Reading Center

Quidnam esse, Brute,^[*]Quidnam-Brute om. RK cf. praef. cur om. K causae putem, cur, cum constemus ex animo et corpore, corporis curandi tuendique causa quaesita sit ars atque eius^[*]ars eius atque X (areius atque K1, cf. praef.) corr. Man. utilitas deorum inmortalium^[*]de eorum inm. R1V1 inventioni consecrata, animi autem medicina nec tam desiderata^[*]desidera GRV (

Figure here!

add. V1?) sit, ante quam inventa, nec tam culta, posteaquam cognita est, nec tam multis grata et probata, pluribus etiam suspecta et invisa? an quod corporis gravitatem et dolorem animo iudicamus, animi morbum corpore non sentimus? ita fit ut animus de se ipse tum^[*]tumex cum corr. K2 iudicet, cum id ipsum, quo iudicatur, aegrotet.

Quodsi talis nos natura genuisset, ut eam ipsam intueri et perspicere eademque optima duce cursum vitae conficere possemus, haut^[*]haut V2 ^[*]aut GK1RV1 ^[*]haud K2Bς erat sane quod quisquam rationem ac doctrinam^[*]rationem ac doctrinam ς ratione ac doctrina X rationedẽ V2 hac pro ac G1 et Gr.?) requireret.^[*]requiret G1 nunc parvulos nobis dedit igniculos, quos celeriter malis moribus opinionibusque depravati^[*]depravati V1? e corr. Bς depravatis X sic restinguimus, ut nusquam naturae lumen appareat. sunt enim ingeniis nostris semina^[*]semita G innata virtutum, quae si adolescere^[*]adholescere G1 adol. sed o in r. V1 liceret,^[*]licet in liceret corr. Rc licetret G1 ipsa nos ad beatam vitam natura perduceret. nunc autem, simul atque editi in lucem et suscepti sumus, in omni continuo pravitate et in summa opinionum perversitate versamur, ut paene cum lacte nutricis errorem suxisse videamur. cum vero parentibus redditi, dein^[*]reddit idem G reddit

Figure here!

idemr R (

Figure here!

et r = require al.m.) redditidē V1 (redditi dein V2 sec. Str.) redditi idem HK (

Figure here!

demŭ ss. 2) redditi demum Gr.(?)B magistris traditi sumus, tum^[*]tum ... 9 cedat Non. 416, 32 ita variis imbuimur^[*]inb. KR erroribus, ut vanitati veritas et opinioni^[*]opinio G1 confirmatae^[*]confirmatae ς Non. confirmata X natura^[*]naturae K ipsa cedat.

accedunt etiam poëtae, qui cum magnam speciem doctrinae sapientiaeque prae se tulerunt, audiuntur leguntur ediscuntur et inhaerescunt penitus in mentibus. cum vero eodem quasi maxumus quidam^[*]quidem K1R1H magister populus accessit^[*]accessit Vc (cf. rep. 4,9) om. X (accedit ante eodem add. multi ς) atque omnis undique ad vitia consentiens multitudo, tum plane inficimur opinionum pravitate a naturaque desciscimus,^[*]dessciscimus KR1 ut nobis optime naturae vim vidisse^[*]naturae vim vidisse Mdv. ad fin. 3,62 naturam invidisse videantur, qui nihil melius homini, nihil magis expetendum, nihil praestantius honoribus, imperiis, populari gloria iudicaverunt. ad^[*]ad at K quam fertur optumus quisque veramque illam honestatem expetens,^[*]expe

Figure here!

tens V quam unam natura maxime anquirit,^[*]unam ς una anquirit Mos. inquirit in summa inanitate versatur consectaturque nullam eminentem effigiem virtutis,^[*]virtutis del. Bentl. gloriae (ex gloria V2) del. Bai. sed adumbratam imaginem gloriae. est enim gloria solida quaedam res et expressa, non adumbrata; ea est consentiens laus bonorum, incorrupta^[*]et ante incorrupta add. Vc vox bene iudicantium de excellenti^[*]excellenti ex -te V1 excellente rell. (ft. recte cf. de orat. 2, 85 fr. ap. Char. GL. I p. 138, 13) virtute, ea virtuti resonat tamquam imago;^[*]gloriae post imago add. X exp. V1 quae quia recte factorum plerumque comes est, non est^[*]non est ea H est in r. Vc bonis viris repudianda.^[*]repudienda in -anda corr. K1V1

