Reading Center

Neoptolemus quidem apud Ennium^[*]Enn. fr. sc. 376 philosophari sibi ait necesse esse,^[*]esse est H sed paucis; nam omnino haud^[*]haut KV placere: ego autem, Brute, necesse mihi quidem esse arbitror philosophari—nam quid possum, praesertim nihil^[*]nil G1H agens, agere melius?—sed non paucis, ut ille. difficile est enim in^[*]in V2P2 ς om. X philosophia pauca esse ei nota, cui non sint aut pleraque aut omnia. nam nec pauca nisi e multis eligi possunt nec, qui pauca perceperit, non idem reliqua eodem studio persequetur.^[*]persequatur R1 (corr. c)

sed tamen in vita occupata^[*]Neoptolemus... 10 occupata H atque, ut^[*]ut add. G2 Neoptolemi tum erat, militari pauca ipsa multum saepe prosunt et ferunt fructus, si^[*]si

Figure here!

V sed rell. non tantos quanti ex universa philosophia percipi possunt, tamen eos quibus aliqua ex parte interdum aut cupiditate aut aegritudine aut metu liberemur.^[*]liberemur ς liberentur (cf. 281,19) velut ex ea disputatione, quae mihi nuper habita est in Tusculano, magna videbatur^[*]videba

Figure here!

tur V mortis effecta contemptio, quae non minimum valet ad animum metu liberandum. nam qui id^[*]qui

Figure here!

id R qui

Figure here!

d KV (ss. K2V2) quod vitari non potest metuit, is vivere animo quieto nullo modo potest; sed qui non modo quia necesse est mori, verum etiam quia nihil habet mors quod sit horrendum, mortem non timet, magnum is sibi praesidium ad beatam vitam comparavit.^[*]comparavit Man. (παρεσκεύασαι) comparabit, sed bit in r. 2 V comparat X (conp. G)

Quamquam non sumus ignari multos studiose contra esse dicturos; quod vitare nullo modo potuimus, nisi nihil omnino scriberemus. etenim si orationes, quas nos multitudinis iudicio probari volebamus (popularis est enim illa facultas, et effectus eloquentiae est audientium adprobatio^[*]app. KVc )—sed si reperiebantur^[*]repper. K non nulli, qui nihil laudarent nisi quod se imitari posse confiderent, quemque sperandi sibi, eundem bene dicendi finem proponerent, et cum obruerentur^[*]obruerentur ru in r. G1 obrue

Figure here!

ntur K1 copia sententiarum atque verborum, ieiunitatem et famem se malle quam ubertatem et copiam dicerent, unde erat exortum^[*]exortus GK exortus R1V1 ˜ supra u posuit R1?V2 genus Atticorum is ipsis, qui id^[*]quid G1? sequi se profitebantur, ignotum, qui iam conticuerunt paene ab ipso foro inrisi:

quid futurum putamus, cum adiutore populo, quo utebamur^[*]utebamur ex -ntur G1 antea, nunc minime nos uti posse videamus? est enim philosophia paucis contenta iudicibus, multitudinem consulto ipsa fugiens^[*]est philosophia ... 21 fugiens Lact. inst. 3, 25,2 eique ipsi et suspecta et invisa, ut, vel si quis universam velit vituperare, secundo id populo facere possit, vel si in^[*]in V3 in r. eam quam nos maxime sequimur conetur invadere, magna habere possit auxilia e^[*]e add. V2 ς om. X a ς reliquorum philosophorum disciplinis.^[*]est itaque philosophia... 26 disciplinis H Nos autem universae philosophiae vituperatoribus respondimus in Hortensio, pro Academia autem quae dicenda essent, satis accurate in Academicis quattuor libris explicata arbitramur; sed tamen tantum abest ut scribi contra nos nolimus,^[*]nolimus ex nolumus R1 ex uolumus G1 ut id etiam maxime optemus. in ipsa enim Graecia philosophia tanto^[*]ipsa enim Graeciae philosophia tantum Boeth. in honore numquam fuisset, nisi doctissimorum contentionibus dissensionibusque viguisset.^[*]

Figure here!

viguisset V (ss.2) cf. praef. crevisset Boeth.

Quam ob rem hortor omnis, qui facere id possunt, ut huius^[*]eius Boeth. quoque generis laudem iam languenti Graeciae^[*]graecia G (graeciaerip.) RV1 graeciae V2 Boeth. grętiae K eripiant et transferant^[*]praeferant X (pref. V) transferant V 2 Boeth. in hanc urbem, sicut reliquas omnis, quae quidem erant expetendae, studio atque industria sua maiores nostri transtulerunt.^[*]transtulerunt X Boeth. l

Figure here!

transtulere V2 atque oratorum quidem laus ita ducta ab humili venit ad summum, ut iam, quod natura fert in omnibus fere rebus, senescat^[*]senescat rebus X trp. ς brevique tempore ad nihilum ventura videatur, philosophia nascatur Latinis quidem litteris ex his temporibus, eamque nos adiuvemus^[*]adiuvemur V1 nosque ipsos redargui^[*]redarguiref. V1 (prius i in e mut. V2) refellique patiamur. quod i ferunt animo iniquo, qui certis quibusdam destinatisque sententiis quasi addicti et consecrati sunt^[*]qui... 19 consecrati sunt Non. 69, 12 eaque necessitate constricti, ut etiam, quae non probare soleant, ea cogantur constantiae causa defendere: nos, qui^[*]qui add. G 1 sequimur probabilia^[*]propabilia R1V1 nec ultra quam id quod^[*]del.ς (cf. p.380, 14 div. 1, 24 al.) ultra quam quod Boeth. ultra quam ad id quod We. veri simile occurrit progredi possumus, et refellere sine pertinacia et refelli^[*]refelli ... 24 refellere Boeth. sed cf. ac 1, 44 sine iracundia parati^[*]pertinatia RVH sumus.^[*]sed... 11 transtulerunt et 21 nos, qui ... 24 sumus Boeth. in top. Cic. 372,31

Quodsi haec studia traducta erunt ad nostros, ne bibliothecis quidem Graecis egebimus, in quibus multitudo infinita librorum propter eorum est multitudinem, qui scripserunt. eadem enim dicuntur a multis, ex quo libris omnia referserunt.^[*]ex quibus verbis etiam omnia referserunt Prisc. GL II p. 539,6 quod accidet etiam nostris, si ad haec studia plures confluxerint.^[*]confluxerunt GR1V1H -int K et e corr. R1?V1? sed eos, si possumus, excitemus, qui liberaliter eruditi adhibita etiam disserendi elegantia ratione et via philosophantur.^[*]philosophentur Sauppe

est enim quoddam genus eorum qui se^[*]se add. K2 philosophos appellari^[*]apellari VG1 volunt, quorum dicuntur esse Latini sane multi libri; quos non contemno equidem, quippe quos numquam legerim; sed quia profitentur ipsi illi, qui eos scribunt, se neque distincte neque distribute neque eleganter^[*]eliganter V1R2?H neque ornate scribere, lectionem sine ulla delectatione neglego.^[*]negle

Figure here!

go R1 quid enim dicant et quid sentiant i qui sunt ab ea disciplina, nemo ne ^[*]add. ed. Lb. in mg. mediocriter quidem doctus ignorat. quam ob rem, quoniam quem ad modum dicant ipsi non laborant, cur legendi sint nisi ipsi inter se qui idem^[*]qui idem R quidem GKV1H sentiunt, non intellego.^[*]intelligo KRc?

nam, ut Platonem reliquosque Socraticos et deinceps eos, qui ab his profecti sunt, legunt omnes, etiam qui illa aut non adprobant^[*]appr. KVcRc (ad|adp. R1) aut non studiosissime consectantur,^[*]Philosophia ... 283, 23 consectantur H ^[*]consecrantur R1V1 (corr. RcVc) Epicurum autem et Metrodorum non fere praeter suos quisquam in manus sumit, sic hos Latinos i soli legunt, qui illa recte dici putant. nobis autem videtur, quicquid litteris mandetur, id commendari omnium eruditorum lectioni^[*]lectione K

Figure here!

si G1 decere;^[*]nobis... 28 decere H nec, si id^[*]id post si del. Ba.; cf. comm. ipsi minus consequi possumus, idcirco minus id ita faciendum esse sentimus.

Itaque mihi semper Peripateticorum Academiaeque consuetudo de omnibus rebus in contrarias partis^[*]partes K1R1?ecorr. disserendi non ob eam causam solum placuit, quod aliter non posset, quid in quaque re^[*]re add. in mg. K2 veri simile esset, inveniri,^[*]invenire GK1 (~i2 aut c) RV1 (i Vrec) sed etiam quod esset ea maxuma dicendi exercitatio. qua^[*]qua G princeps usus est Aristoteles, deinde eum qui secuti sunt. nostra autem memoria Philo, quem nos frequenter audivimus, instituit alio tempore rhetorum praecepta tradere, alio philosophorum: ad quam nos consuetudinem a familiaribus nostris adducti in Tusculano, quod datum est temporis nobis, in eo consumpsimus. itaque cum ante meridiem dictioni operam dedissemus, sicut pridie feceramus, post meridiem^[*]meridie X (-di V me- ridi ach. G) meridiẽ K2Rc? cf. de orat.2, 367 et Usener, Jahrb f. Phil. 117 p. 79 in Academiam descendimus. in qua disputationem habitam non quasi narrantes exponimus,^[*]exponemus V2 sed eisdem^[*]ex eisdem K (exp. 2 aut 1) fere verbis, ut actum disputatumque est.

