab illo prius appellatum); dicit se posse ei condonare edicto hereditatem; docet hominem quid possit^[*]possit SDVp: posset V Prisc. fieri. illi bona res, huic vendibilis videbatur. iste, tametsi singulari^[*]singulari pKZ et corr. SD: -aris Vb al., et pr. SD: fort. singularis audaciae? est audacia, tamen ad pupillae matrem submittebat; malebat pecuniam accipere, ne quid novi ediceret^[*]diceret Vb , quam ut hoc edictum tam^[*]tam V: om. SDZpbr: K Harl. 5428 improbum et tam inhumanum interponeret.

tutores pecuniam praetori si pupillae nomine dedissent, grandem praesertim, quem ad modum in rationem inducerent, quem ad modum sine periculo suo dare possent, non videbant; simul et^[*]et om. Vb (Am. J. Ph. xxvi. 411) istum fore tam improbum non arbitrabantur; saepe appellati pernegaverunt. iste ad arbitrium eius cui condonabat^[*]condonabat VSDp rell.: -averat Prisc.: -arat δ hereditatem ereptam a^[*]a SDp rell.: om. Vb Prisc. liberis quam aequum^[*]aecum Vp: aequum SDb: et cum qr (qua maecum p1 corr.) edictum conscripserit, quaeso, cognoscite. CVM INTELLEGAM LEGEM VOCONIAM—^[*]Cum... Voconiam om. V . quis umquam crederet mulierum adversarium Verrem^[*]Verr. mul. advers. bδ futurum? an ideo aliquid contra mulieres fecit^[*]fecit SDp rell.: scripsit V (i, §110: Am. J. Ph. l. c.) ne totum edictum ad Chelidonis arbitrium scriptum videretur? cupiditati hominum ait se obviam ire. quis potius non modo his temporibus, sed etiam^[*]etiam om. V (Am. J. Ph. ibid. 412: cf. i, §45) apud maiores nostros? quis tam remotus fuit^[*]fuit om. G2 a cupiditate? dic, quaeso, cetera; delectat enim me hominis gravitas, scientia iuris praetorii^[*]praetorii (i, §114) add. Koch, V secutus in quo est P. R. (iii, §17): praetoris auctoritas Klotz auctoritas. recita ^[*]Recita V: om. SDp rell. (cf. dic... recita i, §143). QVI AB^[*]ab om. V A. POSTVMIO Q. Fulvio CENSORIBVS POSTVE EA — — FECIT FECERIT.

'fecit fecerit'? quis umquam edixit isto modo? quis umquam eius rei^[*]eius rei SD: ei rei V fraudem aut periculum proposuit edicto, quae neque post edictum reprehendi^[*]reprehendi V sol. (Am. J. Ph. xxvi. 410) neque ante edictum provideri potuit? iure, legibus, auctoritate omnium qui consulebantur, testamentum P. Annius^[*]P. Annius VSD (in mg. D `al. C') fecerat non improbum, non inofficiosum, non inhumanum: quodsi ita fecisset, tamen post illius mortem nihil de testamento illius novi iuris constitui oporteret. Voconia lex te videlicet delectabat. imitatus esses ipsum illum^[*]ipsum illum VSDpr: illum ipsum Kδ Prisc. C. Voconium^[*]C SDp al.: om. V (Div. §22: §111 infra), qui lege sua hereditatem ademit nulli neque virgini neque mulieri: sanxit in posterum, qui post eos censores census esset, ne quis heredem virginem neve mulierem faceret.

in lege Voconia non est ' FECIT FECERIT', neque in ulla praeteritum tempus reprehenditur nisi eius rei quae sua sponte tam^[*]tam V: om. SDp rell. scelerata et^[*]et codd.: ac Asc. (§5 supra) nefaria est ut, etiamsi lex non esset, magnopere^[*]magnopere VSD (Act. Pr. §22): magno opere Iord. vitanda fuerit. atque in his^[*]his V: is π: om. SDψ ipsis rebus multa videmus ita sancta esse legibus ut ante facta in iudicium non vocentur; Cornelia testamentaria, nummaria, ceterae complures, in quibus non ius aliquod novum populo constituitur, sed sancitur ut, quod semper malum facinus fuerit, eius quaestio ad populum pertineat ex^[*]ex Vp: om. SDψ : (a certo Asc.) certo tempore.

de iure vero civili si quis novi quid instituit^[*]instituerit Prisc. contra codd. , is non^[*]non Vς Prisc.: SD: om. G2Lq et in lac. p omnia quae ante acta sunt rata esse patietur^[*]patietur V Asc.: patitur SDp al. ? cedo mihi leges Atinias, Furias, Fusias^[*]Fusias SDp al.: nufias V , ipsam, ut dixi, Voconiam, omnis praeterea de iure civili: hoc reperies in omnibus statui ius quo post eam legem populus utatur. qui plurimum tribuunt edicto, praetoris edictum legem annuam dicunt esse: tu edicto plus amplecteris^[*]amplecteris VSD: compl. bδ quam lege. si finem edicto praetoris adferunt Kalendae Ianuariae, cur non initium quoque edicti nascitur a Kalendis Ianuariis? an in eum annum progredi nemo poterit edicto quo praetor alius futurus est, in illum quo alius praetor fuit regredietur?

ac^[*]Ac VSDp: At Z al. si hoc iuris, non unius hominis causa edixisses, cautius composuisses. scribis, QYI^[*]Qui V (i, §106): Si quis SDp al. HEREDEM FECIT FECERIT. quid, si plus legarit quam ad heredem heredesve perveniat? quod per legem Voconiam ei qui census non sit licet; cur hoc, cum in eodem genere sit, non caves? quia non generis^[*]generis SDψp: iuris V (cf. iii, §58), sed hominis causam verbis amplecteris^[*]amplecteris V (?) b edd.: complect. SDp rell. , ut facile appareat te pretio, non iure^[*]iure V: om. rell. esse commotum. atque hoc si in posterum edixisses^[*]dixisset V etsi suppl. Iord. , etsi minus esset nefarium, tamen esset improbum; sed tum^[*]tum VSDp: cum LKZ et in mg. D: tamen Muell., prob. May vituperari posset, in discrimen^[*]in discrimen V: in dubium SDp rell. venire non posset; nemo enim committeret. nunc est eius modi edictum ut quivis intellegat non populo esse scriptum, sed P. Anni secundis heredibus.

itaque cum abs te^[*]abs te edd. (aps te V): a te SDp rell. caput illud^[*]caput id V (v, §105) tam multis verbis mercennarioque prooemio esset ornatum, ecquis inventus est^[*]inventus est V: est inventus SDp rell. postea praetor qui idem illud ediceret? non modo nemo edixit, sed ne metuit quidem quisquam ne quis ediceret. nam post te praetorem multi in isdem causis fuerunt^[*]multi in isdem causam sis (causis?) fuerunt V (v, §§53, 111): multi testamenta eodem modo fecerunt SDp rell.; Cl. Rev. xvii. 202; in his^[*]in is p nuper Annaea de multorum propinquorum sententia, pecuniosa mulier, quod censa non erat, testamento fecit heredem filiam. iam hoc^[*]Itaque hoc b magnum iudicium hominum de istius singulari^[*]Desinit in verbis istius singu- S plena pagina, quem sequuntur DG2LKs et al.: istius Z improbitate, quod C. Verres^[*]C. π Prisc.: om. Vbδ (Div. §22) sua sponte instituisset, id neminem metuisse ne quis reperiretur qui istius institutum^[*]istius institutum secl. Ernesti sequi vellet; solus enim tu inventus es cui satis non^[*]satis non V: non satis πb fuerit corrigere testamenta vivorum, nisi etiam rescinderes mortuorum.

tu ipse ex Siciliensi edicto hoc sustulisti; voluisti, ex improviso si quae res nata esset^[*]nata esset V al.: natac essent πb , ex urbano edicto decernere. quam postea tu tibi^[*]tu tibi V, ut videtur, al.: tibi tu πb defensionem relinquebas, in ea maxime offendisti, cum tuam auctoritatem tute ipse edicto provinciali repudiabas. atque ego^[*]ego om. q non dubito quin, ut mihi, cui mea filia maxime cordi est, res haec acerba videtur atque indigna, sic uni cuique vestrum, qui simili sensu atque indulgentia filiarum commovemini. quid enim natura nobis iucundius, quid carius esse voluit? quid est dignius in quo omnis nostra diligentia indulgentiaque consumatur?

homo importunis ime, cur tantam iniuriam P. Annio mortuo fecisti^[*]fecisti mortuo b ? cur hunc dolorem cineri eius atque ossibus inussisti, ut liberis eius bona patria—voluntate patris, iure, legibus tradita—eriperes, et cui tibi esset commodum condonares? quibuscum vivi bona nostra^[*]nostra Vpb: paterna q: nostra paterna r partimur, iis^[*]his pb: is q praetor adimere nobis mortuis bona fortunasque poterit? NEC PETITIONEM, inquit, NEC POSSESSIONEM DABO. eripies ^[*]Eripis Asc. igitur pupillae togam praetextam, detrahes ornamenta non solum fortunae sed etiam ingenuitatis? miramur ad arma contra istum hominem Lampsacenos isse, miramur istum de provincia decedentem clam Syracusis profugisse? nos si alienam vicem pro nostra iniuria doleremus, vestigium istius in foro nullum^[*]nullum V: non p rell. esset relictum.

pater dat filiae, prohibes; leges sinunt, tamen te interponis! de suis bonis ita dat ut ab iure non abeat; quid habes quod reprehendas? nihil, opinor. at ego concedo; prohibe, si potes, si habes qui te audiat, si potest tibi dicto audiens esse quisquam^[*]quisquam om. V . eripias tu voluntatem mortuis, bona vivis, ius omnibus? hoc populus Romanus non manu vindicasset, nisi te huic tempori atque huic iudicio reservasset? posteaquam ius praetorium constitutum est, semper hoc iure usi sumus: si tabulae testamenti non proferrentur, tum ut uti^[*]ut, uti Muell.; v. Stangl, Rh. Mus. 65, p. 96 quemque potissimum heredem esse oporteret, si is intestatus^[*]intestatus V Asc.: intestato p rell. mortuus esset, ita secundum eum possessio daretur. quare hoc sit aequissimum facile est dicere, sed in re tam usitata satis est ostendere omnis antea ius ita dixisse, et hoc vetus edictum translaticiumque esse.

cognoscite hominis aliud^[*]hominis aliud π: aliud hom. bδ in re vetere edictum novum, et simul, dum est unde ius civile discatur, adulescentis in disciplinam ei tradite: mirum est hominis ingenium, mira prudentia. Minucius quidam mortuus est ante istum praetorem; eius testamentum erat nullum; lege hereditas ad gentem Minuciam veniebat. si habuisset iste edictum, quod ante istum et postea omnes habuerunt, possessio Minuciae genti esset data: si quis testamento se heredem esse arbitraretur quod tum non exstaret, lege ageret in hereditatem, aut, pro praede litis vindiciarum cum satis^[*]glossam post litis habent π fide iussores fructuum accepisset, sponsionem faceret et^[*]et cod. (?) Vrs., Asc.: om. p rell. ita de hereditate certaret. hoc, opinor, iure et maiores nostri et nos semper usi sumus. videte ut hoc iste correxerit.

componit edictum his^[*]his p: iis b al. verbis ut quivis intellegere possit^[*]possit p rell.: posset qr unius hominis causa conscriptum esse, tantum quod hominem non nominat; causam quidem totam perscribit, ius, consuetudinem, aequitatem, edicta omnium neglegit. EX EDICTO VRBANO. Sl DE HEREDITATE AMBIGITVR — — Sl POSSESSOR SPONSIONEM NON FACIET. Iam qui id ad^[*]qui id ad scripsi (cf. ii, §117): quid ad cod. Mein., Prisc.: quid id ad br cum pler.: quid ad id pq praetorem, uter possessor sit? nonne id quaeri oportet, utrum possessorem esse oporteat? ergo, quia possessor est, non moves possessione: si possessor non esset, non dares? nusquam enim scribis, neque tu aliud quicquam edicto amplecteris nisi eam causam pro qua pecuniam acceperas. iam hoc ridiculum est:

SI DE HEREDITATE AMBIGETVR^[*]ambigetur π: ambigitur b Asc., Par. 7786 ET TABVLAE TESTAMENTI OBSIGNATAE NON MINVS MVLTIS SIGN IS QVAM E LEGE OPORTET AD ME PROFERENTVR, SE CVNDVM TABVLAS TESTAMENTI POTISSIMVM POSSESSIONEM DABO. hoc translaticium est^[*]est om. π : sequi illud oportet, SI TABVLAE TESTAMENTI NON^[*]non om. pq1 PROFERENTVR. quid ait? se ei daturum qui se dicat heredem esse. quid ergo interest proferantur necne? si protulerit, uno signo ut sit^[*]sit codd.: scilicet Bake: valde hoc est mirum Prisc. minus quam ex lege oportet, non des possessionem: si omnino tabulas non proferet, dabis? quid nunc dicam? neminem umquam hoc postea alium edixisse? valde sit mirum neminem fuisse qui istius se similem dici vellet. ipse in Siciliensi edicto hoc non habet; exegerat enim iam mercedem; item ut illo edicto de quo ante dixi, in Sicilia de hereditatum possessionibus dandis edixit idem quod omnes Romae praeter istum. ex EDICTO SICILIENSI. SI DE HEREDITATE AMBIGITVR —.

ac^[*]Ac pq: at r Par. 7786, per deos immortalis! quid est quod de hoc dici possit? iterum enim iam quaero abs te, sicut modo in illo capite Anniano de mulierum hereditatibus, nunc in hoc de hereditatum possessionibus, cur ea capita in edictum provinciale transferre nolueris. Vtrum digniores homines existimasti^[*]esse exist. Prisc. eos^[*]eos p (corr. nos)... uterentur Prisc. qui habitant in provincia quam nos qui aequo iure uteremur, an aliud Romae aequum est, aliud in Sicilia? non enim hoc potest hoc loco dici, multa esse in provinciis aliter edicenda; non de hereditatum quidem possessionibus, non de mulierum hereditatibus. nam in utroque^[*]in utroque Lamb. edd. (i, §15): utroque codd. genere video non modo ceteros, sed te ipsum totidem verbis edixisse quot verbis^[*]quod p edici p rell.: om. qr edici Romae solet. quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video.

et cum edictum totum eorum arbitratu, quam diu fuit designatus^[*]quam diu fuit design. suppl. in mg. p2: om. r , componeret qui ab isto ius ad utilitatem suam nundinarentur, tum vero in magistratu contra illud ipsum edictum suum sine ulla religione decernebat. itaque L. Piso multos codices implevit earum rerum in quibus ita intercessit, quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset; quod vos oblitos esse non arbitror, quae multitudo, qui ordo ad Pisonis sellam isto praetore solitus sit^[*]esse solitus sit codd. convenire; quem iste conlegam nisi habuisset, lapidibus coopertus esset in foro. sed eo leviores istius iniuriae videbantur quod erat in aequitate prudentiaque Pisonis paratissimum perfugium, quo sine labore, sine molestia, sine impensa, etiam sine patrono homines uterentur.

nam, quaeso, redite in memoriam, iudices, quae libido istius in iure dicundo^[*]dicundo V Prisc.: dicendo πb fuerit, quae varietas decretorum, quae nundinatio, quam inanes domus eorum omnium qui de iure civili consuli solent, quam plena ac referta Chelidonis; a qua muliere cum erat ad eum ventum et in aurem eius insusurratum, alias revocabat eos^[*]vos p inter quos iam decreverat, decretumque mutabat, alias inter aliquos^[*]aliquos V: alios p rell. contrarium sine ulla religione decernebat ac proxumis paulo ante decreverat.

hinc illi homines erant qui etiam ridiculi inveniebantur ex dolore; quorum alii, id quod saepe audistis, negabant mirandum esse ius tam nequam esse verrinum; alii etiam frigidiores erant, sed quia stomachabantur ridiculi videbantur esse, cum Sacerdotem exsecrabantur qui verrem tam nequam reliquisset. quae ego non commemorarem,—neque enim perfacete^[*]perfacete V Lg. 42: perfacile p rell. dicta neque porro hac severitate digna sunt, —nisi vos illud vellem recordari, istius nequitiam et iniquitatem tum^[*]et imquitatem tum p rell.: om. V in ore vulgi^[*]volgi V atque in communibus proverbiis esse versatam.

in plebem vero Romanam utrum superbiam prius commemorem an crudelitatem? Sine dubio crudelitas gravior est atque atrocior. oblitosne igitur hos putatis esse quem ad modum sit iste solitus virgis plebem Romanam concidere? quam rem etiam tribunus^[*]tr. pl. Quintius V plebis in contione egit, cum eum quem iste virgis^[*]iste virgis V π: virgis iste bδ ceciderat in conspectum populi Romani produxit^[*]produxisset V (Zielinski p. 193); cuius rei recognoscendae faciam vobis suo tempore potestatem.

superbia vero quae fuerit quis ignorat? quem ad modum iste^[*]iste V Prisc.: is pδ tenuissimum quemque contempserit, despexerit, liberum esse numquam duxerit? P. Trebonius viros bonos et honestos compluris^[*]conplures Vbr: plures pq fecit heredes; in iis^[*]iis V: his p rell. fecit suum libertum. is A. Trebonium^[*]Is Aulum p fratrem habuerat proscriptum. ei cum cautum vellet, scripsit ut heredes iurarent se curaturos ut ex sua cuiusque parte ne minus dimidium ad A. Trebonium^[*]A. prb: om. Vq illum^[*]fratrem illum πb: illum V edd. proscriptum perveniret. libertus iurat; ceteri heredes adeunt ad Verrem, docent non oportere se id iurare^[*]id iurare p (ut coni. Klotz): adiurare V: iurare id qr: iurare rell. facturos^[*]acturos V esse quod contra legem Corneliam esset, quae proscriptum iuvari vetaret^[*]vetaret V ut videtur: vetat p rell. ; impetrant ut ne iurent; dat his possessionem. id ego non reprehendo; etenim erat iniquum^[*]inicum V homini proscripto egenti de fraternis bonis quicquam dari. libertus ^[*]Libertus V edd.: at ille libertus r (ut coni. Ern.): et ille lib. p rell. , nisi ex testamento patroni iurasset, scelus se facturum arbitrabatur;

itaque ei Verres possessionem hereditatis negat se daturum, ne posset patronum suum proscriptum iuvare, simul ut esset poena quod alterius patroni testamento obtemperasset. das possessionem ei qui non iuravit; concedo; praetorium est. adimis tu ei qui iuravit; quo exemplo? proscriptum iuvat; lex est, poena est^[*]lex poena est V . quid ad eum qui ius dicit? utrum reprehendis quod patronum iuvabat eum qui tum^[*]tum πb: om. V in miseriis erat, an quod alterius patroni mortui voluntatem conservabat, a^[*]a r: om. Vpqb quo summum beneficium acceperat? Vtrum horum reprehendis? et hoc tum de sella vir optimus dixit: 'equiti Romano tam locupleti libertinus homo sit^[*]homo sit V: sit homo p rell. heres!' O modestum ordinem, quod illinc vivus surrexerit^[*]surrexerit V (Zielinski p. 193): surrex p: surrexit r rell., prob. May !

possum sescenta^[*]sescenta V: lx p: sexaginta rell. decreta proferre in quibus, ut ego non dicam, pecuniam^[*]ego non dicam pecuniam V: ego pec. non dicam pr rell. intercessisse ipsa decretorum novitas iniquitasque declarat; verum ut ex uno de ceteris coniecturam facere possitis, id quod priore actione didicistis^[*]didicistis V: cognostis p rell. (Am. J. Ph. xxvi. 411), audite. C. Sulpicius Olympus fuit; is mortuus est C. Sacerdote praetore, nescio an antequam Verres praeturam petere coeperit^[*]coeperit πb rell., Prisc.: coepit V ; fecit heredem M. Octavium Ligurem. Ligus hereditatem^[*](item i, §126) ligus pq: ligur rell. adiit; possedit Sacerdote praetore sine ulla controversia. posteaquam Verres magistratum iniit, ex edicto istius, quod edictum Sacerdos non^[*]non om. V: s. l. ut videtur p2, dein del. habuerat, Sulpici patroni filia sextam partem^[*](item i, §126) ligus pq: ligur rell. hereditatis ab Ligure petere coepit. Ligus non aderat. L. frater eius causam agebat; aderant amici, propinqui. dicebat iste, nisi cum muliere decideretur, in possessionem se ire iussurum ^[*]ire iussurum Vprb: ire missurum δ: se missurum coni. Zumpt (Zielinski l. c.). L. Gellius causam Liguris defendebat; docebat edictum eius non oportere in eas hereditates^[*]ad eas heredes pb valere quae ante eum praetorem venissent^[*]venissent fuissent V contra codd. et Prisc. ; si hoc tum fuisset edictum, fortasse Ligurem hereditatem aditurum non fuisse. aequa postulatio, summa hominum auctoritas pretio superabatur.

venit Romam Ligus; non dubitabat quin, si ipse Verrem convenisset, aequitate causae^[*]causae V Non.: causae et pr rell. (i, §137; Am. J. Ph. xxvi. 414), auctoritate sua commovere hominem posset. domum ad eum venit, rem demonstrat, quam pridem sibi hereditas venisset docet; quod facile homini ingenioso in causa aequissima fuit^[*]fuit in causa aequissima pr , multa quae quemvis commovere possent dixit; ad extremum petere coepit ne usque eo suam auctoritatem despiceret gratiamque^[*]gratiamque prb: gratiam V (i, §145) contemneret ut se tanta iniuria adficeret. homo Ligurem accusare coepit, qui in re adventicia atque hereditaria tam diligens, tam attentus esset; debere eum aiebat suam quoque rationem ducere; multa sibi opus esse, multa canibus suis, quos circa se haberet. non possum illa planius commemorare quam ipsum Ligurem pro testimonio dicere audistis.

quid est^[*]Quid est V: quid ē p: quid enim bδ , Verres? utrum ne his quidem testibus credetur^[*]crederetur pπ , an haec ad rem non pertinent? non credemus^[*]credemus V: credimus π: om. bδ M. Octavio, non L. Liguri? quis nobis credet, cui nos? quid est^[*]est V: est Verres pr quod planum fieri testibus possit, si hoc non fit? an id quod dicunt leve est? nihil levius quam praetorem urbanum^[*]urbanum V: ūrb. p: urbis bδ (i, §143) hoc iuris in suo magistratu constituere, omnibus quibus hereditas venerit coheredem praetorem esse oportere. an vero dubitamus quo ore iste ceteros homines inferiores loco, auctoritate, ordine, quo ore homines rusticanos ex municipiis, quo denique ore, quos numquam liberos putavit, libertinos homines solitus sit appellare, qui ob ius dicendum^[*]dicendum Vπb: dicundum δ M. Octavium Ligurem, hominem ornatissimum loco, ordine^[*]ordine om. pq , nomine, virtute, ingenio, copiis, poscere pecuniam non dubitavit^[*]dubitavit V pq1: dubitarit rb ? in sartis tectis vero quem ad modum se^[*]se Vqr: sese pδ gesserit quid ego dicam? dixerunt qui senserunt; sunt alii qui dicant; notae res ac^[*]ac p: atque qr: om. V manifestae prolatae sunt et proferentur.