illa autem, quae se eius imitatricem esse volt,^[*]uult R e corr. H temeraria atque inconsiderata et plerumque peccatorum vitiorumque laudatrix, fama popularis, simulatione honestatis formam^[*]forme G1 eius pulchritudinemque corrumpit. qua caecitate homines, cum quaedam etiam praeclara cuperent eaque^[*]que om. H nescirent nec ubi nec qualia essent, funditus alii everterunt^[*]everterent X corr. K2RcV1? suas civitates, alii ipsi occiderunt. atque hi quidem optuma petentes non tam voluntate quam cursus errore falluntur. quid? qui^[*]quid qui KcR2V1? e corr. quid- que GR1V1 quiqui K1 pecuniae cupiditate, qui voluptatum libidine feruntur,^[*]quid...12 feruntur om. H quorumque ita perturbantur animi, ut non multum absint ab insania, quod insipientibus contingit^[*]contigit G1 omnibus,^[*]quod ... 14 omnibus del. Ba. is^[*]is H his rell. nullane^[*]ne om. G1 est adhibenda curatio? utrum quod minus noceant animi aegrotationes quam corporis, an quod corpora curari possint, animorum medicina nulla sit?

at et morbi^[*]morbi ex moribus K1 perniciosiores pluresque sunt animi quam corporis;^[*]an ... 18 corporis add. G2 in mg. hi enim ipsi^[*]hi...19 ipsi hoc. . ipso Ba. male: 'ipsi corporis morbi animi morbos efficere possunt eorumque numerum augent' (plures!) cf. p. 405,14 odiosi sunt, quod ad animum pertinent^[*]pertine

Figure here!

t V eumque sollicitant,^[*]solicitant G1R1V1 "animusque aeger" , ut ait Ennius,^[*]Enn. sc. 392 "semper errat neque pati^[*]pati poti Ribb. sed cf. Va. neque perpeti potest, cupere numquam desinit." quibus duobus morbis, ut omittam alios, aegritudine et cupiditate,^[*]cupidldatẽ R1 qui tandem possunt in corpore esse graviores? qui vero probari potest ut sibi mederi animus non possit, cum ipsam medicinam corporis animus invenerit, cumque ad corporum sanationem multum ipsa corpora et natura valeat nec omnes,^[*]omnis X corr. V2 sint Tregd. sunt qui curari se passi sint, continuo etiam convalescant,^[*]convalescunt G animi autem, qui se sanari voluerint praeceptisque sapientium paruerint, sine ulla dubitatione sanentur?

est profecto animi medicina, philosophia;^[*]Cur igitur cum constemus ... 319,4 philosophia H cuius auxilium non ut in corporis morbis petendum est foris, omnibusque opibus viribus,^[*]et ante viribus add. Vc ς viribus om. Gr. ut nosmet ipsi nobis mederi possimus, elaborandum est. Quamquam de universa philosophia, quanto opere et expetenda esset et colenda, satis, ut arbitror, dictum est in Hortensio.^[*]ortensio G de maxumis autem rebus nihil fere intermisimus postea nec disputare nec scribere. his autem libris exposita sunt ea quae^[*]eaque G1 a^[*]a om. K1 nobis cum familiaribus nostris in Tusculano erant disputata. sed quo niam duobus superioribus de morte et de dolore dictum est, tertius dies disputationis hoc tertium volumen efficiet.

ut enim in Academiam nostram descendimus inclinato iam in postmeridianum tempus die, poposci eorum aliquem, qui aderant,^[*]aliquid quid adherant G1 causam disserendi. tum res acta sic est:

Videtur mihi cadere in sapientem aegritudo.

Num reliquae quoque perturbationes animi, formidines libidines^[*]libidines add. G2 iracundiae? haec enim fere sunt eius modi,^[*]eiusmodi V (ss. c) quae Graeci πάθη ^[*]pathe X appellant; ego poteram "morbos" , et id verbum esset e verbo, sed in consuetudinem nostram non caderet. nam misereri, invidere, gestire, laetari, haec omnia morbos Graeci appellant, motus animi rationi non obtemperantis, nos autem hos eosdem motus concitati animi recte, ut opinor, perturbationes dixerimus, morbos autem non satis usitate,^[*]relique ... 29 usitate (libere) H ^[*]uisit. G1 (sic etiam 322, 10; 325,16) nisi quid aliud tibi videtur.

Mihi vero isto modo.

Haecine^[*]haeccine R2 igitur cadere in sapientem putas?

Prorsus existimo.

Ne ista gloriosa sapientia non magno aestimanda est, siquidem non multum differt ab insania.

Quid? tibi^[*]quid tibi in r. V2 tibine G (exp. 2) omnisne animi commotio videtur insania?

Non mihi quidem soli, sed, id quod admirari^[*]amirari G1(āmirari2) R1V saepe soleo, maioribus quoque nostris hoc ita visum intellego multis saeculis ante Socratem,^[*]socrantĕ G1 (n del. 2) socraten KR a quo haec omnis, quae est de vita et de moribus, philosophia manavit.

Quonam^[*]quoniam G (i del. 1?) tandem modo?

Quia nomen insaniae significat mentis aegrotationem et morbum, id est insanitatem et aegrotum animum, quam appellarunt insaniam.^[*]id est . . 14 insaniam (quae C. addidit quia eius aequalibus nomen insaniae non insanum animi habitum sed furorem significabat) del. Bentl.