Est igitur ambulantibus ad hunc modum^[*]mundum V1 sermo ille nobis institutus et a tali^[*]et ali V1 et tali Vc quodam ductus^[*]ductus Crat. inductus cf. Brut. 21 exordio:

Dici non potest, quam sim hesterna disputatione tua delectatus vel potius adiutus. etsi enim mihi sum conscius numquam me nimis^[*]meinimis X ^[*]menimis V ^[*]menimis K2 ^[*]meminus Rrec vitae cupidum fuisse, tamen interdum obiciebatur animo metus quidam et dolor cogitanti^[*]cogitanti V ^[*]cogitantis GKR fore aliquando finem huius lucis et amissionem omnium vitae commodorum. hoc genere molestiae sic, mihi crede, sum liberatus, ut nihil^[*]nihil V minus curandum putem.

Minime mirum id quidem;

nam efficit hoc philosophia: medetur animis, inanes sollicitudines detrahit, cupiditatibus liberat, pellit timores. sed haec eius vis non idem potest apud omnis: tum valet multum, cum est idoneam^[*]idonea (ex -am) .. natura H conpl. G fortes2V Otto, Sprichw. 703 complexa naturam. fortis enim non modo fortuna adiuvat, ut est in vetere proverbio, sed^[*]set G2 multo magis ratio, quae quibusdam quasi praeceptis confirmat vim fortitudinis. te natura excelsum quendam videlicet et altum et humana despicientem genuit; itaque facile in animo forti contra mortem habita insedit oratio. sed haec eadem num censes apud eos ipsos valere nisi admodum paucos, a quibus inventa disputata conscripta sunt? quotus enim quisque philosophorum invenitur, qui sit ita moratus, ita animo ac^[*]ac in r. Vc vita constitutus, ut ratio postulat? qui disciplinam suam^[*]suam om. Lact. ^[*]sua (del. ipse) non ostentationem scientiae,^[*]scientiae K1 sed legem vitae putet? qui obtemperet ipse^[*]ipsi G ipsi KRV ipse ς (H?) Lact. sibi et decretis suis pareat?^[*]pareat suis Lact.

videre licet alios tanta levitate et iactatione, ut iis^[*]ut iis G ^[*]ut his KR (

Figure here!

K2Rc) ut his V (h et s in r. Vc) Lact. codd. codd. plur. ut is H fuerit non didicisse melius,^[*]nam...285,18 melius alios^[*]

Figure here!

alios V pecuniae cupidos, gloriae non nullos,^[*]gloriae non nullos alios gloriae Lact. multos libidinum servos, ut cum eorum vita mirabiliter pugnet oratio.^[*]quotusquisque... 20 oratio Lact. inst. 3, 15, 9 quod quidem mihi videtur esse turpissimum. ut enim si grammaticum^[*]gramat. KR se professus quispiam barbare loquatur, aut si absurde canat is qui se haberi^[*]habere X (corr. V2K2R2) velit musicum, hoc turpior sit, quod in eo ipso peccet, cuius profitetur^[*]profiteatur V2 Ern. fort. recte. scientiam, sic philosophus in vitae ratione peccans hoc turpior est, quod in officio, cuius magister esse vult, labitur artemque vitae professus delinquit in vita.^[*]sunt enim aliqui ex eadem professione pecuniae cupidi, nonnulli gloriam quaerentes, multi lib. servi, ut... 285, 28 in vita H

Nonne verendum est igitur, si est ita, ut dicis, ne philosophiam falsa gloria exornes? quod est^[*]est add. G1 enim maius^[*]magis K1 argumentum nihil eam prodesse, quam quosdam perfectos philosophos turpiter vivere?

Nullum vero id quidem argumentum est. nam ut agri non omnes frugiferi sunt qui coluntur, falsumque illud Acci:^[*]Accius Atr. 234 ^[*]Accii Probae Mur. acimprobe RK (acĭ

Figure here!

pbe) acinprobe GV

Probae etsi in segetem sunt deteriorem datae

Fruges, tamen ipsae suapte natura enitent

, sic animi non omnes culti fructum^[*]cultum fructi R1 ferunt. atque, ut^[*]ut add. G1 in eodem simili verser, ut ager quamvis fertilis sine cultura fructuosus esse non potest, sic sine doctrina animus; ita est utraque res sine altera debilis. cultura autem animi philosophia est; haec extrahit vitia radicitus et praeparat^[*]properat K1 animos ad satus accipiendos eaque mandat^[*]mandat ς ^[*]mundat X is et, ut ita dicam, serit, quae adulta fructus uberrimos ferant.^[*]nam... 16 ferant H Agamus igitur, ut coepimus. dic, si vis, de quo disputari velis.

Dolorem existimo maxumum malorum omnium.

Etiamne maius quam dedecus?^[*]decus X corr. K2RcVc

Non audeo id dicere equidem,^[*]equidem Ha. quidem (id quidem dicere We.) et me pudet tam cito de sententia esse deiectum.

Magis esset^[*]esse X corr. K2Rc?Vc) pudendum, si in sententia permaneres. quid enim minus est dignum^[*]minus est indignum K1 minus te dignum V (te in r. Vc) quam tibi peius quicquam videri dedecore flagitio turpitudine? quae ut effugias, quis est non modo recusandus, sed non ultro adpetendus^[*]app. KV2? subeundus excipiendus dolor?

Ita prorsus existimo.^[*]non ultro ... 287,1 existimo Char. GL. I 211,24 (sed sub. et exc. d. est) non om. V1 add. 2 quare ne sit sane^[*]sane om. K summum malum dolor, malum certe est.

Videsne igitur, quantum breviter admonitus de doloris terrore deieceris?^[*]deiceris V1 deieceris K sed alt. e del. 2

Video plane, sed plus desidero.

Experiar equidem; sed magna res est, animoque mihi opus est non repugnante.

Habebis id quidem. ut enim heri feci,^[*]et heri feci Char. GL. I 200, 12 sic nunc rationem, quo ea me cumque ducet, sequar.

Primum igitur de inbecillitate^[*]imb. R multorum et de variis disciplinis philosophorum loquar. quorum princeps et auctoritate et antiquitate Socraticus Aristippus^[*]aristiphus X corr. Vc non dubitavit summum malum dolorem dicere. deinde ad hanc enervatam muliebremque sententiam satis docilem se Epicurus praebuit.^[*]p

Figure here!

K (

Figure here!

ss. 2) hunc post Rhodius Hieronymus^[*]hieronimus X dolore vacare^[*]vacaredolore R1 ^[*]vacare V summum bonum dixit: tantum in dolore duxit^[*]di

Figure here!

xit K (

Figure here!

man.c.?) mali. ceteri praeter Zenonem, Aristonem, Pyrrhonem^[*]pyrronem X (phyrr. K1) idem fere quod modo^[*]quod modo edd. quomodo tu: malum illud quidem, sed alia peiora.

ergo id^[*]id add. K1 quod natura ipsa et quaedam generosa virtus statim respuit, ne scilicet^[*]scilicet Bentl. (sc. ς?) se X exp. Vc dolorem^[*]doloremne K1 summum malum diceres^[*]diceres V2 (sec. Ströbel ex diceret) dicere X oppositoque^[*]oppositoquel opposito quin? (dixit illud quidem p. 286, 18, sed non ita dixit ut non statim depelleretur; cf. 294, 8) dedecore sententia depellerere,^[*]depellerere edd. depellere in eo magistra vitae philosophia tot saecula permanet.^[*]permanent ex ˜et V1 quod huic officium, quae laus, quod decus erit tanti, quod adipisci cum dolore corporis velit, qui dolorem summum malum sibi esse persuaserit? quam porro quis ignominiam, quam turpitudinem non pertulerit, ut effugiat dolorem, si id summum malum esse decreverit? quis autem non miser non modo tunc, cum premetur summis doloribus, si in his est summum malum, sed etiam cum sciet id sibi posse evenire? et^[*]et ς Vrec (recte in altera syllogismi propositione) etsi X quis est, cui non possit? ita fit, ut^[*]ut add. V1 omnino nemo esse possit beatus.

Metrodorus^[*]Metr. fr. 5 quidem perfecte^[*]perfecit habuisse vid. V1 eum beatum putat, cui corpus bene^[*]bene add. V2 constitutum sit et exploratum ita semper fore. quis autem est iste, cui id exploratum possit esse? Epicurus^[*]Ep. fr. 601 vero ea dicit, ut mihi quidem risus captare videatur. adfirmat^[*]aff. KR2 enim quodam loco, si uratur sapiens, si crucietur—expectas fortasse, dum dicat: "patietur, perferet, non succumbet" ; magna mehercule laus^[*]laus add. K1 et eo ipso, per quem iuravi, Hercule, digna; sed Epicuro, homini aspero et duro, non est hoc satis: in Phalaridis tauro si erit, dicet: "quam suave est, quam hoc non curo!" ^[*]sqq. cf. Lact. inst.3,27,5 suave^[*]suave N (= enim) K1 (corr. 2 ) etiam? an parum est, si non amarum? at^[*]at K2 ς ad X (atqui idem ex ad id quidem Vrec) id quidem illi ipsi, qui dolorem malum esse negant, non solent dicere, cuiquam suave esse cruciari: asperum, difficile, odiosum, contra naturam dicunt, nec tamen malum. hic, qui solum hoc malum dicit^[*]dicit add. Kc et malorum omnium extremum, sapientem censet id suave dicturum.

ego^[*]ego (eras. fort.

