De Republica, Cicero, Marcus Tullius, creator; Mueller, C. F. W. (Carl Friedrich Wilhelm), 1830-1903, editor
Made available under the Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Et Scipio: Tum magis adsentiare, Laeli, si, ut
omittam similitudines, uni gubernatori, uni medico, si
digni modo sint iis artibus, rectius esse alteri navem
committere, aegrum alteri quam multis, ad maiora
pervenero. [*]L. Quaenam ista sunt? [*]S. Quid? tu non
vides unius inportunitate et superbia Tarquinii
nomen huic populo in odium venisse regium? [*]L. Video vero, inquit. [*]S. Ergo etiam illud vides, de quo
progrediente oratione plura me dicturum puto, Tarquinio exacto mira quadam exultasse populum insolentia libertatis; tum exacti in exilium innocentes,
tum bona direpta multorum, tum annui consules, tum
demissi populo fasces, tum provocationes omnium
rerum, tum secessiones plebei, tum prorsus ita acta
pleraque, ut in populo essent omnia. [*]L. Est, inquit,
ut dicis.
Est vero, inquit Scipio, in pace et otio; licet
enim lascivire, dum nihil metuas, ut in navi ac saepe
etiam in morbo levi. Sed ut ille, qui navigat, cum
subito mare coepit horrescere, et ille aeger ingravescente morbo unius opem inplorat, sic noster populus in
pace et domi imperat et ipsis magistratibus minatur, recusat, appellat, provocat, in bello sic paret
ut regi; valet enim salus plus quam libido. Gravioribus vero bellis etiam sine collega omne imperium
p.300
nostri penes singulos esse voluerunt, quorum ipsum
nomen vim suae potestatis indicat. Nam dictator
quidem ab eo appellatur, quia dicitur, sed in nostris libris vides eum, Laeli, magistrum populi
appellari. [*]L. Video, inquit. Et Scipio: Sapienter igitur illi veteres
...
41
... iusto quidem rege cum est populus orbatus, 'pectora diu tenet desiderium', sicut ait
Ennius, 'post optimi regis obitum';
Non eros nec dominos appellabant eos, quibus iuste paruerunt, denique ne reges quidem, sed patriae custodes, sed patres, sed deos; nec sine causa; quid enim adiungunt?simul interSese sic memorant: 'o Romule, Romule die,Qualem te patriae custodem di genuerunt!O pater, o genitor, o sanguen dis oriundum!'
Vitam, honorem, decus sibi datum esse iustitia regis existimabant. Mansisset eadem voluntas in eorum posteris, si regum similitudo permansisset, sed vides unius iniustitia concidisse genus illud totum rei publicae. [*]L. Video vero, inquit, et studeo cursus istos mutationum non magis in nostra quam in omni re publica noscere.Tu produxisti nos intra luminis oras.
42
Et Scipio: Est omnino, cum de illo genere rei
publicae, quod maxime probo, quae sentio, dixero, accuratius mihi dicendum de commutationibus rerum
publicarum, etsi minime facile eas in ea re publica
futuras puto. Sed huius regiae prima et certissima
est illa mutatio: Cum rex iniustus esse coepit, perit
illud ilico genus, et est idem ille tyrannus, deterrimum genus et finitimum optimo; quem si optimates oppresserunt, quod ferme evenit, habet statum
res publica de tribus secundarium; est enim quasi
p.301
regium, id est patrium consilium populo bene consulentium principum. Sin per se populus interfecit aut
eiecit tyrannum, est moderatior, quoad sentit et sapit,
et sua re gesta laetatur tuerique vult per se constitutam rem publicam. Si quando aut regi iusto vim populus attulit regnove eum spoliavit aut etiam,
id quod evenit saepius, optimatium sanguinem gustavit
ac totam rem publicam substravit libidini suae (cave
putes autem mare ullum aut flammam esse tantam,
quam non facilius sit sedare quam effrenatam insolentia multitudinem), tum fit illud, quod apud Platonem est luculente dictum, si modo id exprimere Latine potuero; difficile factu est, sed conabor
tamen.43
'Cum' enim inquit 'inexplebiles populi
fauces exaruerunt libertatis siti malisque usus
ille ministris non modice temperatam, sed nimis meracam libertatem sitiens hausit, tum
magistratus et principes, nisi valde lenes et
remissi sint et large sibi libertatem ministrent, insequitur, insimulat, arguit, praepotentes, reges, tyrannos vocat.' Puto enim tibi
haec esse nota. [*]L. Vero mihi, inquit ille, notissima.