(omnis autem perturbationes animi morbos philosophi appellant negantque stultum quemquam his morbis vacare. qui autem in morbo sunt, sani non sunt; et omnium insipientium animi in morbo sunt: omnes insipientes igitur insaniunt^[*]omnis ... 18 insaniunt del. Ba. (post sanos 321, 2 ponit Margrander Trans. and proc. of the American phil. ass. XXX p. 34). verum non mirus nescio qui glossator sed Cicero ipse haec postea addidisse videtur, cum intellegeret se illud 'omnisne animi commotio videtur insania?' in argumentatione neglexisse. ). sanitatem enim^[*]enim om. Hς animorum positam in tranquillitate quadam constantiaque censebant; his rebus mentem vacuam appellarunt insaniam, propterea quod in perturbato animo sicut in corpore sanitas esse non posset.^[*]posset Ern. possit ille G1

nec minus illud acute, quod animi adfectionem lumine mentis carentem nominaverunt amentiam eandemque dementiam.^[*]omnis... 25 dementiam H ex quo intellegendum est eos qui haec rebus nomina posuerunt sensisse^[*]senisse GR1V1 hoc idem, quod a Socrate acceptum diligenter Stoici retinuerunt, omnis insipientes esse non sanos. qui est^[*]quis X (qus G1) sed s in R fort. postea additum enim animus in aliquo morbo—morbos autem hos perturbatos motus,^[*]morbos ... 4 motus (sine hos) ut modo dixi, philosophi appellant—, non magis est sanus quam id corpus quod^[*]corpus quod punctis not. G2 in morbo est. ita fit ut sapientia sanitas sit animi, insipientia autem quasi insanitas quaedam, quae est insania eademque dementia;^[*]insipientia... 7 dementia (sine quaedam) Non. 122,24 multoque melius haec notata sunt verbis Latinis quam Graecis.

quod aliis quoque multis locis reperietur;^[*]reperitur G1 sed id alias, nunc, quod instat. totum igitur id^[*]alt.id om. H ς quod quaerimus quid et quale sit,^[*]sit fit V verbi vis ipsa declarat. eos enim sanos quoniam intellegi necesse est, quorum mens motu quasi morbo perturbata nullo^[*]nulla X corr. V1? sit, qui^[*]quia K1 contra adfecti^[*]affecti GR2 insani G1 sint, hos insanos appellari necesse est. itaque nihil melius, quam quod est in consuetudine sermonis Latini, cum exisse ex potestate dicimus eos, qui ecfrenati^[*]hecfrenati G (h del. 2) hęc fr. V effr. RrecVrec feruntur aut libidine aut iracundia— quamquam ipsa iracundia libidinis est pars; sic enim definitur: iracundia ulciscendi libido^[*]ulciscendi libido cf. Aug. civ. 14,15 quis V1 —; qui igitur exisse ex potestate^[*]dicimus ... 20 ex potestate om. H dicuntur, idcirco dicuntur, quia non sint in potestate mentis, cui regnum totius animi a natura tributum est. Graeci autem μανίαν ^[*]manian X (man in r. V1) appellant X unde appellent, non facile dixerim; eam tamen ipsam^[*]ipsa KGH (ipsāR, sed vix m. 1) distinguimus nos melius quam illi. hanc enim insaniam, quae iuncta stultitiae^[*]stultitiae K2VcBGr.(?) stultitia X patet latius,^[*]nos post latius add. Vc a furore disiungimus.^[*]distinguimus R Graeci volunt illi quidem, sed parum valent verbo: quem nos furorem, μελαγχολίαν ^[*]melancholian GV -iam KRH illi vocant; quasi vero atra bili^[*]atribili V1K (-bi

Figure here!

li) atra- bili GR solum mens ac non^[*]non add. Rc saepe vel iracundia graviore vel timore^[*]vel timore add. G2 vel dolore moveatur;^[*]totum . . 322, 3 moveatur H quo genere Athamantem Alcmaeonem^[*]alomeonem K1 alc

Figure here!

meonem V (on in r. Vc) Aiacem Orestem furere dicimus. qui ita sit adfectus, eum dominum esse rerum suarum vetant duodecim^[*]duodecem R1V tab. 5, 7. Ciceronis locus obversatur Horatio s. 2, 3, 217 tabulae; itaque non est scriptum "si insanus" , sed "si furiosus^[*]insanus et fur. Non. escit Bouhier esse incipit ω esset Non. escit" . stultitiam^[*]stultiam V (ss rec) stultia K (- 2) stultitia GR1 (-ă2) H enim censuerunt constantia,^[*]inconstantiam KR (etiam m a m. 1 ut. v.) V1 (sed in et m exp. 1) H inconstantia G insaniam enim censuerunt constantiam, id est sanitatem, tamen posse tueri Non. id est sanitate, vacantem posse tamen tueri mediocritatem officiorum et vitae communem cultum atque usitatum; furorem autem^[*]autem om. Non. esse rati sunt mentis ad omnia caecitatem. quod cum maius^[*]magis R1 esse videatur quam insania, tamen eius modi est, ut furor in sapientem cadere possit, non possit insania.^[*]itaque stultitia censuerunt ... 13 insania ^[*]itaque ... 13 cadere possit, insania non Non. 443, 2 sed haec alia quaestio est; nos ad propositum revertamur.

