Tusculanae Disputationes, Cicero, Marcus Tullius, creator; Pohlenz, M, 1872-1962, editor
Made available under the Creative Commons Attribution 4.0 International License.
XML: Passage Full Text
Cum[*]1 et 5 extr. imit. Paschasius Radb. Expos. in ps. 44 l. I praef. in. defensionum laboribus senatoriisque muneribus aut omnino aut magna ex parte essem aliquando liberatus, rettuli[*]rettuli ς retuli X Pasch. cf. p. 344, 24 me, Brute, te hortante maxime ad ea studia, quae retenta animo, remissa temporibus, longo intervallo intermissa revocavi, et cum omnium artium, quae ad rectam vivendi viam pertinerent, ratio et disciplina studio sapientiae, quae philosophia dicitur, contineretur, hoc mihi Latinis[*]cf. Lact. inst. 3,14, 13 litteris[*]litteris at libris V2 inlustrandum putavi, non quia philosophia Graecis et litteris et doctoribus percipi non posset, sed meum semper[*]hoc supra semper add. V2 iudicium fuit omnia nostros aut invenisse per se sapientius quam Graecos aut accepta ab illis fecisse meliora, quae quidem digna statuissent, in quibus elaborarent.
Nam mores et instituta vitae resque domesticas ac familiaris nos profecto et melius tuemur et lautius,[*]latius R1 rem vero publicam nostri maiores certe melioribus temperaverunt et institutis et legibus. quid loquar de re militari?
p.218
in qua cum virtute nostri multum valuerunt, tum plus etiam disciplina. iam illa, quae natura, non litteris adsecuti[*]assec. KRH sunt, neque cum Graecia neque ulla cum gente[*]cum ulla gente K sunt conferenda. quae enim tanta gravitas, quae tanta constantia, magnitudo animi,[*]animi magnitudo K probitas, fides, quae tam excellens in omni genere virtus in ullis fuit, ut sit cum maioribus nostris comparanda?
Doctrina Graecia nos[*]nos Graecia K et omni litterarum genere superabat; in quo erat facile vincere non repugnantes. nam cum apud Graecos antiquissimum e doctis genus sit poëtarum, siquidem Homerus fuit et Hesiodus ante Romam conditam, Archilochus[*]archilocus G1H archilogus V(g scr. c) regnante Romulo, serius poëticam nos accepimus. annis[*]enim post annis add. Vc ς fere cccccx [*]CCCCX X (etiam K, CCCCX
Figure here!
tis G1 V2) at quingentis in mg. Vc post Romam conditam Livius fabulam dedit C. Claudio, Caeci filio, M. Tuditano[*]gaio X marco G (R laesus) cos.[*]cõs. X (in K
Figure here!
add. c) anno ante natum Ennium. qui[*]quisc. Livius cf. Vahlen Enn. p. V fuit maior[*]maior al
Figure here!
minor Vc natu quam Plautus et Naevius. sero igitur a nostris poëtae vel cogniti[*]Cato fr. 118 cf. Val. Max. 2,1,10 vel recepti. quamquam est in Originibus solitos esse in epulis canere convivas ad tibicinem de clarorum hominum virtutibus; honorem tamen huic generi non fuisse declarat oratio Catonis, in qua obiecit ut probrum M. Nobiliori,[*]marco X quod is in provinciam poëtas duxisset; duxerat autem consul ille in Aetoliam, ut scimus, Ennium. quo minus igitur honoris erat poëtis, eo[*]eo al
Figure here!
& Vc si ςB1 e corr. sic X minora studia fuerunt, nec tamen, si qui magnis ingeniis in eo genere extiterunt,
non satis Graecorum gloriae responderunt. an censemus,[*]cessemus KRH si Fabio,[*]GFabio V1 nobilissimo homini, laudi datum esset, quod pingeret, non multos etiam apud nos futuros Polyclitos et Parrhasios fuisse? honos alit artes, omnesque incenduntur[*]acceduntur (vel ac- cenduntur) Aug. incenduntur ex acc. H1 ecl. 212 gloriae H ibid. cum Aug. plerisque codd. (gloriae
Figure here!
L) Lup.
p.219
ad studia gloria, iacentque ea semper, quae apud quosque improbantur.[*]honos ... 219,2 improbantur Aug. civ. 5,13 (H ecl. 212) et ex eo Serv. Lupus ep. 1 summam eruditionem Graeci sitam censebant in nervorum vocumque cantibus; igitur et Epaminondas, princeps meo iudicio Graeciae,[*]graecis X -ę pro -s V1 aut c fidibus praeclare cecinisse dicitur, Themistoclesque aliquot ante annos[*]annis edd. vett. cum in epulis recusaret[*]recusasset V2 ς lyram,[*]liram X est habitus indoctior.[*]est... indoctior Quint. inst. 1,10,19 ergo in Graecia musici floruerunt, discebantque id omnes, nec qui nesciebat[*]nesciebant V1 satis excultus doctrina putabatur.
in summo apud illos honore geometria fuit, itaque nihil mathematicis inlustrius; at[*]ad GR1V1 nos metiendi ratiocinandique utilitate huius artis terminavimus modum.
At contra oratorem celeriter complexi sumus, nec eum primo eruditum, aptum tamen ad dicendum, post autem eruditum.[*]Cum ... 219, 15 eruditum H (218, 29 honos ... 219,2 improbantur bis) [*]etiam ante erud. add. Vc mg. nam Galbam Africanum Laelium doctos fuisse traditum est, studiosum autem eum, qui is[*]his X hos Vc ς aetate anteibat, Catonem,[*]catonem X post vero Lepidum Carbonem[*]carbonẽ Vc Gracchos, inde ita magnos[*]grac in r. Vc (in mg. at etiam idem ante versum gracchos-magnos) nostram ad aetatem, ut non multum aut nihil omnino Graecis cederetur. Philosophia iacuit usque ad hanc aetatem nec ullum habuit lumen litterarum Latinarum; quae inlustranda et excitanda nobis est, ut, si occupati profuimus aliquid civibus nostris, prosimus etiam, si possumus,[*]possiumus
Figure here!
G1 otiosi.[*]ut... otiosi Non. 355, 2
in quo eo magis nobis est elaborandum, quod multi iam esse libri Latini dicuntur scripti inconsiderate ab optimis illis quidem viris, sed non satis eruditis. fieri autem potest, ut recte quis sentiat et id
p.220
quod sentit polite eloqui non possit; sed mandare quemquam litteris cogitationes suas, qui eas nec disponere nec inlustrare possit nec delectatione aliqua allicere lectorem, hominis est intemperanter abutentis et otio et litteris.[*]mandare... 5 litteris Einhart Vita Caroli praef. itaque suos libros ipsi legunt cum suis, nec quisquam attingit praeter eos, qui eandem licentiam scribendi sibi permitti volunt. quare si aliquid oratoriae laudis[*]laudis s eras. sed a m. rec. iterur scriptum in V nostra attulimus industria, multo studiosius philosophiae fontis aperiemus, e quibus etiam illa manabant.
Sed ut Aristoteles, vir summo ingenio, scientia,[*]scientia scientiae X -a pro -ae in r. V2 copia, cum motus[*]cum motus H commotus GKRV sed cũ supra corn V2 esset Isocratis[*]isocratis V2 ς socratis X rhetoris gloria, dicere docere etiam coepit adulescentes[*]docere ς om. X post adulescentes add. decere V2 et prudentiam cum eloquentia iungere, sic nobis placet nec pristinum dicendi studium deponere et in hac maiore et uberiore arte versari. hanc[*]haen
Figure here!
c R1 enim perfectam philosophiam semper iudicavi, quae de maximis quaestionibus copiose posset ornateque dicere; in quam exercitationem ita nos studiose operam dedimus,[*]del. Mur. operam inpendimus Dav. ut iam etiam scholas Graecorum more habere auderemus.[*]audeamus V (a in r. c) ut nuper tuum post discessum in Tusculano cum essent complures[*]cumplures G1R1 (corr. ipsi) mecum familiares, temptavi, quid in eo genere possem.[*]possem V2 γ possim X (cf. auderemus v. 20) ut enim antea declamitabam causas, quod nemo me diutius fecit, sic haec mihi nunc senilis est declamatio. ponere iubebam, de quo quis audire vellet; ad id aut[*]at id X (at id sed. ex aut id aut sed. Kc) sedens aut ambulans disputabam.
itaque dierum quinque scholas, ut Graeci appellant, in totidem libros contuli. fiebat autem ita ut, cum is[*]his G1V1H qui audire[*]audiri X (corr. V2 l
Figure here!
e ss. K2)
p.221
vellet dixisset, quid[*]quod K1V2 sibi videretur, tum ego contra dicerem. haec est enim, ut scis, vetus et[*]et om. V1 add. 2 Socratica ratio contra alterius opinionem disserendi. nam ita facillime, quid veri simillimum esset, inveniri posse Socrates arbitrabatur. Sed quo commodius disputationes nostrae explicentur, sic eas exponam, quasi agatur res, non quasi narretur.[*]Philosophia ... 221, 7 narretur H (27 fieri ... 220, 5 litteris et 220,13 adulescentes ... 220, 18 dicere bis) ergo[*]ergo et primam lit- teram verbi malum om. R1V1 spatio rubicatori relicto; ergo add. Ral. m ergo et m Vc ita nasce- in r. V1 nascatur corr. Vc ita nascetur exordium:
Malum[*]ergo et primam lit- teram verbi malum om. R1V1 spatio rubicatori relicto; ergo add. Ral. m ergo et m Vc ita nasce- in r. V1 nascatur corr. Vc mihi videtur esse mors.
Isne, qui mortui sunt, an is, quibus moriendum est?
Utrisque.
Est miserum igitur, quoniam malum.
Certe.
Ergo et i, quibus evenit iam ut morerentur,[*]morirentur K1 et i, quibus eventurum est, miseri.
Mihi ita videtur.
Nemo ergo non miser.
Prorsus nemo.
Et quidem, si tibi constare vis, omnes, quicumque nati sunt eruntve, non solum miseri, sed etiam semper miseri. nam si solos eos diceres miseros quibus moriendum esset, neminem tu quidem eorum qui viverent exciperes—moriendum est enim omnibus—, esset tamen[*]tam V1
Figure here!
add. 2 miseriae finis in morte. quoniam autem etiam mortui miseri sunt, in miseriam nascimur sempiternam. necesse est enim miseros[*]necesse enim est m. K1 sed est erasnm esse eos qui centum milibus annorum ante occiderunt, vel potius omnis, quicumque nati sunt.
Ita prorsus existimo.
Dic quaeso:
num[*]nunc ex. num K1 te illa terrent, triceps apud inferos Cerberus, Cocyti[*]coyc
Figure here!
ti R1 fremitus, travectio[*]traiectio ex trav. K1 [*]transv. Vc mg. ('al
Figure here!
trans') γ Trag. inc.111 Acherontis, "mento summam aquam[*]aquam trisyll. cf. Lachm. ad Lucr. 6, 552 [*]quam Nonii L 1 A A attingens[*]amnem Bue. adtinget (vel -it) senextus Nonii L 1 A A enectus siti" Tantalus?[*]summam... tantalus Non. 401,29 [*]enectus ... Tantalus Prisc, GL 2, 470, 18 [*]tantulus X (corr. K2) Nonii et Prisciani pars tum
p.222
illud, quod "Sisyphus[*]sisyphius X (sed 2. eras. in V. sis. K1 aut c) Nonii pars versat[*]versus? cf. Marx ad Lucil. 1375 saxum sudans nitendo neque proficit hilum?" [*]tum ... hlium Non. 121,4; 353, 8. fortasse etiam inexorabiles iudices, Minos et Rhadamanthus? apud quos nec te L. Crassus defendet[*]defendet om. RK1 (add. 2) nec M. Antonius nec, quoniam apud Graecos iudices res agetur, poteris adhibere Demosthenen;[*]demostenen K tibi ipsi pro te erit maxima corona causa dicenda.[*]dicenda causa K haec fortasse metuis et idcirco mortem censes esse sempiternum malum.
Adeone me delirare censes, ut ista esse credam?
An tu[*]ante
Figure here!
G1 haec non[*]an
Figure here!
tu an non (2. an in r.) V1? credis?
Minime vero.
Male hercule narras.
Cur? quaeso.
Quia disertus[*]dissertus KR1 esse possem, si contra ista dicerem.
Quis enim non in eius modi causa? aut quid negotii est haec poëtarum et pictorum portenta convincere?[*]aut ... convincere Non. 375, 29
Atqui pleni libri sunt contra ista ipsa disserentium[*]dissenentium G1 (dissonantium corr. G1?) RV1 (corr. ipse?) diserentium K philosophorum.
Inepte sane. quis enim est[*]est om. K1, add. c tam excors, quem ista moveant?[*]commoveant V2
Si ergo apud inferos miseri non sunt, ne sunt quidem apud inferos ulli.
Ita prorsus[*]prossus G existimo.
Ubi sunt[*]Inde ab ubi - 223, 24 iam sunt multa in K madore corrupta ergo i, quos miseros dicis, aut quem locum incolunt? si enim sunt, nusquam esse non possunt.
p.223
Ego vero nusquam esse illos puto.
Igitur ne esse quidem?
Prorsus isto modo, et tamen miseros[*]miseros cf. Serv. Aen. 4, 20 ob id ipsum quidem,[*]quidem om. K quia nulli sint.
Iam mallem Cerberum metueres quam ista tam inconsiderate diceres.
Quid[*]qui We. tandem?
Quem esse negas, eundem esse dicis. ubi est acumen tuum? cum enim miserum esse dicis, tum eum qui non sit dicis esse.
Non sum ita hebes, ut istud dicam.
Quid dicis igitur?
Miserum esse verbi causa M.[*]M. V2 ς om. X Crassum, qui illas fortunas morte[*]morti V1 demiserit ut v. K dimiserit, miserum Cn.[*]CN. R Gn. vel gn. GV (in K evanidum) Pompeium, qui tanta gloria sit[*]sit om. V1, unde Vc orbatus sit orbatus,[*]tanta dignitate tanta gl. Vc omnis denique miseros,[*]miseros V (exp.2?) qui hac luce careant.
Revolveris eodem. sint enim oportet, si miseri sunt; tu autem modo negabas eos esse, qui mortui essent. Si igitur non sunt, nihil possunt esse; ita ne[*]nelongius verbum habuisse vid. K miseri quidem sunt.
Non dico fortasse etiam,[*]etiam exp. Vvet quod sentio; nam istuc ipsum, non esse, cum fueris, miserrimum puto.
Quid?
miserius quam omnino numquam fuisse? ita, qui nondum nati sunt, miseri iam sunt, quia non sunt, et nos, si post mortem miseri futuri sumus, miseri fuimus ante quam nati. ego autem non commemini, ante quam sum natus, me miserum; tu si meliore[*]similiore K1R1 memoria es, velim scire, ecquid de te recordere.[*]
Figure here!
quid K (add.2 aut c) recordere ς recordare X
Ita iocaris, quasi ego dicam eos miseros, qui nati non sint, et non eos miseros, qui mortui sunt.[*]m. sint Vc
p.224
Esse ergo eos dicis.
Immo, quia non sint, cum fuerint, eo miseros esse.
Pugnantia te loqui non vides? quid enim tam pugnat, quam non modo[*]
Figure here!
ñ modo2 miserum, sed omnino[*]om
Figure here!
i m
Figure here!
K quicquam esse, qui non sit? an tu egressus porta Capena cum Calatini[*]catilini G Scipionum Serviliorum Metellorum sepulcra vides, miseros putas[*]putas vocas Krec illos?
Quoniam me verbo premis,[*]premis s. v. add. Kc posthac non ita dicam, miseros esse, sed tantum miseros, ob id ipsum, quia non sint.[*]si
Figure here!
nt V
Non dicis igitur: "miser est M. Crassus" [*]miser e mori crassus K m. rec. quae ductus evanidos restituit , sed tantum: "miser M. Crassus" ?
Ita plane.
Quasi non necesse sit, quicquid isto modo pronunties, id aut esse aut non esse! an tu dialecticis ne[*]ne ex non Rc imbutus quidem es?
in primis enim hoc traditur: omne pronuntiatum[*]pronuntiatum eqs. Gell. 16, 8, 8 (Hier. adv. Rufin. 1, 486) (sic[*]sic ex si Vc enim mihi in praesentia occurrit ut appellarem ἀξίωμα [*]αIlωmα R αξιωμλ V, sed praeter 1. α omnia i. r. Vc azioma K aziωma G1 , utar post alio, si invenero[*]alio
Figure here!
si
Figure here!
inv. V (dist. 2?) alios et inv. GKR melius) —id ergo est pronuntiatum, quod est verum aut falsum. cum igitur dicis: "miser M. Crassus" , aut hoc dicis: "miser est Crassus" , ut possit iudicari, verum id falsumne sit, aut nihil dicis omnino.
Age, iam concedo non[*]eos s. non add. V2 sunt V esse miseros, qui mortui sint, quoniam extorsisti, ut faterer, qui omnino non essent, eos ne[*]ne s. v. K1 miseros quidem esse posse. quid?[*]quid ecce K ante ecce adscr. m (= magister) K2, post esse d (disc.) Kree qui vivimus, cum moriendum sit, nonne miseri sumus? quae enim potest in vita esse iucunditas, cum dies et noctes cogitandum sit iam iamque esse moriendum?
p.225
Ecquid[*]ecqui X(ω?) ergo intellegis, quantum mali de humana condicione deieceris?
Quonam modo?
Quia, si mors[*]mors Vc mori X1 (V1) etiam mortuis miserum esset, infinitum quoddam et sempiternum malum haberemus in vita;[*]in vita del. Bai., sed vita hic non opponitur mortis tempori. nunc video calcem, ad quam cum sit decursum, nihil sit praeterea extimescendum. sed tu mihi videris Epicharmi,[*]epicarmi G1 (corr.1)K acuti nec insulsi[*]insulsi insul in r. Vc hominis ut Siculi, sententiam sequi.
Quam? non enim novi.
Dicam, si potero, Latine. scis enim me Graece loqui in Latino sermone non plus solere quam in Graeco Latine.