dixit Cn. Fannius^[*]C. Fannius πb: Cn. Phaenius V , eques Romanus, frater germanus Q. Titini, iudicis^[*]iudiciis (corr. iudicis) tuis Vb: iudici is tuis p pec. se dedisse ed. Venet. 1483, Zielinski (p. 193): se pec. dedisse codd. R. Cn. Faeni test. V: Recita test. Cn. Faen. pb tui, tibi pecuniam se dedisse. RECITA. CN. FANNI TESTIMONIVM. Nolite Cn. Fannio dicenti^[*]dicenti pr rell.: om. V credere, noli, inquam, tu, Q. Titini, Cn. Fannio, fratri tuo, credere; dicit enim rem incredibilem; C. Verrem^[*]Verrem p2 s. l. insimulat avaritiae et audaciae, quae vitia videntur in quemvis potius quam in istum^[*]histum p convenire. dixit Q. Tadius, homo familiarissimus patris istius, non alienus a matris eius genere et nomine; tabulas protulit, quibus pecuniam se dedisse ostendit. RECITA. NOMINA Q. TADI. RECITA. TESTIMONIVM Q. TADI. ne Tadi quidem tabulis^[*]Ne Tadi quidem tab. V edd.: Ne tabulis quidem Quinti (Q.) Tadii pr rell. credemus V: credetur πbδ (i, §127) nec testimonio credemus? quid igitur in iudiciis sequemur? quid est aliud omnibus omnia peccata et maleficia concedere nisi hoc, hominum honestorum^[*]honestorum V: honestissimorum pr rell.; cf. Cluent. §202, Har. Resp. §19 testimoniis et virorum bonorum tabulis non credere?

nam quid ego de cotidiano sermone querimoniaque populi Romani loquar, de istius impudentissimo furto seu potius novo ac singulari latrocinio? ausum esse in aede Castoris, celeberrimo clarissimoque monumento—quod templum in oculis cotidianoque aspectu populi Romani positum est, quo saepe numero senatus convocatur, quo maximarum rerum frequentissimae cotidie advocationes fiunt—in eo loco in sermone hominum audaciae suae monumentum aeternum relinquere.

aedem Castoris, iudices, P. Iunius habuit tuendam de^[*]de Vpq: om. rbδ L. Sulla Q. Metello consulibus. is mortuus est; reliquit pupillum parvum filium. cum L. Octavius C. Aurelius consules aedis^[*]aedis V: aedes p sacras locavissent neque potuissent omnia sarta tecta exigere, neque ii^[*]hi p praetores quibus erat negotium datum, C. Sacerdos et M. Caesius, factum est senatus consultum, quibus de sartis tectis cognitum et iudicatum non esset, uti C. Verres P. Caelius^[*]Cealius p: Coelius q praetores cognoscerent et iudicarent. qua potestate iste permissa sic abusus est^[*]sic abusus est π (`est nova lectio'): om. bδ edd. (Cl. Rev. xvii. 202) ut ex Cn. Fannio et ex Q. Tadio cognovistis, verum tamen cum esset omnibus in rebus apertissime impudentissimeque praedatus, hoc voluit clarissimum relinquere indicium^[*]iudicium Zumpt al. latrociniorum suorum, de quo non audire aliquando sed videre cotidie possemus.

quaesivit quis aedem Castoris sartam tectam deberet tradere. Iunium ipsum mortuum esse sciebat; scire volebat ad quem illa res pertineret. audit pupillum esse filium. homo qui semper ita palam dictitasset, pupillos et pupillas certissimam praedam esse praetoribus, optatum negotium sibi in sinum delatum esse dicebat. monumentum illa amplitudine, illo opere, quamvis sartum tectum integrumque esset, tamen aliquid se inventurum in quo moliri praedarique posset arbitrabatur.

L. Habonio^[*]Habonio δ Prisc.: Rabonio δ (ut V, i. §150) aedem Castoris tradi oportebat: is casu pupilli Iuni tutor erat testamento patris: cum eo sine ullo intertrimento convenerat iam quem ad modum traderetur. iste ad se Habonium vocat; quaerit ecquid sit quod a pupillo traditum non sit, quod exigi debeat. cum ille, id^[*]id om. pq quod erat, diceret facilem pupillo traditionem esse, signa et dona comparere^[*]comparare pb omnia, ipsum templum omni opere esse integrum, indignum isti^[*]ē, corr. isti, p videri coepit ex tanta aede tantoque opere se non opimum praeda, praesertim a pupillo, discedere.

venit ipse in aedem Castoris, considerat templum; videt^[*]vidit p undique tectum pulcherrime laqueatum, praeterea cetera nova atque integra. versat se; quaerit quid agat. dicit ^[*]dicit pq: dicit ei q2r rell. edd. quidam ex illis^[*]ipsis π canibus quos iste Liguri dixerat esse circa se multos, 'tu, Verres, hic quod moliare nihil^[*]nihil pbδ : non q edd. habes, nisi forte vis ad perpendiculum columnas exigere.' homo omnium rerum imperitus quaerit, quid sit 'ad perpendiculum': dicunt ei fere nullam esse columnam quae ad perpendiculum esse possit. 'nam mehercule,' inquit, 'sic agamus; columnae ad perpendiculum exigantur.'

Habonius, qui legem nosset—qua in lege numerus tantum columnarum traditur, perpendiculi mentio fit nulla—et qui non putaret sibi expedire ita accipere, ne eodem modo tradendum esset, negat id sibi deberi^[*]deberi b: debere p (corr. i, ut videtur) qr , negat oportere exigi. iste Habonium quiescere iubet et simul ei non nullam spem societatis ostendit; hominem modestum et minime pertinacem facile coercet; columnas ita se exacturum esse confirmat.

nova res atque improvisa pupilli calamitas nuntiatur statim C. Mustio, vitrico pupilli, qui nuper est mortuus, M. Iunio patruo, P. Titio^[*]P. Titio ut Vinfra, §137; cf. §139: P. Tettio pq: P. tertio r: Potitio δ tutori, homini frugalissimo; hi rem ad virum primarium summo officio ac virtute praeditum, M. Marcellum, qui erat pupilli tutor, deferunt. venit ad Verrem M. Marcellus; petit ab eo pro sua fide ac diligentia pluribus verbis ne per summam iniuriam pupillum Iunium fortunis patriis conetur evertere. iste, qui iam spe atque opinione praedam illam devorasset, neque ulla aequitate orationis neque auctoritate M. Marcelli commotus est; itaque quem ad modum ostendisset se id exacturum esse respondit.

cum sibi omnis ad istum adlegationes difficilis, omnis aditus arduos ac potius interclusos viderent—apud^[*]vident p quem non ius, non aequitas, non misericordia, non propinqui oratio, non amici voluntas, non cuiusquam auctoritas pro pretio^[*]pro pretio auct. Garat. sed. edd. , non gratia valeret—statuunt id sibi esse optimum^[*]esse optimum pbr: opt. esse edd. factu, quod cuivis venisset in mentem, petere auxilium a Chelidone, quae isto praetore non modo in iure civili privatorumque omnium controversiis populo Romano praefuit, verum etiam in his sartis tectisque dominata est.

venit ad Chelidonem C. Mustius, eques Romanus, publicanus, homo cum primis honestus; venit M. Iunius, patruus pueri, frugalissimus homo et castissimus; venit^[*]venit Vb: om. π homo summo pudore^[*]pudore V (i, §126): pudore et π , summo officio, spectatissimus ordinis sui, P. Titius tutor. O multis acerbam, o miseram atque indignam praeturam tuam! Vt omittam^[*]mittam πb cetera, quo tandem pudore talis viros, quo dolore^[*]talis viros quo dolore p2 s. l. meretricis domum venisse arbitramini? qui numquam ulla^[*]numquam ulla π: numq. nulla V: nulla b condicione istam turpitudinem subissent nisi offici necessitudinisque ratio coegisset. veniunt, ut dico, ad Chelidonem. domus erat plena; nova iura, nova decreta, nova iudicia petebantur. 'mihi det possessionem, mihi ne adimat^[*]mihi adimat pq1 , in me iudicium ne det, mihi bona addicat.' Alii nummos numerabant, ab aliis tabellae obsignabantur^[*]ab aliis tab. obsign. V: alii tabulas obsignabant p rell. ; domus erat non meretricio conventu sed praetoria turba referta.

simul ac potestas primum data est, adeunt hi quos dixi. loquitur C. Mustius, rem demonstrat, petit auxilium, pecuniam pollicetur. respondit illa ut meretrix non inhumaniter^[*]inhumaniter V Prisc.: inhumane π rell. ; libenter ait se facturam^[*]se facturam V et Donat.: se esse facturam pr rell., prob. May (i, §142), et se cum isto^[*]se cum isto Vpb: cum isto se qr diligenter sermocinaturam; reverti iubet. tum discedunt: postridie revertuntur. negat illa posse hominem exorari; permagnam eum dicere ex illa re pecuniam confici posse. vereor ne quis forte de populo, qui priore actione non adfuit, haec, quia propter insignem turpitudinem sunt incredibilia, fingi a me arbitretur. ea vos antea, iudices, cognovistis.

dixit iuratus P. Titius, tutor pupilli Iuni^[*]Iuni V: Iunii p , dixit M. Iunius tutor et patruus; Mustius dixisset, si viveret, sed recenti re de Mustio auditum est^[*]sed recenti re de M. auditum est V: ċsed pro Mustioċ rec. re de Mustio aud. pb (Act. Pr. §33); dixit L. Domitius^[*]titus dom. pbr , qui cum sciret me ex Mustio vivo audisse, quod eo sum usus plurimum (etenim iudicium, quod prope omnium fortunarum suarum C. Mustius habuit, me uno defendente vicit), cum hoc, ut dico, sciret L. Domitius, me scire ad eum res omnis Mustium solitum esse deferre, tamen de Chelidone reticuit quoad potuit, alio responsionem suam derivavit. tantus in adulescente clarissimo ac principe iuventutis pudor fuit ut aliquam diu, cum a me premeretur, omnia potius responderet quam Chelidonem nominaret; primo necessarios istius ad eum adlegatos esse dicebat, deinde aliquando coactus^[*]actus π al. Chelidonem nominavit.

non te pudet, Verres, eius mulieris arbitratu gessisse praeturam quam L. Domitius ab se nominari vix sibi honestum esse arbitrabatur? reiecti a Chelidone capiunt consilium necessarium, ut suscipiant ipsi negotium. cum Habonio tutore, quod erat vix HS quadraginta milium, transigunt HS ducentis milibus. defert ^[*]defert π: refert bδ ad istum rem Habonius: ut sibi videatur^[*]videatur coni. Ernesti: videbatur p codd. , satis grandem pecuniam et satis impudentem esse. iste, qui aliquanto plus cogitasset, male accipit^[*]accepit pb verbis Habonium, negat eum sibi illa decisione satis facere posse; ne multa, locaturum se esse confirmat.

tutores haec^[*]hec p (haec δ): hoc qb nesciunt; quod actum erat cum Habonio, putant id esse certissimum; nullam maiorem pupillo metuunt calamitatem. iste vero non procrastinat; locare incipit non proscripta neque edicta die, alienissimo tempore, ludis ipsis Romanis, foro ornato. itaque renuntiat Habonius illam decisionem tutoribus. accurrunt tamen ad tempus tutores; digitum tollit Iunius patruus; isti color immutatus est, vultus, oratio, mens denique excidit. quid ageret^[*]nesciit quid ageret H. G. Koch coepit cogitare; si opus pupillo redimeretur, si res abiret ab eo mancipe quem ipse adposuisset, sibi nullam praedam esse. itaque excogitat— quid? nihil ingeniose, nihil ut quisquam posset^[*]ut quisquam posset π: quod qu. possit al. dicere, 'improbe, verum callide'; nihil ab isto vafrum^[*]vafrum Madvigius (ii, §132; iii, §35): fabrum Asc.: verum π: tectum al. , nihil veteratorium exspectaveritis; omnia aperta, omnia perspicua reperientur, impudentia, amentia, audacia.

'si pupillo opus redimitur, mihi praeda de manibus eripitur. quod est igitur remedium? quod? ne liceat pupillo redimere.' Vbi illa consuetudo in bonis praedibus praediisque vendundis^[*]vendundis V Asc.: vendendis p rell. omnium consulum, censorum, praetorum, quaestorum denique, ut optima condicione sit is cuia res sit^[*]res sit pbδ : res V: res est Prisc. , cuium periculum? excludit eum solum cui prope dicam soli potestatem factam^[*]factam V: factam esse p rell. oportebat. quid enim? quisquam ad meam pecuniam me invito adspirat, quisquam accedit^[*]quisquam acc. V: quid acc. p rell. ? locatur opus id quod ex mea pecunia reficiatur; ego me refecturum^[*]refecturum V (i, §138): ref. esse p rell. dico; probatio futura est tua, qui locas; praedibus et praediis populo^[*]pupillo V cautum est; et, si non putas cautum, scilicet tu, praetor^[*]et... ilico tu praetor Kays.: cautum esse, tu Stuerenb.: et si non putas (sc. cautum^[*]cauta p esse) caveas licet. ^[*]Tu praetor... immittes? Halm , in mea bona quos voles immittes, me ad meas fortunas defendendas accedere non sines^[*]sinas bδ .

operae pretium est legem ipsam^[*]ipsam legem bδ cognoscere; dicetis eundem conscripsisse qui illud edictum de hereditate. Recital^[*]R (= Recita) V: om. p rell. (i, §106) LEX OPERI^[*]Lex operi V: ex opere pr rell. FACIVNDO. QVAE PVPILLI IVNI —. dic, dic, quaeso, clarius. C. VERRES PRAETOR VRBANVS^[*]urbanus V: urb. pr: urbis bδ (i, §127; §iii, 123) ADDIDI T. Corriguntur leges censoriae! quid enim? video^[*]Quid enī uedeo (corr. uideo) in multis p rell. (i, §157): Quid eni multis V: quid est in multis Halm, May: Quod esse video in multis... vult Muell. in multis veteribus legibus, CN. DOMITIVS L. METELEVS CENSORES ADDIDERVNT, L. CASSIVS CN. SERVILIVS CENSORES ADDIDERVNT^[*]Cn. Met. L. Cass. Cn. Serv. censores addid. mediis omissis p : vult aliquid eius modi C. Verres. dic: quid addidit? recita ^[*]R (= Recita) V: om. p rell. ut supra . QVI DE L. MARCO M. PERPERNA^[*]Perpenna pqb CENSORIBVS—— SOCIVM NE ADMITTITO^[*]admitto p NEVE PARTEM DATO NEVE REDIMITO. quid ita? ne vitiosum opus fieret? at erat probatio tua. ne parum locuples esset? at erat et esset amplius, si velles, populo^[*]pupillo V cautum praedibus et praediis.

hic te si res ipsa, si indignitas iniuriae tuae non commovebat, si pupilli calamitas, si propinquorum lacrimae, si^[*]si (ante propinq.) et in sqq. V: om. p rell. D. Bruti, cuius praedia suberant^[*]suberant Vqr Asc.: subierant p , periculum, si M. Marcelli tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat, ne illud quidem animadvertebas, eius modi fore hoc peccatum tuum quod tu^[*]tu om. pq1 neque negare posses, —in tabulas enim legem^[*]legem om. bδ rettulisti,—neque^[*]neque cum V: nec cum prb cum defensione aliqua confiteri? addicitur opus^[*]opus V: id opus p rell. cum totores H. S. lxxx milibus id opus p rell., edd. (contra V) HS DLX milibus, cum tutores HS CCID~ CCIO~ CCI39 CCIOO id opus ad illius iniquissimi hominis^[*]iniq. hominis V: hom. iniq. p rell. arbitrium se effecturos esse clamarent. etenim quid erat operis?

id quod vos vidistis; omnes illae columnae, quas dealbatas videtis, machina adposita nulla impensa deiectae eisdemque^[*]eisdemque p: eisdem (ut vid.) V (i, §126) lapidibus repositae sunt. hoc tu HS DLX milibus locavisti. atque in illis columnis dico esse quae a tuo redemptore commotae non sint; dico esse ex qua tantum tectorium vetus deiectum^[*]deiectum pq Prisc. (in V littera tertia incerta est): delectum b, deletum δ sit et novum inductum. quodsi tanta pecunia columnas dealbari putassem, certe numquam aedilitatem petivissem^[*]petivissem Vpr: petissem q Prisc. May .

at ut videatur tamen res agi et non eripi pupillo: Sl QVID OPERIS CAVSA RESCIDERIS, REFICITO. quid erat quod rescinderet, cum suo quemque loco lapidem reponeret? QVI REDEMERIT SATIS DET DAMNI INFECTI EI QVI A VETERE REDEMPTORE ACCEPIT. Deridet^[*]accepit V Asc.: acciperet π (cf. susceperis Div. §37): num acceperit?, cum sibi ipsum iubet satis dare Habonium. PECVNIA PRAESENS SOLVETVR^[*]solvetur V: solvitur pr rell. . quibus de bonis? eius qui, quod tu HS DLX milibus^[*]milibus pr rell.: om. V locasti, se^[*]se V: om. p rell. HS CCI3;) CCID:) CCI:~3 CCI39 effecturum esse clamavit. quibus de bonis? pupilli, cuius aetatem et solitudinem, etiamsi tutores non essent, defendere praetor debuit. tutoribus defendentibus non modo patrias eius fortunas, sed etiam bona tutorum ademisti^[*]tutorū ademisti pr: tutorum una adem. q . hoc orvs BONVM SVO CVIQVE FACITO.

quid est 'suo cuique'^[*]facito... cuique V sol.: om. (ex homoeoteleuto) p rell. ? lapis aliqui^[*]aliqui Vπ : aliquis bδ caedendus et adportandus^[*]apportandus fuit? machina una; nam Orelli, Kays. fuit machina sua; nam illo non saxum, non materies ulla^[*]ulla V sol.: secl. Muell. advecta est; tantum operis in ista^[*]et in ista πb locatione fuit quantum paucae operae fabrorum^[*]fabrorum secl. Bake, Kays. mercedis tulerunt, et manuspretium machinae^[*]Post tulerunt habet manispraetium machinae V: . et manus . pretium machine prb (Act. Pr. §33; i, §139): manu pretii (praedii Asc.) machina Asc., Madv., Kays., Muell. (i.e. quantum manupretii machina tulit). Vtrum existimatis minus operis esse unam columnam efficere ab integro novam nullo lapide redivivo an quattuor illas reponere? nemo dubitat quin multo maius sit novam facere. ostendam in aedibus privatis longa difficilique vectura columnas singulas ad impluvium HS CCI33 CCI33^[*]HS quadragenis milibus pb non minus magnas locatas.

sed ineptum est de tam perspicua eius^[*]eius V: istius pr rell. impudentia pluribus verbis disputare, praesertim cum iste aperte tota lege omnium sermonem atque existimationem contempserit, qui etiam ad extremum adscripserit: REDIVIVA SIBI HABETO; quasi quicquam redivivi ex opere illo tolleretur ac non totum opus ex redivivis constitueretur. at enim si pupillo redimi non licebat non necesse erat rem ad ipsum pervenire; poterat aliquis ad id negotium de populo accedere. omnes exclusi sunt non minus aperte quam pupillus. diem praestituit operi faciundo Kalendas Decembris, locat circiter Idus Septembris; angustiis temporis excluduntur omnes.

quid ergo? Habonius istam diem quo modo adsequitur? nemo Habonio molestus est neque Kalendis Decembribus neque Nonis neque Idibus; denique aliquanto ante in provinciam iste proficiscitur quam opus effectum est. posteaquam reus factus est, primo negabat se^[*]se π: om. δ opus in acceptum referre posse; cum instaret Habonius, in me causam conferebat, quod eum^[*]eum π Prisc.: tum bδ codicem obsignassem. petit a me Habonius et amicos adlegat: facile impetrat. iste, quid ageret, nesciebat; si in acceptum non rettulisset, putabat se aliquid defensionis habiturum; Habonium porro intellegebat rem totam esse patefacturum,— tametsi quid poterat esse apertius quam nunc est?—ut uno minus teste ag eret^[*]ageret scripsi: haberet codd. (Act. Pr. §36) Arus. Mess.: haberem Lamb. (Cl. Rev. xix. 160), Habonio opus in acceptum rettulit quadriennio post quam diem operi dixerat.

hac condicione, si quis de populo redemptor accessisset, non esset usus; cum die ceteros redemptores exclusisset, tum in eius arbitrium ac potestatem venire nolebant qui sibi ereptam praedam arbitraretur. nunc ne^[*]Nunc ne π (p post levem rasuram): nonne (argumentamur) bδ : nos ne Muell. argumentemur, quo ista pecunia pervenerit facit ipse indicium. primum cum vehementius cum eo D. Brutus contenderet, qui de sua pecunia HS DLX^[*]HS i3lx ed. Venet. 1483: HS ccl333 p milia numeravit, quod iam iste ferre non poterat, opere addicto, praedibus acceptis de HS DEX milibus remisit D. Bruto HS cx milia. hoc, si aliena res esset, certe facere non potuisset. deinde nummi numerati sunt Cornificio, quem scribam suum fuisse negare non potest. postremo ipsius Haboni^[*]Haboni V: -ii p tabulae praedam illam istius^[*]istius p rell.: huius V fuisse clamant. Recital NOMINA HABONI^[*]Haboni V: -ii p .

hic etiam priore actione Q. Hortensius pupillum Iunium praetextatum venisse^[*]praetext. ven. V (ut videtur): ven. praet. pr rell. in vestrum conspectum et stetisse cum^[*]stetisse cum V: stet esse cum p (ut Par. Lall.): tet esse cum p2: ter esse cum qr: testes secum bδ patruo testimonium dicente questus est, et me populariter agere atque invidiam commovere, quod puerum producerem, clamitavit. quid erat, Hortensi, tandem in illo puero populare, quid invidiosum? Gracchi, credo, aut Saturnini aut alicuius hominis eius modi^[*]eius modi p rell.: huius modi V (i, §17; iv, §6) produxeram filium, ut nomine ipso et memoria patris animos imperitae multitudinis commoverem^[*]commoverem Vπ : concitarem bδ . P. Iuni^[*]Iuni V: Iunii p erat, hominis de plebe Romana, filius, quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus tum aequitati magistratuum, tum iudiciis vestris commendatum^[*]commendatum fuisse V putavit.