Figure here!

= autem; non in mg. add. 2 ) a te postulo K ate G a te non postulo, ut dolorem eisdem^[*]isdem V ^[*]eisdem ex hisdem ut v. K1 verbis adficias quibus voluptatem Epicurus,^[*]voluptatem ut Epicurus Po. Epicurus voluptatem ω volup- tatem del. Bentl. homo, ut scis,^[*]sis G voluptarius. ille dixerit sane idem in Phalaridis tauro, quod, si esset in lectulo; ego tantam vim non tribuo sapientiae contra dolorem. si fortis est^[*]fortis est Ha. forte in perferendo, officio satis est; ut laetetur etiam, non postulo. tristis enim res est sine dubio, aspera, amara, inimica naturae, ad patiendum tolerandumque difficilis.

Aspice Philoctetam,^[*]philotetam V cui concedendum est gementi;

ipsum enim Herculem viderat in Oeta magnitudine dolorum eiulantem.^[*]heiulantem (h Rc? h in r. G) nihil igitur hunc virum sagittae, quas ab Hercule acceperat, tum consolabantur,^[*]consol antu Bentl. cum

E viperino morsu venae viscerum

Veneno inbutae taetros cruciatus cient.

itaque exclamat auxilium expetens,^[*]expetens R ^[*]expetens g (c eras.0 KV mori cupiens;

Heu, qui salsis fluctibus mandet

Me ex sublimo vertice saxi!

Iam iam absumor; conficit animam

Vis volneris, ulceris aestus.

difficile dictu videtur eum non in malo esse, et magno quidem, qui^[*]ia in r. G1 ita clamare cogatur.

Sed videamus Herculem ipsum, qui tum dolore frangebatur, cum inmortalitatem^[*]imm. R ipsa morte quaerebat: quas hic voces apud Sophoclem in Trachiniis^[*]trachinis X edit! cui cum Deianira sanguine Centauri tinctam tunicam induisset inhaesissetque^[*]inhesise V ea visceribus, ait^[*]ait ς at X ille:

Possumusne nos contemnere dolorem, cum ipsum Herculem tam intoleranter^[*]intolleranter GV1 dolere^[*]dol

Figure here!

ere R ^[*]~ere ex ore V1 videamus?^[*]possumus neno cont.... 12 videamus Char. GL. I, 222, 9

Veniat Aeschylus,^[*]escylus X (y ex u K2) non poëta solum, sed etiam Pythagoreus; sic enim accepimus. quo modo fert apud eum Prometheus dolorem, quem excipit ob furtum Lemnium,

Unde ignis cluet mortalibus clam

Divisus; eum doctus Prometheus

Clepsisse dolo poenasque Iovi

Fato expendisse supremo?

has igitur poenas pendens^[*]pendens om. V adfixus ad Caucasum dicit haec:

vix igitur posse videmur ita adfectum non miserum dicere et, si nunc miserum, certe dolorem malum.

Tu quidem adhuc meam causam agis, sed hoc mox videro;

interea, unde isti versus? non enim adgnosco.^[*]adgnosco KR1 (d exp. 2) V1 (d eras.) a

Figure here!

n. G1

Dicam hercle; etenim recte requiris. videsne abundare me otio?

Quid tum?

Fuisti saepe, credo, cum Athenis esses, in scholis philosophorum.

Vero,^[*]

Figure here!

ante vero Vrec ac libenter quidem.

Animadvertebas igitur, etsi tum nemo erat admodum copiosus, verum tamen versus ab is admisceri orationi.

Ac^[*]ac hac G dyonisio X multos quidem a Dionysio Stoico.

Probe dicis. sed is quasi dictata, nullo dilectu, nulla elegantia:^[*]delectu K nulla elegantia a e in r. Vc ^[*]eligantia KRc Philo et †proprium nrt^[*]sic G et proprium nr

Figure here!

t V (exp. 1) et proprium noster R etpũ nr

Figure here!

K (

Figure here!

add. 1 au 2, propriŭ ss. 2) et proprio numero Sey. et pronuntiabat numero (cf. div. 2, 117) Po. et lecta poëmata et loco adiungebat. itaque postquam adamavi hanc quasi senilem declamationem, studiose equidem utor nostris poëtis; sed sicubi illi defecerunt—verti enim^[*]enim exp. Vvet etlam Ha. multa de Graecis, ne quo ornamento in hoc genere disputationis careret Latina oratio.

Sed videsne, poëtae quid mali adferant?

lamentantis inducunt fortissimos viros, molliunt animos nostros, ita sunt deinde dulces, ut non legantur modo, sed etiam ediscantur. sic ad malam domesticam disciplinam vitamque umbratilem et delicatam cum accesserunt etiam poëtae, nervos omnis virtutis elidunt.^[*]elidunt i ex a Kc recte igitur a Platone eiciuntur^[*]Rep. 398 a eiciuntur ς dicuntur V di

Figure here!

cuntur G1R1 ducuntur K cf. Min. Fel. 24, 2 al. ex ea civitate, quam finxit^[*]fixit G1V1 (

Figure here!

G1V2) ille, cum optimos mores et optimum rei p. statum exquireret. at vero nos, docti scilicet a Graecia, haec et a pueritia legimus ediscimus,^[*]et a puer. leg. et discimus X corr. Sey. (cf.p.317,11) hanc eruditionem liberalem et doctrinam putamus.

Sed quid poëtis irascimur?

virtutis magistri, philosophi, inventi sunt, qui summum malum dolorem dicerent. at^[*]ad in at corr. V1 tu, adulescens, cum id tibi paulo ante dixisses videri, rogatus a me, etiamne maius quam dedecus, verbo de sententia destitisti. roga^[*]rogo X ^[*]roga V1 aut 2 cf. ac. fr. 20 hoc idem^[*]idem ex quidem R1? Epicurum: maius dicet esse malum mediocrem dolorem quam maxumum^[*]quamaxumum X dedecus; in ipso enim dedecore mali nihil esse, nisi sequantur dolores. quis igitur Epicurum sequitur dolor, cum hoc ipsum dicit, summum malum esse dolorem? quo^[*]quo G1 dedecus maius a philosopho nullum expecto. quare satis mihi dedisti, cum respondisti maius tibi videri malum dedecus quam dolorem. hoc ipsum enim si tenebis, intelleges quam sit obsistendum dolori; nec tam quaerendum est, dolor^[*]dolori ... est do scr. Vc partim in r. partim in mg. (n&tā) malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum.

Concludunt ratiunculas Stoici, cur non sit malum;

quasi de verbo, non de re laboretur. quid me decipis,^[*]decepis GRV1 (corr. 1 ) Zeno? nam cum^[*]nam cum bis V id, quod mihi horribile videtur, tu omnino malum negas esse, capior et scire cupio, quo modo id, quod ego miserrimum existimem, ne malum quidem sit. "nihil est" inquit^[*]inquld G1 (corr. 1 ) K "malum nisi quod turpe atque vitiosum^[*]viciosum ex vit- V1 est." ^[*]sqq. St. fr. 1, 185 ad ineptias redis;^[*]redis V illud enim, quod me angebat, non eximis. scio dolorem non esse nequitiam; desine id me docere: hoc^[*]hi

Figure here!

c K doce, doleam necne doleam, nihil interesse.^[*]necne ... 2 interesse in r.G1 "numquam quicquam" inquit "ad beate quidem vivendum, quod est in una virtute positum; sed est tamen reiciendum." cur? "asperum est, contra naturam, difficile perpessu,^[*]perpe

Figure here!

sso K (-u in r. G1) triste, durum."

haec est copia verborum, quod omnes uno verbo malum appellamus, id tot modis posse dicere. definis tu mihi, non tollis dolorem, cum dicis asperum, contra naturam, vix quod ferri tolerarique^[*]tollerarique G(

Figure here!

) RV possit; nec mentiris; sed re succumbere non oportebat verbis gloriantem. "dum^[*]du

Figure here!

in r. Vrec del. Lb. nihil bonum nisi quod honestum, nihil malum^[*]si quod ... malum add. Vc nisi quod turpe—" optare hoc quidem est, non docere;^[*]docere oce in r. V1 illud et melius et verius, omnia quae natura aspernetur^[*]aspernetur V2 aspernatur X in malis esse, quae adsciscat, in bonis. hoc posito et verborum concertatione^[*]concertatione V (m eras.) sublata tantum tamen excellet illud quod recte^[*]rite H amplexantur isti, quod honestum, quod rectum, quod decorum appellamus, quod idem interdum virtutis nomine amplectimur, ut omnia praeterea, quae bona corporis et fortunae^[*]fortunae Vc furtunae X putantur, perexigua et minuta videantur,^[*]nihil melius aut verius dici queunt quam omnia quae... 20 videantur H igitur ne malum quidem^[*]quidem V (l litt. er.) ullum,^[*]illum G1 nec si in unum locum^[*]add. Se. (nec malum ullum, ne si in unum quidem locum Ba.) conlata omnia sint, cum turpitudinis malo comparanda.

quare si, ut^[*]sin tς sunt si ut ex sicut G1K2 ^[*]ut si V (trp. m. rec.) initio concessisti, turpitudo peius est quam dolor, nihil est plane dolor.^[*]nihil...24 dolor add. G1 nam dum tibi turpe nec dignum viro videbitur gemere, eiulare,^[*]

Figure here!

ad eiul. add. Rc (sed iterum eras.) K2 lamentari,^[*]lamentare GR1V1 (corr. RcVrec) frangi, debilitari dolore,^[*]dolere GKR (ex delere) dum^[*]dum (ter) B tum X honestas, dum dignitas, dum decus aderit, tuque in ea intuens^[*]intueris X ^[*]intuens V1 e corr. R2 (intuens te Rrec) te continebis, cedet profecto virtuti dolor et animi inductione languescet.