Et recte quidem. sed quae tandem est Epicharmi[*]epicarmi GRV1 (corr. 2 ) ista sententia? "
Emori nolo,[*]Epich. fr. 247 sed me esse mortuum nihil[*]nihili edd. vett. aestimo.
"
Iam adgnosco[*]adgnosco RV (sed d erasum)
Figure here!
adn. G1 agn. K Graecum.[*]graeco
Figure here!
G1 gradum ex graecum V2? sed Man. et sed quoniam coëgisti, ut concederem, qui mortui essent, eos miseros non esse, perfice, si potes, ut ne moriendum quidem esse miserum putem.
Iam istuc quidem nihil negotii est, sed ego maiora molior.[*]sed ego maiora molior add. Vc (sed maiora molior vel sed getiam maiora molior ς) om. X
Quo modo hoc nihil negotii est? aut quae sunt tandem ista maiora?
Quia, quoniam post mortem mali nihil est,[*]nihil est add. K2V2 om. X ne mors quidem[*]ne quidem mors K est malum, cui proxumum[*]proximum KV tempus est post mortem, in quo mali nihil esse concedis: ita ne moriendum quidem[*]nequidem moriendum K esse malum est; id[*]id estK2 ς [*]idem R idẽ GK1V est enim perveniendum esse ad id, quod non esse malum confitemur.
p.226
Uberius ista, quaeso. haec enim spinosiora, prius ut confitear me cogunt quam ut adsentiar. sed quae sunt ea, quae dicis te maiora moliri?
Ut doceam, si possim, non modo malum non esse, sed bonum etiam esse mortem.
Non postulo id quidem,[*]quidem id K aveo[*]abeo V1 habeo V2GKR aveo ς tamen audire. ut enim non efficias quod vis, tamen, mors ut malum non sit, efficies. sed nihil te interpellabo; continentem orationem audire malo.
Quid, si te rogavero[*]siero- gavero V1 (corr. c ) K1 hoc loco pauciora habuit, evanidas litteras m. rec. sic fere restituit:
Figure here!
rqiero aliquid?
nonne respondebis?
Superbum id quidem est, sed, nisi quid necesse erit, malo non roges.[*]non
Figure here!
roges V
Geram tibi morem et ea quae vis, ut potero, explicabo, nec tamen quasi Pythius Apollo, certa ut sint et fixa, quae dixero, sed ut homunculus unus e multis probabilia coniectura sequens. ultra enim quo progrediar, quam ut veri similia videam, non habeo; certa dicent i, qui et[*]qui
Figure here!
et V percipi ea posse dicunt et se[*]et
Figure here!
se V sapientis[*]sapientes V2 esse profitentur.
Tu, ut videtur; nos ad audiendum parati sumus.
Mors igitur ipsa, quae videtur notissima res esse, quid sit, primum est videndum. sunt enim qui discessum animi a corpore putent[*]putent ς (cf. censeant) putant X (varietatem modorum def. Gaffiot, Le subjonc- tif de subordination Paris 1906 p. 52) esse mortem; sunt qui nullum censeant fieri discessum, sed una animum et corpus occidere, animumque in corpore extingui. qui discedere animum censent,[*]cessent V1 alii statim dissipari, alii diu permanere, alii semper. quid sit porro ipse animus aut ubi aut unde, magna dissensio est. aliis cor
p.227
ipsum animus[*]aut ubi... 227.1 animus in mg. G1 aut unde... dicuntur Non. 66,5 videtur, ex quo excordes, vecordes[*]vec. HM vaec. VG1 (sed a
Figure here!
1)R1 (sed
Figure here!
a1?) Nonii codd. pr. F H vęc. K concordesque[*]vecordes
Figure here!
excordes concordes H signis transponendi non satis dilucidis additis dicuntur[*]quid igitur sit animus... est. nam animus ab ani- ma dictus est (227, 12). aliis ... 227, 2 dicuntur H et Nasica ille prudens bis consul "Corculum" et "egregie cordatus homo, catus Aelius Sextus" .[*]Ennius ann. 331 Empedocles animum esse censet cordi suffusum sanguinem; aliis pars quaedam cerebri visa est animi[*]animi om. K1, post princip. add. c principatum tenere; aliis nec cor ipsum placet nec cerebri quandam partem esse animum,
sed alii in corde, alii in cerebro dixerunt animi esse sedem et locum; animum autem alii animam, ut fere nostri— declarat nomen:[*]ut fere nostri declarant nomen. nam ω corr. Dav. declarant nomina Sey. nam et agere animam et efflare dicimus et animosos et bene animatos et ex animi sententia; ipse autem animus ab anima dictus est—; Zenoni[*]Zeno fr. 134. Stoico animus ignis videtur. sed haec quidem quae dixi, cor, cerebrum, animam, ignem volgo, reliqua fere singuli. ut multo[*]multo Bentl. multi cf. Lact. inst. 7, 13, 9 opif. 16, 13 ante veteres, proxime autem Aristoxenus, musicus idemque philosophus, ipsius corporis intentionem quandam, velut in cantu et fidibus quae ἁρμονία [*]armonia ω cf. I 24.41 dicitur: sic ex corporis totius natura et figura varios motus cieri tamquam in cantu sonos.
hic ab artificio suo non recessit et tamen dixit aliquid, quod ipsum quale esset erat multo ante et dictum et explanatum a Platone. Xenocrates[*]Xen. fr. 67 animi figuram et quasi corpus negavit esse ullum,[*]ull in r. Vc ullum ς numerum[*]verum X cf. ac. 2,124 dixit esse, cuius vis, ut iam ante Pythagorae visum erat, in natura maxuma esset. eius doctor Plato triplicem finxit animum,[*]animam X (sed usupra a V1?) cuius principatum, id est rationem, in capite sicut in arce posuit, et duas partes parere[*]separare X in parere corr. Vc (e priore loco iterum ss. V3) voluit, iram et
p.228
cupiditatem, quas[*]quas-cupiditatem om. H locis disclusit:[*]disclusit om. X add. V2Rrec ς (suis add. ς) cf. I,80 Pr. 32 iram in pectore, cupiditatem supter[*]subter RHK1 (
Figure here!
l sup ss. K2) collocavit V2 praecordia locavit.[*]Plato ... 228, 2 locavit H
Dicaearchus[*]dice archus KRV [*]dicaearc
Figure here!
us |
Figure here!
G1 autem in eo sermone, quem Corinthi[*]chorinthi GK habitum tribus libris exponit, doctorum[*]dictorum X, corr. in KV hominum disputantium primo libro multos loquentes facit; duobus Pherecratem[*]pherecraten G pthiotam X (pth.
Figure here!
G phiot. K) quendam Phthiotam senem, quem ait a Deucalione ortum, disserentem inducit nihil esse omnino animum,[*]animum omnino K et hoc esse nomen totum inane, frustraque[*]et post frustraque add. V1? vix recte animalia et animantis[*]animantes V2 appellari, neque in homine inesse animum vel animam nec in bestia, vimque omnem eam, qua vel agamus quid vel sentiamus, in omnibus corporibus vivis aequabiliter[*]aequabiliter V (exp. m. vet.) esse fusam nec separabilem a corpore esse, quippe quae nulla sit, nec sit quicquam nisi corpus unum et simplex, ita figuratum ut temperatione naturae vigeat et sentiat.
Aristoteles, longe omnibus—Platonem semper excipio—praestans et ingenio et diligentia, cum quattuor nota illa genera principiorum esset complexus, e quibus omnia orerentur,[*]orirentur Hς quintam quandam naturam censet esse,[*]esse esset GR1 e corr. e qua[*]equa G1 (in mg. de) K1 (equae K2 ut v.) R [*]esse
Figure here!
qua V (quae V2) sit mens; cogitare enim et providere et discere et docere et invenire aliquid et tam multa alia[*]alia X exp. Vvet, cf. 247,14 meminisse, amare odisse, cupere timere, angi laetari, haec et[*]et om. H similia eorum in horum quattuor generum inesse nullo[*]nullo numero H putat; quintum genus[*]genus om. H adhibet vacans nomine et sic[*]sic exp. Vvet ipsum
p.229
animum ἐνδελέχειαν [*]endelecheian GKVH, sed in R inter e et a graecum com- pendium diphthongi ει (
Figure here!
) scriptum est appellat[*]appellant G1V1 novo nomine quasi quandam continuatam motionem et perennem.
Nisi quae me forte fugiunt,[*]fugiunt (exp. m. vet.) V haec[*]hae Vrec ς sunt fere[*]omnium post fere add. V2 de animo sententiae.[*]Aristoteles cum quattuor ... 229, 3 de animo sentiae H Democritum enim, magnum illum quidem virum, sed levibus et rotundis corpusculis efficientem animum[*]anim
Figure here!
um V (ss. c) concursu quodam fortuito, omittamus; nihil est enim apud istos, quod non atomorum turba conficiat.[*]nihil... eorum t. conficiat Non. 269,12
Harum sententiarum quae vera sit, deus aliqui[*]aliquis Vrec ς viderit;[*]harum ... viderit Lact. inst. 7,8, 9 (postquam breviter ad § 18—22 respexit) quae veri simillima, magna quaestio est.[*]harum ... 9 quaestio est H utrum igitur inter has sententias diiudicare malumus an ad propositum redire?
Cuperem equidem utrumque, si posset, sed est difficile confundere. quare si, ut ista non disserantur, liberari mortis metu possumus,[*]possimus K2 id agamus; sin id non potest nisi hac quaestione animorum explicata, nunc, si videtur, hoc, illud alias.
Quod malle te intellego, id puto esse commodius; efficiet enim ratio ut, quaecumque vera sit earum sententiarum quas exposui, mors aut malum non sit aut sit bonum potius.
nam si cor[*]cor
Figure here!
s. G aut sanguis aut cerebrum est animus, certe, quoniam est corpus, interibit cum reliquo corpore;[*]corpore Vc ς tempore X si anima est, fortasse dissipabitur; si ignis, extinguetur; si est Aristoxeni harmonia,[*]harmonia GKR
Figure here!
arm.V arm. H dissolvetur. quid de Dicaearcho dicam, qui nihil omnino animum dicat esse?[*]efficiet ... 25 dicit esse H his sententiis omnibus nihil post mortem pertinere ad quemquam potest; pariter enim cum vita sensus amittitur; non sentientis
p.230
autem nihil est ullam in partem quod intersit. reliquorum sententiae spem adferunt, si te hoc forte delectat, posse animos, cum e corporibus excesserint, in caelum quasi in domicilium suum pervenire.
Me vero delectat, idque primum ita esse velim, deinde, etiamsi non sit, mihi persuaderi tamen velim.
Quid tibi ergo opera nostra opus est? num eloquentia Platonem superare possumus? evolve diligenter eius eum librum, qui est de animo:[*]anima ex -o Vc? amplius quod desideres nihil erit.
Feci mehercule, et quidem saepius; sed nescio quo modo, dum lego, adsentior, cum posui librum et mecum ipse de inmortalitate[*]imm. GR animorum coepi cogitare, adsensio omnis illa elabitur.
Quid?
hoc dasne aut manere animos post mortem aut morte ipsa interire?
Do vero.
Quid,[*]quod K1 (corr. 2 )R si maneant?
Beatos[*]beatas V esse concedo.
Sin intereant?
Non esse miseros, quoniam ne sint quidem; iam[*]iam cf. p. 225,21 ac. 2, 109 al. (Mue) istuc coacti a te paulo ante concessimus.
Quo modo igitur aut cur mortem malum tibi videri dicis? quae aut beatos nos efficiet animis manentibus aut non miseros sensu carentis.[*]carentes V2
Expone igitur, nisi molestum est, primum, si potes,[*]potest G1 animos remanere post mortem, tum, si minus id obtinebis[*]obtenebis GR1V—est enim arduum—, docebis carere omni malo mortem. ego enim istuc ipsum vereor ne[*]ne me G malum sit non dico carere sensu, sed carendum esse.
Auctoribus quidem ad istam sententiam, quam vis obtineri, uti optimis[*]optineri V possumus, quod in omnibus causis
p.231
et debet et solet valere plurimum, et primum quidem omni antiquitate, quae quo propius[*]propius opius in r. Vc aberat ab ortu et divina progenie, hoc melius ea fortasse quae erant vera[*]vera ss. Kc veru (aaper- tum!) in vera corr. R cernebant.[*]cercebant G1 (corr. ipse) R cernebant K cerneba
Figure here!
t V (-bat ς)
Itaque unum illud erat insitum priscis illis, quos cascos[*]cassos R cassus K1 ann. 24 appellat Ennius, esse in morte sensum neque excessu vitae sic deleri hominem, ut funditus interiret;
idque[*]idquae G1RV1 cum multis aliis rebus, tum e pontificio iure et e caerimoniis[*]caer. V cer. GKR sepulcrorum intellegi licet, quas maxumis ingeniis praediti nec tanta cura coluissent nec violatas tam inexpiabili[*]inexpiabile X -i in r. V1? ς religione sanxissent, nisi haereret in eorum mentibus mortem non interitum esse omnia tollentem atque delentem, sed quandam quasi migrationem commutationemque vitae, quae in claris viris et feminis dux in caelum soleret esse, in ceteris humi retineretur et permaneret tamen.
ex hoc et nostrorum opinione "Romulus in caelo cum diis agit aevum" [*]ann. 115, ut famae adsentiens dixit Ennius, et apud Graecos indeque perlapsus ad nos et usque ad Oceanum Hercules[*]et ante retin. add. Vc et perm.... 20 hercules fere omnia in r. V1 tantus et tam praesens habetur deus; hinc Liber Semela natus eademque famae celebritate Tyndaridae fratres, qui non modo adiutores in proeliis victoriae populi Romani, sed etiam nuntii fuisse perhibentur. quid? Ino[*]ino sed o in r. V1 Cadmi[*]inhoc
Figure here!
admi G1 filia nonne[*]nonne ex nomine K2 λεγκοε|ea R λεγκοθεα GKV (θ in r.) Λευκοθέα nominata a Graecis Matuta[*]mutata K1V1 (ut v.) Nonii L 1 habetur a nostris?[*]Quid?...nostris Non. 66, 13 quid? totum prope caelum, ne pluris persequar,[*]persequar pluris K nonne humano genere completum est?
si vero scrutari vetera et ex is[*]illis Lact. ea quae scriptores Graeciae prodiderunt eruere
p.232
coner, ipsi illi maiorum gentium dii[*]ipsi maiorum gentium dii Aug. civ. 8,5 qui habentur[*]qui habentur om. Aug. hinc nobis[*]a ante nobis add. V2 ς Lact. Aug. cf. Progr. 24 profecti in caelum reperientur.[*]repperientur X (sed 1. p del. R1? ) Aug. quaere, quorum demonstrentur[*]quare quoniam demonstrantur Lact. [*]demonstrentur Aug. demonstrantur X, sed a in e corr. G1 demonstran in r. V1 sepulcra in Graecia; reminiscere, quoniam es initiatus,[*]es initiatushinc Lact. inst. 1, 15 Atticum cum Cicerone colloqui conclusit, cf. Po. Herm. 46 p. 629 quae tradantur mysteriis:[*]mist. KV tum denique, quam hoc late pateat, intelleges.[*]Si vero. .. 232, 5 intelleges Lact. inst. 1, 15, 24 Aug. cons. euang. 1, 23, 32 sed qui nondum ea quae multis post annis homines tractare coepissent[*]add. Po. tractari coepta sunt Keil physica[*]phisica X didicissent,[*]dicissent R1 tantum sibi persuaserant, quantum natura admonente cognoverant,[*]cognoverunt X corr. Vc rationes et causas rerum non tenebant, visis[*]visis eqs. asyndeton suspectum quibusdam saepe movebantur, isque maxime nocturnis, ut viderentur ei,[*]eil illi K2 [*]hi in r. V1 qui vita excesserant, vivere.
Ut porro firmissimum hoc adferri videtur[*]videretur Vc cur deos esse credamus, quod[*]quod quia K2 nulla gens tam fera, nemo omnium[*]
Figure here!
hominum K tam sit[*]sit K2V2 ς inmanis,[*]fit X inmani
Figure here!
s R imm. KH cuius mentem non imbuerit deorum[*]
Figure here!
deorum K div in r. V1 opinio (multi de diis prava sentiunt—id enim[*]idem K1 (id enim2) RH vitioso more effici solet—, omnes tamen esse vim et naturam divinam arbitrantur, nec vero id conlocutio hominum aut consessus[*]consessus Bouhier (cf. Legg. II, 13) consensus efficit,[*]effecit Bouhier non institutis opinio est[*]nec... opinio est in r. K1 confirmata, non legibus; omni[*]omnia
Figure here!
R omni
Figure here!
V autem in re consensio omnium[*]omnium hominum R1 gentium lex naturae putanda est[*]Porro infirmissimum ... 20 putanda est H)—quis est igitur, qui suorum mortem primum non eo lugeat, quod eos orbatos vitae commodis arbitretur? tolle
p.233
hanc opinionem, luctum sustuleris. nemo enim maeret suo[*]
Figure here!
suo K incommodo: dolent fortasse et anguntur, sed illa lugubris lamentatio fletusque maerens ex eo est, quod eum, quem dileximus, vitae commodis privatum arbitramur idque sentire.[*]idque sentire eras. in V atque haec ita sentimus natura duce, nulla ratione nullaque doctrina. Maxumum vero argumentum[*]maximum KR1 (u ss. 1) maxu
Figure here!
mu
Figure here!
m vero argumentum V (ss. 2) est naturam ipsam de inmortalitate animorum tacitam iudicare, quod omnibus curae sunt, et maxumae[*]maxume X (-ime K) quidem, quae post mortem futura sint.[*]sunt K2 Caecil. com. 210 "serit arbores, quae alteri[*]altero K1 saeclo[*]saeculo K1V2 suppl. ς (cf. Cato m. 24) ille 'cod. Aug.' prosint" , ut ait Statius in Synephebis,[*]sinephebis KV sine phebis GR (coni. 1 ) quid spectans[*]expectans V nisi etiam postera saecula ad se pertinere? ergo arbores seret diligens agricola, quarum aspiciet bacam ipse numquam; vir magnus leges instituta rem publicam non seret?[*]non seret Vc (1. n in r.) ς [*]conseret GKR quid procreatio liberorum, quid propagatio[*]propagatio progatio R prorogatio V1 nominis, quid adoptationes filiorum, quid testamentorum diligentia, quid ipsa sepulcrorum monumenta elogia significant nisi nos futura etiam cogitare?