Cadere, opinor, in sapientem aegritudinem tibi dixisti videri.

Et vero ita existimo.

Humanum id quidem, quod ita existumas. non enim silice nati sumus, sed est naturale in animis tenerum^[*]e ante silice add. Vc non male naturabile X sed bi exp. V1 (cf. animabili codd. nat. deor. 2,91) natura Lb. quiddam^[*]quidam R1V1 (corr. 1) -ddā in r. G2 atque molle, quod^[*]quod quā G1 aegritudine quasi tempestate quatiatur,^[*]sed humanum... 22 quatiatur H nec absurde Crantor ille, qui in^[*]in om. X add. ς Vrec nostra Academia vel in primis fuit nobilis, "minime" inquit^[*]inquid G1 "adsentior is qui istam nescio quam indolentiam magno opere laudant, quae^[*]quae V2B qui X nec potest ulla^[*]ulle G1 esse nec debet. ne aegrotus sim;^[*]sim ς si inquit (inquid G1P cf. 2) fuerat X (

Figure here!

fuat V2 si exp. et

Figure here!

ss. Vrec) corr. Sey. cf. Ps. Plut. Cons. ad Ap. 102c, qui primum οὐ γὰρ συμφέρομαι — ἔξω καὶ τοῦ δυνατοῦ καὶ τοῦ συμφέροντος οὖσαν ut sua profert, paulo post addit: 'μὴ γὰρ νοσοῖμεν', φησὶν ὁ ἀκαδημαικὸς κράντωρ, 'νοσήσασι δὲ παρείη τις αἴσθησις' κτλ. inquit ut 303, 21 ergo, inquit al. si" ^[*]debet nec aegrotassem. Si X (a apertum post t in V) c exp. V2? ne aegrotus inquit "fuero,^[*]sin quid fuerit Vict. sensus adsit,^[*]adsit d in r. G2 absit Vc sive secetur quid sive avellatur a corpore. nam istuc nihil dolere^[*]dolere ex dolore K1R1 ex dobere (b= lo) V1 contigit G1 non sine magna mercede contingit inmanitatis in animo, stuporis in corpore.^[*]non sine... 7 corpore Aug. civ. 14, 9 "

sed videamus ne haec oratio sit hominum adsentantium nostrae inbecillitati et indulgentium mollitudini; nos autem audeamus non solum ramos amputare miseriarum, sed omnis radicum fibras^[*]fybras X evellere. tamen aliquid relinquetur fortasse; ita sunt altae^[*]alta GKV (corr. 2?) H stirpes stultitiae; sed relinquetur id solum quod erit necessarium. Illud quidem sic habeto, nisi sanatus animus sit, quod sine philosophia fieri non potest, finem miseriarum nullum fore.^[*]sed... 15 fore quam ob rem, quoniam coepimus, tradamus nos ei curandos: sanabimur, si volemus. et progrediar quidem longius: non enim de aegritudine solum, quamquam id quidem^[*]quidem in mg. add. Rc primum, sed de omni animi, ut ego posui, perturbatione, morbo, ut Graeci volunt, explicabo. et primo, si placet, Stoicorum more agamus, qui breviter astringere solent argumenta; deinde nostro instituto vagabimur.

Qui fortis est, idem est fidens (quoniam confidens^[*]sqq. St. fr. 3, 570 mala consuetudine loquendi^[*]loquendum Non. L 1 in vitio ponitur, ductum verbum a^[*]a add. V2 confidendo, quod laudis^[*]in ante laudis add. V2 est). qui autem est fidens, is profecto non extimescit; discrepat enim a timendo^[*]qui... 4 a timendo fidens (fidere Quich.) Non. 443, 9 confidere.^[*]confidens Non. atqui,^[*]atqui R2 (cf. We.) atque in quem cadit aegritudo, in eundem timor; quarum enim rerum praesentia sumus in aegritudine, easdem inpendentes et venientes^[*]inpendentis..venientis e corr. V aut 2 timemus. ita fit ut fortitudini aegritudo repugnet.^[*]ita. ... repugnet del. Hei. veri simile est igitur, in quem cadat^[*]cadit G aegritudo, cadere in eundem^[*]eundem eum Non. timorem et infractionem^[*]infractionem V (exp. rec) quidem^[*]quidem quandam ut v. in mg. Rrec animi^[*]in quem... 10 animi Non. 122,28 et demissionem.^[*]demisionem GKR1 dimis

Figure here!

ionem V1 quae in quem cadunt, in eundem cadit, ut serviat, ut victum, si quando,^[*]si quando aliquando (ali in r. 2) V se esse fateatur. quae qui recipit, recipiat idem necesse est timiditatem et ignaviam. non cadunt autem haec in virum fortem: igitur ne aegritudo quidem. at nemo sapiens nisi fortis: non cadet^[*]cadit V2H cadat K ergo in sapientem aegritudo.