hic istius scelerato nefarioque latrocinio bonis patriis fortunisque omnibus spoliatus venit in iudicium, si nihil aliud, saltem ut eum^[*]eum om. pq1 cuius opera ipse multos annos esset^[*]esset V: est pr in sordibus paulo tamen obsoletius vestitum videret. itaque tibi, Hortensi, non illius aetas, sed causa, non vestitus, sed fortuna popularis videbatur, neque te tam commovebat^[*]te tamen monebat V quod ille cum toga praetexta, quam quod sine bulla venerat. vestitus enim neminem commovebat^[*]commovet V is quem illi mos et ius ingenuitatis dabat; quod ornamentum pueritiae pater dederat, indicium atque insigne fortunae, hoc ab isto praedone ereptum esse graviter tum^[*]tum Vπ : om. bδ et acerbe homines ferebant.

neque erant illae^[*]illae V: eae p: hae bδ lacrimae populares magis quam nostrae, quam tuae, Q. Hortensi, quam horum qui sententiam laturi sunt, ideo quod communis est causa, commune periculum; communi praesidio talis improbitas tamquam aliquod incendium restinguendum^[*]restinguendum sit V: -enda est prb rell. est. habemus enim liberos parvos; incertum est quam longa cuiusque nostrum^[*]cuiusque nostrum Vpq: nostrum cuiusque bδ vita futura sit; consulere VIVI ac prospicere^[*]proficere rb debemus ut illorum solitudo et pueritia quam firmissimo praesidio munita sit. quis est enim^[*]est enim pbδ : enim est qr qui tueri possit liberum nostrorum pueritiam contra improbitatem magistratuum? mater, credo. scilicet magno praesidio fuit Anniae pupillae mater, femina primaria: minus illa deos hominesque implorante iste infanti pupillae fortunas patrias ademit. tutoresne defendent^[*]defendent p (ut coni. Madv.): defenderent rell. ? perfacile vero apud istius modi praetorem, a quo M. Marcelli tutoris in causa pupilli Iuni et oratio et voluntas et auctoritas repudiata est!

quaerimus^[*]quaerimus Prisc.: quaeremus p rell. etiam quid iste in ultima Phrygia, quid in extremis Pamphyliae partibus fecerit, qualis in bello praedonum praedo ipse fuerit qui in foro populi Romani pirata nefarius reperiatur? dubitamus quid iste in hostium praeda molitus sit, qui manubias sibi tantas ex L. Metelli manubiis fecerit, qui maiore pecunia quattuor columnas dealbandas quam ille omnis aedificandas locaverit? exspectemus quid dicant ex Sicilia testes? quis umquam templum illud aspexit quin avaritiae tuae, quin iniuriae, quin audaciae testis esset? quis a signo Vortumni^[*]Vortumni Asc.: Vertumni Prisc.: vertuni p: vertuni qr in circum maximum venit quin is uno^[*]quin in uno coni. Halm quoque gradu de avaritia tua commoneretur? quam tu viam tensarum atque pompae eius modi exegisti ut tu^[*]tu om. Prisc., secl. Iord. ipse illa ire non audeas. te putet quisquam, cum ab Italia freto diiunctus^[*]diiunctus π: disiunctus bδ (iv, §§103, 117) esses, sociis temperasse, qui aedem Castoris testem tuorum furtorum^[*]furtorum tuorum Prisc. esse volueris? quam populus Romanus cotidie, iudices etiam tum cum de te sententiam ferent, videbunt^[*]ferrent viderunt p .

atque etiam iudicium in praetura publicum exercuit; non enim praetereundum est ne id quidem. petita multa est is apud istum praetorem a Q. Opimio; qui adductus est in iudicium, verbo quod, cum esset tribunus plebis, intercessisset contra legem Corneliam, re vera^[*]re vera add. Prisc. quod in tribunatu dixisset contra alicuius hominis nobilis voluntatem. de quo iudicio si velim dicere omnia, multi appellandi laedendique sint^[*]sint Ern., Kays.: sunt p rell. , id quod^[*]id quod π: quod b rell. mihi non est necesse; tantum dicam, paucos homines, ut levissime appellem^[*]appellem π: dicam Asc. , adrogantes hoc adiutore Q. Opimium per ludum et iocum fortunis omnibus evertisse.

is mihi etiam queritur quod a nobis^[*]ab nobis pq et (corr. ex ab omnibus) r IX solis diebus prima actio sui iudici transacta sit, cum apud ipsum^[*]ipsum p rell.: istum ipsum Prisc. tribus horis Q. Opimius, senator populi Romani, bona, fortunas, ornamenta omnia amiserit? cuius propter indignitatem iudici saepissime est actum in senatu ut genus hoc totum multarum atque eius modi iudiciorum^[*]eius modi iud. pq Prisc.: iud. eius modi bδ tolleretur. iam vero in bonis Q. Opimi vendendis quas iste praedas, quam aperte, quam improbe fecerit, longum est dicere: hoc dico, nisi vobis id hominum honestissimorum tabulis planum fecero, fingi a me hoc totum temporis causa putatote.

iam qui ex calamitate senatoris populi Romani, cum praetor iudicio eius praefuisset, spolia domum suam referre et manubias detrahere conatus sit^[*]sit pr Asc., Prisc.: est codd. pler. , is ullam ab sese calamitatem poterit deprecari? nam de subsortitione illa Iuniana iudicum nihil dico. quid enim? contra tabulas quas tu protulisti audeam dicere? difficile est; non enim me tua solum et iudicum auctoritas, sed etiam anulus aureus scribae tui deterret. non dicam id quod probare difficile est; hoc dicam quod ostendam multos ex te viros primarios audisse, cum diceres ignosci tibi oportere quod falsum codicem protuleris; nam qua invidia C. Iunius conflagravit^[*]conflagravit pq: -arit rδ , ea, nisi providisses, tibi ipsi tum pereundum fuisset.

hoc modo iste sibi et saluti suae prospicere didicit referendo in tabulas et privatas et publicas quod gestum non esset, tollendo quod esset, et semper aliquid demendo, mutando, interpolando^[*]mutando interpolando pq: post mutando habent brδ curando ne litura appareat, quae verba reperiuntur in margine cod. p (manu prima scripta); eo enim usque progreditur ut ne defensionem quidem maleficiorum suorum sine aliis maleficiis reperire possit^[*]possit π: posset bδ . eius modi subsortitionem^[*]subsortitionem Asc.: sortitionem p rell. (i, §51) homo amentissimus suorum quoque iudicum fore putavit per sodalem suum Q. Curtium, iudicem quaestionis suae^[*]suae V: om. p rell.: v. Am. J. Ph. xxvi. 416 ego nisi V: nisi ego p rell. (ii, §64); cui ego nisi vi populi atque hominum^[*]atque hominum Vπ : et hom. b rell. (v. Iordanum ad loc.) clamore atque convicio restitissem, ex hac decuria vestra^[*]vestra Vπb: nostra Asc. (Div. §73), cuius mihi copiam^[*]copiam codd.: potestatem Asc. quam largissime^[*]largissime codd.: -am Asc. factam^[*]factam codd.: fieri Asc. oportebat^[*]oportebat quos V: oportebat erepta esset facultas eorum quos p rell.: v. Am. J. Ph. l. c. , quos iste adnuerat in suum consilium sine causa subsortiebatur.

multa mihi necessario, iudices^[*]iudices V rell.: om. CO1 , praetermittenda sunt, ut possim aliquo modo aliquando de his^[*]his VCOpb: iis δ rebus quae meae fidei commissae sunt dicere. recepi enim causam Siciliae: ea me ad hoc negotium provincia attraxit. ego tamen hoc onere suscepto et recepta causa Siciliensi amplexus animo sum aliquanto amplius. suscepi enim causam totius ordinis, suscepi^[*]enim... suscepi (VC al.) suppl. in mg. O: Anecd. p. xxvii: enim post alterum suscepi male iteravit V causam rei publicae, quod putabam tum denique recte iudicari posse si non modo reus improbus adduceretur, sed etiam diligens ac^[*]ac COq1: et πb rell.: in V est incertum firmus accusator ad iudicium veniret^[*]venerit C1O1 (cf. Div. § 37).

quo mihi maturius ad Siciliae causam veniendum^[*]veniundum VCp al. est relictis ceteris eius furtis atque^[*]atque VCO1: ac p rell. flagitiis, ut et viribus quam integerrimis agere et ad dicendum temporis satis habere possim. atque ^[*]Atque (adque V) VCO1r: atque adeo pb al. antequam de incommodis Siciliae dico^[*]dico V Cπb et in mg. O1: dicam Ok , pauca mihi videntur esse de provinciae dignitate, vetustate, utilitate dicenda^[*]dicunda C . nam cum omnium sociorum provinciarumque rationem diligenter habere debetis, tum praecipue Siciliae, iudices, plurimis iustissimisque de causis, primum quod omnium nationum exterarum princeps Sicilia se ad amicitiam fidemque populi Romani adplicavit. prima omnium, id quod ornamentum imperi est, provincia est appellata; prima docuit maiores nostros quam praeclarum esset exteris gentibus imperare; sola fuit ea fide benivolentiaque erga populum Romanum ut civitates eius insulae, quae semel in amicitiam nostram venissent, numquam postea deficerent, pleraeque autem et maxime inlustres in amicitia perpetuo manerent.

itaque maioribus nostris in Africam ex hac provincia gradus imperi factus est; neque enim tam facile opes Carthaginis^[*]Carth. COp: Karth. edd. tantae concidissent nisi illud et rei frumentariae subsidium et receptaculum classibus nostris pateret. quare P. Africanus Carthagine^[*]Carth. COp: Karth. edd. deleta Siculorum urbis signis monumentisque pulcherrimis exornavit, ut, quos victoria populi Romani maxime laetari arbitrabatur, apud eos monumenta victoriae plurima conlocaret.

denique ille ipse M. Marcellus, cuius in Sicilia virtutem hostes, misericordiam victi, fidem ceteri Siculi perspexerunt, non solum sociis in eo bello consuluit, verum etiam superatis hostibus temperavit. Vrbem pulcherrimam Syracusas, —quae cum manu munitissima esset, tum loci natura terra ac mari clauderetur,—cum^[*]clauderetur COpqk: claudebatur r rell. vi consilioque cepisset, non solum incolumem passus est esse, sed ita reliquit ornatam ut esset idem monumentum victoriae, mansuetudinis, continentiae, cum homines viderent et quid expugnasset et quibus pepercisset et quae reliquisset: tantum ille honorem habendum Siciliae putavit ut ne hostium quidem urbem ex sociorum insula tollendam arbitraretur.

itaque ad omnis res sic illa^[*]sic illa Cobet: sicilia codd. provincia semper usi sumus ut, quicquid ex sese posset efferre, id non apud nos^[*]nos C (Cl. Rev. xviii, p. 23): eos rell. nasci, sed domi nostrae conditum iam^[*]iam CO1: om. rell. putaremus. deberet non ad diem dedit? quando id quod opus esse putaret non ultro pollicita est? quando id quod imperaretur recusavit? itaque ille M. Cato sapiens cellam penariam rei publicae nostrae, nutricem plebis Romanae Siciliam nominabat^[*]nominavit bδ . nos vero experti sumus Italico maximo difficillimoque bello Siciliam nobis non pro penaria cella, sed pro aerario illo maiorum vetere ac referto fuisse; nam sine ullo sumptu nostro, coriis, tunicis, frumentoque suppeditando^[*]suppeditando O1: subpedido C1: suppeditato p rell., Serv. ad Aen. i. 1: suppeditabat Arus. Mess. , maximos exercitus nostros vestivit, aluit, armavit.

quid? illa quae forsitan ne sentiamus^[*]sentiamus CO1: sentimus p rell. quidem, iudices, quanta sunt! quod multis locupletioribus civibus utimur, quod habent propinquam fidelem fructuosamque provinciam, quo facile excurrant, ubi libenter negotium gerant; quos illa partim mercibus suppeditandis cum quaestu compendioque dimittit, partim retinet, ut arare, ut pascere, ut negotiari libeat, ut denique sedes ac domicilium conlocare; quod commodum non mediocre rei publicae^[*]reip. COp al.: populi Romani bδ est, tantum civium^[*]civium C: romanorum add. (per compend.) O1brδ (v, §118) numerum tam prope a^[*]a CO: ab p rell. domo tam bonis fructuosisque rebus detineri^[*]detineri b al.: -ere COp et pler. (Act. Pr. §18).

et quoniam quasi quaedam praedia populi Romani sunt vectigalia nostra atque provinciae, quem ad modum vos propinquis^[*]uos propinquis CO1: prop. uos p rell. vestris praediis maxime delectamini, sic populo Romano iucunda suburbanitas est^[*]est p rell.: om. C (est suburb. corr. Oq1) huiusce provinciae. iam vero hominum ipsorum, iudices, ea patientia virtus frugalitasque est ut proxime ad nostram disciplinam illam veterem, non ad^[*]ad CO Par. 7786: om. p rell. hanc quae nunc increbruit^[*]increbruit Cπ : increbuit Ob et pler. videantur^[*]uideatur Cb accedere: nihil ceterorum simile Graecorum, nulla desidia, nulla luxuries^[*]luxuries CO1: luxuria p rell. , contra summus labor in publicis privatisque rebus, summa parsimonia^[*]summa parsimonia om. CO , summa diligentia. sic porro nostros homines diligunt ut iis^[*]iis C: is p: his b edd. solis neque publicanus neque negotiator odio sit.

magistratuum autem nostrorum iniurias ita multorum tulerunt ut numquam ante hoc tempus ad aram legum praesidiumque vestrum publico consilio confugerint^[*]confugerint Cp: confugerent bδ , tametsi et^[*]et Cpr al.: om. O1b Asc. illum annum pertulerant qui sic eos adflixerat ut salvi esse non possent, nisi C. Marcellus quasi aliquo fato venisset, ut bis ex eadem familia salus Siciliae constitueretur, et post^[*]et post CO1pq: et postea Asc.: postea k: postquam bδ M. Antoni infinitum illud imperium senserant. sic a maioribus suis acceperant, tanta populi Romani in Siculos esse beneficia ut etiam iniurias nostrorum hominum perferendas putarent.

in neminem civitates ante hunc testimonium publice dixerunt; hunc denique ipsum pertulissent, si humano modo, si usitato more, si denique uno aliquo in genere peccasset. sed cum perferre non possent luxuriem, crudelitatem, avaritiam, superbiam, cum omnia sua commoda, iura, beneficia senatus populique Romani unius scelere ac libidine perdidissent, hoc statuerunt, aut illius^[*]illius CO1: istius p rell. iniurias per vos ulcisci ac persequi, aut, si vobis indigni essent visi quibus opem auxiliumque ferretis, urbis ac^[*]ac COp: et bδ sedes suas relinquere^[*]relinquere Manutius: relinquerentur primo C, dein relinquerent, ut rell. , quandoquidem agros^[*]agros om. bδ iam ante istius iniuriis exagitati reliquissent.

hoc consilio ab^[*]ab CO: a rell. L. Metello legationes universae petiverunt ut quam primum isti succederet, hoc animo totiens apud patronos de suis miseriis deplorarunt, hoc commoti dolore postulata consulibus, quae non postulata sed in istum crimina viderentur esse, ediderunt. fecerunt etiam ut me, cuius fidem continentiamque cognorant^[*]cognorant C: cognoverant p rell. , prope de vitae meae statu dolore ac lacrimis suis deducerent ut ego istum accusarem, a quo mea longissime ratio voluntasque abhorrebat; quamquam in hac causa multo pluris partis mihi defensionis quam accusationis suscepisse videor.

postremo ex tota provincia homines^[*]ex tota prov. hom. CO: hom. ex tota prov. p rell. nobilissimi primique publice privatimque venerunt, gravissima atque amplissima^[*]amplissima CO1: honestissima p rell. quaeque civitas vehementissime suas iniurias persecuta est. at quem ad modum, iudices, venerunt? videor enim mihi^[*]mihi C rell.: om. O1 iam liberius apud vos^[*]iam liberius apud vos CO1: liberius apud vos iam p rell. pro Siculis loqui debere quam forsitan ipsi velint: saluti^[*]saluti CO1: saluti enim p rell. potius eorum^[*]eorum potius bδ consulam quam voluntati. ecquem existimatis umquam ulla^[*]hecquem C umquam ulla C rell.: nulla (n del. m. 2) unquam O `sed corr. m. 1, ut videtur' (Muell.): ulla umquam Kays. (ii, §17) in provincia reum absentem1 contra inquisitionem accusatoris tantis opibus^[*]tantis opibus om. CO , tanta cupiditate esse defensum? quaestores utriusque provinciae qui isto praetore fuerant cum fascibus mihi^[*]mihi om. CO1 praesto fuerunt:

his^[*]his COπb: hi rell. porro qui successerunt, vehementer istius cupidi, liberaliter ex istius cibariis tractati, non minus acres contra me fuerunt. videte quid potuerit qui quattuor in una^[*]una COprk: om. rell. provincia quaestores studiosissimos defensores propugnatoresque habuerit, praetorem vero cohortemque totam sic studiosam ut facile appareret non tam illis Siciliam, quam inanem offenderant, quam Verrem ipsum, qui plenus decesserat, provinciam fuisse^[*]fuisse provinciam Zielinski, p. 193. minari Siculis si decrevissent^[*]decrevissent CO al.: decressent codd. plerique legationes quae contra istum dicerent^[*]legationes... dicerent CO: -em... -et πbk edd. , minari si qui essent profecti, aliis si laudarent benignissime promittere, gravissimos privatarum rerum testis, quibus nos praesentibus denuntiavimus, eos vi custodiisque retinere.

quae cum omnia facta sint^[*]sint CO: sunt pbk , tamen unam solam scitote esse civitatem Mamertinam quae publice legatos, qui istum laudarent, miserit. eius autem legationis principem, civitatis nobilissimum civem^[*]civem CO1: om. rell. (cf. v, §47), C. Heium, iuratum dicere audistis isti navem onerariam maximam Messanae esse publice coactis operis aedificatam; idemque Mamertinorum legatus, istius laudator, non solum istum bona sua, verum etiam sacra deosque penatis a maioribus traditos ex aedibus suis eripuisse dixit. praeclara laudatio, cum duabus in rebus legatorum una opera consumitur, in laudando atque repetendo^[*]repetendo COb: in repet. pk ! atque ea ipsa civitas qua ratione isti^[*]illi bδ amica sit, dicetur certo loco; reperietis enim, quae causae benivolentiae Mamertinis erga istum sint^[*]Mam. erga istum sint CO1: sint Mam. erga istum p rell. , eas ipsas causas satis^[*]satis COb: om. πk iustas esse damnationis. Alia civitas nulla, iudices, publico consilio laudat.

vis illa summi imperi tantum potuit apud perpaucos homines, non civitates, ut aut levissimi quidam ex miserrimis desertissimisque oppidis invenirentur qui iniussu populi ac senatus proficiscerentur, aut ii^[*]hii C qui contra istum legati decreti erant^[*]legatos decreverant bδ , et^[*]et om. CO mandataque CO p rell.: ac mandata falso `N' testimonium publicum mandataque acceperant, vi ac metu retinerentur. quod ego in^[*]Quod ego id in C paucis tamen usu venisse non moleste tuli^[*]tuli CO: fero p rell. , quo reliquae tot et tantae et tam graves civitates, tota denique Sicilia plus auctoritatis apud vos haberet, cum videretis^[*]videretis C, et pler.: videritis O1 Par. 7786 nulla vi retineri, nullo periculo prohiberi potuisse^[*]potuisse Cp rell.: posse bδ : in O utrumque coniungitur quo minus experirentur ecquid apud vos querimoniae valerent antiquissimorum fidelissimorumque sociorum.

nam quod fortasse non^[*]non om. C nemo vestrum audierit, istum a Syracusanis publice laudari, id tametsi priore actione ex Heraclii Syracusani testimonio cuius modi esset cognovistis, tamen vobis alio loco ut se tota res habeat, quod ad eam civitatem attineat^[*]attineat CO: attinet rell. , demonstrabitur. intellegetis enim nullis hominibus quemquam tanto odio quanto istum Syracusanis et esse^[*]et esse CO: esse πbk et fuisse. at enim istum Siculi soli^[*]soli Siculi bδ persequuntur: cives Romani qui negotiantur in Sicilia^[*]negotiantur in Sicilia CO: in Sic. neg. p rell., corr. O1 defendunt, diligunt, salvum esse cupiunt. primum, si ita^[*]in ista O1 esset, tamen vos in hac quaestione de pecuniis repetundis, quae sociorum causa constituta est lege iudicioque sociali, sociorum querimonias audire oporteret.

sed intellegere potuistis priore actione civis Romanos honestissimos ex Sicilia plurimis maximisque^[*]plurimis maximisque scripsi C secutus, in quo est plurimos (suprascr. i) maximisq.: plurimos maximis rell. (ii, §§2, 102, 142) de rebus, et quas ipsi accepissent iniurias et quas scirent esse aliis^[*]esse aliis CO: aliis esse rell. factas, pro testimonio dicere. ego hoc quod intellego, iudices, sic confirmo. videor mihi gratum fecisse Siculis quod eorum iniurias meo labore, inimicitiis^[*]inimicitias bδ , periculo sim^[*]sim C rell. praeter O1b (sum) persecutus: non minus hoc gratum me nostris civibus intellego fecisse, qui hoc existimant, iuris libertatis rerum fortunarumque suarum salutem in istius damnatione consistere.

quapropter de istius praetura Siciliensi non recuso quin ita me audiatis ut, si cuiquam^[*]si cui b hominum om. CO1 generi hominum sive Siculorum sive nostrorum civium, si cuiquam^[*]sive cuiquam codd. ordini sive aratorum sive pecuariorum^[*]sive pecuariorum om. CO sive mercatorum probatus sit, si non horum omnium communis hostis praedoque fuerit, si cuiquam denique in re umquam ulla^[*]in re umquam ulla CO: ulla in re umquam rell., corr. O1 temperarit^[*]temperavit codd. , ut vos quoque ei^[*]ei om. bδ temperetis. qui simul atque ei sorte provincia Sicilia obvenit, statim Romae, ab urbe^[*]Romae ab urbe CO, Harl. 5428 (A. D. 1469): Romae et ab urbe p rell.: Romae et ad urbem Asc., Arus. Mess. antequam proficisceretur, quaerere ipse secum et agitare^[*]cogitare bδ cum suis coepit quibusnam rebus in ea provincia maximam uno anno pecuniam facere posset. nolebat in agendo discere,—tametsi non^[*]non om. πb provinciae rudis erat et tiro: sed Siciliae^[*]sed (si O) Sicilie CO: sed in Siciliam p rell.: ego seclusi, Gulielmium et Madvigium secutus (Cl. Rev. xviii, p. 24) paratus^[*]paratus erat CO ad praedam meditatusque venire cupiebat.