Quid?
illud[*]illũ K1 num dubitas, quin specimen naturae capi deceat ex optima quaque natura? quae est melior igitur in hominum genere natura quam eorum, qui se natos ad homines iuvandos tutandos conservandos arbitrantur? abiit ad deos Hercules: numquam abisset, nisi, cum inter homines esset, eam sibi viam[*]viam s. v. add. K2 munivisset. vetera iam ista et religione omnium consecrata: quid in hac re p. tot tantosque viros ob rem p.[*]ob rem p. b r in r. V1 ob re p. K ob rē p. (er. ublică) G interfectos cogitasse arbitramur? isdemne ut finibus nomen suum quibus vita terminaretur? nemo umquam sine magna spe inmortalitatis se pro patria offerret
p.234
ad mortem.
licuit esse otioso Themistocli, licuit Epaminondae, licuit, ne et[*]1. et in r. V1 vetera et externa quaeram, mihi; sed nescio quo modo inhaeret in[*]in s. v. add. G1 mentibus quasi saeclorum quoddam augurium futurorum, idque in maximis ingeniis altissimisque animis et existit[*]exsistit GR maxime et apparet facillime. quo[*]quod X sed d exp. G1 quidem dempto quis tam esset amens, qui semper in laboribus et periculis viveret?
loquor de principibus; quid?[*]quo
Figure here!
d G1 poëtae nonne post[*]post st in r. Vc mortem nobilitari[*]nobilitare K1 corr. 2 volunt? unde[*]unde er
Figure here!
go in ut est de ennio corr. Kc(?) ergo illud:
Aspicite, o cives, senis
senis
Figure here!
enni V (2. s V2)
Enni
enni X
ennii K2
imaginis formam:
formam V1 urnam Vrec in mg.
Hic vestrum panxit
panxit edd. pinxit
maxima facta patrum?
Enn. var. 15
mercedem gloriae flagitat ab is quorum patres adfecerat gloria, idemque:
Nemo me lacrimis ...
lacrimis X, -et pro -is in r. Vc. de ratione versus afferendi cf. Va. Op. II p. 135
Cur? volito vivos per ora virum.
Enn. var. 17
[*]vivus Vc sed quid poëtas?[*]poetas ς putas X poetę Vc (p a m. 1, oetę in r.) opifices post mortem nobilitari[*]nobilitare K1 corr. 2 volunt. quid enim Phidias sui similem speciem inclusit in clupeo Minervae, cum inscribere nomen [*]add. Ern. non liceret? quid?[*]quid? nostri eqs. libere Hier. in Gal. p. 517 nostri philosophi nonne in is libris ipsis, quos scribunt de contemnenda gloria, sua nomina inscribunt?
Quodsi omnium consensus naturae vox est, omnesque[*]omnesque huiusque H qui ubique sunt consentiunt esse aliquid, quod ad eos pertineat qui vita cesserint,[*]cesserint GK, sed prius s in r G1, ex n Kc nobis quoque idem existimandum est, et si, quorum aut ingenio aut virtute
p.235
animus excellit,[*]excellet V2 eos arbitrabimur,[*]arbitrabimur X arbitra
Figure here!
mur V We. al. quia natura optima sint, cernere naturae vim maxume, veri simile est, cum optumus quisque maxume posteritati serviat, esse aliquid, cuius is post mortem sensum sit habiturus.
Sed ut deos esse natura opinamur, qualesque[*]que del. Bai. sint, ratione cognoscimus,[*]quodsi ... 235, 6 cognoscimus (omissis 235,2 maxume ... 235, 4 habiturus) H (libere) sic permanere animos arbitramur consensu nationum omnium, qua in sede maneant qualesque sint, ratione discendum est. cuius ignoratio[*]ingnoratio GV1 finxit inferos easque formidines, quas tu contemnere non sine causa videbare. in terram enim cadentibus corporibus isque humo tectis, e quo[*]aquo V1 (aq in r. 1) eqd V2 mg. dictum est humari, sub terra censebant reliquam vitam agi mortuorum; quam eorum opinionem magni errores consecuti sunt, quos auxerunt poëtae.
frequens enim consessus[*]quos... con in r. K1 [*]consessus ς consensu X, s in fine add. V1 theatri, in quo sunt mulierculae et pueri, movetur audiens tam grande carmen:
Adsum
Trag. inc. 73
atque advenio Acherunte
acher
Figure here!
onte K (u ss.c)
vix via alta atque ardua
Per speluncas saxis structas asperis pendentibus
Maxumis, ubi rigida constat crassa
crassa s. v. add. Kc
caligo inferum,
ubi ...inferum Non. 272,39
tantumque valuit error—qui mihi quidem iam sublatus videtur—, ut, corpora cremata cum scirent, tamen ea fieri apud inferos fingerent, quae sine corporibus nec fieri possent[*]possunt V2 nec intellegi. animos enim per se[*]se s. v. add. Vc ipsos viventis[*]vigentis ex viventis V1 non poterant mente complecti, formam aliquam figuramque quaerebant. inde Homeri tota νέκυια,[*]νεξυια KRV (sed α in pα corr. 1) necyia mai. litt. G νερξυο mantia RK nepsyomantia mai. litt. G psichomantia, sed psicho in r. V1 aut 2 (ex div. 1, 132) corr. Dav. inde ea quae meus amicus Appius νεκυομαντεῖα faciebat, inde[*]-de in om. K1 add. c in vicinia[*]vitia KRV1 (vicinia corr. 1) vicia G nostra Averni lacus,
p.236
unde animae excitantur obscura umbra opertae,
apertae (vel ę, -e K1)
opertę corr. V1K2
imagines
mortuorum, alto ostio
hostio alte (altę K1)
ostio ς alto corr. K2V1aut2 ς. locum rest. Leo. alii aut imagines mortuorum in fine relicta male Ciceroni ipsi tribuunt aut ibi mort. imagines scribunt (praeterea aperto ex ostio Mdv. opertae ex ostio Ribb. altae Klotz)
Acheruntis,
acheruntis (acherontis KV1 e corr.) s. s. imagines mortuorum X
salso sanguine.
Trag. inc. 76 cf. Leo Progr. Gott. 1910 p. 21.
has tamen imagines loqui volunt, quod fieri nec sine lingua nec sine palato nec sine faucium laterum pulmonum vi et figura potest. nihil enim animo videre poterant, ad oculos omnia referebant.
Magni autem est ingenii sevocare[*]sevocare Aug. revocare ω mentem a sensibus et cogitationem ab consuetudine[*]a consuetudine V (ult. e ex o) abducere.[*]Quidam enim nihil animo ... 9 abducere H [*]magni.. 9 abducere Aug. epist. 137,5 itaque credo equidem etiam alios tot saeculis, sed quod[*]quot G litteris exstet,[*]extet K cf. Lact. inst. 7, 8, 7 Aug. epist. 137,12 Pherecydes Syrius[*]syrus X syrius ς Aug. primus[*]primum ω primus Bentl. atque hoc legisse videtur Aug.: 'quod apud Graecos olim primus Pherecydes Syrius cum disputavisset', dixit animos esse hominum sempiternos, antiquus[*]antiquo
Figure here!
s K1R1 sane; fuit enim meo regnante gentili. hanc opinionem discipulus eius Pythagoras maxime confirmavit, qui cum Superbo regnante in Italiam venisset, tenuit Magnam illam Graeciam cum honore[*]honore del. Vvet honore et disc. ς disciplina, tum etiam auctoritate, multaque saecula postea sic viguit Pythagoreorum nomen, ut nulli alii docti viderentur.[*]
Figure here!
iderentur V sed redeo ad antiquos. rationem illi sententiae suae non fere reddebant, nisi quid erat numeris aut descriptionibus[*]descriptionibus Bς discriptionibus X (discretionibus V) explicandum:
Platonem ferunt, ut Pythagoreos cognosceret, in Italiam venisse[*]ad venisse adscr, in mg. et in ea (ita P) cum alios multos tum archytam (ut crithitã P) timeumque cognovit (et timęum invenisse R)VcRrec P al., (cf. fin. 5,87), unde Vc post ferunt (21) add. qui, tum corr. venit ed
Figure here!
dicisse (voluit ut v. edidicisse pro et dedicisse) signo
Figure here!
inter haec verba ut ante notam mg. addito et didicisse[*]dedicisse GR Pythagorea omnia primumque
p.237
de animorum aeternitate non solum sensisse idem quod Pythagoram, sed rationem etiam attulisse. quam, nisi quid[*]rationes. . quas V2? adtul. V dicis, praetermittamus et hanc totam spem inmortalitatis relinquamus.
An tu cum me in summam exspectationem adduxeris, deseris?[*]deseres V2 ς errare mehercule[*]me errare hercule K [*]mehercules V2 malo cum Platone, quem tu quanti facias scio et quem ex tuo ore admiror, quam cum[*]cũi. r. Vrec istis vera sentire.
Macte[*]mac in r. Vc virtute![*]Macte virtute Non. 341, 37 ego enim ipse cum eodem ipso[*]ipso cf. div. 2, 95 isto We. non invitus erraverim. num igitur dubitamus—? an sicut pleraque? quamquam hoc quidem minime; persuadent enim mathematici terram in medio mundo sitam ad universi caeli complexum quasi puncti instar optinere, quod κέντρον [*]centron X (ante Vitr. praeterea ap. Rom. non invenitur) illi vocant; eam porro naturam esse quattuor omnia gignentium corporum, ut, quasi partita habeant inter se ac divisa momenta, terrena et umida[*]umida RG1V1 (
Figure here!
add. G1V1) suopte nutu et suo pondere ad paris angulos in terram et in mare[*]mari X mare K2 ς ferantur, reliquae duae partes, una ignea altera animalis, ut illae superiores[*]ille GKV superioris X in medium locum mundi gravitate ferantur et pondere, sic hae rursum[*]rursus V2 rectis lineis in caelestem[*]calestem GV1 locum subvolent, sive ipsa natura superiora adpetente sive quod a gravioribus leviora[*]superiora... 23 leviora om. R1 add. m. vet. in mg. (superiora ex -re). eadem verba usque ad levio fere omnia in r. scripsit V1 natura repellantur. quae cum constent,[*]sive quod ... constent Non. 273, 7 perspicuum debet esse animos, cum e corpore excesserint, sive illi sint animales, id est spirabiles,[*]spirabiles KV2 (l
Figure here!
sp.) spiritabiles RV1 spiritales G
p.238
sive ignei, sublime ferri.
si vero aut numerus quidam sit[*]sit est Mdv. sed cf. comm. animus, quod subtiliter magis quam dilucide dicitur, aut[*]cf. Aug. gen. ad litt. 7, 21 quinta illa non nominata magis quam non intellecta natura, multo etiam integriora ac puriora sunt, ut a terra longissime se[*]se om. H ecferant.[*]si vero ... 5 ecferant [*]ecf. X (eff. corr. V1
Figure here!
ecf. Kc) Horum igitur aliquid ... animus,[*]putetur vel cogitetur fere potius supplendum quam sit (We.). est ante animus add. Bς ne[*]nec K tam vegeta[*]vegeta V1 (veg in r.) K2 [*]veta GK1R mens aut in corde cerebrove aut in Empedocleo sanguine demersa iaceat. Dicaearchum vero cum Aristoxeno aequali et condiscipulo suo, doctos sane homines, omittamus; quorum alter ne[*]nae R nę K ne, sed e in r. V1 condoluisse quidem umquam videtur, qui animum[*]quia nimium K1 se habere non sentiat, alter ita delectatur suis cantibus, ut eos etiam ad haec transferre conetur. harmonian[*]arm. ter H (in 13 V1 e corr., in 14 K) [*]harmoniă K autem ex intervallis sonorum nosse possumus, quorum varia compositio etiam harmonias[*]arm. ter H (in 13 V1 e corr., in 14 K) efficit pluris; membrorum vero situs[*]vero situs om. K1 add. c et figura corporis vacans animo quam possit harmoniam[*]arm. ter H (in 13 V1 e corr., in 14 K) efficere, non video.[*]armonian ... 17 video sed hic quidem, quamvis eruditus sit, sicut est, haec magistro concedat Aristoteli, canere ipse doceat; bene enim illo Graecorum proverbio praecipitur: "quam quisque norit artem, in hac se exerceat." [*]cf. Arist. Ve. 1431 Cic. Att. 5, 10,3
illam vero funditus eiciamus individuorum corporum levium et rutundorum[*]rotundorum KV (sed fuit rut.) H concursionem fortuitam, quam tamen[*]tamen add. K2 Democritus concalefactam et spirabilem,[*]spirabilem eqs. cf. Aug. epist. 118, 4, 28 id est animalem, esse volt. is autem animus, qui, si[*]si add. G1 s. l. est horum quattuor[*]quattuor horum Non. generum, ex quibus[*]ex quibus unde V2 Non ft. recte omnia constare
p.239
dicuntur,[*]animus...239, 1 dicuntur Non. 272, 29 ex inflammata anima constat, ut potissimum videri video[*]videri om. X (videt' pro video V sed t' Vc in r.) add. K2 ς Panaetio, superiora capessat necesse est. nihil enim habent haec duo genera proni et supera semper petunt. ita, sive dissipantur, procul a terris id evenit, sive permanent et conservant habitum suum, hoc etiam magis necesse est ferantur ad caelum et ab is perrumpatur et dividatur crassus hic et concretus aër, qui est terrae proximus. calidior est enim vel potius ardentior[*]ardentior ex -us V1 animus quam est[*]est exp. Vc hic aër,[*]aer in mg. Vc quem modo dixi crassum atque concretum; quod ex eo sciri[*]sciri scribi K1 potest, quia corpora nostra terreno principiorum genere confecta ardore animi concalescunt.
accedit[*]accidit X accedit ς Vrec ut eo facilius animus evadat ex hoc aëre, quem saepe iam appello, eumque perrumpat, quod nihil est animo velocius, nulla est celeritas quae possit cum animi celeritate contendere. qui si permanet incorruptus suique similis, necesse est ita feratur, ut penetret et dividat omne caelum hoc, in quo nubes imbres ventique coguntur,[*]caelum... coguntur Non. 264,32 quod et umidum[*]umidum G (add. sed rursus eras.) KR1V1 [*]hum. H et caliginosum est propter exhalationes[*]exalationes GKV (exal
Figure here!
at., in mg.
Figure here!
p humorem V2)H terrae.
Quam regionem cum superavit animus naturamque sui similem contigit et adgnovit,[*]agnovit H a
Figure here!
gn. V iunctis[*]iuncti
Figure here!
s R1 iunctus GKVH ex anima tenui et ex ardore solis temperato ignibus insistit[*]consistit V e corr. et finem altius se ecferendi[*]ecf. ut 238, 5 (eff. hic Vc) facit. cum enim sui similem et levitatem et calorem adeptus est,[*]add.ς tamquam paribus examinatus ponderibus nullam in partem movetur, eaque ei demum naturalis est sedes, cum ad sui simile penetravit; in quo nulla re egens aletur et sustentabitur isdem rebus, quibus astra sustentantur[*]hisdem X (
Figure here!
isdem V isdem H?) susten- tatur G1 sustentur K1 sustantur V1 et aluntur.
p.240
Cumque corporis facibus inflammari soleamus ad omnis fere cupiditates eoque magis incendi, quod is aemulemur, qui ea habeant quae nos habere cupiamus, profecto beati erimus, cum corporibus relictis et cupiditatum et aemulationum erimus expertes;
quodque[*]que in r. Vc nunc facimus, cum laxati curis sumus, ut spectare aliquid velimus et visere, id multo tum faciemus liberius[*]liberius
Figure here!
t. V totosque nos in contemplandis rebus perspiciendisque ponemus, propterea quod et natura inest in mentibus nostris insatiabilis quaedam cupiditas veri videndi et orae ipsae locorum illorum, quo pervenerimus, quo faciliorem nobis cognitionem rerum caelestium, eo maiorem cognoscendi cupiditatem dabant.
haec enim pulchritudo etiam in terris "patritam" [*]patriam X patritam Non. et multi codd. s. XV., ex Nonio ni fallor. certe in Vat. 1733 is qui a. 1479 co- dicem emit in mg. adscripsit: patrita n. m. illam[*]cognitionis add. Kc et "avitam" , ut ait Theophrastus, philosophiam[*]patritam ... 15 philosophiam Non. 161, 7 cognitionis cupiditate incensam excitavit. praecipue vero fruentur ea, qui tum etiam, cum has terras incolentes circumfusi erant caligine, tamen acie mentis dispicere[*]illa post disp. add. V2 cupiebant.