Praeterea necesse est, qui fortis sit, eundem esse magni animi;^[*]qui magni animi BK2 om. X qui autem magni animi Vc (ft. rec- tius cf. 326,11 Str. Phil. 49 p. 60) qui magni animi sit, invictum; qui invictus sit, eum^[*]eum om. H res humanas despicere atque infra se positas arbitrari. despicere autem nemo potest eas res,^[*]eas res nemo potest H propter quas aegritudine adfici potest;^[*]post potest add. nisi fortis Vc ex quo efficitur fortem virum aegritudine numquam adfici. omnes autem sapientes fortes: non cadit igitur in sapientem aegritudo. Et quem ad modum oculus conturbatus^[*]turbatus H non est probe adfectus ad suum munus fungendum,^[*]fugendum K1V1 et reliquae partes totumve corpus statu cum est motum, deest officio suo et muneri, sic conturbatus^[*]siconturbatus G1K1 adxequendum V1 animus non est aptus ad exequendum^[*]ad ex seq. G munus suum. munus autem animi est ratione bene uti; et sapientis animus ita semper adfectus est, ut ratione optime utatur; numquam igitur est perturbatus. at^[*]ad G1 (14 G1K1) aegritudo perturbatio est animi: semper igitur ea sapiens vacabit.^[*]primo iam si ... 325, 6 vacabit H

Veri etiam simile illud^[*]illi G1 est, qui sit temperans— quem Graeci σώφρονα appellant eamque virtutem σωφροσύνην vocant, quam soleo equidem tum temperantiam, tum moderationem appellare, non numquam etiam modestiam; sed haud^[*]-d haut in r. K1 scio an recte ea virtus frugalitas appellari possit, quod angustius apud Graecos valet, qui frugi homines χρησίμους appellant, id est tantum modo utilis; at illud est latius; omnis enim abstinentia, omnis innocentia (quae apud Graecos usitatum nomen nullum habet, sed habere potest^[*]potest om. H ἀβλάβειαν;^[*]αBλαBEl in r. V1 ABδABεlAN fere K1RG2 (in litt. evan. aut eras.) abdabeian H αBλαBElαN V1 nam est innocentia adfectio^[*]affectio KRH talis animi^[*]sed praeterαN in r. quae noceat nemini)—reliquas etiam^[*]etiam om. H virtutes frugalitas continet.^[*]omnis abst.... 19 continet quae nisi tanta esset, et si is angustiis, quibus plerique putant, teneretur, numquam esset L. Pisonis cognomen tanto opere laudatum.

sed quia, nec qui propter metum praesidium reliquit,^[*]relinquit (-id G1) X corr. V1 aut 2 quod est ignaviae, nec qui propter avaritiam clam depositum^[*]depositi G non reddidit, quod est iniustitiae, nec qui propter temeritatem male rem gessit, quod est stultitiae, frugi appellari solet, eo tris virtutes, fortitudinem iustitiam prudentiam, frugalitas complexa est (etsi hoc quidem commune est virtutum; omnes^[*]omnis X enim inter se nexae et iugatae sunt^[*]hoc quidem est commu- ne ... 326, 1 sunt (sine nexae et) Non. 47, 7 ): reliqua igitur et quarta virtus sit^[*]sit ut sit X sed ut exp. V2 reliqua igitur est, quarta v. ut sit, ipsa fr. Mdv. ipsa frugalitas. eius enim videtur esse proprium motus animi adpetentis regere et sedare semperque^[*]semper quae X corr. Rc adversantem^[*]aversantem X corr. VCR2 libidini moderatam in omni re servare constantiam. cui contrarium vitium nequitia dicitur.

frugalitas, ut opinor, a fruge, qua nihil melius e^[*]est e We. terra, nequitia ab eo (etsi erit hoc fortasse durius, sed temptemus: lusisse^[*]lu

Figure here!

sisse V (l m. 2?) iusisse R1 iussisse GKR2H putemur,^[*]putatos V (ato in r. 2 ut v.; voluitne putato ?) nil GRc (totum verbum del. R2) si nihil sit) ab eo, quod nequicquam est in tali homine, ex quo idem "nihili" ^[*]St. fr. 3, 570 nihili V2 nihil

Figure here!

dic. G (2 litt. erasae) nihil KRV1 dicitur.—qui sit frugi igitur vel, si mavis, moderatus et temperans, eum necesse est esse^[*]esse add. G2 constantem; qui autem constans, quietum; qui quietus, perturbatione omni vacuum, ergo etiam aegritudine. et sunt illa sapientis:^[*]sed ... 326, 13 sapientis H aberit igitur a sapiente aegritudo.