Aut enim nulla virtus est aut contemnendus omnis dolor.^[*]dolor est H prudentiamne vis esse, sine qua ne^[*]ne om. H neç K intellegi quidem ulla virtus potest? quid ergo? ea patieturne te quicquam facere nihil proficientem et frustra ^[*]add.Lb.cf.p.351,3;356,17 laborantem? an temperantia sinet^[*]sinet

Figure here!

V (t in r. et

Figure here!

Vc) te inmoderate^[*]inmo

Figure here!

date V1 ^[*]imm. KRH facere quicquam? an coli iustitia poterit ab homine propter vim doloris enuntiante commissa, prodente conscios, multa officia relinquente?^[*]relinquentem

Figure here!

K1R1V1H ^[*]relinquente˜ (sign. interr.) G quid? fortitudini comitibusque eius, magnitudini^[*]magnitudini G animi, gravitati,^[*]gravitate X corr. K2RcV1 patientiae, rerum humanarum despicientiae, quo modo respondebis?

adflictusne^[*]audieris

Figure here!

Gr audiens X (de mendo cf. 1. 2) ^[*]audies ς cf. Lebreton, Et. sur la langue et la grammaire de Cicéron p. 201 et iacens et lamentabili voce deplorans audieris: "o virum fortem!" ? te vero ita adfectum ne^[*]nec K virum quidem quisquam dixerit. amittenda igitur fortitudo est^[*]est om. H aut sepeliendus dolor.^[*]aut ... 17 dolor H Ecquid^[*]equid V1 scis igitur, si quid^[*]quid Vrec ς ^[*]quis GR1V1 ^[*]quē RcK de Corinthiis tuis amiseris, posse habere te reliquam supellectilem^[*]supplectilem R1 salvam, virtutem autem si unam amiseris—etsi amitti non potest virtus, sed si unam confessus eris^[*]fueris GK (l

Figure here!

eris2) R (ful?) te non habere, nullam esse te habiturum?

num igitur fortem virum, num magno animo, num patientem, num gravem, num humana contemnentem potes dicere aut Philoctetam^[*]phil

Figure here!

otetă G1V1 (tet) ^[*]atenim K1 illum—? a te enim malo discedere,^[*]discere X discedere (cf. ac. 2, 115) Bentl. sed ille certe non fortis, qui iacet

in tecto umido,

Quod eiulatu, questu, gemitu, fremitibus

Resonando mutum flebilis voces refert.

non ego dolorem dolorem esse nego—cur enim fortitudo desideraretur?—sed eum opprimi^[*]oprimi R1V1 dico patientia, si modo est aliqua patientia; si nulla est, quid exornamus^[*]exornamus G1 (fait t) philosophiam^[*]modo ... quid exornamur philo- sophia? Non. 105,27 aut quid eius nomine gloriosi sumus? pungit^[*]pungit dolor scr. Vc ^[*]pungat Vrec dolor, vel fodiat sane: si nudus es, da iugulum; sin tectus Volcaniis^[*]volcaniis -iis in r. Vc armis, id est fortitudine, resiste; haec enim te, nisi ita facies, custos dignitatis relinquet et deseret.

Cretum quidem leges,^[*]Cretum legs Char. GL. 124, 12 quas sive Iuppiter sive Minos^[*]add. ς mino

Figure here!

s R (ss. al. m.) sanxit de Iovis quidem sententia, ut poëtae ferunt, itemque Lycurgi^[*]Lygurgi X laboribus erudiunt iuventutem, venando currendo, esuriendo sitiendo, algendo aestuando. Spartae^[*]spartiatae V2 vero pueri ad aram sic verberibus accipiuntur, "ut multus e visceribus sanguis exeat," ^[*]Trag. inc. 209 ^[*]exeat V non numquam etiam, ut, cum ibi essem, audiebam, ad necem; quorum non^[*]non in r. Vc uno X modo nemo exclamavit umquam, sed ne ingemuit quidem. quid ergo? hoc pueri possunt, viri non poterunt? et mos valet, ratio non valebit?

Interest aliquid inter laborem et dolorem. sunt finitima omnino, sed tamen differt^[*]differt ert in r. G1 aliquid. labor est functio quaedam vel animi vel corporis gravioris operis et muneris, dolor autem motus asper in corpore alienus a sensibus. haec duo Graeci illi, quorum copiosior est lingua quam nostra, uno nomine appellant. itaque industrios homines illi studiosos^[*]studiosos R (er. i) vel potius amantis doloris appellant, nos commodius laboriosos:^[*]laboriosos K (exp. 2); item v. 17 aliud est enim laborare, aliud dolere.^[*]dolo

Figure here!

re K (4 dolore V1) o verborum inops interdum, quibus abundare^[*]habund. G1 te semper putas, Graecia! aliud, inquam, est dolere,^[*]dolo

Figure here!

re K (4 dolore V1) aliud laborare. cum varices secabantur C.^[*]C.

Figure here!

l g K2 Mario, dolebat; cum aestu magno ducebat agmen, laborabat. est inter haec quaedam tamen similitudo: consuetudo enim laborum perpessionem dolorum^[*]dolorem X corr. K2R2 efficit^[*]efficiat X (a R1?) faciliorem.

itaque illi, qui^[*]qui RrecVrec ^[*]quae X (que K1 ę2) Graeciae formam rerum publicarum dederunt, corpora iuvenum firmari labore voluerunt; quod Spartiatae etiam in feminas transtulerunt, quae ceteris in urbibus mollissimo cultu "parietum umbris occuluntur" .^[*]Trag. inc. 205sqq. illi autem voluerunt nihil horum simile esse

apud Lacaenas virgines,

Quibus magis palaestra Eurota sol pulvis labor

Militia in studio est quam fertilitas barbara.

ergo his laboriosis exercitationibus et dolor intercurrit non numquam, inpelluntur^[*]imp.K īp. ex inp. R1 feriuntur abiciuntur cadunt, et ipse labor quasi callum quoddam obducit^[*]ipse ... obducit Char. GL.I 72,1 (quodam callo) ^[*]ipse labor callum obduxit Auct. de dub. nom. GL. V575,3 dolori.

Militiam vero—nostram dico, non Spartiatarum,^[*]sqq. cf. Val. Max. 2, 6, 2 quorum procedit ad modum acies ^[*]add. Po. ac^[*]ac ad GKR et in r. V1 tibiam,^[*]tibiam V(exp. rec) ^[*]pr. agmen ad tibiam Tr. pr. acies ad tibiam We. nec adhibetur ulla sine anapaestis^[*]anapestis GKV pedibus hortatio—, nostri exercitus primum unde nomen habeant, vides; deinde qui labor, quantus^[*]et quantus male Dav. agminis: ferre plus dimidiati mensis cibaria, ferre, si quid ad usum velint, ferre vallum (nam scutum^[*]scutum (ex sicut eum?) G gladium galeam in onere^[*]onere in r. G1 nostri milites non plus numerant quam umeros^[*]umeros X (

Figure here!

add. K2RCV2) lacertos^[*]lacerates G1 manus: arma enim membra militis esse dicunt; quae quidem ita geruntur apte, ut, si usus fuerit,^[*]fuerit Bentl. foret X

Figure here!

fiat ss. V2 ferat Lb. abiectis oneribus expeditis armis ut membris pugnare possint). quid? exercitatio legionum, quid? ille cursus concursus clamor quanti laboris est! ex hoc ille animus in proeliis paratus ad volnera. adduc pari animo inexercitatum militem:

mulier videbitur. cur tantum interest inter novum^[*]nutum K1 (novum2) et veterem exercitum, quantum experti sumus? aetas tironum^[*]tyronum X plerumque melior, sed ferre laborem, contemnere volnus consuetudo docet. quin etiam videmus ex acie efferri saepe saucios, et^[*]et add. K2 quidem rudem illum et inexercitatum quamvis levi ictu ploratus turpissimos edere: at vero ille exercitatus^[*]exercitus K1 et vetus ob eamque rem fortior medicum modo requirens, a quo obligetur: "^[*]Enn. Hect. lytra 161" inquit,^[*]inquid K1 -t in r. G1

ad vos adveniens auxilium et vestras manus

Peto, prius quam oppeto malam pestem mandatam hostili manu,

* * *

Neque sanguis ullo potis est pacto profluens consistere,

Si qui sapientia magis vestra mors devitari potest.

