Reading Center

quare cum dicimus omnibus animalibus extremum esse secundum naturam vivere, non ita accipiendum est, quasi dicamus unum esse omnium extremum, sed ut omnium artium recte dici potest commune esse, ut in aliqua scientia versentur, scientiam autem suam cuiusque artis esse, sic commune animalium omnium secundum naturam vivere, sed naturas esse diversas, ut aliud equo sit e natura, aliud bovi, aliud homini. et tamen in omnibus est^[*]est V om. BERN 'Vellem in transitu ab infinita oratione ad finitam scriberetur: summa communis est et quidem cet.' Mdv. summa communis, et quidem non solum in animalibus, sed etiam in rebus omnibus iis, quas natura alit, auget, tuetur, in quibus videmus ea, quae gignuntur e terra, multa quodam modo efficere ipsa sibi per se, quae ad vivendum crescendumque valeant, ut^[*]ut (ante suo) Bentl. et in suo genere^[*]'in suo genere scribendum videtur' C.F. W. Mue. in adn. crit. perveniant ad extremum; ut iam liceat una comprehensione omnia complecti non dubitantemque dicere omnem naturam esse servatricem^[*]conservatricem R sui idque habere propositum quasi finem et extremum, se ut custodiat quam in optimo sui generis statu; ut necesse sit omnium rerum, quae natura vigeant, similem esse finem, non eundem. ex quo intellegi debet homini id esse in bonis ultimum, secundum naturam vivere, quod ita interpretemur: vivere ex hominis natura undique perfecta et nihil requirente.

haec igitur nobis explicanda sunt, sed si enodatius, vos ignoscetis. huius enim aetati^[*]haec igitur ... aetati Non. p. 15 ^[*]ignoscetis cuius aetatis Non. et huic nunc haec primum^[*]haec primum R primum hoc (ante primum ras., in qua cognosc. h) N2 hic primum BE hoc primum V fortasse^[*]secl. Mdv. audientis^[*]audientis Mdv. audienti (audiendi E) servire debemus.

Ita prorsus, inquam; etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur.

Exposita igitur, inquit,^[*]inquit om. BE terminatione rerum expetendarum cur ista se res ita habeat, ut dixi, deinceps demonstrandum est. quam ob rem ordiamur ab eo, quod primum posui, quod idem reapse^[*]reapse re ab se primum est, ut intellegamus omne animal se ipsum diligere.^[*]diligere N2V diligi BERN1 quod quamquam dubitationem non habet—est enim infixum in ipsa natura comprehenditurque suis^[*]add. Crat. natura ac comprehenditur suis Alanus cuiusque sensibus sic, ut, contra si quis dicere velit, non audiatur—, tamen, ne quid praetermittamus, rationes quoque, cur hoc ita sit, afferendas puto.

etsi qui^[*]qui edd. quid potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? res enim concurrent^[*]occurrent R contrariae. nam cum appetitus ille animi aliquid ad se trahere coeperit consulto, quod sibi obsit, quia sit sibi inimicus, cum id sua causa faciet, et oderit se et simul diliget, quod fieri non potest. necesseque est,^[*]necesseque est BE necesse ēq; (= estque) R necesse est eque N1V necesse est quidem N2 si quis sibi ipsi^[*]ipsi sibi BE inimicus est, eum quae bona sunt mala putare, bona contra quae mala, et quae appetenda fugere,^[*]fugere et que BEV quae fugienda appetere,^[*]appetere dett. petere quae sine dubio vitae est^[*]est Mdv. sunt eversio. neque enim, si non nulli reperiuntur, qui aut laqueos aut alia exitia quaerant aut ut^[*]aut ut Mdv. ille apud Terentium,^[*]Terentium Heautontim. I 1, 95 (147): Decrevi tantisper me minus iniuriae, Chremes, meo gnato facere, dum fiam miser. qui 'decrevit tantisper^[*]tantisper dett. tantum per (tantum s per N2) se minus^[*]est usus BE iniuriae suo nato facere', ut ait ipse, 'dum fiat miser', inimicus ipse sibi putandus est.

sed alii dolore moventur, alii cupiditate, iracundia etiam multi efferuntur et, cum in mala scientes inruunt, tum se optime sibi consulere arbitrantur. itaque dicunt nec dubitant: 'mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac'. et qui^[*]Et qui RV Equi BE et qui (et ab alt. m. in ras. add.) N ipsi sibi bellum indixissent, cruciari dies, noctes torqueri vellent, nec vero sese ipsi accusarent ob eam causam, quod se male suis rebus consuluisse dicerent. eorum enim est haec querela, qui sibi cari sunt seseque diligunt. quare, quotienscumque dicetur male quis de se mereri sibique esse inimicus^[*]inimicus esse BE atque hostis, vitam denique fugere, intellegatur aliquam subesse eius modi causam, ut ex eo ipso intellegi possit sibi quemque esse carum.

Nec vero id satis est,^[*]est om. BE neminem esse, qui ipse se oderit, sed illud quoque intellegendum est, neminem esse, qui, quo modo se habeat, nihil sua censeat interesse. tolletur enim appetitus animi, si, ut in iis rebus, inter quas nihil interest, neutram in partem propensiores sumus,^[*]sumus Lamb. simus item in nobismet ipsis quem ad modum affecti simus^[*]simus B sumus nihil nostra arbitrabimur^[*]arbitramur RNV interesse.

Atque etiam illud si qui^[*]qui Bai. quid BERN1 quis N2V dicere velit, perabsurdum sit, ita diligi a sese quemque, ut ea vis diligendi ad aliam rem quampiam referatur, non ad eum ipsum,^[*]ipsum V ipse qui sese diligat. hoc cum in amicitiis, cum in officiis, cum in virtutibus dicitur, quomodocumque^[*]quoquomodocumque BE dicitur, intellegi tamen quid dicatur potest, in nobismet autem ipsis^[*]ipsis autem BE ipsis autem ipsis R ne ^[*]ne et ut add. A. Man. (intelligi ne quidem ut N2) intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; propter nos enim illam, non propter eam nosmet ipsos diligimus.