Itaque non inscite Heracleotes Dionysius^[*]St. fr. 1, 434 dyonisius KR dioni

Figure here!

ius V ad ea disputat, quae apud Homerum Achilles queritur hoc, ut opinor, modo:

Corque meum penitus turgescit tristibus iris,

Cum decore atque omni me orbatum laude recordor.

num manus adfecta recte est, cum in tumore est, aut num aliud quodpiam^[*]aliud quodpiam Turn. ex ς aliquod (ex aliquid K1) quippiam X alia quippiam H membrum tumidum ac turgidum non vitiose se habet?

sic igitur inflatus et tumens animus in vitio est. sapientis autem animus semper vacat vitio, numquam turgescit, numquam tumet; at irati^[*]irati V e corr. iratus X cf. 23 sapientis animus eius modi est: numquam igitur sapiens irascitur. nam si irascitur, etiam concupiscit; proprium est enim irati cupere, a quo laesus videatur, ei quam maxumum dolorem inurere. qui autem id concupierit, eum necesse est, si id^[*]si id sit G1 consecutus sit, magno opere^[*]magnopere K H (magno opere R) laetari. ex quo fit, ut alieno malo gaudeat; quod quoniam non cadit in sapientem, ne ut irascatur quidem cadit.^[*]sapientis... 24 timet (pro tumet) 21 num ... 23 est 24 at... 327, 6 cadit (hoc ordine) H sin^[*]sin, non si (ut dicit Ha.) R autem caderet in sapientem aegritudo, caderet etiam iracundia; qua quoniam vacat, aegritudine etiam vacabit.

Etenim si sapiens in aegritudinem^[*]aegritudinem -ne G incidere posset,^[*]posset semel R1 posset etiam in misericordiam, posset in invidentiam (non dixi "invidiam" , quae tum^[*]tum (cum G) etiam Bouh., alii aliter, Ciceronem corrigentes est, cum invidetur; ab invidendo autem invidentia recte dici potest, ut effugiamus^[*]ut et fug. Non. ambiguum nomen invidiae.^[*]posset (posse codd.) etiam... 12 invidiae Non. 443,15 (10 in invidiam. non dixi in invidentia 11 invidia) quod verbum ductum^[*]dictum G1K1 (cf. Isidor. 10,134) est a nimis intuendo fortunam alterius, ut est in Melanippo: "quisnam florem^[*]Acc. fr. 424 (unde aut quis mortalis fl. Non. 500, 13 num quis non mortalis fl. Ri. num quisnam poetae sit, dubium) quasnam G1 liberum invidit meum?" male Latine videtur, sed praeclare Accius; ut enim "videre" , sic "invidere florem" ^[*]flore X florē K2Rc? rectius quam "flori" . nos consuetudine prohibemur;

poëta ius suum tenuit et dixit audacius)—cadit igitur in eundem et misereri et invidere.^[*]non cadit ... 19 invidere nam qui dolet rebus alicuius adversis, idem alicuius etiam secundis dolet,^[*]olet V

Figure here!

add. 1 aut 2 solet GK1 (corr. 2) R1 (

Figure here!

dolet m. ant.) ut Theophrastus interitum deplorans Callisthenis sodalis sui, rebus Alexandri prosperis angitur, itaque dicit Callisthenem incidisse in hominem summa potentia summaque fortuna, sed ignarum quem ad modum rebus secundis uti conveniret. atqui, quem ad modum misericordia aegritudo est ex alterius rebus adversis, sic invidentia aegritudo est ex alterius rebus secundis. in quem igitur cadit misereri, in eundem etiam invidere;^[*]atqui . . 328, 3 invidere non^[*]non nunc K1 cadit autem invidere in sapientem: ergo ne misereri quidem. quodsi aegre ferre^[*]aegre ferre ς Vrec ^[*]haec referre X sapiens soleret, misereri etiam soleret. abest ergo a^[*]a add. Vc sapiente aegritudo.