O praeclare coniectum a^[*]a Cπ : ab b: om. kO2 vulgo in illam provinciam omen communis famae atque sermonis, cum ex nomine istius quid iste^[*]iste om. bδ in provincia facturus esset perridicule^[*]perridicule CO1k Prisc.: perridiculi p rell. homines augurabantur! etenim quis dubitare posset, cum istius in quaestura fugam et furtum recognosceret, cum in legatione oppidorum fanorumque spoliationes cogitaret, cum videret in foro latrocinia praeturae, qualis iste in quarto actu improbitatis futurus esset? atque ut intellegatis eum Romae quaesisse non^[*]non solum Asc. Cf. §83 infra; Stangl, Pseudoasconiana, p. 183 modo genera furandi, sed etiam nomina certissima^[*]nomina certissima CO1: nomina, certissimum rell. , accipite argumentum quo facilius de singulari eius impudentia existimare possitis.

quo die Siciliam attigit—videte^[*]attigit CO1: tetigit p rell. satisne paratus ex illo omine urbano ad everrendam^[*]evertendam pδ provinciam venerit,—statim Messana litteras Halaesam mittit (quas ego istum in Italia conscripsisse^[*]conscripsisse CO: scripsisse p, Asc. arbitror; nam simul atque e navi egressus est dedit^[*]dedit CO: dedit operam ut πb, et ita falsa cum interpunctione edd. ), Halaesinus ad se Dio continuo veniret; se de hereditate velle cognoscere quae eius filio a propinquo homine, Apollodoro Laphirone^[*]Lafyrone p: Lafirone qr, al.: L. A. ualerone C (L. Aualerone C2), venisset.

ea erat, iudices, pergrandis pecunia. hic est Dio, iudices, nunc beneficio Q. Metelli civis Romanus factus; de quo multis viris primariis testibus multorumque tabulis vobis priore actione satis factum est, HS deciens^[*]H.S.D C: HS decies O1: undecies p rell. numerata^[*]numerata C (i, §100: ii. §§50, 142): numeratum p Asc.: -tam O1 esse ut eam causam, in qua ne tenuissima quidem dubitatio posset^[*]possit CO1 esse, isto cognoscente obtineret; praeterea greges nobilissimarum equarum^[*]nobilissimarum equarum C b (iii, §28): -orum equorum O1 edd. abactos, argenti vestisque stragulae domi quod fuerit esse direptum^[*]dereptum C p al. ; ita HS deciens^[*]deciens C: undecies p rell. Q. Dionem, quod hereditas ei venisset^[*]venisset CO1: obvenisset rell. , nullam aliam ob causam perdidisse.

quid? haec hereditas quo praetore Dionis filio venerat? eodem quo Anniae, P. Anni senatoris filiae^[*]anniae p. anni senatoris filiae C: in rell. varie est turbatum , eodem quo M. Liguri senatori, C. Sacerdote praetore^[*]praetore CO: om. πk . quid? tum^[*]Quid tum C: Quid rell.; cf. Sest. §47. Habent lacunam ex homoeoteleuto Ob nemo molestus Dioni fuerat? non plus quam Liguri Sacerdote praetore. quid? tum ad Verrem quis detulit? nemo; nisi forte existimatis ei quadruplatores ad fretum praesto fuisse. ad urbem cum esset, audivit Dioni cuidam Siculo permagnam venisse hereditatem; heredem^[*]heredem COb al.: om. πk statuas iussum esse in foro ponere; nisi posuisset, Veneri Erycinae esse multatum. tametsi positae essent ex testamento, tamen putabat^[*]tamen putabat CO: put. tamen rell., corr. O1 , quoniam Veneris nomen esset, causam calumniae^[*]calumnia CO1: pecuniae πkb (et falso `N') se reperturum.

itaque adponit qui petat Veneri Erycinae illam hereditatem. non enim quaestor petit, ut est consuetudo, is qui Erycum montem obtinebat: petit Naevius Turpio quidam, istius excursor et emissarius, homo omnium ex illo conventu quadruplatorum deterrimus, C. Sacerdote^[*]a Sacerdote CO1 (iii, §90) praetore condemnatus iniuriarum; etenim erat eius modi causa ut ipse praetor, cum quaereret calumniatorem, paulo tamen consideratiorem reperire non posset. hunc hominem^[*]hunc hominem (corr. dionem O) CO codd.: hic hominem Hotoman Veneri absolvit, sibi condemnat. maluit videlicet homines peccare quam deos: se potius a Dione quod non licebat, quam venerem quod non debebatur auferre.

quid ego hic nunc Sex.^[*]Sexti C Pompei Chlori testimonium recitem, qui causam Dionis egit^[*]Dionis egit CO al.: egit Dionis b δ corr. O1 , qui omnibus rebus interfuit, hominis honestissimi, tametsi civis Romanus virtutis causa iam diu est, tamen omnium Siculorum primi ac nobilissimi? quid ipsius Q. Caecili Dionis, hominis probatissimi ac pudentissimi^[*]ac pudentissimi om. CO (iii, §52): ac prud. V ? quid L. Caecili, L. Liguris^[*]luci liguris C: L. C. Liguris V , T. Manili^[*]Manili Cp al.: Manlii VO , L. Caleni? quorum omnium testimoniis de hac Dionis pecunia confirmatum est. dixit hoc idem M. Lucullus, se de his Dionis incommodis pro hospitio quod sibi cum eo esset iam ante cognosse^[*]Dixit... cognosse om. CO .

quid? Lucullus, qui tum in Macedonia fuit, melius haec cognovit quam tu, Hortensi, qui Romae fuisti, ad quem Dio confugit, qui de Dionis iniuriis gravissime per litteras cum Verre questus es? nova tibi haec sunt? inopinata^[*]inopinata VCO1: et inopinata rell. (i, §126: Am. J. Ph. xxvi, p. 414)? nunc primum hoc aures tuae^[*]hoc aures tuae Vp rell.: aures hoc tuae CO1 crimen accipiunt? nihil ex Dione, nihil ex^[*]ex... ex VCO: de... de rell (ii, §189: Am. J. Ph. xxvi, p. 420) socru tua, femina primaria, Servilia, vetere Dionis hospita, audisti? nonne multa mei testes quae tu scis nesciunt? nonne te mihi testem in hoc crimine eripuit non istius innocentia, sed legis exceptio? recita ^[*]▭ (= Recita) VCO: om. rell. . TESTIMONIA^[*]Testimonium CO1 LVCVLLI, CHLORI, DIONIS. satisne vobis magnam pecuniam Venerius homo, qui e Chelidonis sinu in provinciam profectus esset^[*]Satisne... profectus esset om. CO , Veneris nomine quaesisse videtur?

accipite aliam in minore pecunia non minus impudentem calumniam. Sosippus et Philocrates^[*]Philocrates CO1: Epicrates rell. fratres sunt Agyrinenses. Horum pater abhinc duo^[*]duos δ et xx annos est mortuus; in cuius testamento, quodam loco si commissum quid esset, multa erat Veneri. ipso vicensimo^[*]vicensimo C (ut ii, §185): vigesimo al. anno^[*]ipsos xx annos bδ , cum tot interea^[*]interea p rell.: om. CO praetores, tot quaestores, tot calumniatores in provincia fuissent, hereditas ab his Veneris nomine petita est^[*]non est COpbr . causam ^[*]Causam om. CO1 Verres cognoscit, pecuniam per Volcatium^[*]Volcacium et 19, 21 Volcacio Stangl, Pseudoasconiana, p. 186 accipit, fere ad^[*]ad om. CO1 HS^[*]HS xx C: HS xx milia O1 cccc milia, a^[*]a CO1: ab vulg. duobus fratribus. multorum testimonia^[*]testimonia CO1 al.: -um codd. pler. audistis antea. vicerunt Agyrinenses fratres ita ut egentes inanesque discederent.

at enim ad Verrem pecunia ista non pervenit. quae ista defensio est^[*]ista defensio est COpbk: est ista def. ed. Rom. ? utrum adseveratur in hoc an temptatur? mihi enim res nova est^[*]res nova est COpb: nova res est vulg. . Verres calumniatorem^[*]calumniatorem CO: -es codd. pler., Asc. adponebat, Verres adesse iubebat, Verres cognoscebat, Verres iudicabat; pecuniae maximae dabantur; qui dabant causas obtinebant^[*]causas obtinebant πb al. (Zielinski, p. 193): obtin. causas CO1, prob. Luterbacher . tu mihi ita defendas, 'non est ista Verri numerata pecunia?' adiuvo te; mei quoque testes idem dicunt; Volcatio dicunt sese dedisse. quae vis erat in^[*]in COp: om. rell. Volcatio tanta ut HS cccc milia^[*]HS cccc milia om. CO1 duobus hominibus^[*]duobus hom. C2bk: duob. nominibus C1O1pq (a duobus al.; i, §86) auferret? ecquis Volcatio, si sua sponte venisset, unam libellam dedisset? veniat nunc, experiatur: tecto recipiet nemo. at ego amplius dico: HS quadringentiens cepisse te arguo contra leges; nego tibi ipsi ullum nummum esse numeratum; sed cum ob tua decreta, ob edicta^[*]ob edicta CO1: om. πbd , ob imperia, ob iudicia pecuniae dabantur, non erat quaerendum cuius manu numerarentur, sed cuius iniuria cogerentur.

comites illi tui delecti manus erant tuae; praefecti, scribae, accensi, medici^[*]accensi medici CO1: med. acc. p rell. , haruspices, praecones manus erant tuae; ut quisque^[*]quo quisque πk te maxime cognatione adfinitate necessitudine aliqua attingebat, ita maxime manus tua putabatur; cohors tota illa^[*]tota illa CO1: tota tua illa π: tua tota illa Par. 7786: tota illa tua bδ , quae plus mali Siciliae dedit^[*]Siciliae dedit C codd.: dedit Sic. vulg. quam si centum cohortes fugitivorum fuissent, tua manus sine controversia fuit. quicquid ab horum quopiam captum est, id non modo tibi datum, sed tua manu numeratum^[*]numeratum sit CO1 (om. iudicari) iudicari necesse est. nam si hanc defensionem probabitis, 'non accepit^[*]accepit C: accipit πbk ipse,' licet omnia de pecuniis repetundis iudicia tollatis. nemo umquam reus tam nocens^[*]reus tam^[*]Verba tam convictus in marg. O videntur inrepsisse ex simili loco, i, §10 nocens Cp al.: v. Anecd. p. xxvii-xxviii. adducetur qui ista defensione non possit uti; etenim cum Verres utatur, quis erit umquam posthac reus tam perditus qui non ad Q. \Muci innocentiam referatur, si cum isto conferatur? neque nunc tam isti mihi^[*]isti mihi C: mihi isti p rell. Verrem defendere videntur quam in Verre defensionis temptare rationem.

qua de re, iudices, magnopere^[*]magnopere Cp (i, §27): magno opere edd.; cf. §173 vobis providendum est: pertinet hoc ad summam rem publicam^[*]rem p. COp: rei p. rell. et ad existimationem ordinis nostri^[*]nostri CO1: om. p rell. salutemque sociorum. si enim innocentes existimari volumus, non solum nos^[*]nos abstinentes codd. praeter CO1 , sed etiam nostros comites^[*]nostros comites Cpb al.: com. nostr. O1 praestare debemus. primum omnium^[*]omnium om. CO (add. O1 (add. O1) opera danda est ut eos nobiscum educamus^[*]educamus CO: ducamus rell. qui nostrae famae capitique consulant; deinde, si in hominibus eligendis nos spes amicitiae fefellerit, ut vindicemus^[*]iudicemus pq (indic. r), missos faciamus, semper ita vivamus ut rationem reddendam nobis arbitremur. Africani est hoc, hominis liberalissimi—verum tamen ea liberalitas est probanda quae sine periculo existimationis est, ut in illo fuit:

cum ab eo quidam vetus adsectator et ex^[*]et ex CO1: ex rell. numero amicorum non impetraret uti^[*]uti COp: ut bqr Par. 7786 se praefectum in Africam duceret, et id ferret moleste, 'noli,' inquit, 'mirari si tu hoc a me^[*]tu hoc a me CO1b: tu a me hoc rell. non impetras. ego iam pridem ab eo cui meam existimationem caram fore arbitror peto ut mecum praefectus proficiscatur, et adhuc impetrare non possum.' etenim re vera multo magis est petendum ab hominibus, si salvi et honesti^[*]et honesti CO: om. p rell. esse volumus, ut eant nobiscum in provinciam, quam^[*]quam CO: quam hoc illis rell. in benefici loco deferendum. sed tu cum et tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas et cum iis^[*]is C: his O1: illis pb al. ac per eos praedabare et eos in contione anulis aureis donabas, non statuebas tibi non solum de tuis^[*]de tuis CO1: de te rell. , sed etiam de illorum factis rationem esse reddendam?

cum hos sibi quaestus constituisset magnos atque uberes ex his^[*]his C codd.: iis edd. causis quas ipse instituerat cum consilio, hoc est cum sua cohorte, cognoscere, tum illud infinitum genus invenerat ad innumerabilem pecuniam corripiendam.Dubium nemini est quin omnes omnium pecuniae positae sint in eorum potestate qui iudicia dant, et eorum qui iudicant, quin nemo vestrum possit aedis suas, nemo fundum, nemo bona patria obtinere, si, cum haec a quopiam vestrum petita sint, praetor improbus, cui nemo intercedere^[*]intercedere cOp Asc.: interdicere rell. possit, det quem velit iudicem, iudex nequam et levis quod praetor iusserit iudicet.

si vero illud quoque accedit^[*]accedit c (accidit? i, §§4, 39): accidet πbO2: accedet k , ut praetor in ea verba^[*]in ea verba praetor vulg. L. O1 Asc.: om. rell. iudicium det ut vel L. Octavius Balbus iudex, homo et iuris et offici peritissimus, non possit aliter iudicare, —si iudicium sit eius modi^[*]eius modi Ob: eiusdem modi codd. pler. L. OCTAVIVS IVDEX ESTO. SI PARET FVNDUM CAPENA- TEM, QVO DE AGITVR, EX IVRE QVIRITIVM P. SERVILI ESSE, NEQVE IS FVNDVS Q. CATVLO RESTITVETVR, non necesse erit L. Octavio iudici cogere P. Servilium Q. Catulo fundum restituere, aut condemnare eum quem non oporteat? eius modi totum ius praetorium, omnis^[*]ante omnis habent codd. iterum eiusdem modi (eiusmodi b): om. O: secl. Muell., ego delevi res iudiciaria fuit in Sicilia per triennium Verre praetore. decreta eius modi^[*]Eius modi decreta O , SI NON ACCIPIT QVOD TE DEBERE DICIS, ACCVSES; SI PETIT^[*]petit Manutius: patitur codd , DVCAS: C. Fuficium duci iussit petitorem, L. Suettium, L. Racilium^[*]Acilium, Accilium cO1 . iudicia eius modi^[*]eius modi O: huius modi p rell. : qui cives Romani erant iudicabant^[*]iudicabant addidi (Cl. Rev. xviii, p. 24) si Siculi essent, cum Siculos eorum^[*]cum Siculos eorum Lamb., Donatum secutus ad Ter. Phorm. ii, 1, 36: cum Siculorum coni. Steph.: cum Siculi eorum `N': tum (tamen b) si eorum p rell. Asc. legibus dari^[*]dare O1π oporteret, qui Siculi, si cives Romani essent.

verum ut totum genus amplectamini^[*]complectamini Asc. iudiciorum, prius iura Siculorum, deinde istius instituta cognoscite. Siculi hoc iure sunt ut, quod civis cum cive agat, domi certet suis legibus, quod Siculus cum Siculo non eiusdem civitatis, ut de eo praetor iudices ex P. Rupili decreto, quod is de decem legatorum sententia^[*]sententiis O1 (ii, §39) statuit, quam illi legem^[*]illi legem cO: Siculi legem πk: legem Sic. bδ Rupiliam vocant, sortiatur. quod privatus a populo petit aut populus a privato, senatus ex aliqua civitate qui iudicet datur, cum alternae civitates reiectae sunt; quod civis Romanus a Siculo petit, Siculus iudex^[*]iudex O: iudex datur p rell. , quod Siculus a civi Romano, civis Romanus datur; ceterarum rerum^[*]rerum om. VO1 selecti iudices ex conventu civium Romanorum^[*]conv. civ. Rom. VO: civ. Rom. conv. πb Asc. proponi solent. inter aratores et decumanos lege frumentaria, quam Hieronicam appellant, iudicia fiunt.

haec omnia isto praetore non modo perturbata, sed plane et Siculis et civibus Romanis erepta sunt. primum suae leges: quod civis^[*]civi cO1: cive rell. cum civi ageret, aut eum iudicem quem commodum erat,—praeconem, haruspicem, medicum suum,—dabat, aut si legibus erat iudicium constitutum et ad civem suum^[*]suum civem V iudicem venerant, libere civi iudicare non licebat. edictum enim hominis cognoscite, quo edicto omnia iudicia redegerat in suam potestatem, SI QUI^[*]si qui cOp al.: si quis bδ PERPERAM IVDICASSET, SE COGNITVRVM; CVM COGNOSSET^[*]cognovisset V: cognosceret O1 (i, §18), ANIMADVERSVRVM. Idque cum faciebat, nemo dubitabat quin, cum iudex alium de suo iudicio putaret iudicaturum seque in eo capitis periculum aditurum, voluntatem spectaret^[*]spectaret c: expectraret O: spectet V rell. eius quem statim de capite suo putaret^[*]putaret Vc: putet O rell. iudicaturum.

selecti ex^[*]ex O: e rell. conventu aut propositi ex negotiatoribus^[*]ex negot. prop. O iudices nulli: haec copia, quam dico, iudicum cohors non Q. Scaevolae, qui tamen de cohorte sua dare non solebat^[*]dare nolebat O , sed C. Verris. cuius modi cohortem putatis hoc principe fuisse? sicubi ^[*]Sicubi scripsi: sicuti codd.: † sicuti... Eum quoque edd. videtis edictum, Sl QVI^[*]Si qui O1: si quid rell. PERPERAM IVDICARIT SENATVS, eum quoque ostendam, si quando sit datus, coactu istius quod non senserit iudicasse. ex lege Rupilia sortitio nulla, nisi cum nihil intererat istius; lege Hieronica iudicia plurimarum controversiarum sublata uno nomine omnia; de conventu ac negotiatoribus nulli iudices. quantam potestatem habuerit videtis, quas res gesserit cognoscite.

Heraclius est Hieronis filius Syracusanus, homo in primis domi suae nobilis et ante hunc praetorem vel pecuniosissimus Syracusanorum, nunc nulla alia calamitate nisi istius avaritia atque iniuria pauperrimus. huic hereditas ad HS facile triciens venit testamento propinqui sui Heraclii, plena domus^[*]domus om. O: ii, §36 caelati argenti optimi^[*]plena celatia optimi argenti O multaeque stragulae vestis pretiosorumque^[*]pretiosorumque cO: pretiosissimorumque rell. mancipiorum; quibus in rebus istius cupiditates et insanias^[*]insanias cO1: -am rell. quis ignorat? erat in sermone res, magnam Heraclio pecuniam^[*]pecuniam Heraclio O relictam^[*]relictam cOpk: inseruit s. l. venisse p2: venisse relicatam qr: venisse bδ ; non solum Heraclium divitem, sed etiam ornatum supellectile, argento, veste, mancipiis futurum.

audit haec etiam Verres, et primo^[*]primum O leniore O1b: leviore rell. illo suo leniore artificio Heraclium adgredi conatur, ut eum roget inspicienda^[*]inspiciunda O1 , quae non reddat^[*]An quae mox reddat? (C. R. xviii. 24). deinde a quibusdam Syracusanis admonetur,—hi autem quidam erant^[*]quidam erant pb rell.: erant quidam Oqr adfines istius, quorum iste uxores numquam alienas existimavit, Cleomenes et Aeschrio, qui quantum apud istum et quam turpi de causa potuerint ex reliquis criminibus intellegetis: hi, ut dico, hominem admonent rem esse praeclaram, refertam^[*]ante refertam add. Lamb. domum (supra §35) Fort. (post-laram) larem refertum? omnibus rebus, ipsum autem Heraclium hominem esse maiorem natu, non promptissimum; eum praeter Marcellos patronum, quem suo iure^[*]iure suo δ adire aut appellare posset, habere neminem; esse in eo testamento quo ille heres esset scriptus^[*]scriptus O1: scriptum rell. , ut statuas in palaestra deberet ponere. 'faciemus ut palaestritae negent ex testamento^[*]ex test. neg. O esse positas, petant hereditatem, quod eam palaestrae commissam esse^[*]commissam esse cO: commisisse rell. dicant.'

placuit ratio Verri; nam hoc animo providebat, cum tanta hereditas in controversiam venisset iudicioque peteretur, fieri non posse ut sine praeda ipse discederet. adprobat consilium; auctor est ut quam primum agere incipiant, hominemque id aetatis minime litigiosum quam tumultuosissime adoriantur. scribitur Heraclio dica. primo mirantur omnes improbitatem calumniae; deinde qui istum nossent partim suspicabantur, partim plane videbant adiectum esse oculum hereditati. interea dies advenit quo die sese ex instituto ac lege Rupilia dicas sortiturum Syracusis iste edixerat. paratus ad hanc dicam sortiendam venerat. tum eum docet Heraclius non posse eo die sortiri, quod lex Rupilia vetaret diebus xxx sortiri dicam quibus scripta esset. dies xxx nondum fuerant. sperabat Heraclius, si illum diem effugisset, ante alteram sortitionem Q. Arrium, quem provincia tum maxime exspectabat, successurum.

iste omnibus dicis^[*]dicis cO1: iudiciis p rell. diem distulit, et eam diem constituit ut hanc Heraclii dicam sortiri post dies triginta ex lege posset. posteaquam ^[*]postquam O ea dies venit, iste incipit simulare se velle sortiri. Heraclius cum advocatis adit et postulat ut sibi cum palaestritis, hoc est cum populo Syracusano, aequo iure disceptare liceat. adversarii postulant ut in eam rem iudices dentur, ex iis^[*]iis Lamb.: his codd. civitatibus quae in id forum convenirent^[*]convenerant cO1 electi, qui Verri viderentur: Heraclius contra, ut iudices ex^[*]ex πk (§42 infra): e vulg. lege Rupilia dentur, ut ab institutis superiorum, ab auctoritate^[*]dentur ne ab auct. (mediis omissis)... recedatur O1 senatus, ab iure omnium Siculorum ne recedatur.

quid ego istius in iure dicundo^[*]dicundo cO1 al.: dicendo pq libidinem et scelera^[*]et scelera c: scelera O: om. rell. demonstrem? quis vestrum non in^[*]in O: ex rell. urbana iuris dictione cognovit? quis umquam isto praetore Chelidone invita lege agere potuit? non istum, ut non neminem, provincia corrupit; idem fuit qui Romae. cum id quod omnes intellegebant diceret Heraclius, ius esse certum^[*]certum ius esse O Siculis inter se quo iure certarent, legem esse Rupiliam quam P. Rupilius consul^[*]P. Rup. consul cO: praetor Rup. ex S. C. rell. de decem legatorum sententia dedisset, hanc^[*]hanc cO1: hoc rell. omnis semper in Sicilia consules praetoresque servasse, negavit se e lege^[*]se e lege scripsi (§42 infra): se lege cO1: se iudices e lege rell. Rupilia sortiturum: quinque iudices, quos commodum ipsi^[*]ipsi commodum O fuit, dedit.