Etenim si nunc aliquid adsequi se[*]se om. G putant, qui ostium Ponti viderunt et eas angustias, per quas penetravit ea quae est nominata
Argo,
Enn. Med. 250
quia Argivi in ea
in ea add. Kc
delecti
delecti KV2B dilecti GRV1
viri
Vecti petebant pellem inauratam arietis,
aut i qui Oceani freta illa viderunt, "Europam[*]Enn. ann. 302 Libyamque[*]lybiamque X (lyp. V1) rapax ubi dividit unda" , quod tandem spectaculum fore putamus, cum totam terram contueri licebit eiusque cum situm, formam, circumscriptionem, tum et habitabiles regiones et rursum[*]rursus V2 omni cultu propter vim frigoris aut caloris vacantis?
nos enim ne
p.241
nunc quidem oculis cernimus ea quae videmus; neque est enim[*]enim est V2B ullus sensus in corpore, sed, ut non physici[*]phisici KRH solum docent verum etiam medici, qui ista aperta et patefacta viderunt, viae quasi quaedam sunt ad oculos, ad auris, ad naris[*]aures...nares ex -is V1? a sede animi perforatae. itaque saepe aut cogitatione aut aliqua vi morbi impediti apertis atque integris et oculis et auribus nec videmus nec audimus, ut[*]ut quo ss. V2 facile intellegi possit animum et videre et audire, non eas partis quae quasi fenestrae sint animi,[*]non... 10 sunt animi Non. 36, 12 quibus tamen sentire nihil queat mens, nisi id agat et adsit. quid, quod[*]quid quod V (sed quod corr. in cū1) qui quod GK1 (corr. c) R eadem mente res dissimillimas comprendimus,[*]cũ (ex cō) prendimus V ut colorem, saporem, calorem, odorem, sonum? quae numquam quinque nuntiis animus[*]animi in animis corr. V1 cognosceret, nisi ad eum omnia referrentur et is omnium iudex solus esset. atque ea profecto tum multo puriora et dilucidiora cernentur, cum, quo natura fert,[*]fertur Kc liber animus pervenerit.[*]illam ... 24 vult 239, 15 nulla vero est celeritas...240, 16 excitavit 240, 26 quod tandem ... 241,17 pervenerit H
nam nunc quidem, quamquam foramina illa, quae patent ad animum[*]animos Non. a corpore, callidissimo[*]calidissimo K1RV artificio natura fabricata[*]nam ... 19 natura fabricatur Non. 35, 26 est, tamen terrenis concretisque corporibus sunt intersaepta[*]intersepta X quodam modo: cum autem nihil erit praeter animum, nulla res obiecta impediet, quo minus percipiat, quale quidque sit.
Quamvis copiose haec diceremus, si res postularet, quam multa, quam varia, quanta spectacula animus in locis caelestibus esset[*]esse R1 habiturus.
quae quidem[*]quidem culidem R1 cogitans soleo[*]solo R1 saepe mirari non nullorum insolentiam philosophorum, qui naturae cognitionem admirantur eiusque inventori et principi gratias exultantes[*]insultantes K1 agunt eumque venerantur ut deum; liberatos enim se per
p.242
eum dicunt gravissimis dominis, terrore sempiterno et diurno ac nocturno[*]anoct. (pro ac noct.)R metu. quo terrore? quo metu? quae est anus tam delira quae timeat ista, quae vos videlicet, si physica[*]phisica KR Enn. Andr. aechm. 107 non didicissetis, timeretis, "Acherunsia[*]acheru
Figure here!
sia V templa alta Orci, pallida leti, nubila[*]letio nubila GK1 (b post o add. Kc)R let
Figure here!
o nubila V (leto n. B) tenebris loca" ? non pudet philosophum in eo gloriari, quod haec non timeat et quod falsa esse cognoverit? e quo intellegi potest, quam acuti natura sint, quoniam haec sine doctrina credituri fuerunt.
praeclarum autem nescio quid adepti sunt, quod[*]quod in qui mut. V2 didicerunt se, cum tempus mortis venisset, totos esse perituros. quod ut[*]ut om. K1 (add. 2 ) R ita sit —nihil enim pugno—, quid habet ista res aut laetabile[*]loetabile GKR aut gloriosum? Nec tamen mihi sane quicquam occurrit, cur non Pythagorae sit et Platonis vera sententia. ut enim rationem[*]
Figure here!
veram rat. G1 Plato nullam adferret[*]afferret Kc (ex affirmet) Vc —vide, quid homini tribuam—, ipsa auctoritate[*]auctoritate
Figure here!
V tum m in r. V2 me frangeret: tot autem rationes attulit, ut velle ceteris, sibi certe persuasisse videatur.
Sed plurimi contra nituntur animosque quasi capite damnatos[*]dampnatos GK morte multant, neque aliud est quicquam cur incredibilis is animorum videatur aeternitas, nisi quod nequeunt qualis animus sit vacans corpore intellegere et cogitatione[*]intelligere et cog. V sed igere in r., et in mg. Vc comprehendere.[*]neque aliud ... 23 conpraehendere H quasi vero intellegant, qualis sit[*]conp. VH Quasi vero intellegant qualis animus sit vacans corpore intellegere et cogitatione co phendere R sed ipse haec delevit ac denuo scripsit: Quasi eqs. in ipso corpore, quae conformatio, quae magnitudo, qui locus; ut,[*]ut cf. p. 439, 6 div. 2,129 aut Lb. si iam possent in homine vivo[*]vivo Bentl. uno cerni omnia quae nunc tecta sunt, casurusne in conspectum videatur animus, an tanta
p.243
sit eius tenuitas, ut fugiat aciem?
haec reputent isti qui negant animum sine corpore se intellegere posse: videbunt, quem in ipso corpore intellegant. mihi quidem naturam animi intuenti multo difficilior occurrit cogitatio, multo obscurior, qualis animus in corpore sit tamquam alienae domi,[*]domui ω cf. Wackernagel in comm. meo quam qualis, cum exierit et in liberum caelum quasi domum suam venerit. si[*]si Po nis ω etsi Kü si etiam Sey., sed nec—nec pro et—et scripto. enim, quod numquam vidimus, id quale sit intellegere non possumus, certe et deum ipsum et divinum animum corpore[*]possumus et certe animum ipsum corp. H liberatum cogitatione[*]cogitatione
Figure here!
R complecti possumus. Dicaearchus[*]dicearchus (dice archus) X quidem et[*]cf. Lact. inst. 7,13, 9 opif. 16, 13 Aristoxenus, quia difficilis erat animi quid[*]quidin quae corr. V2 aut qualis esset intellegentia, nullum omnino animum esse dixerunt.
est illud quidem vel maxumum animo ipso animum[*]animum
Figure here!
v. V videre, et nimirum hanc habet vim praeceptum Apollinis, quo monet ut se quisque noscat.[*]mihi ... 16 noscat (om. 12 Decaearchus... 14 dixerunt) H non enim credo id praecipit, ut membra nostra aut staturam figuramve noscamus; neque nos corpora sumus, nec ego tibi haec dicens corpori tuo dico. cum igitur "nosce te" dicit, hoc dicit: "nosce animum tuum." nam corpus quidem quasi vas est aut aliquod animi receptaculum; ab animo tuo quicquid[*]quidquid hic GRV1 (corr. 1 ) agitur, id agitur a te. hunc igitur nosse nisi divinum esset, non esset[*]non esset add. Kc hoc acrioris cuiusdam animi praeceptum tributum deo sc. hoc se ipsum posse cognoscere[*]deo We. adeo sit hoc se ipsum posse cognoscere X (esset hoc praeceptum tributum a deo. sit hoc acrioris cuiusdam animi se ipsum posse cognoscere V, sed inde a praeceptum omnia in r. Vc). glos- sema latere, sit ex sc. natum esse cognovit We. .
Sed si, qualis sit animus, ipse animus nesciet,[*]nesci
Figure here!
aet K dic
p.244
quaeso, ne esse[*]ne esse ex non esse Kc quidem se sciet, ne moveri quidem se? ex quo illa ratio nata est Platonis, quae a Socrate est in Phaedro[*]Phaedr. 245 c, cf. Cic. rep. 6, 27. Ciceronem sequitur Lact. inst. 7, 8, 4 et Serv. Aen. 6, 727 phedro KRV explicata, a me autem posita est in sexto libro de re p.: “Quod semper movetur, aeternum[*]et aet. X (sed et exp. Vvet Kc) aet. Somn. Macr. est; quod autem motum adfert alicui quodque ipsum agitatur aliunde,[*]aliunde (ὑπ᾽ ἄλλου) H e corr. ς Somn. pars Macr. alicunde X quando finem habet motus, vivendi finem habeat necesse est. solum igitur, quod se ipsum movet, quia numquam deseritur a se,[*]quia ... a se s. u. add. V2 numquam ne moveri quidem desinit; quin etiam ceteris quae moventur hic fons, hoc[*]hoc o in r. Rc principium est movendi.
principii autem nulla est origo; nam e principio oriuntur omnia, ipsum autem nulla ex re alia nasci potest; nec enim esset id principium, quod gigneretur aliunde. quod si numquam oritur, ne[*]ne
Figure here!
G nec ς Somn. Macr. occidit quidem umquam; nam principium extinctum nec ipsum ab alio renascetur nec ex[*]ex V2 ς Somn. Macr. om. X (οὔτε ἄλλο ἐξ ἐκείνης γενήσεται) se aliud creabit, siquidem necesse est a principio oriri omnia. ita fit, ut motus principium ex eo sit, quod ipsum a se movetur; id autem nec nasci potest nec mori, vel concidat omne caelum omnisque natura et [*]et Somn. Macr. (consistat et P) om. ω (τᾶσάν τε γένεσιν συμπεσοῦσαν σῆναι καὶ μήποε αὔθις ἔχειν ὅθεν κινηθένα γενήσεται) consistat necesse est nec vim ullam nanciscatur, qua a[*]a V2 ς Somn. Macr. om. X imp. GR primo inpulsa moveatur. cum pateat igitur aeternum id esse, quod se ipsum moveat, quis est qui hanc naturam animis esse tributam neget? inanimum est enim omne, quod pulsu agitatur externo; quod autem est animal, id motu cietur[*]cietur ς Somn. Macr. citetur X Macr. P 1 interiore
p.245
et suo; nam haec est propria natura animi atque vis. quae si est una ex omnibus quae se ipsa semper
moveat,[*]quae se ipsa moveat (τὸ αὐτὸ ἑαυτὸ κινοῦν) Macr. quae se ipsam semper m. X sed semper del. Vvet [*]quae sese m. Somn. neque nata certe est et aeterna est.”[*]semper enim movetur...245, 3 aeterna est (sine 19 vel... 23 neget) H licet concurrant omnes plebei philosophi—sic enim i, qui a Platone et Socrate et ab ea familia dissident, appellandi videntur—, non modo nihil umquam tam eleganter[*]eliganter K el
Figure here!
eg. R1 explicabunt, sed ne hoc quidem ipsum quam subtiliter[*]supt. hic GR conclusum sit intellegent. sentit igitur animus se moveri; quod cum sentit, illud[*]ilium X, corr. KcV2 ς una sentit, se vi sua, non aliena moveri, nec accidere posse ut ipse umquam a se deseratur.[*]ad
Figure here!
R1 ex quo efficitur aeternitas, nisi quid habes ad haec.[*]dicere post haec add. V2
Ego vero facile sim[*]sim def. Plasb. ad ac. 2,147 cl. Ter. Andr. 203 sum ς passus ne in mentem quidem mihi aliquid contra venire; ita isti faveo sententiae.
Quid?
illa tandem num leviora censes, quae declarant inesse in animis hominum divina quaedam?[*]quaedam quidem K1 quae si cernerem quem ad modum nasci possent,[*]esset esse et X (corr. G1Vc; in R & e corr.?) etiam[*]quem ad modum... etiam bis in R, semel del. 1 quem ad modum interirent viderem. nam sanguinem bilem pituitam ossa nervos venas, omnem denique membrorum et totius corporis figuram videor posse dicere unde concreta et quo modo facta sint: animum ipsum—si nihil esset in eo nisi id, ut per eum viveremus, tam natura putarem[*]naturam GKR natura eius p. V (eius Vc, exp. al. m.) natura pu- tarem ex naturam putaremus H hominis vitam sustentari quam vitis, quam arboris; haec enim etiam[*]etiam om. H dicimus vivere. item si nihil[*]nil H haberet animus hominis nisi ut appeteret aut fugeret, id quoque esset ei commune cum bestiis.[*]ipsum denique si nihil esse et... 27 bestiis H
Habet primum memoriam, et eam infinitam
p.246
rerum innumerabilium. quam[*]Men. 81 e sqq. quidem Plato[*]Quam quidem Platocf. 247, 4 Ego autem recordationem esse volt vitae superioris. nam in illo libro, qui inscribitur Menon,[*]meñ K1 (ñ erasum, non in mg. add. 2) me non V1 pusionem quendam Socrates interrogat quaedam geometrica de dimensione quadrati. ad ea sic ille respondet[*]respondet ς respondit X Boeth. ut puer, et tamen ita faciles interrogationes sunt, ut gradatim[*]gradatum RV1 respondens eodem perveniat, quo si[*]quo si quasi Boeth. K1V1 (corr. KcVc geometrica didicisset. ex quo effici volt Socrates, ut discere nihil aliud sit nisi recordari. quem locum multo etiam accuratius explicat in eo sermone, quem habuit eo ipso die, quo excessit e[*]Phaed. 72e sqq. vita; docet enim quemvis, qui omnium rerum rudis esse videatur, bene interroganti[*]interrogati V1 respondentem[*]respondem X (corr. K2Vc) declarare se non tum[*]cf. Lact. inst. 7, 22,19 illa discere, sed reminiscendo recognoscere, nec vero fieri ullo modo posse, ut a pueris tot rerum atque tantarum insitas et quasi consignatas[*]consignata V1 (s add. c) cognitgnatas primo R in animis notiones, quas[*]quas add. Kc ἐννοίας [*]ennoias X (i in e corr. V1) εννουαξ Boeth. vocant, haberemus, nisi animus, ante quam in corpus intravisset, in rerum cognitione viguisset.
cumque nihil esset ... ,[*]lac. ind. Po.(suppl. fere: eorum quae sensibus perciperentur cl. div.2,9 Tim.28A) ut omnibus locis a Platone disseritur—nihil enim[*]ille post enim hab. VBPς putat esse, quod oriatur et intereat, idque solum esse,[*]esse ς esset quod semper tale sit quale[*]quale ειδεαν corr. Sey. est (ἰδέαν appellat ille, nos speciem)—, non potuit animus haec in corpore inclusus[*]c
Figure here!
lusus V (ss
Figure here!
) adgnoscere,[*]ad
Figure here!
gn. G1 [*]a
Figure here!
gn. V cognita attulit; ex quo tam multarum rerum[*]rerum om. V cognitionis admiratio tollitur. neque ea plane
p.247
videt animus, cum repente in[*]in om. Boeth. tam insolitum tamque perturbatum domicilium inmigravit, sed cum se collegit[*]collegit ς recollegit Boeth. colligit X (col
Figure here!
V) atque recreavit, tum adgnoscit[*]ad
Figure here!
gn. R1 agn. V Boeth. illa reminiscendo.[*]in illo libro... 11 vita et 14 aiunt enim nullo modo fieri pos- se ut ... 247, 3 reminiscendo (om. 18 cumque... 24 tollitur) libere reddit Boethius in Cic. top. 76 V p. 391, 7 Bai. (Stangl, Jahrb. 127 S. 290. 299)
ita nihil est aliud discere[*]discere ex scire Kc nisi recordari. Ego autem maiore[*]maiore V1 (
Figure here!
add. c) etiam quodam modo memoriam admiror. quid est enim illud quo[*]quo ς quod X meminimus, aut quam[*]que R1 quam Rc habet vim aut unde naturam?[*]natam Lb. ξιμωνιδηξ X non quaero, quanta memoria Simonides fuisse dicatur, quanta Theodectes, quanta[*]quant
Figure here!
as R1 is, qui a Pyrrho[*]pyrro G pirr
Figure here!
o K1 legatus ad senatum est missus, Cineas,[*]ceineas X quanta nuper Charmadas,[*]carmadas G quanta, qui modo fuit, Scepsius[*]scepsius V (e corr.?) secpsius GKR (e scespius1) Metrodorus, quanta noster Hortensius: de communi hominum[*]hominum ς omnium memoria loquor, et eorum maxume qui in aliquo maiore studio et arte versantur, quorum quanta mens sit, difficile est existimare; ita multa meminerunt.
Quorsus igitur haec spectat oratio? quae sit illa vis et unde sit, intellegendum[*]intellegundum K1 puto. non est certe nec cordis nec sanguinis nec cerebri nec atomorum; animae sit ignisne[*]animae Bentl. anima ω (aer ss. V3) ignisne ς(?) Lb. ignisve. 'certe tenuissimae materiae est vis memo- riae; utrum animae an ignis, non diiudico, sed sive hoc sive illud est animus illa vi praeditus, divinus est' nescio, nec me pudet ut istos fateri nescire quod nesciam:[*]De communi itaque omnium ... 19 nesciam (om. verbis 14 ita... 15 meminerunt) illud, si ulla alia de re obscura adfirmare[*]aff. Vc possem, sive anima sive ignis sit animus, eum iurarem[*]
Figure here!
iurarem V iurarem eum K esse divinum. quid enim, obsecro te, terrane tibi hoc[*]hoc V nebuloso et caliginoso caelo aut sata aut concreta videtur tanta vis memoriae? si quid sit
p.248
hoc non vides, at quale sit vides; si ne id quidem, at quantum sit[*]at quale ... 2 quantum sit et 2 vides add. Kc profecto vides.
quid igitur? utrum capacitatem[*]capicitatem K1V1 aliquam in animo[*]in add. Kc in animo om. H putamus esse, quo tamquam in aliquod vas ea quae meminimus infundantur? absurdum id quidem; qui enim fundus aut quae talis animi figura intellegi potest aut quae tanta omnino capacitas? an inprimi quasi ceram animum[*]ita in
Figure here!
animum V putamus, et esse[*]et esse, sed et del. V memoriam signatarum rerum in mente vestigia? quae possunt verborum, quae rerum ipsarum esse vestigia,[*]quae possunt... 10 vestigia om. K1 (add. c ) H Marb. (in R haec unam lineam efficiunt!) quae porro tam inmensa[*]imm. R magnitudo, quae illa tam multa possit effingere?
Quid?
illa vis quae tandem est quae investigat occulta, quae inventio atque excogitatio dicitur? ex hacne tibi terrena mortalique natura et caduca concreta ea[*]concreta ea concretus esse Bentl. videtur? aut qui primus, quod summae sapientiae Pythagorae visum est, omnibus rebus imposuit nomina? aut qui dissipatos homines congregavit et ad societatem vitae convocavit,[*]vocum V2 aut qui sonos vocis, qui infiniti videbantur, paucis litterarum notis terminavit, aut qui errantium stellarum cursus praegressiones institutiones[*]institiones Man. notavit? omnes magni; etiam superiores, qui fruges, qui vestitum, qui tecta, qui cultum vitae, qui praesidia contra feras invenerunt, a quibus mansuefacti et exculti a necessariis artificiis ad elegantiora[*]eligantiora K ele
Figure here!
g. R1 defluximus. nam et auribus oblectatio magna parta est inventa[*]parata ss. K2 que post inventa add. V2 et temperata varietate et natura sonorum, et astra suspeximus cum[*]cum V, sed c in r. scr, Vc tum X ea quae sunt infixa certis locis, tum illa non re sed vocabulo
p.249
errantia, quorum conversiones omnisque motus qui animo[*]animo Man. ς animus vidit, is docuit similem animum suum eius esse, qui ea fabricatus esset in caelo.
nam cum Archimedes lunae solis quinque errantium motus in sphaeram[*]spher. GRV sper. K inligavit, effecit[*]efficit K1 idem quod ille, qui in Timaeo[*]timeo X Tim. p.39 mundum aedificavit, Platonis deus, ut tarditate et celeritate dissimillimos motus una regeret conversio. quod si in hoc mundo fieri sine deo non potest, ne in sphaera[*]spher. GRV sper. K quidem eosdem motus Archimedes sine[*]sine
Figure here!