Haec sic^[*]sic Rc? Vc si X dicuntur a Stoicis concludunturque contortius. sed latius aliquando^[*]aliquando cf. 323,22 aliquanto ς male, cf. de orat. 1, 133 opt. gen. 23 dicenda sunt et diffusius; sententiis tamen utendum eorum potissimum, qui^[*]qui ex quā ut v. G2 maxime forti et, ut ita dicam, virili utuntur ratione atque sententia. nam Peripatetici, familiares nostri, quibus nihil est uberius, nihil eruditius, nihil gravius, mediocritates vel perturbationum vel morborum animi mihi non sane probant. omne enim malum, etiam mediocre,^[*]mediocre iocre in r. G2 malum^[*]malum Bouh. magnum alt. id om. H est; nos autem id agimus, ut id in sapiente nullum sit omnino. nam ut corpus, etiamsi mediocriter aegrum est, sanum non est, sic in animo ista mediocritas caret sanitate. itaque praeclare nostri, ut alia multa, molestiam sollicitudinem angorem propter similitudinem corporum aegrorum aegritudinem^[*]aegritudinem cf. Aug. civ. 14,17 ext. nominaverunt.

hoc propemodum verbo Graeci omnem animi perturbationem appellant; vocant enim πάθος,^[*]παOOC G1 patos H id est morbum, quicumque est motus in animo turbidus. nos melius: aegris enim corporibus simillima animi est aegritudo, at^[*]at ex aut G2 aegrotationes X non similis aegrotationis est libido, non inmoderata laetitia, quae est voluptas animi elata et gestiens.^[*]genstiens hic et 331, 21 G 1 ipse etiam metus non est morbi admodum similis, quamquam aegritudini^[*]aegritudine X corr. V1?B1 est finitimus, sed proprie, ut aegrotatio in corpore, sic aegritudo in animo nomen habet^[*]sed... 329,1 nomen habet (nominavet L1) Non, 443,23 non seiunctum a dolore. doloris huius igitur origo nobis explicanda est, id est causa efficiens aegritudinem in animo tamquam aegrotationem in corpore. nam ut medici causa morbi^[*]morbi verborum Non. inventa om. Non. del. Rc inventa curationem esse inventam putant,^[*]nam ... 5 putant Non. 493,20 sic nos causa aegritudinis reperta medendi^[*]repertãedendi G1 corr. 2 repertā medendi R (- postea add.) reperiemur V facultatem reperiemus.

Est igitur causa omnis in opinione, nec vero aegritudinis^[*]St. fr. 3, 385 solum, sed etiam reliquarum omnium perturbationum, quae sunt genere quattuor, partibus plures. nam cum omnis perturbatio sit animi motus vel rationis expers vel rationem aspernans vel rationi non oboediens, isque motus aut boni aut mali opinione citetur bifariam, quattuor perturbationes aequaliter distributae sunt. nam duae sunt ex opinione boni; quarum altera, voluptas gestiens, id est praeter modum elata^[*]aelata G1R1 laetitia, opinione praesentis magni alicuius boni, altera, cupiditas, quae recte vel libido dici potest, quae est inmoderata adpetitio opinati magni boni rationi non obtemperans,^[*]post obtemperans add. vel cupiditas recte vel libido dici potest X quae retinent sec. Dav. edd., in v. 17. 8 verba cupiditas — potest delentes. sed ut voluptatis sic cupi- ditatis nomen appositionis locum tenere debebat. de cupiditate autem praedicandam erat 'opinione futuri boni turbatur'; quod cum iam in enuntiato relativo expressum esset, anacoluthon natum est. ad boni 17 Vc in mg. adscr.: et quidem magis significat nomen libidinis magnitudinem erroris. itaque in ea cupiditate quae flagrantissima est proprie plerumque nomen hoc ponitur si omnis appetitio opinati boni haec] ut H

—ergo haec duo genera, voluptas gestiens et libido, bonorum opinione turbantur, ut^[*]ut in at corr. V2 duo reliqua, metus et^[*]et om. Hς aegritudo, malorum. nam et metus^[*]est post metus add. Vc ς non male. opinio magni mali inpendentis^[*]inpendentes G1R1V1 (corr. G2R1V1) et aegritudo est opinio magni mali praesentis, et quidem recens opinio talis mali, ut in eo rectum^[*]recte H videatur esse angi, id autem est, ut^[*]ut om. G1 ^[*]dolore V is qui doleat oportere opinetur se dolere. his autem perturbationibus, quas in^[*]quas in quasi in GKH ^[*]quas

Figure here!

in R vitam^[*]vitam Lb. vita (cf. off. 3,34) homini H hominum stultitia quasi quasdam Furias inmittit atque incitat,^[*], 3 omne ... 330, 4 incitat H omnibus viribus atque opibus repugnandum est, si volumus hoc, quod datum est vitae, tranquille placideque traducere.

Sed cetera alias; nunc aegritudinem, si possumus, depellamus. id enim sit^[*]sit (si

Figure here!

V1)] est Bouh. sed cf. fin. 4,25 propositum, quandoquidem eam tu videri tibi in sapientem cadere dixisti, quod ego nullo modo existimo; taetra enim res est, misera, detestabilis, omni^[*]omne GRV (corr. R1V1) contentione, velis, ut ita dicam, remisque fugienda.

qualis enim tibi ille videtur

Tantalo prognatus, Pelope natus, qui quondam a socru

Oenomao rege Hippodameam raptis nanctus nuptiis—?