quid hoc homine^[*]hoc homine cO: huic homini rell. facias? quod supplicium dignum libidine eius invenias? praescriptum tibi cum esset, homo deterrime et^[*]deterrime et om. cO impudentissime, quem ad modum iudices inter Siculos dares, cum imperatoris populi Romani auctoritas, legatorum decem, summorum hominum, dignitas, senatus consultum intercederet, quo senatus^[*]quo senatus scripsi: cuius (=quo s.) codd. consulto P. Rupilius de decem^[*]de decem scripsi: ċxċ O1: ex b `Fabricianus' legatorum sententia leges in Sicilia constituerat, cum omnes ante te praetorem Rupilias leges et^[*]leges et cOp: leges bδ in ceteris rebus et in iudiciis maxime^[*]et in iudiciis maxime om. cO servassent^[*]servassent cO1: observassent rell. , tu ausus es pro nihilo prae tua praeda tot res sanctissimas ducere? tibi nulla lex fuit, nulla religio, nullus existimationis pudor, nullus iudici metus? nullius apud te gravis auctoritas, nullum exemplum quod sequi velles?

verum, ut institui dicere, quinque iudicibus nulla lege, nullo instituto, nulla reiectione^[*]reiectione cO1: religione rell. , nulla sorte ex libidine istius datis, non qui causam cognoscerent, sed qui quod imperatum esset iudicarent, eo die nihil actum est; adesse iubentur postridie. Heraclius interea, cum omnis insidias fortunis suis a praetore fieri videret, capit consilium de amicorum et propinquorum sententia non adesse ad iudicium; itaque illa nocte Syracusis^[*]illa nocte Syr. Opq: Syr. illa nocte b al. (prob. Zielinski, p. 193) profugit. iste postridie^[*]postridie O1: postero die p rell. mane, cum multo maturius quam umquam antea surrexisset, iudices citari iubet. Vbi comperit Heraclium non adesse, cogere incipit eos ut absentem Heraclium condemnent. illi eum commonefaciunt ut, si sibi^[*]sibi cO: ei p rell. videatur^[*]videretur (om. utatur)... ne cogat cO (negogat p), utatur instituto suo nec cogat ante horam decimam de absente secundum praesentem iudicare: impetrant.

interea sane perturbatus et ipse et eius amici et consiliarii moleste ferre coeperunt Heraclium profugisse; putabant absentis damnationem, praesertim tantae pecuniae, multo invidiosiorem fore quam si praesens damnatus esset. eo accedebat^[*]accedere V quod iudices e^[*]ex V lege Rupilia dati non erant; multo etiam rem turpiorem fore^[*]fore cO: om. rell. et iniquiorem visum iri intellegebant. itaque hoc dum corrigere vult^[*]uolt V , apertior eius cupiditas improbitasque facta est. nam illis quinque iudicibus uti se negat; iubet, id quod initio lege Rupilia fieri oportuerat, citari Heraclium et eos qui dicam scripserant; ait^[*]ait VcOk: aitque pq se iudices ex lege^[*]ċcċ ex lege cO: lege V (§39, supra) velle sortiri. quod ab eo pridie, cum multis lacrimis cum oraret^[*]cum oraret V rell. (cf. ii, §57: iii, §67): oraret (om. cum) cO1 atque obsecraret^[*]atque obsecraret om. cO1 , Heraclius impetrare non potuerat, id ei postridie^[*]postridie VcO: postero die p rell. venit in mentem, ex lege^[*]ex lege VO: e lege rell. Rupilia sortiri dicas oportere. educit ex urna tris^[*]tris om. V ; his^[*]his Ob: iis edd. ut absentem Heraclium condemnent imperat; itaque condemnant.

quae, malum, ista fuit amentia! Ecquando te rationem factorum tuorum redditurum putasti? ecquando his de rebus talis viros audituros existimasti? petatur hereditas ea^[*]ea om. O1 , quae nulla debetur, in praedam praetoris? interponatur nomen civitatis? imponatur honestae civitati turpissima persona calumniae? neque hoc solum, sed ita res agatur^[*]agatur cOb: agitur rell. ut ne simulatio quidem aequitatis ulla adhibeatur? nam, per deos immortalis, quid interest utrum praetor imperet vique cogat aliquem de suis bonis omnibus decedere, an huiusce modi iudicium det, quo iudicio indicta causa fortunis omnibus everti necesse sit^[*]est O: everti sit necesse coni. Zielinski (p. 193)?

profecto enim negare non potes^[*]negari non potest O te ex lege Rupilia sortiri iudices debuisse, cum praesertim Heraclius id postularet. sin illud dicis^[*]dicis O (§12; iii, §48): dices rell. (Div. §12), te Heraclii voluntate ab lege recessisse, ipse te impedies, ipse tua defensione implicabere; quare enim primum ille^[*]ille O1: ille ipse rell. adesse noluit, cum ex eo numero iudices haberet quos postularat^[*]postularet O1 Par. 7786? deinde tu cur post illius fugam iudices alios sortitus es, si eos qui erant antea dati utriusque dederas voluntate? deinde ceteras dicas omnis illo foro M. Postumius quaestor sortitus est: hanc solam tu illo conventu reperiere sortitus.

ergo, inquiet^[*]inquit O1 aliquis, donavit populo Syracusano illam hereditatem. primum, si id confiteri velim, tamen istum condemnetis necesse est; neque enim permissum est ut impune nobis liceat, quod alicui eripuerimus, id alteri tradere. verum ex ista reperietis hereditate ita istum^[*]istum ita O (Div. § ii, §100; iii, §145) praedatum ut perpauca occulte fecerit; populum^[*]populum O1: populum quidem rell. Syracusanum in maximam invidiam sua infamia, alieno praemio pervenisse, paucos Syracusanos,—eos qui nunc se^[*]nunc se Oπk: se nunc b vulg. publice laudationis causa venisse dicunt,—et tunc^[*]tunc πb: dū O: tum edd. participes praedae fuisse et nunc non ad istius laudationem, sed ad communem litium aestimationem venisse^[*]sed ad... venisse om. cO . posteaquam damnatus est absens, non solum illius hereditatis de qua ambigebatur, quae erat HS triciens, sed omnium bonorum paternorum ipsius Heraclii, quae non minor erat pecunia, palaestrae Syracusanorum, hoc est Syracusanis, possessio traditur.

quae est ista praetura? eripis hereditatem quae venerat a propinquo, venerat testamento, venerat legibus; quae bona is qui testamentum fecerat^[*]fecerat c Arus. Mess.: fecerant O1: fecit p rell. huic Heraclio, aliquanto ante quam^[*]aliq. ante quam πk Arus. Mess.: ante aliquanto ante quam O (cf. iii, §178 ubi habet O videtur mihi videtur contra rell. mihi videtur): ante aliquanto quam vulg. (aliquanto om. bδ Par. 7786) est mortuus, omnia utenda ac possidenda tradiderat, cuius hereditatis, cum ille aliquanto ante te praetorem esset mortuus, controversia fuerat nulla, mentionem fecerat nemo. verum esto. eripe hereditatem propinquis, da palaestritis, praedare in bonis alienis nomine civitatis, everte leges, testamenta, voluntates mortuorum, iura vivorum: num etiam patriis Heraclium bonis exturbare oportuit? qui simul ac profugit, quam impudenter, quam palam, quam acerbe, di immortales, illa bona direpta sunt! quam illa res calamitosa Heraclio, quaestuosa Verri, turpis Syracusanis, miseranda omnibus videbatur! nam ^[*]Iam O illud quidem statim curatur, ut quicquid caelati argenti fuit in illis bonis ad istum deferatur, quicquid Corinthiorum vasorum, stragulae vestis: haec nemo dubitabat quin non modo ex illa domo capta et oppressa, verum ex tota provincia ad istum comportari necesse esset. mancipia ^[*]Mancupia O quae voluit^[*]voluerat O1 abduxit, alia divisit; auctio facta est, in qua cohors istius invicta dominata est.

verum illud est praeclarum. Syracusani qui praefuerant his Heraclii bonis verbo redigendis, re dispertiendis^[*]dispertiendis O p rell.: dissipandis vulg. , reddebant eorum negotiorum rationem in senatu; dicebant scyphorum paria complura, hydrias argenteas pretiosas^[*]pretiosas cO: pretiosam rell. , vestem stragulam multam^[*]multam c: om. O , mancipia pretiosa^[*]pretiosam vestem stragulam, multa mancipia vulg. data esse Verri^[*]data esse Verri cO: Verri data esse p rell. (Ziel. p. 193); dicebant quantum cuique eius iussu nummorum esset datum. gemebant Syracusani, sed tamen patiebantur. repente recitatur uno nomine HS ccc^[*]ccc (§50 infra) cO: ccc quinquaginta milia vulg. (et falso `N') iussu praetoris data esse^[*]esse O: om. rell. . fit maximus clamor omnium, non modo optimi cuiusque neque eorum quibus indignum semper visum erat bona privati^[*]bona privati (privata k) codd.: privata bona O edd.: privati bona Klotz populi nomine per summam iniuriam erepta, verum etiam ipsi illi^[*]illi ipsi O auctores iniuriae et ex aliqua particula socii praedae ac rapinarum clamare coeperunt sibi ut haberet hereditatem. tantus in curia clamor factus est ut populus concurreret.

res ab omni conventu cognita celeriter isti domum^[*]iste mutet domum cO, unde ingeniose Herelius isti Mucio nuntiatur. homo inimicus iis qui recitassent, hostis omnibus qui acclamassent, exarsit iracundia ac stomacho; verum tamen fuit tum sui dissimilis. Nostis os hominis, nostis audaciam; tamen tum rumore populi et clamore^[*]rumore pop. et clamore p rell.: rumore populique clamore k: rumore et clamore populi O1 et manifesto furto^[*]manifesto furto (forte) O: furt. man. p rell. grandis pecuniae perturbatus est. Vbi se collegit, vocat ad se Syracusanos; qui non posset^[*]qui non posset cO1: quia (qui qrk) non possunt πk negare ab illis pecuniam datam, non quaesivit procul alicunde, (neque enim probaret), sed proximum, paene alterum filium, quem illam pecuniam diceret abstulisse; ostendit se reddere coacturum. qui posteaquam id audivit, habuit et dignitatis et aetatis et^[*]et cO1: om. rell. nobilitatis suae rationem; verba apud senatum fecit, docuit ad se nihil pertinere; de isto, id quod omnes videbant, ne^[*]ne O1: neque rell. ille quidem obscure locutus est. itaque illi Syracusani statuam postea statuerunt, et is, ut^[*]ut cO1: ubi rell. primum potuit, istum reliquit de provinciaque decessit.

et tamen aiunt eum queri solere non numquam se^[*]non inique se O miserum quod non suis, sed suorum^[*]suorum cO1: comitum rell. peccatis et criminibus^[*]et crim. codd. praeter O (criminibusque) prematur. triennium provinciam obtinuisti; gener, lectus^[*]electus codd. adulescens, unum annum tecum fuit; sodales, viri fortes, legati tui primo anno te reliquerunt; unus legatus P. Tadius qui erat reliquus non ita tecum multum^[*]tecum multum πk: multum tecum O ed. Rom. una codd.: tecum una O1: una tecum corr. m. 1 fuit; qui si semper una fuisset, tamen summa cura^[*]summa cura om. O cum tuae, tum multo etiam magis suae famae pepercisset. quid est quod tu alios accuses? quid est quam ob rem putes te tuam culpam non modo derivare in aliquem, sed communicare cum altero posse?

numerantur illa HS ccc Syracusanis. ea quem ad modum ad istum postea per pseudothyrum revertantur, tabulis vobis testibusque^[*]testibusque O: et test. p rell. , iudices, planum faciam. ex hac iniquitate istius et improbitate, iudices, quod praeda ex illis bonis ad multos Syracusanos^[*]Syracusanos om. O invito populo senatuque Syracusano venerat, et illa scelera quae per^[*]et illa scelera quae per p rell. (Cluent. §191): illa scelera per O: etiam illa scelera sunt quae per Lamb. 1584 (ex c=Fabric.?) Grut. (ex c=Metell.?) Theomnastum et Aeschrionem et Dionysodorum et Cleomenem invitissima civitate illa^[*]illa O: om. rell. facta sunt: primum ut urbs tota spoliaretur, qua de re alius mihi locus ad dicendum est constitutus; ut omnia signa iste per eos homines quos nominavi, omne ebur ex aedibus sacris, omnis undique tabulas pictas, deorum denique simulacra quae vellet auferret; deinde ut in curia Syracusis, quem locum illi βουλευτήριον nomine^[*]buleuterium nominant p al. appellant, honestissimo loco et apud illos clarissimo, ubi illius ipsius M. Marcelli,—qui eum Syracusanis locum, quem eripere belli ac victoriae lege posset, conservavit et^[*]ac O1 reddidit,—statua ex aere facta^[*]ex aere facta om. cO: ex aere facta est pbr: est ex aere f. vulg. est, ibi inauratam istius et alteram filio statuam ponerent^[*]ponerent O1: posuerint, -unt p rell. , ut dum istius hominis memoria maneret senatus Syracusanus sine lacrimis et gemitu in curia esse non posset.

per eosdem istius furtorum iniuriarum uxorumque socios istius imperio Syracusis Marcellia tolluntur maximo gemitu luctuque^[*]et luctu O civitatis, quem illi diem festum cum recentibus beneficiis C. Marcelli^[*]C. O: M. rell. debitum reddebant, tum generi nomini familiae Marcellorum maxima voluntate tribuebant. Mithridates in Asia, cum eam provinciam totam occupasset, Mucia non sustulit. Hostis, et hostis in ceteris rebus nimis ferus et immanis, tamen honorem hominis deorum religione consecratum violare noluit: tu Syracusanos^[*]Syracusanis bδ unum diem festum Marcellis impertire noluisti^[*]vetuisti πb , per quos illi adepti sunt ut ceteros dies festos agitare^[*]agitare cO1: agere rell. possent O1 possint rell. possent?

at vero praeclarum diem illis^[*]illis cO1: om. rell. reposuisti Verria ut agerent, et ut ad eum diem quae sacris epulisque opus essent in compluris annos locarentur! iam in tanta istius impudentia remittendum aliquid videtur, ne omnia contendamus, ne omnia cum dolore agere videamur. nam me dies vox latera deficiant, si hoc nunc vociferari^[*]vociferari cO: -are rell. velim, quam miserum indignumque sit istius nomine apud eos diem festum esse qui se istius opera funditus exstinctos esse arbitrentur^[*]arbitrantur O (ii, §158). O Verria praeclara! quo accessisti, quaeso^[*]quo accessisti quaeso scripsi: quo acc. quasi c: acc. quo quasi O: quo quasi acc. br, unde Lambinus quo quaeso acc.: quo om. pq , quo non attuleris tecum istum^[*]istum tecum O diem? etenim quam tu domum, quam urbem adisti, quod fanum denique, quod non eversum atque extersum reliqueris? quare appellentur sane ista Verria, quae non ex nomine sed ex manibus^[*]moribus Manut. naturaque tua constituta esse videantur.

quam facile serpat iniuria et peccandi consuetudo, quam non facile reprimatur, videte, iudices. Bidis oppidum est tenue sane, non longe a Syracusis. hic ^[*]Hic O Non.: huius p rell. longe primus civitatis est Epicrates quidam^[*]quidam Epicrates O (`pessime,' Zielinski, p. 193). huic hereditas HS quingentorum milium venerat a muliere quadam propinqua, atque ita propinqua ut, ea etiamsi intestata esset mortua, Epicratem Bidinorum legibus heredem esse oporteret. recens ^[*]recens O: recens Syracusana rell. erat illa res quam ante demonstravi, de Heraclio Syracusano, qui bona non perdidisset nisi ei venisset hereditas. huic quoque Epicrati venerat, ut dixi, hereditas.

cogitare coeperunt eius inimici nihilo minus eodem praetore hunc everti^[*]everti hunc O bonis posse quo^[*]quo codd. praeter V (quam add. s. l. quemadmodum) Heraclius esset eversus. rem occulte instituunt; ad Verrem per eius interpretes deferunt. ita causa componitur ut item palaestritae Bidini^[*]Bidini VcO1: Bidenses rell. peterent ab Epicrate hereditatem^[*]hereditatem om. cO , quem ad modum palaestritae Syracusani ab Heraclio petivissent. numquam1 vos praetorem tam palaestricum vidistis; verum ita palaestritas defendebat ut ab illis ipse unctior abiret^[*]abiret VcO1: discederet rell. . qui statim, quo quid^[*]quo quid scripsi (C. R. xviii, p. 24): quod codd. Habet V qui statim quod statim praesensisset praesens esset, iubet cuidam amicorum suorum^[*]suorum Vπk: om. cO (ii, §83): suor. amic. b al. numerari HS LXXX.

res occultari satis non potuit; per quendam eorum qui interfuerant fit Epicrates certior. primo ^[*]Primum O (§36 supra) contemnere et neglegere coepit^[*]contemnere et neglegere coepit V: negl. et cont. c. pr rell.: negl. c. et cont. O , quod causa prorsus quod disputari posset nihil habebat. deinde cum de Heraclio cogitaret et istius libidinem nosset, commodissimum putavit esse de provincia clam abire; itaque fecit; profectus est Regium. quod ubi auditum est, aestuare illi qui pecuniam dederant, putare nihil agi posse absente Epicrate; nam Heraclius tamen adfuerat, cum primo^[*]primo VO1: primum πb sunt dati iudices; de hoc qui, antequam aditum in ius esset, antequam mentio denique controversiae facta esset ulla, discessisset, putabant nihil agi posse. homines Regium proficiscuntur; Epicratem conveniunt; demonstrant^[*]et demonstr. O , id quod ille sciebat, se HS LXXX dedisse; rogant eum ut sibi^[*]sibi VcO: om. rell. id quod ab ipsis abisset pecuniae curet, ab sese caveat quem ad modum velit, de illa hereditate cum Epicrate neminem esse acturum.

Epicrates homines multis verbis ab se male acceptos^[*]male acc. ab se V fort. recte dimittit^[*]dimittit VO1: dimisit rell. ; redeunt illi Regio Syracusas, queri cum multis, ut fit, incipiunt se^[*]se V: sese rell. HS LXXX nummum frustra dedisse. res percrebruit et in ore atque sermone omnium coepit esse. Verres refert^[*]rem refert Kahntio auct. Iord. illam^[*]illam codd.: illam fabulam Muell.: fabulam Luterbacher suam Syracusanam; ait se velle de illis HS LXXX cognoscere; advocat multos. dicunt Bidini Volcatio se dedisse; illud non addunt, 'iussu istius.' Volcatium vocat, pecuniam referri imperat^[*]imperat codd. praeter O (iubet). Volcatius animo aequissimo nummos adfert, qui nihil amitteret, reddit inspectantibus multis: Bidini nummos auferunt.

dicet aliquis, 'quid ergo in hoc Verrem reprehendis, qui non modo ipse fur non est, sed ne alium quidem passus est esse?' attendite; iam intellegetis hanc pecuniam, quae^[*]quae O: qua rell. via modo visa est exire ab isto, eodem^[*]eodem scripsi: eadem codd. praeter O1 (eam = eandem?). Cf. ii, §50; Cl. Rev. xx. 256 semita revertisse. quid enim debuit praetor facere, cum consilio re cognita^[*]re cognita p rell. praeter O1 (cognita causa) cum comperisset suum comitem iuris decreti iudici corrumpendi causa,—qua in re ipsius praetoris caput existimatioque ageretur, —pecuniam^[*]pecuniam om. δ accepisse, Bidinos autem pecuniam contra praetoris famam ac fortunas dedisse? non et in eum qui accepisset animadvertisset^[*]animadvertisset cO1: animum advertisse pqk et in eos qui dedissent? tu, qui institueras in eos animadvertere qui perperam iudicassent, —quod saepe per imprudentiam fit,—hos pateris impune discedere qui ob tuum decretum^[*]ob tuum decretum om. O; sed cf. § 26 supra , ob tuum iudicium pecuniam aut dandam aut accipiendam putarant^[*]putabant O ?