Namque Aesculapi liberorum saucii opplent porticus;

Non potest accedi.—

Certe Eurypylus hic quidem est. hominem exercitum!

non minus autem exercitatum^[*]talia fere supple Po. cum ap. Ennium exercitum sit idem ac 'vexatum'. : ubi tantum luctus continuatur,^[*]tantum luctum continuatus GKR tant

Figure here!

us

Figure here!

luctus continuatus V sed s

Figure here!

et alt. s in r. Vc aut 1 tantum luctus con- tinuatur ς vide quam non flebiliter respondeat, rationem etiam adferat^[*]adferat X -at Vvet cur^[*]quur G aequo^[*]aquo G1 animo sibi ferendum sit:

Qui alteri exitium parat,

Eum scire oportet sibi paratum, pestem ut participet parem.

abducet^[*]abducit V2 Patricoles, credo, ut conlocet in cubili,^[*]cubiculi X (sed cubiculi K2) ut volnus obliget.^[*]non obliget K (

Figure here!

2) siquidem homo esset; sed nihil vidi minus.^[*]vidiminus Vc ^[*]vidimus X quaerit enim, quid actum sit:

Eloquere eloquere, res Argivum proelio ut se sustinet.—

Non potest ecfari tantum dictis, quantum factis suppetit

Laboris.

quiesce igitur et volnus alliga.^[*]alliga (ss. 2) V etiamsi Eurypylus posset, non posset Aesopus:

Ubi fortuna Hectoris nostram acrem aciem inclinatam . .

et cetera explicat in dolore; sic est enim intemperans militaris in forti viro gloria. ergo haec veteranus miles facere poterit, doctus vir sapiensque non poterit?

ille vero melius, ac non paulo quidem. Sed adhuc de consuetudine exercitationis loquor, nondum de ratione^[*]exercitationis... 25 ratione in mg. add. G1 et sapientia. aniculae saepe inediam biduum aut triduum^[*]tridium G ferunt; subduc cibum unum diem athletae: Iovem,^[*]athletae iov. hletae i in r. G1 Iovem^[*]alt. iovem exp. R1?Vvet om. K1 add. 2 Olympium,^[*]olimpium V (iu in r. c) eum ipsum, cui se exercebit,^[*]exercebit V1 inplorabit,^[*]impl. RK2 ferre^[*]ferre ex facere(?) K2 ^[*]se post ferre add. V1 aut c ft. recte (cf. p. 346, 7) non posse clamabit. consuetudinis magna vis est: pernoctant venatores in nive in montibus; uri se patiuntur^[*]patiuntur. Inde ω corr. Dav. cf. p. 439,25 (locum fort. ante l. II scriptum. Comm. p. 26) pernoctant venatores in nive, in montibus uri se patiuntur. inde (del. hoc Lb. vide Sey.) pugiles eqs. alii (Se. Jb. d. ph. V. 24 p. 246) Indi; pugiles caestibus contusi ne ingemescunt^[*]ingemescuntalt. e in i corr. G1 quidem.

sed quid hos, quibus^[*]quibus add. G1 Olympiorum victoria consulatus^[*]consolatus X (

Figure here!

ss. Rrec) ille antiquus videtur? gladiatores, aut perditi homines aut barbari, quas plagas perferunt! quo modo illi, qui bene instituti sunt, accipere plagam^[*]plaga G malunt quam turpiter vitare! quam saepe apparet nihil eos malle quam vel domino satis facere vel populo! mittunt etiam volneribus confecti ad dominos, qui quaerant quid velint: si satis is factum sit, se velle decumbere.^[*]decŏmbere R1 quis mediocris gladiator^[*]gradiator X (corr. RK1?K2Vrec) ingemuit, quis vultum mutavit umquam? quis non modo stetit, verum etiam decubuit turpiter? quis, cum decubuisset,^[*]decubisset R1 ferrum recipere iussus collum contraxit? tantum exercitatio meditatio consuetudo valet. ergo hoc poterit^[*]poterit

Figure here!

V "Samnis, spurcus homo, vita illa dignus locoque^[*]Lucil. 150 " ; vir natus ad gloriam ullam partem animi tam mollem habebit, quam non meditatione et ratione conroboret? crudele gladiatorum spectaculum et inhumanum non nullis videri solet, et haud^[*]haud V (ha in r. et d ex c1 autc) adhuc (adhoc K)X scio an ita sit, ut nunc fit; cum vero sontes ferro depugnabant, auribus fortasse multae, oculis quidem nulla poterat^[*]porter

Figure here!

it G1 esse fortior contra dolorem et mortem disciplina.

De exercitatione et consuetudine et commentatione dixi. age sis,^[*]sis V (exp. vet) ^[*]age

Figure here!

sis K (s eras.) nunc de ratione videamus, nisi quid vis ad haec.

Egone ut te^[*]ut te uite V1 interpellem? ne hoc^[*]hocdefendi potest ita ut ablativus sit (hiscere Po. in comm.) quidem vellem: ita me ad credendum tua ducit oratio.

Sitne igitur malum dolere^[*]dolere ex -ore K2V2 necne, Stoici viderint, qui contortulis^[*]co

Figure here!

ntortulis (mut. al. m., vix 1 ) R (in mg. c

Figure here!

tortulis Rc) quibusdam et minutis conclusiunculis^[*]conclusiuinculis V1 nec ad sensus permanantibus^[*]permanentibus X (

Figure here!

e V2) effici volunt non esse malum dolorem. ego illud, quicquid sit, tantum^[*]sitantum V1 sit

Figure here!

tant. G esse, quantum videatur, non puto, falsaque eius visione et specie moveri homines dico vehementius, doloremque eius^[*]del. Ern. (eis Man.) omnem esse tolerabilem.^[*]tollerabilem X (toll. GR1 t

Figure here!

l K1)

Unde igitur ordiar? an eadem breviter attingam,^[*]adt. G1 quae modo dixi, quo^[*]quo ex quod G2 facilius oratio progredi possit longius?

inter omnis igitur hoc constat, nec doctos homines solum sed etiam indoctos, virorum esse fortium et magnanimorum^[*]magna animorum X (corr. K2R2Vrec) et patientium et humana vincentium toleranter^[*]tolleranter X (toll R1) dolorem pati; nec vero quisquam fuit, qui eum, qui ita pateretur, non laudandum putaret. quod ergo et postulatur a fortibus et^[*]

Figure here!

et f. V (corr.2) laudatur, cum fit, id aut extimescere veniens aut non ferre praesens nonne^[*]non

Figure here!

R (ss. 2) turpe est? atqui^[*]atqui K (

Figure here!

ss. 2) atqui

Figure here!

R1 atquin GV vide ne, cum omnes rectae animi adfectiones^[*]aff. VcH virtutes appellentur, non sit hoc proprium nomen omnium, sed ab ea quae una^[*]uana G1 ceteris excellebat^[*]excellit H omnes nominatae sint.^[*]sunt G appellata est enim ex^[*]ex a V2 viro virtus; viri autem propria maxime est fortitudo, cuius munera duo sunt maxima: mortis dolorisque contemptio. utendum est igitur his, si^[*]prius si om. H virtutis compotes^[*]conp. V vel potius si viri volumus esse, quoniam a viris virtus nomen est^[*]nomen est nomine H mutuata.

Quaeres^[*]quaerentes G1 fortasse, quo modo,^[*]quo modo in commodo corr. H1 et recte: talem enim medicinam philosophia profitetur.^[*]sed cum omnes ... 303,6 profitetur H

venit Epicurus, homo minime^[*]minime mini in r. Vc malus vel potius vir optimus; tantum monet,^[*]monet et G quantum intellegit.^[*]venit... 8 intellegit Char. GL. 120, 19 Epic. fr. 446 "neglege^[*]negglege G (corr. 2 ) " inquit^[*]inquid G1 (10 V1) "dolorem." quis hoc dicit? idem, qui dolorem summum malum? vix^[*]

Figure here!

vix V satis constanter.^[*]constanter

Figure here!

V audiamus. "si summus dolor est" inquit,^[*]inquid G1 (10 V1) "brevem necesse est esse.^[*]nec. est brevem e. KR " "iteradum^[*]iteradum ac. 2,88. iterandum X (-d

Figure here!

um Rc) eadem ista mihi!^[*]Iteradum ... 12 mihi Pacuv. Iliona 202 " non enim satis intellego, quid^[*]quod V1 summum dicas esse, quid breve.^[*]brevi GR1V "summum,^[*]si ante summum add. V2 quo nihil sit superius, breve, quo^[*]quod G1 nihil brevius. contemno magnitudinem doloris, a qua me brevitas temporis vindicabit ante paene quam venerit." sed si est tantus dolor, quantus Philoctetae? "bene plane magnus mihi quidem videtur, sed tamen non summus;^[*]summis G1 nihil enim dolet nisi pes: possunt oculi, potest caput latera pulmones, possunt omnia; longe igitur abest a summo dolore. ergo" inquit^[*]inquid G1 (10 V1) "dolor diuturnus habet laetitiae plus quam molestiae."