V divino ingenio[*]ne
Figure here!
V potuisset imitari.
Mihi vero ne haec quidem notiora et inlustriora carere vi divina videntur, ut[*]ut aut Kc ego aut poëtam grave[*]gravem H plenumque carmen sine caelesti aliquo mentis instinctu putem fundere, aut eloquentiam sine maiore quadam vi fluere abundantem sonantibus verbis uberibusque sententiis. philosophia vero, omnium[*]Tim. 47a cf. Lact. inst. 3, 14, 7 mater artium, quid est aliud nisi, ut Plato, donum, ut ego, inventum deorum? haec nos primum ad illorum cultum, deinde ad ius hominum, quod situm est in generis humani societate, tum ad modestiam magnitudinemque animi erudivit,[*]erudiunt K1V1H eademque ab animo tamquam ab oculis caliginem dispulit, ut omnia supera infera[*]infera s. v. add. Kc prima ultima media videremus.
prorsus haec divina mihi videtur vis, quae tot res efficiat et tantas. quid est enim[*]enim s. v. add. G1 memoria rerum et verborum? quid porro inventio? profecto id, quo ne in deo quidem[*]quidem V2 ς om. X quicquam maius[*]magis V1 (corr. rec ) intellegi potest.[*]potest R1 potes G non enim ambrosia deos aut nectare aut Iuventate[*]iuventute Vrec pocula ministrante laetari[*]laetare GR1 (corr. 1 ) V1 (corr. 2 ) Hom. Y 232 arbitror, nec Homerum audio, qui Ganymeden[*]ganimeden V1 (corr. 1 ) H ab dis[*]dis ex his R raptum ait[*]ait ex aut Kc propter formam, ut[*]ut V Iovi bibere ministraret;[*]ut... ministraret Arus. GL. VII458, 16 non iusta causa, cur Laomedonti
p.250
tanta[*]tanta add. Kc ex tanti V2 fieret[*]fieret V2 ς fierit X iniuria. fingebat haec Homerus et[*]et add. V2 humana ad deos transferebat:[*]-ebat in r. Vc [*]transferret ad nos ss. K2 divina mallem ad nos.[*]fingebat... 2 nos Aug. civ. 4, 26 conf. 1,16 quae autem divina? vigere, sapere, invenire, meminisse.[*]quid igitur... 15 videtur et quis igitur (pro aut qui) pri- mus ... 250, 3 meminisse H ergo animus[*]animusq
Figure here!
: K (ui ss. 2) lac. ind. Po. (suppl. fere sec. § 66 et rep. 6,26: viget invenit meminit) qui ...,[*]qui del. Lb. quidem Sey. ut ego[*]Eurip. fr. 1018 dico, divinus est, ut Euripides dicere audet, deus. Et quidem,[*]et quidem ex equi- dem V1 si[*]si add. Kc deus aut anima aut ignis est, idem est animus hominis. nam ut illa natura caelestis et terra vacat et umore,[*]humore X sic utriusque[*]utrisque V1 harum rerum humanus animus est expers; sin autem est quinta quaedam natura, ab Aristotele inducta primum, haec et deorum est et animorum. Hanc nos sententiam secuti[*]sicuti
Figure here!
K his ipsis verbis in Consolatione hoc[*]hoc del. ς, sed hoc ut p. 253, 27 de hoc ipso usurpatum est. Cic. distinguit inter hoc argumentum quod suis verbis exprimit et universam Aristotelis sententiam e qua illud ductum est. expressimus:
'Animorum nulla in terris origo inveniri potest; nihil[*]nihil quid H enim est[*]est enim Lact. in animis mixtum atque concretum aut quod ex terra natum atque fictum esse videatur, nihil ne[*]n
Figure here!
e V(ss. m. rec.) aut umidum[*]humidum GV2H quidem aut flabile aut igneum. his enim in naturis nihil inest, quod vim memoriae[*]vim memoriae in r. V2 mentis cogitationis habeat, quod et praeterita teneat et futura provideat[*]praevident V Lact. B 2 et complecti possit praesentia. quae sola divina sunt, nec invenietur[*]nec enim inv. Lact. umquam, unde[*]in
Figure here!
de G1R1V (m 2 ) unde K Lact. ad hominem venire possint nisi a deo.[*]sin... 20 a deo H [*]Animorum ... 20 a deo Lact. ira 10, 45 (inst. 7,8, 6) singularis est igitur quaedam natura atque vis animi seiuncta ab his usitatis notisque naturis. ita, quicquid est illud, quod sentit quod sapit quod vivit quod viget, caeleste et divinum ob eamque rem aeternum sit necesse
p.251
est. nec vero deus ipse, qui intellegitur a nobis, alio modo intellegi potest nisi mens soluta quaedam et libera, segregata ab omni concretione mortali, omnia sentiens et movens[*]nec vero ... 4 movens Lact. inst. 1,5, 25 (7, 3, 4) Salv. gub. dei 1, 1, 14 ipsaque praedita motu sempiterno.[*]nec ... 4 sempiterno [*]mens quaedam est soluta et libera, secreta ... 4 sempiterno Aug. civ. 22,20 hoc e genere atque[*]que
Figure here!
V q; sed; in r. R eadem e natura est humana mens.'
Ubi igitur aut qualis est ista mens?
—ubi tua aut qualis? potesne dicere?[*]est ista ... 8 dicere in r. Vc (tu aut) an, si omnia ad intellegendum non habeo quae habere vellem, ne is[*]ne is GK1 (h ante is add. 2) nei
Figure here!
is RV (iR1?Vrec) quidem quae habeo mihi[*]mihi in r. V2 per te[*]per te certe V uti licebit? non valet tantum animus, ut se ipse[*]se ipsum ipse X ipsum exp. Vvet videat, at[*]at om. K1 (add. 2) H ut oculus, sic animus se non videns alia cernit. non videt autem, quod minimum est, formam suam (quamquam fortasse[*]quamquam fortasse Wolf fortasse quamquam X (fortasse quamq
Figure here!
ā id
Figure here!
quoque V, ā in r. et v et forte2) id quoque, sed relinquamus); vim certe,[*]certe quoque H sagacitatem, memoriam, motum,[*]modum G1 (corr. 1 ) celeritatem videt. haec magna, haec divina, haec sempiterna sunt; qua facie[*]facile K1 quidem sit aut ubi habitet, ne quaerendum quidem est.
Ut cum videmus speciem primum candoremque caeli, dein conversionis celeritatem tantam quantam cogitare non possumus, tum[*]tunc K vicissitudines dierum ac noctium commutationesque[*]commotionesque H temporum quadrupertitas ad maturitatem frugum et ad temperationem[*]temporum frugum R [*]temperationum GR (sed in u aliquid corr.) V1 (-em2) corporum aptas eorumque omnium moderatorem et ducem
p.252
solem, lunamque adcretione et deminutione[*]dim. ex dem. K1 [*]adcretionẽ et deminutionẽ V (˜ postea add.) luminis quasi fastorum notantem et significantem dies, tum in eodem orbe in duodecim partes distributo quinque stellas ferri eosdem cursus constantissime servantis[*]servatis V1 disparibus inter se motibus, nocturnamque[*]nocturnaque G1K1 (˜ add. 1 aut 2) H caeli formam undique sideribus ornatam, tum globum terrae eminentem e mari, fixum in medio mundi universi loco, duabus[*]duabus ex duobus R1 oris[*]horis V2 distantibus habitabilem et cultum,[*]cultam X cultum ς quarum[*]Acc. Philoct. 566 altera, quam nos incolimus,
Sub axe posita ad stellas septem, unde horrifer,
Aquilonis stridor gelidas molitur nives,
altera australis, ignota nobis, quam vocant Graeci
ἀντίχθονα,[*]antiχoona V (l
Figure here!
ant
Figure here!
chona V2 mg.)B antixoona GRHKc (axi
Figure here!
na K1) ceteras partis incultas, quod aut frigore rigeant aut urantur calore; hic autem, ubi habitamus, non intermittit suo tempore
Caelum
Enn. Eum. 151
nitescere, arbores frondescere,
Vites laetificae
laetificare RK (laet- ex loet.c) H
pampinis pubescere,
Rami bacarum ubertate incurvescere,
bacarum ... incurviscere Non. 122, 18
Segetes largiri fruges, florere omnia,
Fontes scatere,
scatescere K
herbis prata convestirier,
tum multitudinem pecudum partim ad vescendum, partim ad cultus agrorum, partim ad vehendum, partim ad corpora vestienda, hominemque ipsum quasi contemplatorem caeli ac deorum[*]a
Figure here!
cdeorum (c add. Vc)V deorum eorum c. X (que post eorum add. K2V2) eorum del. Bouhier ac dei utilitatibusque hominis agros H cultorem atque ho-
minis utilitati agros omnis et maria parentia—: haec igitur et alia innumerabilia cum cernimus, possumusne dubitare quin is[*]is H his GKRV praesit aliquis vel effector, si haec nata sunt,[*]sînt K1 ut Platoni videtur, vel, si semper fuerunt,
p.253
ut Aristoteli placet, moderator tanti operis et muneris?[*]numeris K1 sic mentem hominis, quamvis eam non videas, ut deum[*]non videas ut deum add. G1 in mg. non vides, tamen, ut deum adgnoscis[*]adgn. G (3 agd
Figure here!
n.) KR [*]a
Figure here!
gn. V agn. H ex operibus eius, sic ex memoria rerum et inventione et celeritate motus omnique[*]omniaque GK1 (omni atquec)R [*]omni
Figure here!
que V pulchritudine virtutis vim divinam mentis adgnoscito.[*]adgn. G (3 agd
Figure here!
n.) KR
In quo igitur loco est? credo equidem in capite et cur credam adferre possum. sed alias, ubi[*]nunc ante ubi add. Vrec sit animus; certe quidem in te est.[*]quidem interest K1 quae est eius[*]ei' (= eius) in r. Vc et X ei ςVrec natura? propria, puto, et sua. sed fac igneam, fac spirabilem:[*]spiritabilem V nihil ad id de quo agimus. illud modo videto, ut deum noris, etsi eius ignores et locum et[*]faciem ... 13 locum et om. Hς faciem,[*]faciem aciem in r. V1 sic animum tibi tuum notum esse oportere, etiamsi ignores et locum et formam.
in animi autem[*]autem om. H cognitione dubitare non possumus, nisi plane in physicis plumbei sumus, quin nihil sit animis admixtum, nihil concretum, nihil copulatum, nihil coagmentatum, nihil duplex: quod cum ita sit, certe nec[*]ne nec HK (c
Figure here!
2 aut c) add. Mdv. ad Fin. exc. III secerni nec dividi nec discerpi nec distrahi potest, ne interire quidem igitur. est enim interitus quasi discessus et secretio ac diremptus[*]diremptus ςVrec direptus X earum partium, quae ante interitum iunctione aliqua tenebantur.[*]non valet animus... 253,22 tenebantur H
His et talibus rationibus adductus[*]aductus GR1 (corr. c ) V1 (corr. 1 ) Socrates nec patronum quaesivit ad iudicium capitis nec iudicibus supplex[*]254,12 saep. q; in r. Ral.m. (ex que ut v.) fuit adhibuitque liberam contumaciam a magnitudine animi ductam, non a superbia, et supremo vitae die de hoc ipso multa disseruit et paucis ante diebus, cum facile posset educi e custodia, noluit, et
p.254
tum,[*]tum ex cum V1 paene in manu iam mortiferum illud tenens poculum, locutus ita est, ut non ad mortem trudi, verum in caelum videretur escendere.[*]aescendere V asc. KBς
Ita[*]Plato Phaedon 80sqq. enim censebat itaque disseruit, duas[*]ut ante duas eras. in K esse vias duplicesque cursus animorum e corpore excedentium: nam[*]cf. Lact. inst. 7, 10, 10 qui se humanis vitiis contaminavissent et se totos[*]toto GV1 (s add. 2) R1 ut v. (s add. ipse, tum lib- ex bib-) libidinibus dedissent, quibus caecati vel[*]velut X (sed ut exp. Vvet ) domesticis vitiis atque flagitiis se inquinavissent vel re publica violanda[*]rei publicae violandae V2 fraudes inexpiabiles concepissent,[*]concoepissent GR concęp. K is devium quoddam iter esse, seclusum a concilio deorum; qui autem se integros castosque servavissent, quibusque fuisset minima cum corporibus contagio seseque[*]contagiose seque V1 ab is semper sevocavissent[*]s
Figure here!
evocavissent V (exp. vet) essentque in corporibus humanis vitam imitati deorum, is ad illos a quibus essent profecti reditum facilem patere.
Itaque[*]Phaed. 85b commemorat, ut cygni, qui non sine causa Apollini dicati sint,[*]si
Figure here!
nt V(
Figure here!
2) sunt Serv. sed quod ab eo divinationem habere videantur,[*]ut cycni ... 17 videantur Serv. Aen. 1,393 qua providentes quid in morte boni sit cum cantu et voluptate moriantur, sic omnibus bonis et doctis esse faciendum.[*]faciundum K2 (nec vero de hoc quisquam dubitare posset,[*]possit K2 nisi idem nobis accideret diligenter de animo cogitantibus, quod is[*]quo his X (quod his Vc) saepe usu venit, qui cum[*]Phaed. 99d [*]del. Man. ant cum aut ut v. acriter oculis deficientem solem intuerentur, ut[*]del. Bentl. ut in vel mut. Se. Jb. d. ph. V. 24 p. 247 aspectum omnino amitterent; sic mentis acies se ipsa intuens non numquam hebescit, ob eamque causam contemplandi diligentiam amittimus. itaque dubitans circumspectans haesitans, multa adversa reverens[*]revertens X (sed t exp. in V) tamquam in rate[*]in rate cf. ἐπὶ σχεδίας Phaid. 85d ratis V2 Se. imm. R in mari inmenso
p.255
nostra vehitur oratio[*]ratio Camerar. ). sed haec[*]haec add. V2 et vetera[*]sunt post vetera add. K2 et a Graecis; Cato autem sic abiit e vita, ut causam moriendi[*]moriundi K2 nactum se esse gauderet. vetat enim dominans ille in[*]in om. V nobis deus iniussu hinc nos suo demigrare; cum vero causam iustam deus ipse dederit, ut tunc[*]tum GV Socrati, nunc Catoni, saepe multis, ne ille me Dius Fidius vir sapiens laetus ex his tenebris in lucem illam excesserit, nec tamen ille[*]ille Lb. ilia rup
Figure here!
erit V vincla carceris ruperit—leges enim vetant—, sed tamquam a magistratu aut ab aliqua potestate legitima, sic a deo evocatus atque emissus exierit. Tota[*]Plato Phaedon 80e enim philosophorum vita, ut ait idem, commentatio mortis est.
nam quid[*]nam quid quid enim V2 aliud agimus, cum a voluptate,[*]vol. G1 a
Figure here!
uuol. K1 id est[*]id
Figure here!
(pro id est) V a corpore, cum a re familiari, quae est ministra et famula corporis, cum a re publica, cum a negotio omni sevocamus[*]omni
Figure here!
sev. (s. i. r. Vc)V [*]omni sev. ex omnis ev. R animum, quid, inquam,[*]in quantum GR1V1 tum agimus nisi animum ad se ipsum advocamus,[*]advocamus ς avoc. X (voc. K1 a add. Kc) secum esse cogimus[*]cogita
Figure here!
mus G1 maximeque a corpore abducimus? secernere autem a corpore animum, nec quicquam[*]post animum add. V2: id est se ipsum nec
Figure here!
quicquam K (cKc) aliud, est mori[*]est mori Bentl. ēmori K emori GRVH (post aliud add. quam Ral.m. nisi Vrec) cf. Plato Phaed. 67d Lact. epit. 41: deum vere colere id est, nec quicquam aliud, sapientia. discere. quare hoc commentemur, mihi crede, disiungamusque[*]credidis iung. GR1 (corr. 1? ) V1 (corr. 2 ) credi disi. H credi
Figure here!
siung K1 nos a corporibus, id est[*]id
Figure here!
(pro id est) V consuescamus mori. hoc, et dum erimus in terris, erit illi[*]illi K caelesti vitae simile, et cum illuc ex his vinclis[*]vinculis K2V2 emissi feremur, minus tardabitur cursus animorum.[*]Tota... 23 animorum H
p.256
nam qui in compedibus corporis semper fuerunt, etiam cum soluti sunt, tardius ingrediuntur, ut i qui ferro vincti multos annos fuerunt.[*]fuerint V1 quo cum venerimus, tum denique vivemus. nam haec quidem vita[*]vita s. v. add. K1 mors est, quam lamentari possem, si liberet.[*]nam haec... 5 liberet Aug. epist. 155,4 [*]liberetur GKR1 (corr. 1 ) V1 (ur eras.) liberet Aug.
Satis tu quidem in Consolatione es lamentatus;
quam cum lego, nihil malo quam has res relinquere, his vero modo auditis multo magis.