Volcatius idem apud te postea fuit, eques Romanus, tanta accepta ignominia; nam quid est turpius ingenuo, quid minus libero dignum quam in conventu maximo cogi a magistratu furtum reddere? qui si eo animo esset quo non modo eques Romanus, sed quivis liber debet esse, aspicere te postea non potuisset; inimicus, hostis esset tanta contumelia accepta, nisi tecum tum^[*]tecum tum Opq: tecum vulg. conlusisset et tuae potius existimationi servisset quam suae. qui quam tibi amicus non modo tum^[*]tum codd.: tam diu Muell. fuerit quam diu tecum in provincia fuit, verum etiam nunc sit cum iam a ceteris amicis relictus es, et tu intellegis et nos existimare possumus. an ^[*]Ad O: fortasse At? hoc solum argumentum est nihil isto imprudente factum, quod Volcatius ei non succensuit? quod iste neque in Volcatium neque^[*]neque... neque Oq: nec... neque pr: nec... nec b edd. in Bidinos animadvertit^[*]animum advertit p ?

est magnum argumentum, verum illud maximum, quod illis ipsis Bidinis, quibus iste^[*]iste Muell.: ipse cO: om. V rell. iratus esse debuit, a quibus comperit, quod iure agere cum Epicrate nihil possent, etiamsi adesset, idcirco suum decretum pecunia esse temptatum: iis^[*]is V: his vulg. , inquam, ipsis non modo illam hereditatem quae Epicrati venerat, sed, ut in Heraclio Syracusano, item in hoc,—paulo etiam atrocius, quod Epicrates appellatus omnino non erat,—bona patria fortunasque eius Bidinis tradidit. ostendit enim novo modo, si quis quid de^[*]de V: om. pb rell.: ab vulg. absente peteret, se^[*]se om. V auditurum. adeunt Bidini, petunt hereditatem; procuratores postulant ut se ad leges suas reiciat aut ex lege Rupilia dicam^[*]dicam V p al.: litem O1: legem bδ scribi iubeat. adversarii non audebant contra dicere: exitus nullus reperiebatur. insimulant hominem fraudandi causa discessisse; postulant ut bona possidere iubeat^[*]iubeat VcO1: liceat p rell. .

debebat Epicrates nummum nullum^[*]nullum om. V: nullum nummum b al. nemini; amici, si quis quid peteret, iudicio se passuros, iudicatum solvi satis daturos esse dicebant. cum omnia consilia frigerent, admonitu istius insimulare coeperunt Epicratem litteras publicas corrupisse, a qua suspicione ille aberat plurimum: actionem eius rei postulant. amici recusare ne quod iudicium^[*]iudicium VO: novum iud. p rell. neve ipsius cognitio illo absente de existimatione eius^[*]eius existim. O constitueretur, et simul illud idem^[*]illud idem (item V) VO: idem illud p rell. postulare non desistebant ut se ad leges suas reiceret.

iste amplam^[*]amplam VOp: occasionem s. l. addidit ut glossam p1: amplam occasionem qrk: ampl. occ. calumniae bδ edd. Cf. Rufin. Hist. x. 12 `amplam temporis nactus' (occasionem addunt edd.); Serv. ad Aen. vii. 796 `ἀπὸ τῆ λαβῆς, quam Latine ``amplam'' vocamus': v. R. Schöll, Archiv, i. 534; The saur. Latin. s. v. `ampla' nactus, ubi videt esse aliquid quod amici absente Epicrate nollent defendere, adseverat se eius rei in primis actionem1 daturum. cum omnes perspicerent ad istum non modo illos nummos qui per simulationem ab isto exierant revertisse, sed multo etiam pluris eum postea nummos abstulisse, amici Epicratem defendere destiterunt, iste Epicratis bona Bidinos omnia possidere et sibi habere iussit. ad illa HS D hereditaria accessit ipsius antiqua HS quindeciens pecunia. Vtrum res ab initio ita ducta est an ad extremum ita perducta, an ita parva est pecunia, an is homo^[*]homo om. O Verres ut haec quae dixi gratiis facta esse videantur^[*]videantur esse O (§108 infra)?

hic nunc de miseria Siculorum, iudices, audite. et Heraclius ille Syracusanus et hic Bidinus Epicrates expulsi bonis omnibus Romam venerunt; sordidati, maxima barba et capillo, Romae biennium^[*]biennio V prope fuerunt. cum ^[*]Cum Op rell.: quod ad V (quoad Mai) L. Metellus^[*]L. VO: Q. p rell. in provinciam^[*]in provinciam codd. praeter O, in quo est hinc: fort. hinc in provinciam. Clausulam vindicat Zielinski, pp. 193-4 profectus est, tum isti bene commendati cum Metello una proficiscuntur. Metellus, simul ac venit^[*]simul ac venit Vp et pler.: simul advenit cO1k Syracusas, utrumque rescidit^[*]rescidit cO: rescindit Vπb , et de Epicrate et de Heraclio. in utriusque bonis nihil erat quod restitui posset, nisi si quid^[*]nisi si quid cO: n. si quod π: n. quod Vb rell. moveri loco non potuerat^[*]potuerat cO1: poterat rell. (corr. V ex poteret). Vtrumque improbat Zielinski, p. 194.

fecerat hoc^[*]hoc O: haec rell. egregie primo adventu Metellus, ut omnis istius iniurias, quas modo posset, rescinderet et inritas faceret. quod ^[*]Quod cO: om. Vp rell. Heraclium restitui iusserat ac^[*]ac cO: om. p rell. non restituebatur, quisquis erat eductus senator Syracusanus ab Heraclio, duci iubebat; itaque permulti ducti sunt. Epicrates quidem continuo est restitutus. Alia iudicia Lilybaei, alia Agrigenti, alia Panhormi^[*]alia Panhormi om. VO1 restituta sunt. census qui isto praetore sunt habiti non servaturum se Metellus ostenderat; decumas quas iste contra legem Hieronicam vendiderat sese venditurum Hieronica lege edixerat. omnia erant Metelli eius modi ut non tam suam praeturam gerere quam istius praeturam retexere videretur. simul atque ego in Siciliam veni, mutatus est.

venerat ad eum illo biduo Laetilius quidam, homo non alienus a litteris; itaque eo iste tabellario semper usus est^[*]semper usus est Vpb: semper om. O1: usus est semper qr . is epistulas compluris attulerat, in his unam domo^[*]domu? (habet V unam at domum) v, §128 quae totum mutarat^[*]mutarat V: immutarat rell. hominem. repente coepit dicere se omnia Verris causa velle; sibi cum eo amicitiam cognationemque esse. mirabantur omnes hoc ei tum denique in mentem venisse, posteaquam tam multis eum factis decretisque iugulasset. erant qui putarent Laetilium legatum a Verre venisse, qui gratiam amicitiam cognationemque commemoraret. ex illo tempore a civitatibus laudationes^[*]laudationes cO: -em p rell. petere, testis non solum deterrere verbis, sed etiam vi retinere coepit. quod nisi ego meo adventu illius conatus aliquantum repressissem, et apud Siculos non Metelli, sed Glabrionis litteris ac lege pugnassem, tam multos testis^[*]testis V: om. rell. huc evocare non potuissem.

verum, quod institui dicere, miserias cognoscite sociorum^[*]sociorum VcO: Siculorum rell. . Heraclius ille et Epicrates longe mihi obviam cum suis omnibus processerunt, venienti Syracusas egerunt gratias flentes, Romam mecum decedere^[*]mecum decedere VO: dec. mecum p rell., quod malit Zielinski cupiverunt. quod erant oppida mihi^[*]oppida mihi VO: mihi oppida p rell. complura etiam reliqua quae adire vellem, constitui cum hominibus quo die mihi Messanae praesto essent^[*]adessent V . eo mihi nuntium miserunt se a praetore retineri. quibus ego testimonium denuntiavi, quorum edidi nomina^[*]edidi nomina VO: nom. ed. p rell. Metello, cupidissimi veniendi^[*]veniundi V , maximis iniuriis adfecti, adhuc non venerunt. hoc iure sunt socii ut iis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat.

iam Heraclii Centuripini, optimi nobilissimique adulescentis, testimonium audistis; a quo HS C per calumniam malitiamque petita sunt. iste ^[*]Iste ad praesens V poenis compromissisque interpositis HS cccc extorquenda curavit, quodque iudicium secundum Heraclium de compromisso factum erat, cum^[*]cum VO: quod cum b: quod rell. civis Centuripinus inter duos^[*]duos Vcp: duo O civis diiudicasset^[*]diiudicasset cO: iudicasset Vb: iudicavisset pq rell. , id inritum iussit esse eumque iudicem falsum iudicasse iudicavit; in senatu esse, locis commodisque publicis uti vetuit; si quis eum pulsasset, edixit sese^[*]esse cO1: ne esse V: ne esset rell. iudicium iniuriarum non daturum; quicquid ab eo peteretur, iudicem de sua cohorte daturum, ipsi autem nullius actionem rei se^[*]se V: sese p rell. daturum.

quae istius auctoritas tantum valuit ut neque illum pulsaret quisquam, cum praetor in provincia sua verbo permitteret, re hortaretur, neque quisquam ab eo quicquam peteret, cum iste calumniae licentiam sua auctoritate ostendisset^[*]ostendisset VcO1: possedisset p rell. ; ignominia autem illa gravis tam diu in illo homine fuit^[*]homine fuit V (ut videtur) pb et pler.: fuit om. O: Lamb. coni. mansit, quam diu iste in provincia mansit^[*]mansit pbr edd.: fuit mansit Oq . hoc iniecto metu iudicibus novo more^[*]novo iure V , nullo exemplo, ecquam rem putatis esse in Sicilia nisi ad nutum istius iudicatam? Vtrum id solum videtur esse actum, quod est tamen actum, ut haec Heraclio pecunia eriperetur, an etiam illud, in quo praeda erat maxima, ut nomine iudiciorum omnium bona atque fortunae in istius unius essent potestatem^[*]potestatem cO: potestate rell. (Div. §66: v, §98)?

iam vero in rerum capitalium quaestionibus quid ego unam quamque rem colligam et causam? ex multis similibus ea sumam quae maxime improbitate excellere videbuntur. Sopater quidam fuit Halicyensis^[*]halyciensis Vpq , homo domi suae cum primis locuples atque honestus; is ab inimicis suis apud C. Sacerdotem praetorem rei capitalis cum accusatus esset, facile eo iudicio est liberatus. huic eidem Sopatro idem inimici ad C. Verrem, cum is Sacerdoti successisset, eiusdem rei nomen detulerunt. res Sopatro facilis videbatur, et quod erat innocens et quod Sacerdotis iudicium improbare istum ausurum non arbitrabatur. citatur reus; causa agitur Syracusis; crimina tractantur ab accusatore ea quae erant antea non solum defensione, verum etiam iudicio dissoluta.

causam Sopatri defendebat Q. Minucius, eques Romanus in primis splendidus atque honestus, vobisque, iudices, non ignotus. nihil erat in causa quod metuendum aut omnino quod dubitandum videretur. interea istius libertus et accensus Timarchides^[*]Timarchides O1: idem Timarchides pb rell. , qui est, id quod ex plurimis testibus priore actione didicistis, rerum huiusce modi omnium transactor et administer, ad Sopatrum venit; monet hominem ne nimis iudicio Sacerdotis et causae suae confidat; accusatores inimicosque eius habere in animo pecuniam praetori dare; praetorem tamen ob salutem^[*]ob salutem pqk: a salute cO1 malle accipere, et simul malle, si fieri posset, rem iudicatam non rescindere. Sopater, cum hoc illi improvisum atque inopinatum accidisset, commotus est sane neque in praesentia Timarchidi quid responderet habuit, nisi se consideraturum quid sibi esset^[*]sibi esset cO: sibi de ea re esset p rell. faciendum, et simul ostendit se in summa difficultate esse nummaria. post ad amicos rettulit; qui cum ei fuissent auctores redimendae salutis, ad Timarchidem venit. expositis suis difficultatibus hominem ad HS LXXX perducit, eamque ei pecuniam numerat.

posteaquam ad causam dicendam ventum est, tum vero sine metu^[*]sine metu om. O sine cura omnes erant qui Sopatrum defendebant. crimen nullum erat, res erat^[*]res erat O1: erat om. rell. iudicata, Verres nummos acceperat: quis posset dubitare quidnam esset futurum? res illo die non peroratur, iudicium dimittitur^[*]iudicium dimittitur Opq Zielinski: dim. iud. rell. . iterum ad Sopatrum Timarchides venit, ait accusatores eius multo maiorem pecuniam praetori polliceri quam quantam hic dedisset; proinde, si^[*]si om. cO1 saperet, videret^[*]videret cO (Zielinski): videret quid sibi esset faciendum, rell. quid sibi esset faciendum. homo, quamquam erat et Siculus et reus, hoc est et iure iniquo et tempore adverso, ferre tamen atque audire diutius Timarchidem non potuit. 'facite,' inquit, 'quod libet^[*]quod libet cO: quod vobis libet rell. ; daturus non sum amplius.' idemque hoc amicis eius et defensoribus videbatur, atque eo etiam magis quod iste, quoquo modo se in ea quaestione praebebat, tamen in consilio^[*]tamen in consilio codd.: in con. tamen O1 habebat homines honestos e conventu Syracusano, qui Sacerdoti quoque in consilio fuerant tum cum est^[*]est cO1: esset rell. idem hic Sopater absolutus. hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse ut eodem crimine eisdem testibus Sopatrum condemnarent idem homines^[*]idem homines abesse malit Pluygers qui antea absolvissent. itaque hac una spe ad iudicium venitur.

quo posteaquam est ventum^[*]ventum est b et O pr., corr. m. 1, cum in consilium frequentes convenissent idem qui solebant, et hac una^[*]una om. O1 spe tota defensio Sopatri niteretur, consili frequentia et dignitate, et quod erant, ut dixi, idem qui antea Sopatrum eodem illo crimine liberarant, cognoscite hominis apertam ac non modo non^[*]non modo non Muell. ratione, sed ne dissimulatione quidem tectam improbitatem et audaciam. M. Petilium, equitem Romanum, quem habebat in consilio, iubet operam dare, quod rei privatae iudex esset. Petilius recusabat, quod suos amicos, quos sibi in consilio^[*]in consilio O1: om. rell. esse vellet, ipse Verres retineret in consilio. iste homo liberalis negat se quemquam retinere eorum qui Petilio vellent adesse. itaque discedunt omnes; nam ceteri quoque impetrant ne retineantur; qui se velle dicebant alterutri eorum qui tum illud iudicium habebant adesse. itaque iste solus cum sua cohorte nequissima relinquitur.

non dubitabat Minucius, qui Sopatrum defendebat, quin iste, quoniam consilium dimisisset, illo die rem illam quaesiturus non esset, cum repente iubetur dicere. respondet ^[*]Respondet et 17 es om. O1, secl. Muell. , 'ad quos?' 'ad me,' inquit, 'si tibi idoneus videor qui de homine Siculo ac Graeculo iudicem.' 'idoneus es,' inquit, 'sed pervellem adessent ii qui adfuerant antea^[*]antea adf. O causamque cognorant.' 'dic,' inquit; 'illi adesse non possunt.' 'nam hercule,' inquit Minucius, 'me quoque Petilius ut sibi in consilio adessem^[*]adessem codd. praeter O1 (essem) rogavit', et simul a subselliis abire coepit.

iste iratus hominem verbis vehementioribus prosequitur, atque ei gravius etiam minari coepit quod in se tantum crimen invidiamque conflaret^[*]conflaret cO1: conflarit p rell. .Minucius, qui Syracusis sic negotiaretur ut sui iuris dignitatisque meminisset, et qui sciret se ita^[*]se ita O Lamb.: ita se pb edd. in provincia rem augere^[*]agere codd. oportere ut ne quid de libertate deperderet, homini quae visa sunt, et quae tempus illud tulit et causa, respondit^[*]respondit quae ei visum est Quint. iv. 2, 67, causam sese dimisso atque ablegato consilio defensurum negavit. itaque a subselliis discessit, idemque hoc praeter Siculos ceteri Sopatri amici advocatique fecerunt.

iste quamquam est incredibili importunitate et audacia, tamen subito solus destitutus pertimuit et conturbatus est; quid ageret, quo se verteret nesciebat. si dimisisset eo tempore quaestionem, post, illis adhibitis in consilium quos ablegarat, absolutum iri Sopatrum videbat; sin autem hominem miserum atque innocentem ita condemnasset, cum ipse^[*]iste O1 praetor sine consilio, reus autem sine patrono atque advocatis fuisset, iudiciumque C. Sacerdotis rescidisset, invidiam se sustinere tantam non posse^[*]posse non O (non posse tantam bδ ) arbitrabatur. itaque aestuabat dubitatione, versabat se utramque in partem non solum mente, verum etiam corpore, ut omnes qui aderant intellegere possent in animo eius metum cum cupiditate pugnare. erat hominum conventus maximus, summum silentium, summa exspectatio quonam esset eius cupiditas eruptura; crebro se accensus demittebat ad aurem Timarchides.

tum iste aliquando 'age dic!' inquit. reus orare atque obsecrare^[*]Reus... obsecrare cO1: Sopatrus implorare deum fidem atque hominum obsecrare pqk: Sop. impl. h. atq. d. fid. bδ ut cum consilio cognosceret. tum repente iste testis citari iubet; dicit unus et alter breviter; nihil interrogatur; praeco dixisse pronuntiat. iste, quasi metueret ne Petilius privato illo iudicio transacto aut prolato^[*]prolato coni. Zumpt: perlato cO1: dilato p rell. cum ceteris in consilium reverteretur, ita properans de sella exsilit, hominem innocentem a C. Sacerdote^[*]a C c: ac O: om. p rell. absolutum indicta causa de sententia scribae medici haruspicisque^[*]haruspicis (om. que) O: v. Ziel. p. 194 condemnat.

retinete, retinete hominem in civitate, iudices, parcite et conservate, ut sit qui vobiscum res iudicet, qui in senatu sine ulla cupiditate de bello et pace sententiam ferat. tametsi minus id quidem nobis, minus^[*]minus (ante populo) p rell.: et O: om. b populo Romano laborandum est, qualis istius in senatu sententia futura sit. quae enim eius auctoritas erit? quando iste sententiam dicere audebit aut poterit? quando autem homo tantae luxuriae atque desidiae^[*]luxuriae... desidiae O1: -a... -a p rell. nisi Februario mense aspirabit in curiam? verum veniat sane, decernat bellum Cretensibus, liberet Byzantios, regem appellet Ptolomaeum, quae vult Hortensius omnia dicat et sentiat; minus haec ad nos, minus ad vitae nostrae discrimen, minus ad fortunarum nostrarum periculum pertinent^[*]haec... pertinent p rell.: hoc... pertinet O .

illud^[*]Illud O1: illud, illud rell. est capitale, illud formidolosum, illud optimo cuique metuendum, quod iste, ex hoc iudicio si^[*]si ex hoc iud. O aliqua vi se^[*]sese O eripuerit, in iudicibus sit necesse est, sententiam de capite civis Romani ferat, sit in eius exercitu signifer qui imperium iudiciorum tenere vult. hoc populus Romanus recusat, hoc ferre non potest; clamat permittitque vobis ut, si istis hominibus delectemini, si ex eo^[*]eo cO: isto p rell. genere splendorem ordini atque ornamentum curiae constituere velitis, habeatis sane istum vobiscum^[*]istum vobiscum (nob. O1) cO1: vob. istum p rell. senatorem, etiam^[*]etiam cO1: istum pb vulg. de vobis iudicem, si vultis, habeatis; de se homines, si qui extra istum ordinem sunt, quibus ne reiciendi quidem amplius quam trium iudicum praeclarae leges Corneliae faciunt potestatem, hunc hominem tam crudelem, tam sceleratum, tam nefarium nolunt iudicare.

etenim si illud est flagitiosum^[*]flagitiosum cO: tam flag. rell. , quod mihi omnium rerum turpissimum maximeque nefarium videtur, ob rem iudicandam pecuniam accipere, pretio habere addictam fidem et religionem, quanto illud flagitiosius improbius indignius, eum a quo pecuniam ob absolvendum acceperis condemnare, ut ne praedonum quidem praetor in fide retinenda consuetudinem conservet^[*]conservet O1: conservaret rell. ! scelus est accipere ab reo^[*]ab reo accipere O : quanto magis^[*]magis Ob: maius rell. ab accusatore, quanto etiam sceleratius ab utroque! fidem cum proposuisses venalem in provincia, valuit apud te plus is qui pecuniam maiorem dedit. concedo; forsitan aliquis aliquando eius modi quidpiam fecerit. cum vero fidem ac religionem tuam iam^[*]iam cO: om. p rell. alteri addictam pecunia accepta^[*]accepta pecunia O habueris, postea eandem^[*]postea eandem Muell.: postea tandem O: post eandem pb al. adversario^[*]adversario cO: -iis p rell. tradideris maiore pecunia, utrumque falles, et trades cui voles^[*]et trades cui voles om. O , et ei quem fefelleris ne pecuniam quidem reddes?

quem mihi tu Bulbum, quem Staienum? quod umquam huiusce^[*]huiusce O: huius rell. modi monstrum aut prodigium audivimus aut vidimus, qui cum reo transigat, post cum accusatore decidat, honestos homines, qui causam norint, ableget a^[*]a cO1: om. rell. consilioque dimittat, ipse solus reum absolutum, a quo pecuniam acceperit, condemnet pecuniamque non reddat? hunc hominem in iudicum numero habebimus? hic alteram decuriam senatoriam iudex obtinebit? hic de capite libero iudicabit? huic iudicialis tabella committetur? quam iste non modo cera, verum etiam sanguine, si visum^[*]visus O: iussus Hirschf. (prob. Ziel. p. 194) erit, notabit.

quid enim horum se negat fecisse? illud videlicet unum, quod necesse est, pecuniam accepisse. quidni iste neget? at eques Romanus, qui Sopatrum defendit, qui omnibus eius consiliis rebusque interfuit, Q. Minucius, iuratus dicit pecuniam datam, iuratus dicit Timarchidem dixisse maiorem pecuniam ab accusatoribus^[*]pecuniam ab accus. O (prob. Ziel. p. 194): ab accus. pec. rell. dari; dicent hoc multi Siculi, dicent omnes Halicyenses, dicet etiam praetextatus Sopatri filius, qui ab isto homine crudelissimo patre innocentissimo pecuniaque patria privatus est.

verum si de pecunia testibus planum facere non possem, illud negare posses aut nunc negabis, te consilio tuo dimisso, viris primariis qui in consilio C. Sacerdoti fuerant tibique esse solebant remotis, de re iudicata iudicavisse? teque eum quem C. Sacerdos adhibito consilio causa cognita absolvisset, eundem remoto consilio causa incognita condemnasse? cum haec confessus eris, quae in foro palam Syracusis in ore atque in oculis provinciae gesta sunt, negato tum sane, si voles, te pecuniam accepisse: reperies, credo, aliquem qui, cum haec quae palam gesta sunt videat, quaerat quid tu occulte egeris, aut qui dubitet utrum malit meis testibus an tuis defensoribus credere.

dixi iam ante^[*]ante O: antea rell. (iii, §§24, 63, 130: iv, §73) me non omnia istius quae in hoc genere essent enumeraturum, sed electurum ea quae maxime excellerent. accipite nunc aliud eius facinus nobile et multis locis saepe commemoratum, et eius modi ut in uno omnia maleficia inesse videantur. attendite diligenter; invenietis enim^[*]Attendite dil. inv. enim cO: Attendite enim dil. inv. p rell. id facinus natum a cupiditate, auctum per stuprum, crudelitate perfectum atque conclusum.