nunc ego^[*]ego ex ergo V non possum tantum hominem nihil sapere dicere, sed nos ab eo derideri puto. ego summum dolorem—summum autem dico, etiamsi decem atomis est maior alius—non continuo esse dico brevem multosque possum bonos viros nominare, qui complures^[*]cumplures GV annos doloribus podagrae crucientur maximis. sed homo catus numquam terminat nec magnitudinis nec diuturnitatis modum, ^[*]sed ... 2 modum Non. 92,20 propter catus (castus LCADA ) catus ς Non. cautus cf. Progr. 21 1 ut sciam,^[*]sciat G1 quid summum dicat in dolore, quid breve^[*]brevem X m del. R1 e 2K2 in tempore. omittamus hunc igitur nihil prorsus dicentem cogamusque confiteri non esse ab eo doloris remedia quaerenda, qui^[*]que om. G1 dolorem malorum omnium maxumum dixerit,^[*]maxsumum duxerit G1 quamvis idem forticulum se in torminibus et in stranguria sua praebeat.^[*]quamvis ... 8 praebeat Non. 32, 12 Epic. fr. 122 Aliunde igitur est quaerenda medicina, et maxime quidem, si, quid maxime consentaneum sit, quaerimus, ab is quibus, quod honestum sit,^[*]sit est Hei. summum bonum, quod turpe, summum videtur malum. his tu praesentibus gemere et iactare te non audebis profecto;

loquetur enim eorum voce Virtus ipsa tecum: "tune, cum pueros Lacedaemone,^[*]lacedemone KV (-nę) adulescentis^[*]adulescentes V2 Olympiae,^[*]olymphiae GKR barbaros in harena^[*]harena h exp. K2 videris excipientis^[*]excipient

Figure here!

es R1 gravissimas plagas et ferentis silentio, si te forte dolor^[*]dolor add. Vc aliquis pervellerit, exclamabis ut mulier, non constanter^[*]non c. nec c. Char. et sedate^[*]et sedate sed ate G1 feres?^[*]ubi Virtus loqui desinat, C. non significat cf. ac.2, 93 al. ^[*]exclamabis... 18 feres Char. GL. 1220, 17 " "fieri non potest; natura non patitur." audio. pueri ferunt gloria^[*]supra gloria scr. ψol et in mg. ^[*]ψgraeculi fer

Figure here!

. barbari fer

Figure here!

. Vc ducti, ferunt pudore alii, multi metu, et tamen veremur, ut hoc, quod a tam multis^[*]atatam multis X (corr.K2RV2) et quod tot locis perferatur, natura patiatur? illa vero non modo patitur, verum etiam postulat: nihil enim habet praestantius, nihil quod magis expetat^[*]expe

Figure here!

tat V quam honestatem,^[*]honestatem quam decus. his ergo Char. quam laudem, quam dignitatem, quam decus. hisce ego pluribus^[*]nihil enim habet natura pr.... 305, 1 pluribus Char. GL. I 223, 31 nominibus unam rem declarari volo, sed utor,^[*]utor ς (P sec. Doug.) utar X (r in r. G

Figure here!

ita Vrec) Char. ut quam maxime significem, pluribus. volo autem dicere illud homini^[*]homine X corr V1 longe optumum esse, quod ipsum sit optandum per se, a virtute profectum^[*]

Figure here!

pfectum G1 vel in ipsa virtute situm, sua sponte laudabile,^[*]volo... 6 laudabile Char. GL. I 204,,10 quod idem citius dixerim solum quam non summum bonum. atque ut haec de honesto, sic de turpi contraria: nihil tam taetrum,^[*]tetrum GK nihil tam aspernandum,^[*]nil tam asp. GH (etiam nil hom.) R1 e corr. nihil homine indignius.^[*]nihil enim ... 305, 9 indignius H

Quod si^[*]sit Vvet tibi persuasum est—principio enim dixisti plus in dedecore mali^[*]dedecore. ali G1 tibi videri^[*]videre R1 quam in dolore—, reliquum est, ut tute^[*]utute G1R1V1 t post ut ss. G2RcV2 ut. tu. te (tute ci 2) K tibi imperes. quamquam hoc nescio quo modo dicatur.^[*]dicitur Ba. duossimus G1R1V1 quasi duo simus, ut alter imperet, alter pareat! non inscite^[*]insite G1 tamen dicitur. est enim animus in partis^[*]partes R2 tributus duas, quarum altera rationis est particeps, altera expers. cum igitur praecipitur, ut nobismet ipsis imperemus, hoc praecipitur, ut ratio coërceat temeritatem. est in^[*]est inin r. Vc animis omnium fere natura molle quiddam, demissum,^[*]dimissum Vc? humile, enervatum quodam modo et languidum. si nihil esset aliud,^[*]si nihil esset aliud V (sed hil esset scr. Vc in r.) senile sed aliud GKR1 (senile; sed si aliud non esset2) nihil esset homine deformius. sed praesto est domina omnium et regina ratio, quae conixa^[*]conixa ς conexa X (conn. G) per se et progressa longius fit perfecta virtus. haec ut imperet illi parti animi, quae oboedire^[*]obedire GK1 debet, id videndum est viro. "quonam^[*]quonam n in r. Vc modo?" inquies.

vel ut dominus servo vel ut imperator^[*]velud imp. R militi vel ut parens filio. ^[*]sed... 306, 1 filio H si turpissime se illa pars animi geret, quam dixi esse mollem, si se lamentis muliebriter lacrimisque dedet,^[*]si ... lacrimisque dedecoret Char. GL. I 206,17 vinciatur et constringatur amicorum propinquorumque custodiis; saepe enim videmus fractos pudore, qui ratione^[*]qui ratione add. K2 nulla vincerentur. ergo hos quidem ut famulos vinclis^[*]vin

Figure here!

clis V1 prope ac custodia,^[*]acad custodia KV (ad exp. m. vet.) G2 (adac1) ac ad custodiam R atque c. Halm (sed cf. Th. l. l. II, 1049) qui autem erunt firmiores nec tamen robustissimi, hos admonitu oportebit ut bonos milites revocatos dignitatem tueri. non nimis in Niptris^[*]in niptris R1 in ni

Figure here!

ptris2 ille sapientissimus Graeciae saucius lamentatur^[*]lamentator vel modice potius: "pedetemptim," inquit,^[*]inquid G1K

ite et sedato nisu

Ne succussu arripiat maior

Dolor

(Pacuvius hoc melius quam Sophocles;

apud illum enim perquam flebiliter Ulixes lamentatur in volnere); tamen huic leviter gementi illi ipsi, qui ferunt^[*]fuerunt G1 (non R) saucium, personae gravitatem intuentes non dubitant^[*]dubitant ς dubitarunt X dicere:

Tu quoque, Ulixes, quamquam graviter

Cernimus ictum, nimis paene animo es

Molli, qui consuetus in armis

Aevom agere ...

intellegit poëta prudens ferendi doloris consuetudinem esse non contemnendam magistram.

atque ille non inmoderate magno in dolore:

Retinete, tenete! opprimit ulcus;

Nudate! heu miserum me: excrucior.

incipit labi, deinde ilico^[*]

Figure here!

lico G2 desinit:^[*]desin

Figure here!

t G2

Operite, abscedite iam iam!

Mittite! nam attrectatu et quassu

Saevum amplificatis dolorem.

videsne, ut^[*]ut ex et G2 obmutuerit^[*]ommut. KR1V non sedatus corporis, sed castigatus animi dolor? itaque in extremis Niptris alios quoque obiurgat, idque moriens:

Conqueri fortunam adversam, non lamentari decet;

Id viri est officium, fletus muliebri ingenio additus.

Huius animi pars illa mollior^[*]molior K1V1 rationi sic paruit ut severo imperatori miles pudens.^[*]pudens ^[*]prudens G2RcK2 in quo vero^[*]vero Bentl. viro erit perfecta sapientia—quem adhuc nos quidem vidimus^[*]vidimus ς videmus X cf. orat. 19. 100. Lael. 18 al. neminem; sed philosophorum sententiis, qualis hic futurus^[*]futuris G1K1 ut v. sit, si modo aliquando fuerit, exponitur—, is igitur sive ea ratio, quae erit in eo perfecta atque absoluta, sic illi parti imperabit inferiori ut iustus parens probis filiis; nutu, quod volet, conficiet, nullo labore, nulla molestia; eriget ipse se, suscitabit,^[*]suscitabit ς suscitabitur X instruet, armabit, ut tamquam^[*]ut aquam V1 hosti sic obsistat dolori. quae sunt ista arma? contentio^[*]cotentio K1R confirmatio sermoque intumus, cum ipse secum:

'cave turpe quicquam, languidum, non virile.' obversentur^[*]obversentur ς ^[*]obversetur GRK2 ^[*]observetur K1V (s in r. m.vet) species honestae^[*]honeste X(alt. e transf. Vvet) animo:^[*]animo (aio) ς ūo V1 (exp. 2autc) uero GKR viro Tr. Zeno proponatur Eleates, qui perpessus est omnia potius quam conscios^[*]conscius X (consscius G1) corr. Vrec ς delendae tyrannidis indicaret; de Anaxarcho^[*]de anaxarcho V2 Democritio^[*]denax. X cogitetur, qui cum Cypri^[*]cypri V (p e corr. 1) ^[*]cyrri GKR(r1) in manus Timocreontis^[*]Timocreontis ^[*]Nicocreontis ς regis incidisset, nullum genus supplicii^[*]supplici

Figure here!