Veniet tempus, et quidem[*]et
Figure here!
quidem V1 celeriter, sive[*]et sive X sed et exp. V1 retractabis sive properabis; volat enim aetas. tantum autem abest ab eo ut malum mors sit, quod tibi dudum videbatur, ut verear[*]verear Kc ne homini nihil sit non malum aliud certius, nihil bonum aliud[*]certius Jeep certe sed X (sed exp. Vvet) aliud, certe sit We. potius, si quidem vel di[*]dii V2 ipsi vel cum dis futuri sumus ... [*]lac. ind. Po. (suppl. fere: sed iam reliquorum philosophorum de hac re quaeramus sententias) cf. comm. et p.442,18
Quid refert?[*]refers Kc
Adsunt enim, qui haec non probent. ego autem numquam ita te in hoc sermone dimittam, ulla uti ratione mors[*]ratione
Figure here!
mors V ratione ut mors GKR tibi videri malum possit.
Qui potest, cum ista cognoverim?
Qui possit, rogas?
catervae veniunt contra dicentium, nec solum Epicureorum, quos equidem non despicio,[*]despatio K1 sed nescio quo modo doctissimus quisque contemnit,[*]del. Man. acerrume[*]accerume X (r radd. Vc) autem deliciae meae Dicaearchus contra hanc inmortalitatem[*]imm. GR disseruit. is enim tris libros scripsit, qui Lesbiaci[*]lesbaici K vocantur quod Mytilenis[*]mitilenis RV mityl, G mittil, K sermo habetur, in quibus volt efficere animos esse mortalis. Stoici autem usuram nobis largiuntur tamquam
p.257
cornicibus: diu mansuros[*]esse post mansuros add. V2 aiunt animos, semper negant. num non[*]non no V1 ne Vc N
Figure here!
(= non) in r. G1 ita ς ista X (unde postea sint Vrec ) vis igitur audire, cur, etiamsi ita sit, mors tamen non sit in malis?
Ut videtur, sed me nemo de inmortalitate depellet.
Laudo id quidem, etsi nihil nimis[*]animis X (sed a del. V2) oportet confidere;
movemur enim saepe aliquo acute concluso, labamus mutamusque sententiam clarioribus etiam in rebus; in his est enim aliqua obscuritas. id igitur si acciderit, simus[*]siminus GKR1 (corr. 1? ) V1 (corr. 2 ) armati.
Sane quidem, sed ne accidat,[*]accidit K1V1 providebo.
Num quid igitur est causae, quin[*]quin ex qui K2 amicos nostros Stoicos dimittamus? eos dico, qui aiunt manere animos, cum e corpore excesserint,[*]excesserint add. K2 sed non semper.
Istos vero qui, quod tota in hac causa difficillimum est, suscipiant, posse animum manere corpore vacantem, illud autem, quod non modo facile ad credendum est, sed eo concesso, quod volunt, consequens, id vero[*]id vero Kl. idcirco (id non concedant Mdv.) non dant, ut, cum diu permanserit, ne intereat.
Bene reprehendis, et se isto modo res habet. credamus igitur[*]igitur etiam K Panaetio a Platone suo dissentienti? quem enim omnibus locis divinum, quem sapientissimum, quem sanctissimum, quem Homerum philosophorum appellat, huius hanc unam sententiam de inmortalitate animorum non probat. volt enim, quod nemo negat, quicquid natum sit interire; nasci autem animos, quod declaret eorum similitudo qui procreentur, quae etiam in ingeniis, non solum in corporibus appareat. alteram autem adfert[*]affert hic X rationem, nihil esse quod doleat, quin id aegrum esse quoque possit; quod autem in morbum cadat, id etiam interiturum; dolere[*]dolore V1 autem
p.258
animos, ergo etiam interire.
haec refelli possunt: sunt enim ignorantis, cum de aeternitate animorum dicatur,[*]dicatur ς dicantur X de mente dici, quae omni turbido motu semper vacet, non de partibus is,[*]is K1 his GK2RV in quibus aegritudines irae libidinesque versentur, quas[*]qua K (s add. c) is,[*]his GK is R (sed
Figure here!
add. 1 )
Figure here!
is V contra quem haec dicuntur,[*]dicantur X corr. V1 aut 2 semotas a mente et disclusas putat. iam similitudo magis apparet in bestiis, quarum animi sunt rationis[*]rationes RV1 et e corr. G1 expertes; hominum autem similitudo in corporum figura magis exstat,[*]extat K et ipsi animi magni refert quali in corpore locati sint.[*]s
Figure here!
int V multa enim e corpore existunt, quae acuant mentem, multa, quae obtundant. Aristoteles[*]Arist. Probl.30, 1 quidem ait omnis ingeniosos melancholicos esse, ut ego me tardiorem esse non moleste feram. enumerat multos, idque quasi[*]quasi add. K1 s. v. constet, rationem cur ita fiat adfert. quod si tanta vis est ad habitum mentis in is quae gignuntur in corpore, ea sunt autem, quaecumque sunt, quae similitudinem faciant,[*]faciunt We. sed cf. Mue. praef. (non recte Kroll, Mus. Rh. 1914 p. 107) nihil necessitatis adfert, cur nascantur[*]nascantur ς nascatur animi, similitudo. omitto dissimilitudines.[*]dis
Figure here!
similitudines V (dis
Figure here!
add. 2 ult. s in r. c) similitudines X
vellem adesse posset Panaetius—vixit cum Africano—, quaererem ex eo, cuius suorum similis fuisset Africani fratris nepos, facie vel patris, vita omnium perditorum ita similis, ut esset facile deterrimus; cuius etiam similis P. Crassi, et sapientis et eloquentis et primi hominis, nepos multorumque aliorum clarorum virorum, quos nihil attinet nominare, nepotes et[*]et ante nepotes add. V1 aut 2 filii.
Sed quid[*]sq. cf. p.230,27 agimus? oblitine sumus hoc nunc nobis esse propositum, cum satis de aeternitate
p.259
dixissemus, ne si interirent quidem animi, quicquam[*]quiquam V1 mali esse in morte?
Ego vero memineram, sed te de aeternitate dicentem aberrare a proposito facile patiebar.
Video te alte spectare et velle in caelum migrare. spero fore[*]forte K ut[*]ut add. Vc contingat id nobis. sed fac, ut isti volunt, animos non remanere post mortem: video[*]vide K1 nos, si ita sit, privari spe beatioris vitae; mali vero quid adfert ista sententia? fac enim sic animum interire ut corpus: num igitur aliquis dolor aut omnino post mortem sensus in corpore est? nemo id quidem dicit, etsi Democritum[*]Vors. 55 A 160 Diels insimulat Epicurus, Democritii[*]Epic. fr. 17 [*]democritii Bentl. democritici negant. ne in animo quidem igitur sensus remanet; ipse enim nusquam est. ubi igitur malum est, quoniam nihil tertium est? an quod[*]quod quoniam X quod V2 (postea iter. quoniam restitutum) del. Lb. ipse animi discessus a corpore non fit sine dolore? ut credam ita esse, quam est id exiguum! sed[*]sed We. et ω at Bouhier falsum esse arbitror, et fit plerumque sine sensu, non numquam etiam cum voluptate, totumque hoc leve est, qualecumque est;
fit enim ad punctum temporis. "Illud angit vel potius excruciat, discessus ab omnibus is quae sunt bona in vita" . vide ne "a malis" [*]nea
Figure here!
malis K (fuit m vel ni) dici verius possit. quid ego nunc lugeam vitam hominum? vere et iure possum; sed quid necesse est, cum id agam ne post mortem miseros nos putemus fore, etiam vitam efficere deplorando miseriorem? fecimus hoc in eo libro, in quo nosmet ipsos, quantum potuimus, consolati sumus. a malis igitur mors abducit, non a bonis, verum si[*]sqq. Val. Max 8, 9 ext. 3 quaerimus. et quidem hoc[*]ecquidem GRV h
Figure here!
q
Figure here!
dĕ (= haec quidem) K1 (hoc quidem ss. 2) a Cyrenaico Hegesia[*]he
Figure here!
gesia R1 sic copiose disputatur, ut is a rege Ptolomaeo[*]ptolomeo K ptholomeo GV prohibitus esse dicatur illa in scholis dicere,
p.260
quod[*]quod V2 ς quo X multi is auditis mortem sibi ipsi consciscerent.[*]-scerent in r. Vc
Callimachi quidem epigramma in Ambraciotam Theombrotum[*]Cleombrotum Callim. ep. 23 cf. p. Scauro § 4. est, quem ait, cum ei nihil accidisset[*]accedisset GR1 (
Figure here!
e1) K1 (corr. 2 ) V adversi, e muro se[*]sc. Phaedone in mare abiecisse lecto Platonis libro. eius autem, quem dixi, Hegesiae[*]helesiae X (sed l ex g V1) liber est[*]liber est add. K2 Ἀποκαρτερῶν,[*]αιτοκαpτεpονfere X) πο pro ιτο voluisse vid. V2 aιτ
Figure here!
ο G1) quo[*]quod ω (breviter pro 'qui inscribitur ἀποκ. quod'?) quo Sey. in quo Bentl. a vita quidem per inediam discedens revocatur ab amicis; quibus respondens vitae humanae enumerat incommoda. possem idem[*]idem Ern. id facere, etsi minus quam ille,[*]quam ille s. v. add. G1 qui omnino vivere expedire nemini putat. mitto alios: etiamne nobis expedit? qui et domesticis et forensibus solaciis[*]solatiis GK ornamentisque privati certe si ante occidissemus, mors nos a malis,[*]amabilis K1 non a bonis abstraxisset.
Sit igitur aliquis, qui nihil[*]q
Figure here!
nihil K mali habeat, nullum a fortuna volnus acceperit: Metellus ille honoratis[*]honoratus X corr. V2? quattuor filiis aut[*]aut K at GRV quinquaginta Priamus, e[*]e V2 om. X quibus septemdecim iusta uxore natis; in utroque eandem habuit fortuna potestatem, sed usa[*]seclusa K1 (sedusa2) R (ex sed usa) in altero est: Metellum enim multi filii filiae nepotes neptes in rogum inposuerunt,[*]imp. KR Priamum tanta progenie orbatum, cum in aram confugisset, hostilis manus interemit. hic si vivis filiis incolumi regno occidisset
astante
astante hic ω
ope barbarica
Tectis caelatis laqueatis,
tectis caelatis lacuatis Serv. Aen. 1, 726 (e Cic.)
utrum tandem a bonis an a malis[*]an a malls ani- malis K an
Figure here!
mals V1 discessisset? tum profecto videretur a bonis. at certe[*]at
Figure here!
certe K ei melius evenisset nec tam flebiliter illa canerentur:
p.261
Haec
Enn. Androm. 94 sqq. cf. p. 340, 16sqq.
omnia vidi inflammari,
inflamari GR
Priamo vi vitam evitari,
Iovis aram sanguine turpari.
quasi vero ista vi[*]vi Petrus Crassus e p.340,24 vel hic ω (in V el a m. rec. in ras.; sed non fuit vi) quicquam tum potuerit[*]poterat ex potuerit V1 aut 2 ei melius accidere! quodsi ante occidisset,[*]accidisset (occ.V2?) talem[*]talem Dav.tamen eventum omnino amisisset;[*]amississet R hoc autem tempore sensum amisit malorum.
Pompeio,[*]Pompeio eqs. resp. Seneca Marc. 20 nostro familiari, cum graviter aegrotaret[*]gravitaret egrotaret K1 (corr. c ) Neapoli, melius est factum. coronati Neapolitani fuerunt, nimirum etiam Puteolani; volgo ex oppidis[*]opidis KV1 publice gratulabantur: ineptum sane negotium et Graeculum, sed tamen fortunatum. utrum igitur, si tum esset extinctus, a bonis rebus an a malis[*]an malls GV1 (corr. 1 ) ani
Figure here!
malis R discessisset?[*]discessis
Figure here!
G1 certe a miseris.[*]
Figure here!
a miseris V non enim cum socero bellum gessisset, non inparatus[*]imp. KR arma sumpsisset, non domum reliquisset,[*]relinquisset GR1 profugisset V3 non ex Italia fugisset, non exercitu amisso nudus in servorum ferrum et manus incidisset, †non liberi defleti,[*]defleti X (de
Figure here!
leti V) non liberi defleti del. Bai., non lib.... non fortunae omnes a victoribus possiderentur.[*]possiderentur Hei. non essent ab omnibus bonis liberi defleti fere exp. Po. cf. Phil. 13,10 2, 64 dom. 96 al. a victoribus K2V2 auctoribus X qui, si mortem tum obisset, in amplissimis fortunis occidisset,[*]accidisset K1 is propagatione vitae quot, quantas, quam incredibilis hausit calamitates! haec morte effugiuntur, etiamsi non evenerunt, tamen, quia[*]quia exp. Vrec possunt evenire; sed homines ea sibi accidere posse non cogitant: Metelli sperat sibi quisque fortunam, proinde[*]perinde V3 quasi aut[*]
Figure here!
ut V1 ut X plures fortunati sint[*]si
Figure here!
nt G quam infelices aut certi[*]certi K2V2 certe X quicquam sit in rebus humanis aut sperare sit prudentius quam timere.
p.262
Sed hoc ipsum concedatur, bonis rebus homines morte privari:
ergo etiam carere mortuos vitae commodis idque esse miserum? certe ita dicant necesse est. an potest is, qui non est, re ulla carere? triste enim est nomen ipsum carendi, quia subicitur haec vis: habuit, non habet; desiderat requirit indiget. haec, opinor, incommoda sunt carentis: caret oculis, odiosa caecitas; liberis, orbitas. valet hoc in vivis, mortuorum autem non modo vitae commodis, sed ne vita quidem ipsa quisquam caret. de mortuis loquor, qui nulli sunt: nos, qui sumus, num aut cornibus[*]aut si cornibus X si exp. Vvet aut sic c. Sey. caremus aut pinnis?[*]
Figure here!
aut pinnis V (am. rec.) ecquis id[*]ecquis id Dav. sit qui id R dixerit? certe nemo. quid[*]sit quid G sit q
Figure here!
K (
Figure here!
q K1 alt. i add. c) sit
Figure here!
q id V (isVc)
Figure here!
qd (
Figure here!
Vc) V ita? quia, cum id non habeas quod tibi nec usu nec natura sit aptum, non careas, etiamsi sentias[*]sentias V (n in r. c) te non habere.
hoc premendum etiam atque etiam est et urguendum[*]arguendum X (unde argumentum ς)
Figure here!
urguendum (u in r. et
Figure here!
V2) V cf. Verr.1,36 leg. agr.1, 16 Phil. 4,12 (prem. et urg. coni.) fin. 5,80 illud urgueam, non intellegere eum (cf. nat. deor. 3, 76) Planc. 48 etiam atque etiam insto atque urgeo insector posco confirmato illo, de quo, si mortales animi sunt, dubitare non possumus, quin[*]qui V1 tantus interitus in morte sit, ut ne minima quidem suspicio[*]suspitio KV1 -ici- in r. G1 sensus relinquatur—hoc igitur probe stabilito et fixo illud excutiendum est, ut sciatur, quid sit[*]
Figure here!
q sit V (
Figure here!
ss. Vc) carere, ne relinquatur aliquid erroris in verbo. carere igitur hoc significat: egere eo quod habere velis; inest enim velle in carendo, nisi cum sic tamquam in febri dicitur alia quadam notione verbi. dicitur enim alio modo etiam carere, cum aliquid non habeas et non habere te sentias, etiamsi id facile patiare. ita [*]add. Sauppe carere in morte non dicitur; nec enim esset dolendum; dicitur illud:
p.263
"bono carere" , quod est malum. sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget; sed in vivo intellegi tamen potest regno te carere—dici autem hoc in te satis subtiliter non potest; posset in Tarquinio, cum regno esset expulsus—: at in mortuo ne[*]ne add. V2 intellegi quidem. carere enim sentientis est;[*]est post nec VC aut 2 nec sensus in mortuo: ne carere[*]necarere V nec car. GKR quidem igitur in mortuo est.
Quamquam quid opus est in hoc philosophari, cum rem non magnopere philosophia egere videamus?
quotiens non modo ductores nostri, sed universi etiam exercitus ad non dubiam mortem concurrerunt![*]concurrerunt V2 concurrerint (con ex cu K1)X quae quidem si timeretur, non Lucius Brutus arcens eum reditu tyrannum, quem ipse expulerat, in proelio concidisset; non cum Latinis decertans pater Decius, cum Etruscis filius, cum Pyrrho[*]pirrho GVK (
Figure here!
s. v.) nepos se hostium telis obiecissent; non uno bello pro patria cadentis Scipiones Hispania vidisset, Paulum et Geminum[*]geminium X Cannae, Venusia Marcellum, Litana[*]Litana (cf. Liv. 23, 24) Li. latina GKR Albinum,[*]hirpin
Figure here!
in r. Vc Lucani Gracchum.[*]gracum G grachum V num quis horum miser hodie? ne tum[*]ne
Figure here!
tum G quidem post spiritum extremum; nec enim potest esse miser quisquam sensu perempto.
'At[*]at KR et ex ad G1V1 id ipsum odiosum est, sine sensu esse.' odiosum, si id esset carere; cum vero perspicuum sit nihil posse in eo esse qui ipse non sit, quid potest esse in eo odiosum qui nec careat nec sentiat? quamquam hoc quidem nimis saepe[*]nimis sepossedeo K, sed eo quod in hoc inest[*]inest est V omnis animi contractio ex metu mortis. qui enim satis viderit, id quod est luce clarius, animo et corpore consumpto totoque animante deleto et facto interitu universo illud animal, quod fuerit, factum esse nihil, is plane perspiciet inter Hippocentaurum,[*]hyppoc. G qui numquam fuerit, et regem Agamemnonem
p.264
nihil interesse, nec pluris nunc facere M. Camillum hoc civile bellum, quam ego illo vivo[*]vivo illo GR fecerim Romam captam. Cur igitur et Camillus doleret, si haec post trecentos et quinquaginta fere[*]facere in fere corr. K1 annos eventura putaret, et ego doleam, si ad decem milia annorum gentem aliquam urbe nostra[*]urbe nostra ς urbe nostram (sed am in r. K1 aut c) K (Potior illud in mg. K2) urbem nostram GRV potituram putem? quia tanta[*]qui
Figure here!