Sthenius^[*]Stenius Stangl, Pseudoasconiana, p. 69 est, hic^[*]hic O, Arus. Mess.: is rell. qui nobis adsidet, Thermitanus, antea multis propter summam virtutem summamque nobilitatem, nunc propter suam calamitatem^[*]summam calam. J. J. Hartman atque istius insignem iniuriam omnibus notus. huius hospitio Verres cum esset usus, et cum apud eum non solum^[*]non solum edd.: solum O (in quo omittuntur, ut saepe, per incuriam verba sed etiam habitasset): non modo solum πkb: non modo vulg., prob. Stangl. Cf. §18 supra Thermis saepenumero fuisset, sed etiam habitasset, omnia domo eius abstulit quae paulo magis animum cuiuspiam aut oculos possent commovere. etenim Sthenius ab adulescentia paulo studiosius haec^[*]hanc O compararat: supellectilem ex aere elegantiorem et Deliacam et Corinthiam, tabulas^[*]et tabulas O pictas, etiam argenti bene facti, prout Thermitani hominis facultates ferebant, satis. quae cum esset in Asia adulescens studiose, ut dixi, compararat, non tam suae delectationis causa quam ad invitationes adventusque nostrorum hominum, suorum^[*]suorum om. cO1 (§54 supra) amicorum atque hospitum.

quae posteaquam iste omnia abstulit, alia rogando, alia poscendo, alia sumendo, ferebat Sthenius ut poterat; angebatur animi^[*]angeb. animi (omni O) necess. VcO: angeb. (tangebatur bδ ) tamen animi dolore necess. pqkbδ necessario quod domum eius exornatam et^[*]et VO1: atque p rell. instructam fere iam iste reddiderat nudam atque inanem; verum tamen dolorem suum nemini impertiebat; praetoris iniurias tacite, hospitis placide ferendas arbitrabatur.

interea iste cupiditate^[*]iste cupid. VO1: cupid. iste p rell. illa sua nota atque apud omnis pervagata, cum signa quaedam pulcherrima atque antiquissima Thermis in publico posita vidisset, adamavit; a Sthenio petere coepit ut ad ea tollenda operam suam profiteretur seque^[*]seseque V adiuvaret. Sthenius vero non solum^[*]non solum VO: non solum id p rell. negavit, sed etiam ostendit fieri id nullo modo posse ut signa antiquissima, monumenta P. Africani, ex oppido Thermitanorum incolumi illa civitate imperioque populi Romani tollerentur.

etenim ut simul Africani^[*]Africani VO: P. Africani p rell. quoque humanitatem et aequitatem^[*]et aequitatem VO: om. rell. cognoscatis, oppidum Himeram Carthaginienses quondam ceperant, quod fuerat in primis Siciliae clarum et ornatum. Scipio, qui hoc dignum populo Romano arbitraretur^[*]arbitrabatur O , bello confecto socios sua per nostram victoriam recuperare, Siculis omnibus Carthagine capta quae potuit restituenda curavit. Himera deleta quos civis belli calamitas reliquos fecerat, ii se^[*]se VO: sese πb (Am. J. Ph. xxvi, 415) Thermis conlocarant in isdem agri finibus neque^[*]nec V longe ab oppido antiquo, et^[*]et O: ii V (§155 infra): hi pb: ibi J. J. Hartman se patrum fortunas et^[*]fortunas et V: fortunam ac p Lgg.: (-unam et b) dignitatem recuperare arbitrabantur cum illa maiorum ornamenta in eorum oppido conlocabantur.

erant signa ex aere complura; in his eximia pulchritudine ipsa Himera in muliebrem figuram habitumque formata ex oppidi nomine et fluminis. erat etiam Stesichori poetae statua senilis incurva cum libro summo, ut putant, artificio facta, qui fuit Himerae^[*]qui fuit H. cO: ab eo qui fuit H. p rell.: qui floruit H. Colet: qui fuit Himeraeus Bake, Kayser , sed et est^[*]et est cO et sic primo p: est rell. Graecia cO: in Gr. rell. et fuit tota Graecia summo propter ingenium honore et nomine. haec iste ad insaniam concupiverat. etiam, quod paene praeterii, capella quaedam est, ea quidem mire, ut etiam nos qui rudes harum rerum sumus intellegere possumus, scite facta et venuste. haec et alia Scipio non neglegenter abiecerat, ut homo intellegens Verres auferre posset, sed Thermitanis restituerat, non quo ipse hortos aut suburbanum aut locum omnino ubi ea poneret nullum haberet, sed quod^[*]quod cO: om. rell. , si domum abstulisset, non diu Scipionis appellarentur, sed eorum ad quoscumque illius morte venissent: nunc iis locis posita sunt ut mihi semper Scipionis fore videantur itaque dicantur.

haec cum iste posceret^[*]postea posceret O agereturque ea res in senatu, Sthenius vehementissime restitit multaque, ut in primis Siculorum in dicendo copiosus est, commemoravit: urbem relinquere Thermitanis^[*]Thermitanis cO1: -os rell. esse honestius quam pati tolli ex urbe monumenta maiorum, spolia hostium, beneficia clarissimi viri, indicia societatis populi Romani atque amicitiae. commoti animi sunt omnium; repertus est nemo quin^[*]qui non O (§149 infra) mori diceret satius esse. itaque hoc adhuc oppidum Verres invenit prope solum in orbe terrarum unde nihil eius modi rerum de publico per vim, nihil occulte, nihil imperio, nihil gratia, nihil pretio posset auferre. verum ^[*]Verum Ob: verum tamen p vulg. hasce eius cupiditates exponam alio loco; nunc ad Sthenium revertar.

iratus iste vehementer Sthenio atque^[*]atque c: et Opqk (§95 infra): om. bδ incensus hospitium ei renuntiat, domo eius emigrat atque adeo exit; nam iam ante emigrarat. Eum autem statim^[*]statim post suam habent bδ edd. inimicissimi Stheni domum suam invitant, ut animum eius in Sthenium inflammarent ementiendo aliquid et criminando. hi autem erant inimici^[*]et 7 inimici et Agathini del. J. J. Hartman Agathinus, homo nobilis, et Dorotheus, qui habebat in matrimonio Callidamam, Agathini eius filiam; de qua iste audierat, itaque ad generum Agathini migrare maluit. Vna nox intercesserat cum iste Dorotheum sic diligebat ut diceres omnia inter eos esse communia, Agathinum ita observabat ut aliquem adfinem atque propinquum; contemnere etiam signum illud Himerae iam videbatur, quod eum multo magis figura et liniamenta hospitae delectabant.

itaque hortari homines coepit ut aliquid Sthenio periculi crearent criminisque confingerent. dicebant se illi nihil habere quod dicerent. tum iste iis^[*]is p: his vulg. (his iste b) aperte ostendit et confirmavit eos in Sthenium quidquid vellent^[*]vellent dicerent p et codd. pler. , simul atque ad se detulissent, probaturos. itaque illi non procrastinant, Sthenium statim educunt, aiunt ab eo litteras publicas esse corruptas. Sthenius postulat ut, cum^[*]cum cO: om. p rell. (v, §116) secum sui cives agant de litteris publicis corruptis, eiusque rei legibus Thermitanorum actio sit, senatusque et populus Romanus Thermitanis, quod semper in amicitia fideque mansissent, urbem agros legesque suas reddidisset Publiusque Rupilius postea leges ita Siculis ex senatus consulto de x legatorum sententia dedisset ut cives inter sese^[*]se Ob legibus suis agerent, idemque hoc haberet^[*]haberet O: habuerit p rell. Verres ipse in edicto: ut de his omnibus causis se ad leges reiceret.

iste homo omnium aequissimus atque a cupiditate^[*]cupiditate cO: cupid. omni p rell. remotissimus se cogniturum esse confirmat; paratum ad causam dicendam venire hora nona iubet. non erat obscurum quid homo improbus ac nefarius cogitaret; neque enim ipse satis occultarat, nec mulier tacere potuerat^[*]potuerat O: poterat p rell. . intellectum est id istum agere ut, cum Sthenium sine ullo argumento ac sine teste damnasset, tum homo nefarius de homine nobili atque id aetatis suoque hospite virgis supplicium crudelissime sumeret. quod cum esset perspicuum, de amicorum hospitumque suorum sententia Thermis Sthenius Romam profugit: hiemi fluctibusque sese committere maluit quam non istam communem Siculorum tempestatem calamitatemque vitaret^[*]vitaret O (iii, §99: iv, §39): vitare rell. edd. .

iste homo certus et diligens ad horam nonam praesto est, Sthenium citari iubet. quem posteaquam videt non adesse, dolore ardere atque iracundia furere coepit, Venerios domum^[*]domum cO: in domum p rell. Stheni mittere, equis circum agros eius^[*]equis cO: equites p rell. villasque dimittere. itaque dum^[*]dum cO: cum p rell. exspectat quidnam sibi certi adferatur, ante horam tertiam noctis de foro non discedit^[*]discedit O: discessit p rell. . postridie mane descendit; Agathinum ad se vocat; iubet eum de litteris publicis in absentem Sthenium dicere. erat eius modi causa ut ille ne sine adversario quidem apud inimicum iudicem reperire posset quid diceret;

itaque tantum verbo posuit, Sacerdote praetore Sthenium litteras publicas corrupisse. vix ille hoc dixerat cum iste pronuntiat STHENIVM LITTERAS PVBLICAS CORRVPISSE VIDERI; et hoc praeterea addit^[*]addit cO: addidit p rell. homo Venerius novo modo nullo exemplo, OB EAM REM HS D VENERI ERYCINAE DE STHENI BONIS SE^[*]se add. Halm EXACTVRVM, bonaque eius statim coepit vendere; et vendidisset, si tantulum morae fuisset^[*]si tant. morae fuisset add. s.l. p2 quo minus ei pecunia illa numeraretur.

ea posteaquam numerata est, contentus hac iniquitate iste non fuit; palam de sella ac tribunali^[*]pron. de sella ac trib. O pronuntiat, Sl QVIS ABSENTEM STHENIVM REI CAPITALIS REVM FACERE VELLET, SESE EIVS NOMEN RECEPTVRVUM et simul ut ad causam accederet nomenque deferret, Agathinum, novum adfinem atque hospitem, coepit hortari. tum ille clare omnibus audientibus se^[*]se O: sese p rell. id non esse facturum, neque se usque eo Sthenio esse inimicum ut eum rei capitalis adfinem esse diceret. hic tum^[*]tum om. O repente Pacilius quidam, homo egens et levis, accedit; ait, si liceret, absentis nomen^[*]absentis nomen Op rell.: nom. abs. b vulg. deferre se velle. iste vero et licere et fieri solere, et se recepturum; itaque defertur; edicit statim ut Kalendis Decembribus adsit Sthenius Syracusis.

hic qui Romam pervenisset, satisque feliciter anni iam adverso tempore navigasset, omniaque habuisset aequiora et placabiliora quam animum praetoris atque hospitis, rem ad amicos suos detulit, quae, ut erat acerba atque indigna^[*]et ind. O (§89 supra), sic videbatur omnibus. itaque in senatu continuo Cn. Lentulus et L. Gellius^[*]L. Gellius cO: Lucullus pb, Lucillus rell. consules faciunt mentionem placere statui, si patribus conscriptis videretur, ne absentes homines in provinciis rei fierent rerum capitalium; causam Stheni totam et istius crudelitatem et iniquitatem senatum docent. aderat in senatu Verres pater istius, et flens unum quemque senatorum^[*]senatorum O: -em p rell. rogabat ut filio suo parceret; neque tamen multum proficiebat; erat enim summa voluntas senatus. itaque sententiae dicebantur: CVM STHENIVS ABSENS REVS^[*]absens reus pb vulg.: reus abs. Oqr FACTVS ESSET, DE ABSENTE IVDICIVM NVLLVM FIERI^[*]fieri nullum O PLACERE, ET, Sl QVOD ESSET FACTVM, ID RATVM ESSE NON PLACERE.

eo die transigi nihil potuit, quod et id temporis erat et ille pater istius invenerat homines qui dicendo tempus consumerent. postea senex Verres defensores atque hospites omnis Stheni convenit, rogat eos atque orat ne oppugnent filium suum, de Sthenio ne laborent; confirmat iis curaturum se esse ne quid ei per filium suum^[*]suum om. O1 noceretur; se homines certos eius rei causa in Siciliam et terra et mari esse missurum. et erat spatium dierum fere xxx ante Kalendas Decembris, quo die^[*]die cO: om. p rell. iste ut Syracusis Sthenius adesset edixerat.

commoventur amici Stheni; sperant fore ut patris litteris nuntiisque filius ab illo furore revocetur. in senatu postea causa non agitur. veniunt ad istum domestici nuntii litterasque^[*]litteras (sine que) O a patre adferunt ante Kalendas Decembris, cum isti etiam tum de Sthenio in integro^[*]in integro cO1: integra rell. tota res esset, eodemque ei^[*]ei om. O1 tempore de eadem re litterae complures a multis eius amicis ac necessariis adferuntur. hic iste, qui prae cupiditate neque offici sui neque periculi neque pietatis neque humanitatis rationem habuisset umquam, neque in eo quod monebatur auctoritatem patris neque in eo quod rogabatur voluntatem anteponendam putavit libidini suae, mane Kalendis Decembribus, ut edixerat, Sthenium citari iubet.

si abs te istam rem parens tuus alicuius amici rogatu benignitate aut ambitione adductus^[*]adductus cO1: inductus rell. petisset, gravissima tamen apud te voluntas patris esse debuisset; cum vero abs te tui capitis causa peteret hominesque certos domo misisset, hique eo tempore ad te venissent cum tibi in integro tota res esset, ne tum quidem te potuit si non pietatis, at salutis tuae ratio ad officium sanitatemque reducere? citat reum; non respondit; citat accusatorem; (attendite, quaeso, iudices, quanto opere^[*]quanto opere cp: quantopere rell. istius amentiae fortuna ipsa adversata sit, et simul videte qui Stheni causam casus adiuverit); citatus accusator, M. Pacilius, nescio quo casu non respondit, non adfuit.

si praesens Sthenius reus esset factus, si manifesto in maleficio teneretur, tamen, cum accusator non adesset, Sthenium condemnari non oporteret. etenim si posset reus absente accusatore damnari^[*]condemnari O1 , non ego a Vibone Veliam parvulo navigio inter fugitivorum ac praedonum ac tua tela venissem, quo tempore omnis illa mea festinatio fuit cum periculo capitis, ob eam causam ne tu ex reis eximerere si ego ad diem non adfuissem. quod igitur tibi erat in tuo iudicio optatissimum, me cum citatus essem non adesse, cur Sthenio non putasti prodesse oportere, cum eius accusator non adfuisset? itaque ^[*]Ita O1 fecit ut exitus principio simillimus reperiretur: quem absentem reum fecerat, eum absente accusatore condemnat.

nuntiabatur illi primis illis^[*]isti Kayser temporibus, id quod pater quoque ad eum pluribus verbis scripserat, agitatam rem esse in senatu; etiam in contione tribunum plebis de causa Stheni, M. Palicanum, esse questum; postremo me ipsum apud hoc collegium tribunorum plebis, cum eorum omnium edicto non liceret Romae quemquam esse qui rei capitalis condemnatus esset, egisse causam Stheni, et, cum ita rem^[*]ita rem Vqr: rem ita Opb (Div. §1) exposuissem quem ad modum nunc apud vos, docuissemque hanc damnationem duci non oportere, x tribunos plebis hoc statuisse, idque de^[*]de VcO1: om. p rell. omnium sententia pronuntiatum esse, NON VIDERI STHENIVM lMPEDIRI EDICTO QVO MINVS EI ROMAE LICERET^[*]Romae liceret VO: liceret Romae p rell. ESSE.

cum haec ad istum adferrentur, pertimuit^[*]pertimuit VcO: timuit p rell. aliquando et commotus est; vertit stilum in tabulis suis, quo facto causam omnem evertit suam; nihil enim sibi reliqui fecit quod defendi aliqua ratione posset. nam si ita defenderet, 'recipi nomen absentis licet; hoc fieri in provincia nulla lex vetat^[*]Recepi nomen absentis; licet hoc fieri in provincia, nulla lex vetat Vpq ,' mala et improba defensione, verum aliqua tamen uti videretur; postremo illo^[*]illo Vp rell.: illo tamen (tn) O pr.: tamen illo corr. m. 1 desperatissimo perfugio uti^[*]uti profugio b posset, se imprudentem fecisse, existimasse id licere^[*]haec licere V . quamquam haec perditissima defensio est, tamen aliquid dici videretur. tollit ex tabulis id quod erat, et^[*]et Vp: om. O facit coram esse delatum^[*]coram esse delatum (§104 infra) VO1: corr. del. esse bδ : coram omnibus esse πk .

hic videte in quot se laqueos^[*]se laqueos VO: laq. se p rell. induerit, quorum ex nullo se, iudices, umquam^[*]se, iudices, umquam scripsi: se videri (s.l. umquam p2) p, et ita qk al. (Act. Pr. §38) expediet^[*]expediret p al. . primum ipse in Sicilia saepe et^[*]et (ante palam) Vp: om. O palam de loco superiore dixerat et in sermone multis demonstrarat licere nomen recipere absentis; se exemplo^[*]exemplo multorum V fecisse quod^[*]quod VO: id quod p (id fecisse quod q) fecisset. haec eum dictitasse priore actione et Sex. Pompeius Chlorus dixit, de cuius virtute antea commemoravi, et Cn. Pompeius Theodorus, homo et Cn. Pompei, clarissimi viri, iudicio plurimis maximisque in rebus probatissimus et omnium existimatione ornatissimus^[*]ornatissimus VO: om. pb al. , et Posides Macro Soluntinus, homo summa nobilitate existimatione virtute ornatissimus, et hac actione quam voletis multi dicent, et qui ex isto ipso^[*]ipso om. V audierunt viri primarii nostri ordinis, et alii qui interfuerunt cum absentis nomen reciperetur. deinde Romae, cum haec acta res^[*]cum haec ac... (sic desinens) V: cum res esset acta pb vulg.: cum acta res (om. esset) O esset in senatu, omnes istius amici, in his etiam pater eius hoc defendebat, licere fieri; saepe esse factum; iste^[*]iste cO1: istum p rell. quod fecisset aliorum exemplo institutoque fecisse.

dicit praeterea testimonium tota Sicilia, quae in communibus postulatis civitatum omnium consulibus edidit, rogare atque orare patres conscriptos ut statuerent ne absentium nomina reciperentur. qua de re Cn. Lentulum, patronum Siciliae, clarissimum adulescentem, dicere audistis, Siculos, cum se causam quae sibi in senatu pro his agenda esset docerent, de Stheni calamitate questos esse, propterque hanc iniuriam quae Sthenio facta esset eos statuisse ut hoc quod dico postularetur.

quae cum ita essent, tantane amentia praeditus atque audacia fuisti ut in re tam clara, tam testata, tam abs te ipso pervulgata tabulas publicas corrumpere auderes? at quem ad modum corrupisti? nonne ita ut omnibus nobis tacentibus ipsae tuae te^[*]tuae te O: te om. pqb: te tuae vulg. (post condemnare ed. Rom.) tabulae condemnare possent? cedo ^[*]cedo cO: om. rell. , quaeso, codicem, circumfer, ostende. videtisne totum hoc^[*]hoc totum O nomen, coram ubi facit delatum, esse in litura? quid fuit istic antea scriptum? quod mendum ista litura correxit? quid a nobis, iudices, exspectatis argumenta huius criminis? nihil dicimus; tabulae sunt in medio, quae se corruptas atque interlitas esse clamant.

ex istis^[*]istis p codd. praeter O (his) etiam tu rebus effugere te posse confidis, cum te nos non opinione dubia, sed tuis vestigiis persequamur, quae tu in tabulis publicis expressa ac recentia reliquisti? is mihi etiam Sthenium litteras publicas corrupisse causa incognita iudicavit, qui defendere non poterit^[*]poterit Pluyg. edd.: potuit cO: potuerit b rell. (§180 infra) se non in^[*]in Lamb.: ex codd. (om. cO) ipsius Stheni nomine litteras publicas corrupisse?

videte porro aliam amentiam; videte ut, dum expedire sese vult, induat. cognitorem adscribit Sthenio—quem? cognatum aliquem aut propinquum? non. Thermitanum aliquem, honestum hominem ac nobilem? ne id quidem. at Siculum, in quo aliquis splendor dignitasque esset? neminem. quid ^[*]Quid ergo (g suprascr. o) O igitur? civem Romanum. cui hoc probari potest? cum esset Sthenius civitatis suae nobilissimus, amplissima cognatione, plurimis amicitiis, cum praeterea tota Sicilia multum auctoritate et gratia posset, invenire neminem Siculum potuit qui pro se^[*]pro se om. O cognitor fieret? hoc probabis? an ipse civem Romanum maluit? cedo cui Siculo, cum is reus fieret, civis Romanus cognitor factus umquam sit. omnium praetorum litteras qui ante te^[*]te om. δ (antea b) fuerunt profer, explica; si unum inveneris, ego hoc tibi, quem ad modum in tabulis scriptum habes, ita gestum esse concedam.

at, credo, Sthenius hoc sibi amplum^[*]amplum O1: amplum esse p rell. putavit, eligere ex civium Romanorum numero, ex amicorum atque hospitum suorum copia, quem cognitorem daret. quem delegit? quis in tabulis scriptus est? C. Claudius C. F. Palatina. non quaero quis hic sit Claudius, quam splendidus, quam honestus, quam idoneus propter cuius auctoritatem et dignitatem Sthenius ab omnium Siculorum consuetudine discederet et civem Romanum cognitorem daret. nihil horum quaero; fortasse enim Sthenius non splendorem hominis, sed familiaritatem secutus est. quid? si omnium mortalium Sthenio nemo^[*]nemo Sthenio O, ut videtur inimicior quam hic C. Claudius cum semper tum in his ipsis rebus et temporibus fuit, si de litteris corruptis contra venit, si contra omni ratione pugnavit, utrum potius pro Sthenio inimicum cognitorem esse factum an te ad Stheni periculum inimici eius nomine abusum esse credemus?

ac ne qui^[*]qui Opb al.: quis vulg. forte dubitet cuius modi hoc^[*]hoc O1: om. p rell. totum sit negotium, tametsi iam dudum omnibus istius improbitatem perspicuam esse confido, tamen paulum etiam attendite. videtis illum subcrispo capillo, nigrum, qui eo vultu nos intuetur ut sibi ipse peracutus esse videatur^[*]ut sibi... esse videatur s. l. p2 ^[*]videatur esse O (§61 supra), qui tabulas tenet, qui scribit, qui monet, qui proximus est. is est Claudius, qui in Sicilia sequester istius, interpres, confector negotiorum, prope conlega Timarchidi numerabatur, nunc obtinet eum locum ut vix Apronio illi de familiaritate concedere videatur, ei qui^[*]ei qui coni. Benedict: et qui codd. se non Timarchidi sed ipsius Verris conlegam et socium esse dicebat.

dubitate etiam, si potestis, quin eum iste potissimum ex omni numero delegerit cui hanc^[*]hanc cO: om. rell. (hanc cognitoris falsi om. b al.) cognitoris falsi improbam personam imponeret, quem et huic inimicissimum et sibi amicissimum^[*]amicissimum cO1: amicum rell. esse arbitraretur! hic vos dubitabitis, iudices, tantam istius audaciam, tantam crudelitatem, tantam iniuriam vindicare? dubitabitis exemplum illorum iudicum^[*]illorum iudicum Oπ : iud. ill. b vulg. sequi qui damnato Cn. Dolabella damnationem Philodami Opuntii resciderunt, quod is non absens reus factus esset, quae res iniquissima atque^[*]atque Opq: et bδ acerbissima est, sed cum ei legatio iam Romam a suis civibus esset data? quod illi iudices multo in leviore causa statuerunt aequitatem secuti, vos id statuere in gravissima causa, praesertim aliorum auctoritate iam confirmatum, dubitabitis^[*]dubitatis cO (ut supra Oδ )?

