De Republica, Cicero, Marcus Tullius, creator; Mueller, C. F. W. (Carl Friedrich Wilhelm), 1830-1903, editor
Made available under the Creative Commons Attribution 4.0 International License.
[*]S. Ergo illa sequuntur: 'eos, qui pareant
principibus, agitari ab eo populo et servos
voluntarios appellari; eos autem, qui in magistratu privatorum similes esse velint, eosque privatos, qui efficiant, ne quid inter privatum et magistratum differat, ferunt laudibus et mactant honoribus, ut necesse sit in
eius modi re publica plena libertatis esse
omnia, ut et privata domus omnis vacet dominatione et hoc malum usque ad bestias
perveniat, denique ut pater filium metuat,
filius patrem neglegat, absit omnis pudor, ut
plane liberi sint, nihil intersit, civis sit an peregrinus, magister ut discipulos metuat et iis
blandiatur spernantque discipuli magistros,
p.302
adulescentes ut senum sibi pondus adsumant,
senes autem ad ludum adulescentium descendant, ne sint iis odiosi et graves; ex quo fit, ut
etiam servi se liberius gerant, uxores
eodem iure sint, quo viri, inque tanta libertate canes etiam et equi, aselli denique liberi
sic incurrant, ut iis de via decedendum sit.
Ergo ex hac infinita,' inquit, 'licentia haec
summa cogitur, ut ita fastidiosae mollesque
mentes evadant civium, ut, si minima vis adhibeatur imperii, irascantur et perferre nequeant; ex quo leges quoque incipiunt neglegere, ut plane sine ullo domino sint.'
44
Tum Laelius: Prorsus, inquit, expressa sunt
a te, quae dicta sunt ab illo. [*]S. Atque, ut iam ad
sermonis mei auctorem revertar, ex hac nimia licentia,
quam illi solam libertatem putant, ait ille ut ex stirpe
quadam existere et quasi nasci tyrannum. Nam ut
ex nimia potentia principum oritur interitus principum, sic hunc nimis liberum populum libertas ipsa
servitute adficit. Sic omnia nimia, cum vel in tempestate vel in agris vel in corporibus laetiora
fuerunt, in contraria fere convertuntur, maximeque id
in rebus publicis evenit, nimiaque illa libertas et populis et privatis in nimiam servitutem cadit. Itaque
ex hac maxima libertate tyrannus gignitur et illa iniustissima et durissima servitus. Ex hoc enim populo
indomito vel potius immani deligitur aliqui plerumque dux contra illos principes adflictos iam
et depulsos loco audax, inpurus, consectans proterve
bene saepe de re publica meritos, populo gratificans
et aliena et sua; cui quia privato sunt oppositi timores, dantur imperia et ea continuantur, praesidiis etiam,
ut Athenis Pisistratus, saepiuntur, postremo, a quibus
producti sunt, existunt eorum ipsorum tyranni; quos
si boni oppresserunt, ut saepe fit, recreatur civitas;
sin audaces, fit illa factio, genus aliud
p.303
tyrannorum, eademque oritur etiam ex illo saepe optimatium praeclaro statu, cum ipsos principes aliqua pravitas de via deflexit. Sic tamquam pilam rapiunt inter
se rei publicae statum tyranni ab regibus, ab iis autem principes aut populi, a quibus aut factiones aut
tyranni, nec diutius umquam tenetur idem rei publicae modus.
45
Quod ita cum sit, ex tribus primis generibus longe
praestat mea sententia regium, regio autem
ipsi praestabit id, quod erit aequatum et temperatum
ex tribus optimis rerum publicarum modis. Placet enim
esse quiddam in re publica praestans et regale, esse
aliud auctoritati principum inpartitum ac tributum,
esse quasdam res servatas iudicio voluntatique multitudinis. Haec constitutio primum habet aequabilitatem quandam magnam, qua carere diutius vix possunt liberi, deinde firmitudinem, quod et illa
prima facile in contraria vitia convertuntur, ut existat
ex rege dominus, ex optimatibus factio, ex populo turba
et confusio, quodque ipsa genera generibus saepe conmutantur novis, hoc in hac iuncta moderateque permixta conformatione rei publicae non ferme sine magnis principum vitiis evenit. Non est enim causa
conversionis, ubi in suo quisque est gradu
firmiter collocatus et non subest, quo praecipitet ac
decidat.
46
Sed vereor, Laeli vosque homines amicissimi ac
prudentissimi, ne, si diutius in hoc genere verser, quasi
praecipientis cuiusdam et docentis et non vobiscum
simul considerantis esse videatur oratio mea. Quam
ob rem ingrediar in ea, quae nota sunt omnibus,
quaesita autem a nobis iam diu. Sic enim decerno,
sic sentio, sic adfirmo, nullam omnium rerum
publicarum aut constitutione aut discriptione aut disciplina conferendam esse cum ea, quam patres nostri
nobis acceptam iam inde a maioribus reliquerunt.
Quam, si placet, quoniam ea, quae tenebatis ipsi,
p.304
etiam ex me audire voluistis, simul et qualis sit et
optimam esse ostendam expositaque ad exemplum
nostra re publica accommodabo ad eam, si
potero, omnem illam orationem, quae est mihi habenda de optimo civitatis statu. Quod si tenere et
consequi potuero, cumulate munus hoc, cui me Laelius praeposuit, ut opinio mea fert, effecero.
47
Tum Laelius: Tuum vero, inquit, Scipio, ac tuum
quidem unius. Quis enim te potius aut de maiorum
dixerit institutis, cum sis clarissimis ipse maioribus?
aut de optimo statu civitatis? quem si habemus, etsi ne nunc quidem, tum vero quis te possit
esse florentior? aut de consiliis in posterum providendis, cum tu duobus huius urbis terroribus depulsis in
omne tempus prospexeris?