V ( a add. c) quia tanta ex quanta (?) Kc caritas[*]caritatis K1 patriae est, ut eam non sensu nostro, sed salute ipsius metiamur. itaque non deterret[*]non n
Figure here!
det. R non modo ante non add. K2V2 sapientem mors,
quae propter incertos casus[*]casus add. Vc cotidie imminet,[*]
Figure here!
imminet V propter brevitatem vitae numquam potest longe abesse, quo minus[*]quominus K in omne tempus rei p. suisque[*]reip. suisque GV [*]reip
Figure here!
s
Figure here!
usque ex reipsiusque K2 reip
Figure here!
ussuisque R (
Figure here!
al. m.) consulat, cum[*]cum Sey. ut ω aut Mue. posteritatem ipsam, cuius sensum habiturus non sit, ad se putet pertinere. quare licet etiam mortalem esse animum[*]animum K2 ς animam X iudicantem aeterna moliri, non gloriae cupiditate, quam sensurus non sis,[*]sit X si
Figure here!
t V (ss. 1 aut c) sed virtutis, quam necessario gloria, etiamsi tu id non agas, consequatur.
Natura vero si [*]add.Ba. se sic habet, ut, quo modo initium nobis rerum omnium ortus noster adferat, sic exitum mors, ut nihil pertinuit ad nos ante ortum, sic nihil post mortem pertinebit. in quo quid potest esse mali, cum mors nec ad vivos pertineat nec ad mortuos?
alteri nulli sunt, alteros non attinget.[*]adt. K quam qui leviorem faciunt, somni simillimam volunt esse: quasi vero quisquam ita nonaginta annos velit vivere, ut, cum sexaginta confecerit, reliquos dormiat; ne sui[*]sui Keil 'Cantabr.' sec. Doug. (sui: ipse = Luna: Endymion) sues quidem id velint, non modo ipse. Endymion vero, si fabulas
p.265
audire volumus, ut nescio quando in Latmo obdormivit, qui est mons Cariae, nondum, opinor, est experrectus. num igitur eum curare censes, cum Luna laboret, a qua consopitus putatur, ut eum dormientem oscularetur? quid curet autem, qui ne sentit quidem? habes somnum imaginem mortis eamque cotidie induis: et dubitas quin sensus in morte nullus sit, cum in[*]in V2 ς om. X eius simulacro videas esse nullum sensum?
Pellantur ergo istae ineptiae paene aniles, ante tempus mori miserum esse. quod tandem tempus? naturaene? at[*]ad X at Vc ea[*]ea
Figure here!
V (eam Gr.) quidem dedit usuram vitae tamquam pecuniae nulla praestituta die. quid est igitur quod querare, si repetit, cum volt? ea enim condicione[*]conditione GKV acceperas. Idem, si puer parvus occidit, aequo animo ferendum putant, si vero in cunis, ne querendum[*]quaerendum GRV quidem. atqui ab[*]ab extra v. add. K1 hoc acerbius exegit natura quod dederat. "nondum gustaverat" , inquit, "vitae suavitatem; hic autem iam sperabat magna, quibus frui coeuperat." at[*]at ad GKR id[*]id ipsum q. Vrec ς quidem in ceteris[*]ceteris certis V (ert in r. Vc) rebus melius putatur, aliquam partem quam nullam attingere: cur in vita secus? (quamquam non male ait[*]agit KV Callimachus[*]Call. fr. 363 multo saepius lacrimasse Priamum quam Troilum). eorum autem,[*]autem add. G1 qui exacta[*]ex acta V et acta GKR aetate[*]challimachus multi moriuntur K (
Figure here!
add. c
Figure here!
et... fort. 2) in mg.
Figure here!
multo sepius... 24 etate Kc moriuntur, fortuna laudatur.
cur? nam, reor, nullis, si vita longior daretur, posset esse iucundior; nihil enim est profecto homini[*]hominis X prudentia dulcius,[*]cf. Menand. fr. 676 quam, ut[*]quam ut quia utem K1 cetera auferat, adfert certe senectus. Quae vero aetas longa est, aut quid omnino[*]est post omnino add. Vvet homini longum? nonne
p.266
Modo pueros,
pueri (i in r. V1) V
modo adulescentes in cursu a tergo insequens
Com. pall. inc. 43
actergo V1
Nec opinantis adsecuta est
senectus? sed quia ultra nihil habemus, hoc longum dicimus.[*]ducimus K Omnia ista, perinde ut cuique data sunt pro rata parte, ita aut longa aut[*]parte avita longa GKR parte aucta l. in parte aut l. corr. V parte, ita aut Man. brevia dicuntur. apud Hypanim fluvium, qui ab Europae parte in Pontum influit, Aristoteles[*]Arist. hist. an. 552b 18 ait bestiolas quasdam nasci, quae unum diem vivant. ex his igitur hora VIII quae mortua est, provecta aetate mortua est; quae vero occidente sole, decrepita, eo magis, si etiam solstitiali die. confer[*]confert X (corr. KV1) nostram longissimam aetatem cum aeternitate: in eadem propemodum brevitate qua illae bestiolae reperiemur.[*]reperiemus V1
Contemnamus igitur omnis[*]omnes corr. R1 ineptias—quod enim levius[*]laevius RV huic levitati nomen inponam?[*]imp. KR—totamque vim bene vivendi in animi robore ac magnitudine et in omnium rerum humanarum contemptione[*]contemtlone Non. ac despicientia et[*]et om. Non. in omni virtute ponamus.[*]in omnium .. 19 ponamus Non. 203,14 (202,2) [*]ponamus iussu tyrannorum (tyrr. K)GKR (cf. p. 267,3) nam nunc quidem cogitationibus mollissimis[*]molestissimis X effeminamur, ut, si ante mors adventet quam Chaldaeorum[*]caldeorum X (
Figure here!
add. K1V1) promissa consecuti sumus, spoliati magnis quibusdam bonis, inlusi destitutique videamur.
quodsi expectando et desiderando pendemus animis,[*]animi Vc? non male sed cf. comm. cruciamur, angimur,[*]an
Figure here!
gimur V pro di inmortales, quam illud iter iucundum esse debet, quo confecto nulla reliqua cura, nulla sollicitudo futura sit! quam me delectat[*]Xen. Hell. 2, 3, 56 cf. Val. Max. 3, 2 ext. 6 Theramenes! quam[*]qua GRV1 (corr. 2) elato animo
p.267
est! etsi enim flemus, cum legimus,[*]
Figure here!
legimus cum
Figure here!
flemus K tamen non miserabiliter vir clarus emoritur: qui cum coniectus in carcerem triginta iussu tyrannorum venenum ut sitiens obduxisset, reliquum sic e poculo eiecit, ut id resonaret, quo[*]quod X (d del. Vvet) sonitu reddito adridens "propino" inquit "hoc[*]hoc
Figure here!
pulchro V pulchro Critiae" , qui in eum fuerat taeterrimus.[*]deterrimus (d in r. 1) V Graeci enim in [*]in ς om. X conviviis solent nominare, cui poculum tradituri sint. lusit vir egregius extremo spiritu, cum iam praecordiis conceptam mortem contineret, vereque ei, cui[*]cui V e corr. Gr qui X venenum praebiberat,[*]praebuerat Vrec mortem eam[*]meam GV1 est auguratus, quae brevi consecuta est.
Quis hanc maximi animi aequitatem in ipsa morte laudaret, si mortem malum iudicaret?
vadit enim[*]enim om. ς in eundem carcerem atque in eundem paucis post annis scyphum Socrates, eodem scelere iudicum quo tyrannorum Theramenes.[*]θηπαμενηξ χApol. 40csqq. (libere reddita) quae est igitur eius oratio, qua facit eum Plato usum apud iudices iam morte multatum? "magna me" inquit “spes tenet, iudices, bene mihi evenire, quod mittar ad mortem. necesse est enim sit alterum de duobus, ut aut sensus omnino omnes[*]omnis K (acst
Figure here!
s = accusativus ss. 2) mors auferat aut in alium quendam locum ex his locis morte migretur.[*]meretur K quam ob rem, sive sensus extinguitur morsque ei somno similis est, qui non numquam etiam sine visis somniorum placatissimam quietem adfert, di[*]dii GRV boni, quid lucri est emori! aut quam multi dies reperiri[*]repp. GR (corr. 1 )V possunt, qui tali nocti anteponantur! cui si[*]si V2 ς om. X similis est perpetuitas omnis consequentis temporis, quis me beatior?
sin vera sunt quae dicuntur, migrationem esse mortem in eas oras,[*]horas K1V2 quas
p.268
qui e vita excesserunt incolunt, id[*]hic in id corr. Kc multo iam beatius est. tene, cum ab is, qui se iudicum numero[*]numerū V1 haberi volunt, evaseris, ad eos venire, qui vere iudices appellentur, Minoem Rhadamanthum Aeacum[*]Aeacum ς Aiacem X Triptolemum, convenireque eos qui iuste et [*]et ς om. X (ἐγένοντο ἐν τῷν ἑαυτῶν βίῳ) cum fide vixerint— haec peregrinatio mediocris vobis videri potest? ut vero conloqui cum Orpheo Musaeo Homero Hesiodo liceat, quanti tandem aestimatis? equidem saepe emori, si fieri posset, vellem, ut ea quae dico mihi liceret invisere.[*]invisere V (ise in r. Vc) invenire rell. quanta delectatione autem adficerer, cum Palamedem, cum Aiacem, cum alios iudicio iniquo[*]iniquorum ventos GR iniquorũ
Figure here!
ventos K iniquo
Figure here!
(eras. 3—4 litt., tum circum in fine versus Vc) ventos V (εἴ τις ἄλλος διὰ κρίδιν ἄδικον τέθνηκεν circumventos convenirem! temptarem etiam summi regis, qui maximas copias duxit ad Troiam, et Ulixi[*]ulixis V2 Sisyphique prudentiam, nec ob eam rem, cum haec exquirerem sicut hic faciebam, capite damnarer.—Ne vos quidem, iudices i qui me absolvistis,[*]hi X si V2 mortem timueritis.
nec[*]nec c in r. Vc enim cuiquam bono mali quicquam evenire potest nec vivo nec mortuo, nec umquam eius res a dis inmortalibus[*]imm. KR neglegentur, nec mihi ipsi hoc accidit fortuito. nec vero ego is, a quibus accusatus aut a quibus condemnatus sum, habeo quod suscenseam,[*]succenseam K2 in mg. Vc nisi quod mihi nocere se crediderunt.” et haec quidem hoc modo; nihil autem melius extremo: "sed tempus est" inquit "iam hinc abire,[*]habire G1R1 me, ut moriar, vos, ut vitam agatis. utrum autem sit melius, dii inmortales[*]imm. V2 sciunt, hominem quidem scire arbitror neminem." [*]utrum... 26 neminem libere Lact. inst. 7,2, 10
Ne ego[*]h' supra ego V2 haud[*]aut X haud V2 paulo hunc animum malim[*]mallim G (2. l in r.) K1RV1 quam eorum omnium fortunas, qui de hoc iudicaverunt. etsi,
p.269
quod praeter deos negat scire quemquam, id scit[*]scit sit V1 ipse utrum sit melius—nam dixit ante—, sed suum illud, nihil ut adfirmet, tenet ad extremum;
nos autem teneamus, ut nihil censeamus esse malum, quod sit a natura datum omnibus, intellegamusque,[*]intellegamus quae G1RV1 si mors malum sit, esse sempiternum malum. nam vitae miserae mors finis esse videtur; mors si est misera, finis esse nullus potest.
Sed quid ego Socratem aut[*]S. et aut X (et eras. in V) Theramenem, praestantis viros virtutis et sapientiae gloria, commemoro, cum Lacedaemonius[*]lacedem. GK quidam, cuius ne nomen quidem proditum est, mortem tantopere contempserit, ut, cum ad eam duceretur damnatus ab ephoris et esset voltu hilari atque laeto dixissetque ei quidam inimicus: "contemnisne leges Lycurgi?" [*]lygurgi X, responderit: "ego vero illi maximam gratiam habeo, qui me ea poena multaverit, quam sine mutuatione[*]mutatione K1V et sine versura possem dissolvere." o virum Sparta[*]sparta
Figure here!
V dignum! ut mihi quidem, qui tam magno animo fuerit, innocens damnatus esse videatur. talis innumerabilis nostra civitas tulit.
sed quid duces et principes nominem, cum legiones scribat Cato[*]Cato fr. 83 [*]vo
Figure here!
cato R1 saepe alacris in eum locum profectas, unde redituras se non arbitrarentur? pari animo Lacedaemonii[*]lacedem. GK in Thermopylis[*]thermopilis GRV (-las m. rec.) termopilis (in mg. ther)K occiderunt,[*]occiderint V1 in quos[*]quos ς quo X Sim. fr. 92 Simonides:
Dic, hospes, Spartae nos te hic vidisse iacentis,
Dum sanctis patriae legibus obsequimur.
quid ille dux[*]dux dum hostem proditor per Leonidas[*]leonidas ς dicit?[*]semidam GKR semidam dicit V (exp. c ) di
Figure here!
cit GR [*]semitam ducit Pl. "pergite animo forti, Lacedaemonii,[*]lacędem. 23. 28 lacę- dęm. V [*]lacedem. GK hodie apud inferos fortasse cenabimus." fuit haec gens fortis, dum Lycurgi[*]lygurgi X leges vigebant.[*]quid... 29 vigebant del. Dav. sed cf. Comm. et Plasberg, Festschr. f. Vahlen 228 (cui obl. Se. Jb. d.ph. V.29p. 99). iam Cato l. l. Leonidam in comparationem vocavit; Sen. epist. 82, 21 Catonis verba et Leonidae dictum coni. error (ἀριστᾶτε ὡς ἐν ᾴ͂δου δειπνήσοντες) Ciceroni ipsi aut mendo Graeci libri tribui potest. prandete pro pergite Er.
p.270
e quibus unus, cum Perses hostis in conloquio dixisset glorians: "solem prae iaculorum multitudine et sagittarum non videbitis" , "in umbra igitur" inquit "pugnabimus."
viros commemoro: qualis tandem Lacaena? quae cum filium in proelium misisset et interfectum audisset, "idcirco" inquit "genueram, ut esset,[*]et K1 (ut2) qui pro patria mortem non[*]mortemon V1 morte non V e corr. GKR dubitaret occumbere" . Esto: fortes et duri Spartiatae; magnam habet vim rei p. disciplina. quid? Cyrenaeum[*]cyreneum GKV Theodorum, philosophum non ignobilem, nonne miramur? cui cum Lysimachus rex crucem minaretur, "istis, quaeso" inquit "ista horribilia minitare purpuratis tuis: Theodori quidem nihil interest, humine[*]homine K1 an sublime putescat." [*]putrescat K2? Vrec (Val. Max. 6, 2 ext. 3)
Cuius hoc dicto admoneor, ut aliquid etiam de humatione et sepultura dicendum existimem, rem non difficilem,[*]di
Figure here!
ficilem G1K1 dificilem R is praesertim cognitis, quae de nihil[*]nihili K sentiendo paulo ante dicta sunt. de qua Socrates quidem quid senserit, apparet in eo libro in quo moritur, de quo iam tam[*]tum K1 multa diximus.
cum enim de inmortalitate[*]imm. R animorum disputavisset et iam moriendi tempus urgeret, rogatus a Critone, quem ad modum sepeliri[*]se sepeliri V [*]Plato Phaed. 115 c—e (libere) vellet, "multam[*]multa V1 vero" inquit "operam, amici, frustra consumpsi; Critoni enim nostro non persuasi me hinc[*]hic K1 avolaturum neque mei[*]mei Bentl. (ς?) me quicquam relicturum. verum tamen, Crito, si me adsequi potueris aut sicubi nanctus[*]nactus KR1 e corr. Vrec n
Figure here!
atus G1 eris, ut tibi videbitur,[*]videtur X videbitur ς ὅπως ἄν σοι φίλον ᾖ (cf. We.) sepelito. sed, mihi crede,
p.271
nemo[*]nemo
Figure here!
vestrŭ G1 (tum iterum scripsit nemo vestrŭ, sed ipse delevit) me vestrum, cum hinc excessero, consequetur." praeclare is[*]is Hei. id (Socrates opponitur Diogeni) quidem, qui et amico permiserit et se ostenderit de hoc toto genere nihil laborare.
durior Diogenes, et is quidem eadem[*]eadem om. X add. V2 supra id (idem add. Wolf) sentiens, sed ut Cynicus asperius: proici se iussit inhumatum.[*]humatum V1 tum amici: "volucribusne et feris?" "minime vero" inquit, "sed bacillum propter me, quo[*]quod ab K1R abigam, ponitote." "qui poteris?" [*]enim post bac. V2 [*]qui p. quid p. X corr. Vrec ς (cf. We.) illi, "non enim senties." "quid igitur mihi ferarum laniatus oberit nihil sentienti?" [*]sentiendi R1 praeclare Anaxagoras, qui cum Lampsaci[*]lamsaci X moreretur,[*]moretur GRV1 (corr. 2 ) quaerentibus amicis, velletne Clazomenas in patriam, si quid accidisset, auferri, "nihil necesse est" inquit, "undique enim ad inferos tantundem viae est." totaque de ratione humationis unum tenendum est, ad corpus illam pertinere, sive occiderit animus sive vigeat. in corpore autem perspicuum est vel extincto animo vel elapso nullum residere sensum. Sed plena errorum sunt omnia.
trahit Hectorem[*]sqq. hęct. semper V plerumque KRG ad currum religatum Achilles: lacerari eum et sentire, credo, putat. ergo hic ulciscitur,[*]se ante ulc. add. V2 ut quidem sibi videtur; at illa sicut acerbissimam rem maeret:[*]meret GKR
Vidi, videre quod me passa aegerrume,
Hectorem curru
curro GK1 (
Figure here!
ss. Kc) R et fort. V1 (-u in r.)
quadriiugo raptarier.