at quem hominem, C. Verres, tanta tam insigni iniuria adfecisti? quem hominem absentem de litteris corruptis causa incognita condemnasti^[*]quem... condemnasti cO (probat Ziel. p. 144): om. rell. (om. p 15 de litteris—absentem ex homoeoteleuto: dein post adfecisti suppl. p2 cuius absentis nomen recepisti)? cuius absentis nomen recepisti? quem absentem non modo sine crimine et sine teste, verum etiam sine accusatore damnasti? quem hominem? di immortales! non dicam amicum tuum^[*]tuum s. l. p2 , quod apud homines clarissimum est, non hospitem, quod sanctissimum est; nihil enim minus libenter de Sthenio commemoro, nihil aliud in eo quod reprehendi possit invenio nisi quod homo frugalissimus atque integerrimus te, hominem plenum stupri flagiti sceleris, domum suam invitavit, nisi quod, qui C. Mari, Cn. Pompei, C. Marcelli, L. Sisennae, tui defensoris, ceterorum virorum^[*]virorum cO: om. rell. fortissimorum hospes fuisset atque esset, ad eum numerum clarissimorum hominum tuum quoque nomen adscripsit^[*]adscripserit pq bδ .

quare de hospitio violato et de tuo isto scelere nefario^[*]scelere nefario Opq: nef. scel. b rell. nil^[*]nil scripsi, Ziel. secutus (p. 144) queror; hoc dico non iis qui Sthenium norunt, hoc est nemini eorum qui in Sicilia fuerunt,—nemo enim ignorat quo hic in civitate sua splendore, qua apud omnis Siculos dignitate atque existimatione sit; sed ut illi quoque qui in ea provincia non fuerunt intellegere possint in quo homine tu^[*]tu p rell.: om. O statueris exemplum eius^[*]eius pq: huius O1 bδ modi, quod cum propter iniquitatem rei tum etiam propter hominis dignitatem acerbum omnibus atque intolerandum videretur.

estne Sthenius is qui, omnis honores domi suae facillime cum adeptus esset, amplissime ac magnificentissime gessit, qui oppidum non maximum maximis ex pecunia sua locis communibus monumentisque decoravit, cuius de meritis in rem publicam Thermitanorum Siculosque universos fuit aenea tabula fixa Thermis in curia, in qua publice erat de huius beneficiis scriptum et incisum? quae tabula tum imperio tuo revulsa, nunc a me tamen deportata^[*]deportata CO1: report. rell. est, ut omnes huius^[*]huius Cp rell.: eius O honores inter suos et amplitudinem possent cognoscere.

estne hic qui apud Cn. Pompeium, clarissimum virum, cum accusatus esset, quod propter C. Mari familiaritatem et hospitium contra rem publicam sensisse eum inimici et accusatores eius dicerent, cumque^[*]cumque πk: cum quo CO1: quod cum bδ magis invidioso crimine quam vero arcesseretur, ita a^[*]a om. C Cn. Pompeio absolutus est ut in eo ipso iudicio Pompeius hunc hospitio suo dignissimum statueret^[*]statueret COb (ut coni. Ernesti): statuerit rell. ? ita porro laudatus defensusque ab omnibus Siculis ut idem Pompeius non ab homine solum, sed etiam a provincia tota se huius absolutione inire gratiam arbitraretur? postremo estne hic qui et animum in rem publicam habuit eius modi et tantum auctoritate apud suos civis^[*]cives suos qr potuit ut perficeret in Sicilia solus te praetore, quod non modo Siculus nemo sed ne Sicilia quidem tota potuisset, ut ex oppido Thermis nullum signum, nullum ornamentum, nihil ex sacro^[*]nihil ex sacro p rell.: om. CO , nihil de publico attingeres, cum praesertim et essent multa praeclara et tu omnia concupisses?

denique nunc vide quid inter te, cuius nomine apud Siculos dies festi aguntur^[*]dies festi aguntur C (agitantur Vp rell.: §154 infra): festi dies aguntur O primo, corr. m. 1 et praeclara illa Verria celebrantur, cui^[*]cui Cp rell.: cuius V statuae Romae stant inauratae a communi Siciliae^[*]Siciliae V: Sicilia Cp rell. (§154 infra), quem ad modum inscriptum videmus, datae—vide, inquam, quid inter te et hunc Siculum, qui abs te est, patrono Siciliae, condemnatus, intersit. hunc civitates ex Sicilia permultae testimonio suo legationibusque ad eam rem missis publice laudant: te, omnium Siculorum patronum, una Mamertina civitas, socia furtorum ac flagitiorum tuorum, publice laudat—ita tamen novo more ut legati laedant^[*]legati laedant V rell.: om. CO1 , legatio laudet—ceterae quidem civitates publice litteris legationibus testimoniis accusant, queruntur, arguunt: si tu absolutus sis, se funditus eversas^[*]se funditus eversas CO (prob. Ziel. p. 194): fund. ev. (om. se) p rell.: se ev. fund. V (Am. J. Ph. xxvi, p. 422) esse arbitrantur.

hoc de homine ac de huius bonis etiam in Eryco^[*]Eryco Vπ : Erico CO monte monumentum tuorum furtorum, flagitiorum^[*]ante flagitiorum habet V furtorum (§114 supra: ii, §2: iii, §84) crudelitatisque posuisti, in quo Stheni Thermitani nomen adscriptum est. vidi argenteum Cupidinem cum lampade. quid tandem habuit argumenti aut rationis res quam ob rem in eo potissimum Sthenianum praemium poneretur? utrum hoc signum cupiditatis tuae an tropaeum necessitudinis atque hospiti an amoris indicium esse voluisti? faciunt hoc homines^[*]hoc homines C: homines hoc qr (sed cum signis transp.): habent Vp2 hoc supra lineam: om. b quos in summa nequitia non solum libido et voluptas, verum etiam ipsius nequitiae fama delectet^[*]delectet C: delectat Vpb , ut multis in locis notas ac vestigia suorum flagitiorum relinqui velint.

ardebat amore illius hospitae propter quam hospiti iura violarat; hoc non solum sciri tum, verum etiam commemorari semper volebat; itaque ex illa ipsa re quam accusante Agathino gesserat Veneri potissimum deberi praemium statuit, quae illam totam accusationem iudiciumque conflarat. putarem ^[*]Putaram CO te gratum in deos si hoc donum Veneri non de Stheni bonis^[*]bonis om. CO dedisses, sed de tuis; quod facere debuisti, praesertim cum tibi illo ipso anno a Chelidone venisset hereditas.

hic ego, si hanc causam non omnium Siculorum rogatu recepissem, si hoc a me muneris non universa provincia poposcisset, si me animus atque amor in rem publicam existimatioque offensa nostri ordinis ac iudiciorum non hoc facere coegisset, atque haec una causa fuisset quod amicum atque hospitem meum Sthenium, quem ego in quaestura mea singulariter^[*]singulare CO1 dilexissem, de quo optime existimassem, quem in provincia existimationis meae studiosissimum cupidissimumque cognossem^[*]cognossem π: cognoscerem kδ : cognoscere O , tam crudeliter scelerate nefarieque tractasses, tamen digna causa videretur cur inimicitias hominis improbissimi susciperem, ut hospitis salutem fortunasque defenderem.

fecerunt hoc multi apud maiores nostros, fecit etiam nuper homo clarissimus, Cn. Domitius, qui M. Silanum, consularem hominem, accusavit propter Aegritomari Transalpini hospitis iniurias. putarem me idoneum qui exemplum sequerer humanitatis atque offici, proponeremque spem meis hospitibus ac necessariis quo tutiorem sese vitam meo praesidio victuros esse arbitrarentur; cum vero in communibus iniuriis totius provinciae Stheni quoque causa contineatur, multique uno tempore a me hospites atque amici publice privatimque defendantur, profecto vereri non debeo ne quis hoc quod facio non existimet me summi offici ratione impulsum coactumque^[*]coactumque malit abesse Zielinski (p. 194) suscepisse. atque ut aliquando de rebus ab isto cognitis iudicatisque et de^[*]de om. O1 iudiciis datis dicere desistamus, et, quoniam facta istius in his generibus infinita sunt, nos modum aliquem et finem orationi nostrae criminibusque faciamus, pauca ex aliis generibus sumemus.

Audistis ob ius dicendum Q. Varium dicere procuratores suos isti centum triginta^[*]triginta O1: et trig. p rell. milia nummum dedisse, meministis Q. Vari^[*]Valerii cO1 testimonium, remque hanc totam C. Sacerdotis, hominis ornatissimi, testimonio comprobari, scitis Cn. Sertium, M. Modium, equites Romanos, sescentos praeterea civis Romanos multosque Siculos dixisse se^[*]se cO: om. p rell. isti pecuniam ob ius dicendum dedisse. de quo crimine quid ego disputem, cum id^[*]id cO: om. rell. totum positum sit in testibus? quid porro argumenter, qua de re dubitare nemo possit? an hoc dubitabit quisquam omnium, quin is venalem in Sicilia iuris dictionem habuerit qui Romae totum edictum atque omnia decreta vendiderit? et quin is ab Siculis ob decreta interponenda pecunias ceperit, qui M. Octavium Ligurem pecuniam ob ius dicendum poposcerit?

quod enim iste^[*]iste cO1: est rell. (p in ras.) praeterea genus pecuniae cogendae praeteriit? quod non ab omnibus aliis praeteritum excogitavit? ecqua^[*]ecqua p rell. praeter O in quo est hec quaere: ecquae Halm, Muell. res apud civitates Siculas expetitur, in qua aut honos aliquis sit aut potestas aut procuratio, quin eam rem tu ad tuum quaestum nundinationemque hominum traduxeris?Dicta sunt priore actione et privatim et publice testimonia; legati Centuripini, Halaesini, Catinenses, Panhormitanique dixerunt, multarum praeterea civitatum, iam vero privatim plurimi. quorum ex testimoniis cognoscere potuistis tota Sicilia per triennium neminem ulla in civitate senatorem factum esse gratiis^[*]gratis codd. (Zielinski, p. 186), neminem, ut leges eorum sunt, suffragiis, neminem nisi istius imperio aut litteris; atque in his omnibus senatoribus cooptandis non modo suffragia nulla fuisse, sed ne genera quidem spectata esse ex quibus in eum ordinem cooptari liceret, neque census neque aetates neque cetera Siculorum iura valuisse;

quicumque senator voluerit^[*]voluerit Naugerius: voluerat codd. fieri, quamvis puer, quamvis indignus, quamvis ex eo loco ex quo non liceret, si is pretio apud istum idoneus vinceret^[*]idoneus vinceret c, unde Garat. Madv. idoneos vinc.: idon. inveniret falsa transcript. O Sed habet V idone. esset, unde Klotz idon. esset ut vinc., Kayser idon. esset vinceret. Codd. πbk habent lect. interp. fieret idoneus vinceret, vel ut vinceret, ubi repetitio fieret... factum esse prorsus ferri non potest. Ego cod. V secutus duas clausulas in unam coiisse puto, et ita legendum esse: quamvis non idoneus esset, si is pretio apud istum vinceret (§124 infra) Cf. Cl. Rev. xviii, p. 25, factum esse semper; non modo Siculorum nihil in hac re valuisse leges, sed ne ab senatu quidem populoque Romano datas. quas enim leges sociis amicisque dat is qui habet imperium a populo Romano, auctoritatem legum dandarum ab senatu, eae debent^[*]eae debent p al. Habet O (pro ab sen. eae debent) miram lectionem abferiam ace: an ab senatu, eas necesse est...? et populi Romani et senatus existimari.

Halaesini pro multis ac magnis suis maiorumque suorum in rem publicam nostram meritis atque beneficiis suo iure nuper, L. Licinio Q. Mucio consulibus, cum haberent inter se controversias de senatu cooptando, leges ab senatu nostro petiverunt. decrevit senatus honorifico senatus consulto ut iis^[*]is Ob: his p vulg. C. Claudius Appi filius pulcher praetor de senatu cooptando leges conscriberet. C. Claudius, adhibitis omnibus Marcellis qui tum erant, de eorum sententia leges Halaesinis dedit, in quibus multa sanxit de aetate hominum, ne qui^[*]ne qui p (ut c: falso Zumpt): iniqui O1 minor xxx annis natus, de quaestu, quem qui fecisset ne legeretur, de censu, de ceteris rebus: quae omnia ante istum praetorem et nostrorum magistratuum auctoritate et Halaesinorum summa voluntate valuerunt. ab isto et praeco, qui voluit, illum ordinem pretio mercatus est, et pueri annorum senum septenumque denum senatorium nomen nundinati sunt; et quod Halaesini, antiquissimi et fidelissimi socii atque amici, Romae impetrarant, ut apud se ne suffragiis quidem fieri liceret, id pretio ut fieri posset effecit.

Agrigentini de senatu cooptando Scipionis leges antiquas habent, in quibus et illa eadem sancta sunt et hoc amplius: cum Agrigentinorum duo genera sint, unum veterum, alterum colonorum quos T. Manlius^[*]L. cO1 praetor ex senatus consulto de oppidis Siculorum deduxit Agrigentum, cautum est in Scipionis legibus ne plures essent in senatu^[*]in senatu cO: om. p rell. ex colonorum numero quam ex vetere^[*]veterum Hotom. Agrigentinorum. iste, qui omnia iura pretio exaequasset omniumque rerum dilectum^[*]delictum p: delectum b edd. atque discrimen pecunia sustulisset, non modo illa quae erant aetatis ordinis quaestusque permiscuit, sed etiam in his duobus generibus civium novorum veterumque turbavit.

nam cum esset ex vetere^[*]vetere codd.: veterum vulg. numero quidam senator demortuus, et cum ex utroque genere par numerus reliquus esset, veterem cooptari necesse erat legibus, ut is amplior numerus esset. quae cum ita se res haberet^[*]haberent π , tamen ad istum emptum venerunt illum locum senatorium non solum veteres, verum^[*]verum VO: sed p rell. etiam novi. fit ut pretio novus vincat litterasque a praetore adferat Agrigentum. Agrigentini ad istum legatos mittunt qui eum leges doceant consuetudinemque omnium annorum demonstrent, ut iste intellegeret ei se illum locum^[*]locum illum V vendidisse cui ne^[*]cui neque V commercium quidem esse oporteret; quorum oratione iste, cum pretium iam accepisset, ne tantulum quidem commotus est.

idem fecit Heracleae^[*]Heracliae O (v, §129). nam eo quoque colonos P. Rupilius deduxit, legesque similis de cooptando senatu et^[*]et VO: ac p rell. de numero veterum ac novorum dedit. ibi non solum iste ut apud ceteros pecuniam accepit, sed etiam genera veterum ac novorum numerumque permiscuit. nolite exspectare dum omnis obeam oratione mea civitates: hoc uno complector^[*]complector VcO: compl. crimine pb: compl. nomine al. omnia, neminem isto praetore senatorem fieri potuisse nisi qui isti pecuniam dedisset^[*]pecuniam isti dedisset Zielinski (p. 194).

hoc idem transfero in magistratus, curationes, sacerdotia; quibus in rebus non solum hominum iura, sed etiam deorum immortalium religiones omnis repudiavit. Syracusis lex est de religione, quae in annos singulos Iovis sacerdotem sortito capi iubeat, quod apud illos amplissimum sacerdotium putatur:

cum suffragiis tres ex tribus generibus creati sunt, res revocatur ad sortem. perfecerat iste imperio ut pro suffragio Theomnastus, familiaris suus, in tribus illis renuntiaretur: in sorte, cui imperare non potuerat^[*]potuerat Vπk: potuerāt O: poterat b vulg. , exspectabant homines quidnam acturus esset. homo, id quod erat facillimum, primo vetat sortiri: iubet extra sortem Theomnastum renuntiari. negant id Syracusani per religiones sacrorum ullo modo fieri posse, fas denique negant esse. iubet iste sibi legem recitari^[*]recitari VcO: legi p rell. . recitatur; in qua scriptum erat ut, quot essent renuntiati, tot in hydriam sortes conicerentur; cuium^[*]cuium c, civium O1: cuius p rell. nomen exisset, ut is haberet id sacerdotium. iste homo ingeniosus et peracutus, 'optime,' inquit, 'nempe scriptum ita^[*]ita scriptum Ob est, QVOT RENVNTIATI ERVNT. quot ergo, inquit, sunt^[*]inquit sunt cO: sunt inquit πk: inquit om. bδ renuntiati?' respondent, 'tres.' 'numquid igitur oportet nisi tres sortis conici, unam educi?' 'nihil.' conici iubet tres, in quibus omnibus esset inscriptum nomen Theomnasti. fit clamor maximus, cum id universis indignum ac nefarium videretur. ita Iovis illud sacerdotium amplissimum per hanc rationem Theomnasto datur.

Cephaloedi mensis est certus, quo mense sacerdotem maximum creari oporteat. erat eius honoris cupidus Artemo quidam, Climachias cognomine, homo sane locuples et domi nobilis. sed is fieri nullo modo poterat si Herodotus quidam adesset: ei locus ille atque honos in illum annum ita deberi putabatur ut ne Climachias quidem contra diceret. res ad istum defertur et istius more deciditur: toreumata sane nota et pretiosa auferuntur. Herodotus Romae erat; satis putabat se ad comitia tempore venturum si pridie venisset. iste, ne aut alio mense ac fas erat comitia haberentur, aut Herodoto praesenti honos adimeretur, (id quod iste non laborabat, Climachias minime volebat), excogitat—dixi iam dudum, non est homo acutior quisquam nec fuit—excogitat, inquam, quem ad modum mense illo legitimo comitia haberentur nec tamen Herodotus adesse posset.

est consuetudo Siculorum ceterorumque Graecorum, quod suos dies mensisque congruere volunt cum solis lunaeque ratione, ut non numquam, si quid discrepet, eximant unum aliquem diem aut summum biduum ex mense, quos illi exaeresimos dies nominant; item non numquam uno die longiorem mensem faciunt^[*]Fort. faciant aut biduo. quae cum iste^[*]cum iste cO: iste cum pb cognosset novus astrologus, qui non tam caeli rationem quam caelati argenti duceret, eximi iubet non diem ex mense, sed ex anno unum dimidiatumque mensem hoc modo ut, quo die verbi causa esse oporteret Idus Ianuarias, is eo die^[*]is eo die scripsi: ī eo die cO: eo die p: in eum diem Wesenberg Kalendas Martias proscribi iuberet^[*]proscribi iuberet cO: proscriberet rell. : itaque fit omnibus recusantibus et plorantibus^[*]plorantibus cO: implorantibus rell. . dies is erat legitimus comitiis habendis. eo modo sacerdos Climachias renuntiatus est.

Herodotus cum Roma^[*]ab Roma O1 revertitur, diebus^[*]diebus cO: dies p rell. , ut ipse putabat, xv ante comitia, offendit eum mensem qui consequitur mensem^[*]qui cons. mensem cO: om. p rell. comitialem, comitiis iam abhinc^[*]abhinc pb: ab me qr al.: ante coni. Halm xxx diebus^[*]diebus xxx O factis^[*]factis pO: habitis p2 s. l., b rell. . tunc Cephaloeditani fecerunt^[*]fecerunt cO: decrerunt p rell. intercalarium xxxxv^[*]et 9 xlv p: xxxv c dies longum, ut reliqui menses in suam rationem reverterentur. hoc si Romae fieri posset, certe aliqua ratione expugnasset iste ut dies xxxxv inter binos ludos tollerentur, per quos solos iudicium fieri posset^[*]potest O1 .

iam vero censores quem ad modum isto praetore in Sicilia^[*]isto pr. in Sic. Oπ : in Sic. isto pr. b vulg. creati sint, operae pretium est cognoscere. ille enim est magistratus apud Siculos qui diligentissime mandatur a populo propter hanc causam, quod omnes Siculi ex censu quotannis tributa conferunt^[*]omnes... conferuntKays.: quod cum omnes conferant Bake, in censu habendo potestas omnis aestimationis habendae summaeque faciendae^[*]faciendae cO: faciundae p rell. censori permittitur. itaque et populus cui maximam fidem suarum rerum habeat maxima cura deligit, et propter magnitudinem potestatis hic magistratus a populo summa ambitione contenditur.

in ea re iste^[*]iste cO: om. rell. nihil obscure facere^[*]facere om. cO1 voluit, non in sortitione fallere neque dies de fastis eximere. nihil sane vafre nec malitiose facere conatus est; sed ut studia cupiditatesque honorum atque ambitiones ex omnibus civitatibus^[*]omnibus civitatibus p rell. praeter O (hominibus civitatibusque) tolleret^[*]tollerentur O , quae res evertendae rei publicae solent^[*]solerent Bake esse, ostendit sese in omnibus civitatibus censores esse facturum.

tanto mercatu praetoris indicto concurritur undique ad istum Syracusas; flagrabat domus tota^[*]tota domus O praetoria studio hominum et cupiditate; nec mirum omnibus comitiis tot civitatum unam in domum revocatis, tantaque ambitione provinciae totius in uno cubiculo inclusa. exquisitis palam pretiis et licitationibus factis, discribebat^[*]describebat codd. censores binos in singulas civitates Timarchides. is suo labore suisque accessionibus huius negoti atque operis molestia^[*]molestia cO: molestiam p rell. consequebatur ut ad istum sine ulla sollicitudine summa pecuniae^[*]pecuniae cO: pecunia p rell. referretur. iam hic Timarchides quantam pecuniam fecerit plane adhuc cognoscere non potuistis; verum tamen priore^[*]in priore O actione quam varie, quam improbe praedatus esset, multorum testimoniis^[*]testimoniis cO1: ex test. p rell. cognovistis.

sed ne miremini qua ratione hic tantum apud istum libertus potuerit, exponam vobis breviter quid hominis sit, ut et istius nequitiam qui illum secum habuerit, eo praesertim numero ac loco, et calamitatem provinciae cognoscatis. in mulierum corruptelis et in omni eius modi luxuria atque nequitia mirandum in modum reperiebam hunc Timarchidem ad istius flagitiosas libidines singularemque nequitiam natum atque aptum fuisse; investigare, adire, appellare, corrumpere, quidvis facere in eius modi rebus quamvis callide, quamvis audacter, quamvis impudenter; eundem mira quaedam excogitare genera furandi; nam ipsum Verrem tantum avaritia semper hiante atque imminente fuisse, ingenio et cogitatione nulla, ut quicquid sua sponte faciebat, item ut vos Romae cognovistis, eripere potius quam fallere videretur.

haec vero huius erat ars et malitia miranda, quod accuratissime^[*]accuratissime cO: acutissime pb vulg. tota provincia quid cuique accidisset^[*]quid cuique accidisset cO: om. p rall. , quid cuique opus esset, indagare^[*]esset necesse indagare pb al. et odorari solebat; omnium adversarios^[*]omn. adversarios cO: om. p rell. , omnium inimicos diligenter cognoscere, conloqui, attemptare; ex utraque parte causas^[*]causas om. O, secl. Muell.: causa pq (om. parte): causas et coni. Klotz (ex utraque causas parte b) voluntates perspicere, facultates et copias; quibus opus esset metum offerre, quibus expediret spem ostendere; accusatorum et quadruplatorum quicquid erat, habebat in potestate; quod cuique negoti conflare^[*]conflare cO: conflari p rell. volebat, nullo labore faciebat; istius omnia decreta imperia litteras peritissime et callidissime venditabat.