V1 deprecatus est neque recusavit. Callanus^[*]Callanus ω cf. Th. l. l. Indus, indoctus ac barbarus, in radicibus Caucasi natus, sua voluntate vivus^[*]nobis V2 combustus est; nos, si pes condoluit, si dens sed fac totum^[*]fac totum ^[*]factotum ^[*]facto tum ^[*]factottum K1 dolere^[*]dolere om. V ^[*]dolore K1G1 (corr. K2G2) corpus^[*]si tactum dolore corpus ς We. (addito est) sed... corpus del. Bai. , ferre non possumus. opinio est enim quaedam effeminata ac levis—nec in dolore magis quam eadem in voluptate—, qua^[*]qua

Figure here!

V cum liquescimus^[*]liquiscimus R1 fluimusque^[*]flu

Figure here!

musque V (

Figure here!

m Vc) mollitia, apis aculeum sine clamore ferre non possumus.

at vero C.^[*]C. G. X Marius, rusticanus vir, sed plane vir, cum secaretur, ut supra^[*]supra p.298,5 dixi, principio vetuit se alligari,^[*]C. Marius, rust. vir, cum secaretur, principio ... alligari Char. GL. I 215,17 nec quisquam^[*]nequisquam KV1 ante Marium solutus dicitur esse sectus.^[*]

Figure here!

esse

Figure here!

sectus et postea

Figure here!

alii V (signa app. 2) cur ergo postea alii? valuit auctoritas. videsne igitur opinionis esse, non naturae malum? et tamen fuisse acrem morsum doloris idem Marius ostendit; crus enim alterum non praebuit. ita et tulit dolorem ut vir et ut homo maiorem ferre sine causa necessaria noluit.

Totum igitur in eo est, ut tibi imperes. ostendi autem, quod esset imperandi genus; atque haec cogitatio, quid patientia, quid fortitudine, quid magnitudine animi dignissimum sit, non solum animum comprimit, sed ipsum etiam dolorem nescio quo pacto mitiorem facit.

ut enim fit in proelio, ut ignavus miles ac timidus, simul ac viderit hostem, abiecto scuto fugiat quantum possit, ob eamque^[*]que om. X (add. K2R2V2) causam pereat non numquam etiam integro corpore, cum ei qui steterit nihil tale evenerit, sic qui^[*]si

Figure here!

quid V1 (d del. vet.) doloris speciem ferre non possunt, abiciunt se^[*]se om. G1 atque ita adflicti et exanimati iacent;^[*]examinati lacent G qui autem restiterunt, discedunt saepissime superiores. sunt enim quaedam animi similitudines cum corpore. ut onera contentis corporibus facilius feruntur, remissis opprimunt,^[*]ut ... 6 obprimunt Non. 258, 29 (pessimis obprimuntur) simillime animus intentione sua depellit pressum^[*]praessum GKR (pr

Figure here!

aess.) omnem ponderum,

remissione^[*]remissio G1 autem sic urgetur, ut se nequeat extollere. et si verum quaerimus, in omnibus officiis persequendis^[*]persequentis X animi est adhibenda contentio; ea est sola officii tamquam custodia. sed hoc idem in dolore maxume^[*]maximi G1 est providendum, ne quid abiecte, ne^[*]ve ne G quid timide, ne quid ignave, ne quid serviliter muliebriterve faciamus,^[*]providendum est ne ... 13 faciamus Char. GL. 1203, 7 in primisque refutetur ac reiciatur Philocteteus ille clamor. Ingemescere^[*]ingemisc. K1Rc non numquam viro concessum est, idque raro, eiulatus^[*]

Figure here!

eiulatus K1 (eiu in r.) ne mulieri quidem; et hic nimirum est "lessus^[*]lessus Mur. cf. leg. 2,59.64 fletus ω

Figure here!

l pessus in mg. Vc cf. Progr. p.30 " , quem duodecim tabulae in funeribus adhiberi vetuerunt.^[*]tabulae, V

nec vero umquam ne^[*]ne nec X corr. Vvet ingemescit^[*]ingemisc. K1Rc quidem vir fortis ac sapiens, nisi forte ut se intendat ad firmitatem, ut in stadio cursores exclamant quam maxime possunt. faciunt idem, cum exercentur, athletae;^[*]in stadio ... 21 athletae Char. GL. 216, 19 ^[*]atlętae RV ^[*]atlete K1 ^[*]adlaetae G pugiles vero, etiam cum feriunt^[*]ferunt K1 adversarium, in iactandis caestibus ingemescunt,^[*]ingemisc. K1Rc ^[*]-scent ^[*]-scunt K2RcV2 non quod doleant animove succumbant, sed quia profundenda^[*]profunda G1 voce omne^[*]cum ante omne V2 corpus intenditur venitque plaga vehementior. quid? qui volunt exclamare maius, num satis habent latera fauces linguam intendere, e quibus elici^[*]elici cf. Pl. ad nat. deor. 2, 151 vocem et fundi videmus? toto^[*]Otto, Sprichw. 1828 corpore atque omnibus ungulis, ut dicitur, contentioni vocis adserviunt.

genu mehercule M. Antonium vidi, cum contente^[*]contente (n in r.) K ^[*]contempte pro se ipse lege^[*]le

Figure here!

G2 Varia diceret, terram tangere. ut enim ballistae^[*]balistae GK2(1?)R2(1?) lapidum et reliqua tormenta telorum eo graviores emissiones habent, quo sunt contenta atque adducta vehementius, sic vox, sic cursus, sic plaga hoc gravior, quo^[*]quo (ante est) ς cum X est missa contentius. cuius contentionis cum tanta vis sit, si gemitus in dolore ad confirmandum animum valebit, utemur; sin erit ille gemitus elamentabilis, si inbecillus,^[*]imb. R imbecill

Figure here!

is K1 si abiectus, si flebilis, ei qui se dederit, vix eum virum dixerim. qui^[*]quae q. X corr. K1(?)RcV2 quidem gemitus si levationis aliquid adferret,^[*]adferrent KR ^[*]adferent G tamen videremus, quid esset fortis et animosi viri; cum vero nihil imminuat doloris, cur frustra turpes^[*]turpe X corr. K2Vc esse volumus? quid est enim fletu muliebri viro turpius?

atque hoc praeceptum, quod de dolore datur, patet latius: omnibus enim rebus, non solum dolori, simili contentione animi resistendum^[*]eadem G est. ira exardescit, libido concitatur: in eandem arcem confugiendum est, eadem sunt arma sumenda. sed quoniam de^[*]de add. G2Vc dolore loquimur,^[*]loquimus V1 illa omittamus.^[*]omittam; (= -us) R opm. G1

Ad ferendum igitur dolorem placide atque sedate plurimum proficit toto^[*]Otto, Sprichiv. 1368 pectore, ut dicitur, cogitare, quam id honestum sit. sumus enim natura, ut ante^[*]ante p. 304, 24ss. dixi—dicendum est enim^[*]enim om. H saepius—, studiosissimi adpetentissimique honestatis, cuius si quasi lumen aliquod aspeximus, nihil est quod, ut eo potiamur, non parati simus^[*]sumus G1V ^[*]paratissimus K1 et ferre et perpeti. ex hoc cursu atque impetu animorum ad veram laudem atque^[*]at v. l. adque G1 honestatem illa^[*]illa om. H pericula adeuntur in proeliis, non sentiunt viri fortes in acie volnera,^[*]uulnera K1R1 e corr. H (in 8 uuln. V) vel sentiunt, sed mori malunt quam tantum^[*]tantulum V2 fort. recte cf. We. modo de dignitatis gradu demoveri.^[*]omnibus rebus ... 311,6 demoveri (om. 22 sed ... 26 sit) H

fulgentis gladios hostium videbant Decii, cum in aciem eorum inruebant. his levabat omnem volnerum metum nobilitas mortis et gloria. num tum ingemuisse Epaminondam putas, cum una cum sanguine vitam effluere sentiret? imperantem enim patriam Lacedaemoniis^[*]lacedemoniis GK (iis in r. 2) relinquebat, quam acceperat servientem. haec sunt solacia, haec fomenta summorum dolorum.

Dices: quid in pace, quid domi, quid in lectulo? ad philosophos me revocas, qui in aciem non saepe prodeunt. e quibus homo sane levis, Heracleotes Dionysius,^[*]St. fr. 1,432 ^[*]dionisius X cum a Zenone fortis esse didicisset, a dolore^[*]dol

Figure here!

ere R1 dedoctus^[*]deductus X corr. Bentl. est. nam cum ex renibus laboraret, ipso in eiulatu^[*]hei.K2 clamitabat falsa esse illa, quae antea de dolore ipse sensisset. quem cum^[*]tum X tum R1? Cleanthes^[*]cleantes X1 condiscipulus rogaret, quaenam ratio eum de sententia deduxisset, respondit: "quia, si, cum^[*]quicum X quia cum ς si add. Mdv. ad fin. 5, 94 (post dedissem Se.) tantulum operae^[*]tanto opere X (operam Vrec) tantum operae ς tantulum operae Po. philosophiae dedissem, dolorem tamen ferre non possem, satis esset argumenti malum esse dolorem. plurimos autem annos in philosophia consumpsi nec ferre^[*]ferre non possum V possum. malum est igitur dolor.^[*]dolor or in r. Vc " tum^[*]tunc Cleanthem,^[*]cleantem ^[*]clehantem G cum pede terram percussisset, versum ex Epigonis^[*]Tr. gr. fr. adesp. 3 ^[*]epigoneis X ferunt dixisse:

audisne haec, Amphiarae sub terram abdite?

