De Republica, Cicero, Marcus Tullius, creator; Mueller, C. F. W. (Carl Friedrich Wilhelm), 1830-1903, editor
Made available under the Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Nec vero illis aut voluntas
defuit (quae enim iis scribendi alia causa aut quod
omnino consilium fuit?) aut ingenium, quo omnibus
praestiterunt; sed eorum et voluntatem et copiam
causa vicit. Ius enim, de quo quaerimus, civile est
aliquod, naturale nullum; nam si esset, ut calida
et frigida, ut amara et dulcia, sic essent iusta et
iniusta eadem omnibus.
9
Nunc autem, si quis illo Pacuviano 'invehens
alitum anguium curru' multas et varias gentis et
urbes despicere et oculis conlustrare possit, videat
primum in illa incorrupta maxime gente Aegyptiorum,
quae plurimorum saeculorum et eventorum memoriam
litteris continet, bovem quendam putari deum, quem
Apim Aegyptii nominant, multaque alia portenta apud
p.337
eosdem et cuiusque generis beluas numero consecratas deorum; deinde Graeciae, sicut apud nos, delubra magnifica humanis consecrata simulacris, quae
Persae nefaria putaverunt; eamque unam ob causam
Xerses inflammari Atheniensium fana iussisse dicitur,
quod deos, quorum domus esset omnis hic mundus,
inclusos parietibus contineri nefas esse duceret. Post
autem cum Persis et Philippus, qui cogitavit, et
Alexander, qui gessit, hanc bellandi causam inferebat, quod vellet Graeciae fana poenire; quae
ne reficienda quidem Graii putaverunt, ut esset posteris ante os documentum Persarum sceleris sempiternum. Quam multi, ut Tauri in Axino, ut rex
Aegypti Busiris, ut Galli, ut Poeni, homines immolare et pium et dis immortalibus gratissumum esse
duxerunt! Vitae vero instituta sic distant, ut Cretes
et Aetoli latrocinari honestum putent, Lacedaemonii
suos omnes agros esse dictitarint, quos spiculo
possent attingere. Athenienses iurare etiam publice
solebant omnem suam esse terram, quae oleam frugesve ferret; Galli turpe esse ducunt frumentum
manu quaerere, itaque armati alienos agros demetunt;
nos vero iustissimi homines, qui Transalpinas gentis oleam et vitem serere non sinimus, quo
pluris sint nostra oliveta nostraeque vineae; quod
cum faciamus, prudenter facere dicimur, iuste non
dicimur, ut intellegatis discrepare ab aequitate
sapientiam. Lycurgus autem, ille legum optumarum
et aequissumi iuris inventor, agros locupletium plebi
ut servitio colendos dedit.
10
Genera vero si velim iuris, institutorum, morum
consuetudinumque describere, non modo in tot gentibus varia, sed in una urbe, vel in hac ipsa, milliens
mutata demonstrem, ut hic iuris noster interpres alia
nunc Manilius iura dicat esse de mulierum
legatis et hereditatibus, alia solitus sit adulescens dicere nondum Voconia lege lata; quae quidem ipsa
p.338
lex utilitatis virorum gratia rogata in mulieres plena
est iniuriae. Cur enim pecuniam non habeat mulier?
cur virgini Vestali sit heres, non sit matri suae? cur
autem, si pecuniae modus statuendus fuit feminis, P.
Crassi filia posset habere, si unica patri esset, aeris
milliens salva lege, mea triciens non posset ...
11