De Republica, Cicero, Marcus Tullius, creator; Mueller, C. F. W. (Carl Friedrich Wilhelm), 1830-1903, editor
Made available under the Creative Commons Attribution 4.0 International License.
XML: Passage Full Text
[*]S. Imitemur ergo Aratum, qui magnis de rebus dicere exordiens a Iove incipiendum putat. [*]L. Quo Iove? aut quid habet illius carminis simile haec oratio? [*]S. Tantum, inquit, ut rite ab eo dicendi principia capiamus, quem unum omnium deorum et hominum regem esse omnes docti indoctique † expoliri consentiunt. Quid? inquit Laelius. Et ille: Quid censes, nisi quod est ante oculos? Sive haec ad utilitatem vitae constituta sunt a principibus rerum publicarum, ut rex putaretur unus esse in caelo, qui nutu, ut ait Homerus, totum Olympum converteret
p.297
idemque et rex et pater haberetur omnium, magna auctoritas est multique testes, siquidem omnis multos appellari placet, ita consensisse gentes decretis videlicet principum, nihil esse rege melius, quoniam deos omnis censent unius regi numine; sive haec in errore inperitorum posita esse et fabularum similia didicimus, audiamus communis quasi doctores eruditorum hominum, qui tamquam oculis illa viderunt, quae nos vix audiendo cognoscimus. Quinam, inquit Laelius, isti sunt? Et ille: Qui natura omnium rerum pervestiganda senserunt omnem hunc mundum mente ... ...
37
... Sed, si vis, Laeli, dabo tibi testes nec nimis antiquos nec ullo modo barbaros. [*]L. Istos, inquit, volo. [*]S. Videsne igitur minus quadringentorum annorum esse hanc urbem, ut sine regibus sit? [*]L. Vero minus. [*]S. Quid ergo? haec quadringentorum annorum aetas ut urbis et civitatis num valde longa est? [*]L. Ista vero, inquit, adulta vix. [*]S. Ergo his annis quadringentis Romae rex erat? [*]L. Et superbus quidem. [*]S. Quid supra? [*]L. Iustissimus, et deinceps retro usque ad Romulum, qui ab hoc tempore anno sescentesimo rex erat. [*]S. Ergo ne iste quidem pervetus? [*]L. Minime ac prope senescente iam Graecia. [*]S. Cedo, num, Scipio, barbarorum Romulus rex fuit? [*]L. Si, ut Graeci dicunt omnis aut Graios esse aut barbaros, vereor, ne barbarorum rex fuerit; sin id nomen moribus dandum est, non linguis, non Graecos
p.298
minus barbaros quam Romanos puto. Et Scipio: Atqui ad hoc, de quo agitur, non quaerimus gentem, ingenia quaerimus. Si enim et prudentes homines et non veteres reges habere voluerunt, utor neque perantiquis neque inhumanis ac feris testibus.
38
Tum Laelius: Video te, Scipio, testimoniis satis instructum, sed apud me, ut apud bonum iudicem, argumenta plus quam testes valent. Tum Scipio: Utere igitur argumento, Laeli, tute ipse sensus tui. Cuius, inquit ille, sensus? [*]S. Si quando, si forte, tibi visus es irasci alicui. [*]L. Ego vero saepius, quam vellem. [*]S. Quid? tum, cum tu es iratus, permittis illi iracundiae dominatum animi tui? [*]L. Non mehercule, inquit, sed imitor Archytam illum Tarentinum, qui cum ad villam venisset et omnia aliter offendisset ac iusserat, 'A te infelicem', inquit vilico, 'quem necassem iam verberibus, nisi iratus essem.' Optime, inquit Scipio.
Ergo Archytas iracundiam videlicet dissidentem a ratione seditionem quandam animi vere ducebat eamque consilio sedari volebat; adde avaritiam, adde imperii, adde gloriae cupiditatem, adde libidines; et illud vides, si in animis hominum regale imperium sit, unius fore dominatum, consilii scilicet (ea est enim animi pars optima), consilio autem dominante nullum esse libidinibus, nullum irae, nullum temeritati locum. [*]L. Sic, inquit, est. [*]S. Probas igitur animum ita adfectum? [*]L. Nihil vero, inquit, magis. [*]S. Ergo non probares, si consilio pulso libidines, quae sunt innumerabiles, iracundiaeve tenerent omnia? [*]L. Ego vero nihil isto animo, nihil ita animato homine miserius ducerem. [*]S. Sub regno igitur tibi esse placet omnis animi partes, et eas regi consilio? [*]L. Mihi vero sic placet. [*]S. Cur igitur dubitas, quid de re publica sentias? in qua, si in plures translata res sit, intellegi iam licet nullum fore, quod praesit, inperium, quod quidem, nisi unum sit, esse nullum potest.
39
Tum Laelius: Quid, quaeso, interest inter unum
p.299
et plures, si iustitia est in pluribus? Et Scipio: Quoniam testibus meis intellexi, Laeli, te non valde moveri, non desinam te uti teste, ut hoc, quod dico, probem. Me, inquit ille, quonam modo? [*]S. Quia animum adverti nuper, cum essemus in Formiano, te familiae valde interdicere, ut uni dicto audiens esset. [*]L. Quippe vilico. [*]S. Quid? domi pluresne praesunt negotiis tuis? [*]L. Immo vero unus, inquit. [*]S. Quid? totam domum num quis alter praeter te regit? [*]L. Minime vero. [*]S. Quin tu igitur concedis idem in re publica, singulorum dominatus, si modo iusti sint, esse optimos? [*]L. Adducor, inquit, ut prope modum adsentiar.
40