Zenonem significabat, a quo^[*]quo

Figure here!

V illum degenerare dolebat.

at non noster Posidonius;^[*]possidon. X quem et ipse saepe vidi et id dicam, quod solebat narrare Pompeius, se, cum^[*]secum X (ipse cum Rc) Rhodum venisset decedens ex Syria,^[*]ex yria K audire voluisse Posidonium;^[*]possidon. X sed cum audisset eum graviter esse aegrum, quod vehementer eius artus laborarent, voluisse tamen nobilissimum philosophum^[*]philosoph

Figure here!

um R visere: quem ut vidisset et^[*]et add. Vc salutavisset honorificisque verbis prosecutus esset molesteque se dixisset^[*]dixs. G ferre, quod eum non posset audire, at ille: "tu vero" inquit "potes, nec committam,^[*]necomitam G (

Figure here!

ss. 2) KR (nec

Figure here!

om. K2R) ne commitam V neccommittam ς ut dolor corporis efficiat, ut frustra tantus vir ad me venerit." itaque narrabat eum graviter et copiose de hoc ipso, nihil esse^[*]nihil esse nihile G1 bonum nisi quod esset honestum, cubantem disputavisse, cumque quasi faces ei doloris admoverentur,^[*]admoverentur -rentur in r. Vc saepe dixisse:^[*]dixs. G

'nihil agis, dolor! quamvis sis molestus, numquam te esse confitebor malum.' Omninoque omnes^[*]omnis K1 clari et nobilitati^[*]nobilitati diffamati ss. Vrec labores continuo^[*]continuo Kl. (cf. p. 303, 25 S. Rosc. 94 al. ac de re pag. 311, 8 his ... 9 gloria) contempno GK1R (c

Figure here!

contempno R2) P1 contem

Figure here!

ndo V (ss. 1 ut v.) contemptu K2B Gr. contendendo Bentt. fiunt^[*]ficunt G etiam tolerabiles. videmusne^[*]videmus

Figure here!

ne R (

Figure here!

2) ut^[*]ut X om. ς vel Se. , apud quos eorum ludorum,^[*]ludorum ex dolorum Kc qui gymnici nominantur, magnus^[*]magnos X (corr. KcRcVrec) honos sit, nullum ab is, qui in^[*]qui

Figure here!

in V id certamen descendant, devitari dolorem? apud quos autem venandi et equitandi laus viget, qui hanc petessunt,^[*]potę|sunt G1 ^[*]pes

Figure here!

sunt K1 nullum fugiunt dolorem. quid de nostris ambitionibus, quid de cupiditate honorum loquar? quae flamma est, per quam non cucurrerint^[*]cucurrerint ς -runt X i qui haec^[*]qui ad haec G1 quiec K olim punctis singulis colligebant? itaque semper Africanus Socraticum^[*]singulis... 2 socraticum add. Kc in mg. Xenophontem in manibus habebat, cuius in primis laudabat illud, quod diceret eosdem labores^[*]Cyr. 1, 6, 25 non esse aeque gravis^[*]non esse aeque gravis esse X (prius esse del. R2Vrec edd. multae, alt. K2 ς) imperatori et militi, quod ipse honos laborem leviorem faceret imperatorium.

sed tamen hoc evenit, ut in vulgus insipientium^[*]insipientum G1 (corr. 1 et 2) opinio valeat^[*]valet G1 honestatis, cum ipsam videre^[*]videri X (corr. R2Vrec) non possint. itaque fama et multitudinis iudicio moventur,^[*]movetur V1 cum id honestum putent, quod a plerisque laudetur. te autem, si in oculis sis multitudinis, tamen eius iudicio stare nolim nec, quod illa putet, idem putare pulcherrimum. tuo tibi iudicio est utendum; tibi si recta probanti placebis, tum non modo tete^[*]tete V1? viceris,^[*]tecevisceris K1 quod paulo ante praecipiebam, sed omnis et omnia.

hoc igitur tibi propone:^[*]propono K1 amplitudinem animi^[*]animi del. Bai. et quasi quandam exaggerationem quam altissimam animi, quae maxime eminet contemnendis et despiciendis doloribus,^[*]dolorem G1 unam esse omnium rem pulcherrimam, eoque pulchriorem, si vacet populo neque plausum captans se^[*]se

Figure here!

G1 tamen^[*]tamen tantum edd. vett. ipsa delectet. quin etiam mihi quidem laudabiliora videntur omnia, quae sine venditatione et sine populo teste fiunt,^[*]quin... 22 fiunt Non. 189, 12 non quo fugiendus sit^[*]

Figure here!

sit V1—omnia enim bene facta in luce se conlocari volunt^[*]omnia recte facta... 24 volunt Aug. civ. 14, 18 —, sed tamen nullum theatrum virtuti^[*]virtuti

Figure here!

V conscientia maius est.

Atque in primis meditemur illud, ut haec patientia dolorum, quam saepe iam animi intentione dixi esse^[*]dixi

Figure here!

sse G firmandam, in omni genere se aequabilem praebeat. saepe enim multi, qui^[*]quia H aut propter victoriae cupiditatem aut propter gloriae aut etiam, ut ius suum^[*]iussum V1 et libertatem tenerent, volnera exceperunt fortiter et tulerunt, idem omissa contentione dolorem morbi ferre non possunt; neque enim illum,^[*]ilium add. V2 quem facile tulerant, ratione^[*]ratione

Figure here!

V aut sapientia tulerant, sed studio potius et gloria. itaque barbari quidam et inmanes ferro decertare acerrume possunt, aegrotare viriliter non queunt.^[*]non queunt nequeunt Hς Graeci^[*]gretia G1K1 autem homines, non satis animosi, prudentes, ut est captus hominum, satis, hostem aspicere non possunt: eidem^[*]E

Figure here!

idem K (Ei ex Eii) E

Figure here!

idem V (puncta pos. m. vet.) morbos toleranter atque humane ferunt.^[*]idem ... 14 ferunt Char. GL. I 222,8 at Cimbri^[*]cf. Val. Max. 2, 6, 11 et Celtiberi in proeliis exultant, lamentantur in morbo. nihil enim potest esse aequabile, quod non a certa ratione proficiscatur.

sed cum videas eos, qui aut studio aut opinione ducantur,^[*]eos qui... ducantur quo quisque (in ras.) ... ducatur V2 male in eo persequendo atque adipiscendo dolore non frangi, debes^[*]debes Vvet ς (cf. Plane. 77 Lael. 6 al.) debeas X (quod vix defenditur locis quales sunt nat. deor. 1, 43; natum videtur esse ex videas 17) existimare aut non esse malum dolorem aut, etiamsi,^[*]etiam si

Figure here!

c G(.2 quicquid asperum alienumque natura^[*]

Figure here!

natura V1ςfort. recte cf. p. 448, 18 sit, id appellari placeat malum, tantulum tamen esse, ut a virtute ita obruatur, ut nusquam^[*]ut

Figure here!

nusquam V ^[*]u

Figure here!

nusquam G appareat. quae meditare quaeso dies et noctes. latius enim manabit haec ratio et aliquanto maiorem locum quam de uno dolore occupabit. nam si omnia fugiendae turpitudinis adipiscendaeque honestatis causa faciemus, non modo stimulos doloris, sed etiam fulmina^[*]flumina K1 fortunae contemnamus^[*]omnia ... 315,1 contemnamus (sine 314, 11 Graeci... 314,15 morbo et 314, 22 quae . .. 314, 25 occupabit) H ^[*]contempn

Figure here!

mus V (ss. rec) licebit, praesertim cum paratum sit illud ex hesterna disputatione perfugium.

ut enim si cui naviganti, praedones si ^[*]si add. Wopkens (post na- viganti Kü.) insequantur, deus qui dixerit: "eice te navi;^[*]e vel de navi ς praesto est qui excipiat: vel delphinus, ut Arionem Methymnaeum,^[*]metymnaeum X (-eum KV) vel equi Pelopis illi^[*]ille X corr. V1 Neptunii,^[*]neptuni V poetae tragici verba subesse videntur. Trag. inc. 196 qui per undas currus^[*]cursus G1 suspensos rapuisse dicuntur, excipient^[*]excipiant V te et quo velis perferent" , omnem omittat^[*]omittas X (omitas G

Figure here!

l omittamus K2) corr. V2 omittat is Mue. timorem, sic urguentibus^[*]urgentibus KRc? asperis et odiosis doloribus, si tanti sint, ut ferendi non sint,^[*]si tanti non sint ut ferendi sint X corr. Man. (et sic Vind. 222 Oxon. D'Orville 85 sec. Doug.) quo sit^[*]quo sint X (corr. G2? Vvet) confugiendum, tu^[*]tu ς ut X (exp. Vvet om ς) vides.

Haec fere^[*]fe

Figure here!

re V hoc tempore putavi esse dicenda. sed tu fortasse in sententia permanes.

Minime vero, meque biduo duarum rerum, quas maxime timebam, spero liberatum metu.

Cras ergo^[*]

Figure here!

ego K ad clepsydram; sic enim diximus,^[*]duximus GRV1 (corr. 1 ut v.) et^[*]et Turn. (cf. leg. 2, 7) sed tibi hoc video non posse deberi.

Ita prorsus; et illud quidem ante meridiem, hoc eodem tempore.

Sic faciemus tuisque optumis studiis obsequemur.