Ennius Andr. 100
quem Hectorem, aut quam diu ille erit Hector? melius Accius[*]fr. inc. 664j et aliquando sapiens Achilles:
Immo enimvero corpus Priamo reddidi, Hectora
hectora Nieberding Doug. Philol. 1905 p. 153 (necess. propter v. seq.) hectorem
abstuli.
non igitur Hectora[*]hectora sed a in r. V1 traxisti, sed corpus quod fuerat
p.272
Hectoris.
ecce alius exoritur e terra, qui matrem dormire non sinat:
Mater, te appello,
apello K1V1
tu, quae curam somno suspensam
suspensam ς Porph. Hor. sat. 2, 3, 60 suspense
levas,
Neque te mei miseret, surge et sepeli natum—!
haec cum pressis[*]praessisset fl. GRV (corr. rec ) pressis
Figure here!
et K et flebilibus modis, qui totis theatris maestitiam inferant, concinuntur, difficile est non eos qui inhumati[*]
Figure here!
humati V (in m2) sint miseros iudicare. "prius quam ferae volucresque—" metuit, ne laceratis membris minus bene utatur; ne combustis, non extimescit.
Neu reliquias semesas
semiassi reis X (regis Vrec ς) l
Figure here!
semensas in mg. V2 semiesas siris Bentl. (sireis Haupt) semustas Va. sed cf. Apul. met. 8, 15: iacere semesa hominum corpora suisque visceribus nudatis ossibus cuncta candere
sireis denudatis ossibus
Per terram sanie delibutas
delibutam Vrec
foede divexarier—
[*]Pacuv. Iliona 197sqq. cf. Va. Opp. I 92 II 490 non intellego, quid metuat, cum tam bonos septenarios fundat ad tibiam. Tenendum est igitur nihil curandum esse post mortem, cum multi inimicos etiam mortuos poeniuntur.[*]tenendum ... 16 puniuntur Non. 479,27 et (inde a cum) 471,27 [*]poeniuntur G1K2V2 Non. in lemmate 479,27 paen. K1R pen. V1 pun. G1 e corr. Vrec Non. praeter l. l. execr. K exsecratur luculentis sane versibus apud Ennium[*]Enn. Thy. 362 Thyestes, primum ut naufragio pereat Atreus: durum hoc sane; talis enim interitus non est sine gravi sensu; illa inania:
Ipse summis saxis fixus asperis, evisceratus,
Latere pendens, saxa spargens tabo, sanie et sanguine atro—
non ipsa saxa magis sensu omni[*]omnia X a exp. V1 vacabunt quam ille "latere pendens" , cui se hic cruciatum censet optare. quae[*]quae V2 quam X essent dura, si sentiret,[*]sentiret (vel sentirentur) ς sentirent X sunt om. X ante sine vel post sensu add. ς sunt nulla sine sensu. illud vero perquam inane:
p.273
Neque sepulcrum, quo recipiat, habeat, portum corporis,
Ubi remissa humana vita corpus requiescat malis.
vides, quanto haec in errore versentur: portum esse corporis et requiescere in sepulcro putat mortuum; magna culpa Pelopis, qui non erudierit filium nec docuerit, quatenus esset quidque curandum.
Sed quid singulorum opiniones[*]opinionis X animadvertam,[*]anim
Figure here!
advertam G nationum varios errores perspicere cum liceat? condiunt Aegyptii mortuos et eos servant domi; Persae etiam cera circumlitos[*]litos K1 condunt,[*]condiunt V2 ut quam maxime permaneant diuturna corpora. Magorum mos est non humare corpora suorum, nisi a feris sint ante laniata; in Hyrcania[*]hircania KRV plebs publicos[*]plebs publicos V (s publi in r. Vc) plebs supplicos GKR alit canes, optumates domesticos: nobile autem genus canum illud scimus esse, sed pro sua quisque facultate parat a quibus lanietur, eamque optumam illi esse censent[*]cessent V sepulturam. permulta alia colligit Chrysippus,[*]crysippus X fr. eth. 322 ut est in omni historia curiosus, sed ita taetra sunt quaedam, ut ea fugiat et reformidet oratio. totus igitur hic locus est contemnendus in nobis,[*]in nobis V (exp. 2 ) non neglegendus in nostris, ita tamen, ut mortuorum corpora nihil sentire vivi sentiamus;[*]ita ... 23 sentiamus del. We. non recte
quantum[*]famaeque V (ae in r. Vc) autem consuetudini famaeque dandum sit, id curent vivi, sed ita, ut intellegant nihil id[*]id ss. G1 ad mortuos pertinere.
Sed profecto mors tum aequissimo animo oppetitur, cum suis se laudibus vita occidens consolari potest. nemo parum diu vixit, qui virtutis[*]virtutis -utis in r. Vc perfectae perfecto[*]perfecto exp. V2 functus est munere. multa mihi ipsi ad mortem tempestiva fuerunt. quam[*]quam Dav. quae (idem error p. 274, 16 saep.) utinam potuissem obire! nihil
p.274
enim iam adquirebatur, cumulata erant officia vitae, cum fortuna[*]fortunae K2B bella restabant. quare si ipsa ratio minus perficiat,[*]perficiet V2 ut mortem neglegere possimus, at vita acta perficiat, ut satis superque vixisse videamur.[*]videamus V1 quamquam enim[*]en
Figure here!
im V (si et...2) sensus abierit, tamen suis[*]suis Lb. (cf.p.253,9) summis et propriis bonis laudis et gloriae, quamvis non sentiant, mortui non carent. etsi enim nihil habet[*]habe
Figure here!
t G(eras.n) in se gloria cur expetatur,[*]expectatur X (c exp. in V) vir
Figure here!
tutē V (
Figure here!
ss. 2?) tamen virtutem tamquam umbra sequitur.[*]sequatur V2?
verum[*]suppl. Po. (obl. Bitschofsky, Berl. ph. Woch. 1913,173) ante verum quod pro adi. habent add. et Bentl. igitur Sey multitudinis iudicium de bonis bonum si quando est, magis laudandum est quam illi ob eam rem beati. non possum autem dicere, quoquo[*]quo V1 (
Figure here!
add. c) modo hoc accipietur, Lycurgum Solonem legum et publicae[*]publicę
Figure here!
V (-ce K publi
Figure here!
G1) disciplinae carere gloria, Themistoclem Epaminondam[*]et epam. V2 bellicae virtutis. ante enim Salamina[*]salamina Man. salaminam cf. We. [*]salamini GK1 (i add. 2) V ipsam Neptunus obruet quam Salaminii tropaei[*]trop
Figure here!
hi G1K (
Figure here!
add. 2 ) trop
Figure here!
ei
Figure here!
m. V (ss. 2) memoriam, priusque[*]e V2 om. X e Boeotia[*]bootia X (boetia K2V2B) Leuctra[*]leuctrae V2 leuctrha K1R1 tollentur quam[*]quam K quae GRV1 (
Figure here!
supra ae add. Vrec) pugnae Leuctricae gloria. multo autem tardius fama deseret[*]desseret GV1 Curium Fabricium Calatinum, duo Scipiones duo[*]duos Vrec Africanos, Maximum Marcellum Paulum, Catonem Laelium, innumerabilis alios; quorum similitudinem aliquam qui arripuerit, non eam fama populari, sed vera bonorum laude metiens, fidenti animo,[*]anima G si ita res feret,[*]res feret V2 ς Lact. refert X gradietur ad mortem; in qua aut summum bonum aut nullum malum esse cognovimus.[*]fidenti...24 cognovimus Lact. inst. 7, 10, 9 secundis vero suis
p.275
rebus volet etiam mori; non enim tam[*]tam add. G1 cumulus bonorum iucundus esse potest quam molesta decessio. hanc sententiam significare videtur Laconis illa vox, qui, cum Rhodius Diagoras, Olympionices[*]olimp. X (10 solus V) nobilis, uno die duo suos filios victores Olympiae vidisset, accessit ad senem et gratulatus:
'morere,[*]more V 1 (
Figure here!
add. c) Diagora' inquit; "non enim in caelum ascensurus es." magna haec, et nimium fortasse, Graeci putant vel tum potius putabant, isque, qui hoc Diagorae dixit, permagnum existimans tris[*]tris K (r e corr 1) R(!)V(
Figure here!
ι) tres G Olympionicas una e domo prodire cunctari illum diutius in vita fortunae obiectum inutile putabat ipsi.[*]ipse
Figure here!
K1
Ego autem tibi quidem, quod satis esset, paucis verbis, ut mihi videbar,[*]videbatur V2 responderam—concesseras enim nullo in malo mortuos esse—; sed ob eam causam contendi ut plura dicerem, quod in desiderio et luctu haec est consolatio maxima. nostrum enim et nostra[*]nostra
Figure here!
V causa susceptum dolorem modice ferre debemus, ne nosmet ipsos amare videamur; illa suspicio[*]suspitio K intolerabili[*]intollerabili KRV1 dolore cruciat, si opinamur eos quibus orbati sumus esse cum aliquo sensu in is malis quibus volgo opinantur. hanc excutere opinionem mihimet[*]post mihimet add.
Figure here!
V2 volui radicitus, eoque fui fortasse longior.
Tu longior?
non mihi quidem. prior enim pars orationis tuae faciebat, ut mori cuperem, posterior, ut modo non nollem, modo non laborarem; omni autem oratione[*]ratione GRV1 (
Figure here!
add. 2) illud certe perfectum est, ut mortem non ducerem in malis.
Num igitur etiam rhetorum epilogum[*]epilogum cf. Lact. ira 22, 2 desideramus? an hanc iam[*]iam add. G1 artem plane relinquimus?[*]relinqueris V (exp. m. rec.)
Tu vero istam ne reliqueris, quam semper ornasti, et quidem iure; illa enim te, verum si loqui volumus,
p.276
ornaverat. sed quinam est iste epilogus? aveo[*]habeo X aveo ς enim audire, quicquid est.
Deorum inmortalium[*]sqq. cf. Plut. Cons. Ap. 08 e sqq. 115 b imm. GV iudicia solent in scholis proferre de morte, nec vero ea fingere ipsi, sed Herodoto auctore[*]autore K1 aliisque pluribus. primum Argiae[*]Argiae ω cf. nat. deor. 1, 82 Herod. 1,31 sacerdotis Cleobis et Bito[*]binoto X filii praedicantur. nota fabula est. cum enim illam ad sollemne[*]solemne R1 (1 add. c) V et statutum[*]statum ς cf. har. resp. 18 al. sacrificium curru vehi ius[*]
Figure here!
ius V esset satis longe ab oppido ad fanum morarenturque iumenta, tum[*]tunc KR iuvenes[*]iuvenis GV i quos modo nominavi veste posita corpora oleo perunxerunt, ad iugum accesserunt.[*]tunc... 11 accesserunt om. R1 (add. m. vet. in mg.) ita sacerdos advecta in fanum, cum currus esset ductus a filiis, precata[*]praec. X (12 prec. V) a dea dicitur, ut id[*]id add. V2 om. X illis praemii daret pro pietate, quod maxumum homini dari posset a deo; post epulatos cum matre adulescentis[*]adol. K1 somno se dedisse, mane inventos esse mortuos.
simili precatione[*]praec. X (12 prec. V) Trophonius et Agamedes usi dicuntur; qui cum Apollini[*]apolloni G apollin
Figure here!
o K1 Delphis templum exaedificavissent,[*]exedificavissent RK (-et) venerantes[*]verantes V1 deum petiverunt mercedem[*]
Figure here!
mercedem V non parvam quidem operis et laboris sui: nihil certi, sed quod esset optimum homini. quibus Apollo se id daturum ostendit post eius diei[*]die
Figure here!
die K1 diem tertium; qui ut inluxit, mortui sunt reperti. iudicavisse deum dicunt, et eum quidem deum, cui reliqui dii concessissent, ut praeter ceteros divinaret. adfertur etiam de Sileno fabella quaedam; qui cum a Mida captus esset, hoc ei muneris pro sua missione dedisse scribitur: docuisse regem non nasci homini longe optimum
p.277
esse, proximum autem quam primum mori.
qua est sententia in Cresphonte usus Euripides:[*]fr. 449
Nam nos decebat coetus celebrantis domum
Lugere, ubi esset aliquis in lucem editus,
Humanae
humana X corr. V1
vitae varia reputantis mala;
At, qui labores morte finisset gravis,
Hunc omni
omni Dav. omnes
amicos laude et laetitia exsequi.
exequi K
simile quiddam est in Consolatione Crantoris: ait enim Terinaeum[*]terinaneum GKR tirenęum V (i et prius e in r. Vc ę ex e al. m.) cf. Ps. Plut. 109b quendam Elysium,[*]helysium GR1 (
Figure here!
)helisium V cum graviter filii mortem maereret,[*]maeret X corr. K2R2Vc venisse in psychomantium[*]sichomantium X quaerentem, quae fuisset tantae calamitatis causa; huic in tabellis tris huius modi versiculos datos:
Ignaris homines in vita mentibus errant:
Euthynous potitur fatorum numine leto.
laeto X (loeto K)
Sic fuit utilius finiri ipsique tibique.
his et talibus auctoribus usi confirmant causam rebus a diis inmortalibus[*]imm. GR iudicatam.[*]iudicatis V2 Or. att. 2,155 Alcidamas[*]alchidamus X (
Figure here!
supra u add. V2) quidem, rhetor antiquus in primis nobilis, scripsit etiam laudationem mortis, quae constat[*]constat ς constet ex enumeratione humanorum malorum; cui rationes[*]rationes s in r. Vc eae quae exquisitius a philosophis colliguntur defuerunt, ubertas orationis[*]rationis X (o add. Vrec) non defuit. Clarae vero mortes[*]mortis X (corr. Vrec) pro patria oppetitae non solum gloriosae rhetoribus, sed etiam beatae videri solent. repetunt ab Erechtheo,[*]erectheo GV ere
Figure here!
ctheo R1 er&theo K cuius etiam filiae cupide[*]cupidae GR1 (a) add. Vahlen, Ges. ph. Schr. 1,569 mortem expetiverunt pro vita civium; commemorant Codrum, qui se in medios inmisit hostis veste famulari,[*]
Figure here!
famulari V familiari K (supra veste ss..
Figure here!
ad accidendum K2) ne posset adgnosci,[*]a
Figure here!
gn. V si esset ornatu
p.278
regio, quod oraculum erat datum,[*]datum sic si V (c in r. Vc) si rex interfectus esset, victrices[*]victricis X ft. recte Athenas fore; Menoeceus[*]menęceus K non praetermittitur, qui item[*]qui item V (item in r. Vc) quidem GKRM quide P oraculo edito largitus est patriae suum sanguinem; nam [*]add. Vahlen Opp. I, 101 Iphigenia Aulide[*]au
Figure here!
ide V duci se immolandam[*]immolandum V1 iubet, ut[*]ut eqs. fort. hic Cicero ad locum poeticum allu- dit (negat Vahlen l. l.) hostium[*]hosti
Figure here!
um V eliciatur suo. veniunt inde ad propiora:[*]propriora X Harmodius in ore est [*]add. Rath et Aristogiton; Lacedaemonius Leonidas, Thebanus Epaminondas viget. nostros non norunt, quos enumerare magnum est: ita sunt multi, quibus videmus optabilis mortes fuisse cum gloria.
Quae cum ita sint, magna tamen eloquentia est utendum atque ita velut superiore e loco contionandum,[*]concion. V ut homines mortem vel optare incipiant vel certe timere desistant?[*]desistant?interrogandi signum posuit Po.
nam si[*]si add. Kc supremus ille dies non extinctionem, sed commutationem adfert loci, quid optabilius? sin autem perimit[*]peremit GR1 (
Figure here!
add. c) V ac delet omnino, quid melius quam in mediis vitae laboribus obdormiscere et ita coniventem[*]conibentem VK1 (coniventẽ2) conibuentem R1 (corr. c) conhib. G somno consopiri sempiterno? quod si fiat, melior Enni[*]ennii R quam Solonis oratio. hic enim noster: "nemo me lacrimis decoret" [*]Enn. var. 17 inquit "nec funera fletu faxit!" at vero ille sapiens:
Mors mea ne careat lacrimis: linquamus amicis
Maerorem,
memorem K1R1 merorem GRc
ut celebrent funera cum gemitu.
[*]Sol. fr.21
nos vero, si quid tale acciderit, ut a deo denuntiatum videatur ut exeamus e vita, laeti et agentes gratias pareamus emittique nos e custodia et levari vinclis[*]vĩnclis K vinculis V2 arbitremur, ut aut in aeternam et plane[*]plene X plane V2 ς in[*]in del. Schue. nostram
p.279
domum remigremus aut omni sensu molestiaque careamus; sin autem nihil denuntiabitur, eo tamen simus[*]si
Figure here!
mus V animo, ut horribilem illum diem aliis nobis faustum putemus nihilque in malis ducamus, quod sit vel[*]sit
Figure here!
uel R (eras. u) V a diis inmortalibus[*]imm. G vel a[*]a supra v. add. R natura parente omnium constitutum. non enim temere nec[*]nec ne K1 fortuito[*]fuito V1 sati et creati sumus, sed profecto fuit quaedam vis, quae generi consuleret humano nec id gigneret aut aleret, quod cum exanclavisset omnes labores, tum incideret in mortis malum sempiternum:[*]quod ... 10 sempiternum Non. 107,24 portum potius paratum nobis et perfugium putemus.
quo utinam velis passis[*]pas
Figure here!
is K1 (expansis ss. 2) V1 pervehi liceat! sin reflantibus[*]sinereflantibus X sed prius e eras. in V (sine refl. dist. in G et postea in KR) ventis reiciemur, tamen eodem[*]eodem ex eadem K1R1 paulo tardius referamur necesse est. quod autem omnibus necesse est, idne miserum[*]misterium in miserum corr. K2 esse uni potest? Habes epilogum, ne quid praetermissum aut relictum putes.
Ego vero, et quidem[*]et qui idem GR1 (in hoc alterum i linea deletum, turn iterum punctis ornatum ab R2, qui etiam
Figure here!
supra et scripsit; voluit ut v. atqui idem) fecit etiam iste me epilogus firmiorem.
Optime, inquam. sed nunc quidem valetudini[*]valitudini KRc tribuamus aliquid, cras autem et quot[*]quot ς quos X dies erimus in Tusculano, agamus haec et ea potissimum, quae levationem habeant aegritudinum formidinum cupiditatum, qui omnis philosophiae[*]omni philosophia X (phil
Figure here!
ophia V1) omnis philosophiae V2 aut c [*]ex omni ph. K2 est fructus uberrimus.