Iovis iste quidem pronepos.^[*]Iovis ... pronepos poe- tae trib. Bentl. tamne ergo abiectus tamque fractus? "" inquit

hospites ad me adire, ilico istic,

Ne contagio mea bonis umbrave obsit.

Tanta vis sceleris in corpore haeret.

tu te,^[*]tu te tune R2 Thyesta, damnabis orbabisque luce propter vim sceleris alieni? quid? illum filium Solis nonne patris ipsius luce indignum putas?

Refugere oculi, corpus macie extabuit,

Lacrimae peredere umore exanguis genas,

p.331

Situm inter oris bárba paedore hórrida atque

Intónsa infuscat péctus inluvié scabrum.

haec mala, o stultissime Aeeta,^[*]aeota G eota KRV1 (aeota V2) ipse tibi addidisti; non inerant in is quae tibi casus invexerat, et quidem inveterato malo, cum tumor animi resedisset—est autem aegritudo, ut docebo, in opinione mali recentis^[*]est etiam aegr.... 6 recentis H ^[*]recenti Ba. sed cf. 5 inveterate, p. 355, 8, Rabbow, Antike Schr. über Seelenheilung S. 153 —; sed maeres videlicet regni desiderio, non filiae. illam enim oderas, et iure fortasse; regno non aequo animo carebas. est autem inpudens^[*]impud. GKR e corr. luctus maerore se^[*]sed G conficientis, quod imperare non liceat liberis.

Dionysius^[*]dionisius KRV quidem tyrannus Syracusis expulsus Corinthi pueros docebat: usque eo imperio carere non poterat. Tarquinio vero quid impudentius, qui bellum gereret cum is qui eius non tulerant^[*]tullerant G1 tulerat V1 superbiam? is cum restitui in regnum nec Veientium^[*]vegentium KR1 ien- tium in r. G2 nec Latinorum^[*]latiorum X corr. Vrec armis potuisset, Cumas contulisse se dicitur inque ea urbe senio et aegritudine esse confectus. Hoc tu igitur censes sapienti accidere posse, ut aegritudine opprimatur, id est miseria? nam cum omnis perturbatio miseria est, tum carnificina est aegritudo. habet ardorem libido, levitatem laetitia gestiens, humilitatem metus, sed aegritudo maiora quaedam, tabem cruciatum adflictationem foeditatem, lacerat exest animum planeque conficit. hanc nisi exuimus sic ut abiciamus, miseria carere non possumus.

Atque hoc quidem perspicuum est, tum^[*]tum add.G2 aegritudinem existere, cum quid ita visum sit, ut magnum quoddam malum adesse et urgere videatur. Epicuro autem placet opinionem mali aegritudinem esse^[*]ea ante esse add. V2 natura,^[*]esse, ea natura Usen. Ep. fr. 444 (sed cf. 334,14 necesse esse eqs.) ex opinione pro opinionem Sey. efficere pro esse Bai. cf. quae dixi Herm. XLI 323 ut, quicumque intueatur in aliquod maius malum, si id sibi accidisse opinetur, sit continuo in aegritudine.^[*]aegritudinem X Cyrenaici non omni malo^[*]malo modo R1 aegritudinem^[*]aegritudine GK1 effici censent, sed insperato et necopinato malo. est id quidem non mediocre ad aegritudinem augendam: videntur enim omnia repentina graviora. ex hoc et illa iure laudantur:

Ego cum genui, tum morituros scivi et ei rei sustuli.

Praeterea ad Troiam cum misi ob defendendam Graeciam,

Scibam me in mortiferum bellum, non in epulas mittere.

haec igitur praemeditatio futurorum malorum lenit eorum adventum, quae venientia longe ante videris. itaque apud Euripiden a Theseo dicta laudantur; licet^[*]Eurip. fr. 964 euripidĕ K thesseo GKR1 enim, ut saepe facimus, in Latinum illa convertere:

Nam qui haec audita a docto meminissem viro,

Futuras mecum commentabar miserias:

Aut mortem acerbam aut exili maestam fugam

Aut semper aliquam molem meditabar mali,

Ut, si qua invecta diritas casu foret,

Ne me inparatum cura laceraret repens.

quod autem Theseus a docto se audisse dicit, id de se ipso^[*]de ipso K1 (ex dese ipse) V1 (se add. 1) Anax. A 33 loquitur Euripides. fuerat enim auditor Anaxagorae, quem ferunt nuntiata morte filii dixisse: "sciebam me genuisse mortalem." quae vox declarat is esse haec acerba, quibus non fuerint cogitata. ergo id quidem non dubium, quin omnia, quae mala putentur, sint inprovisa graviora. itaque quamquam non haec una res efficit maximam aegritudinem, tamen, quoniam multum potest provisio animi et praeparatio ad minuendum dolorem, sint semper omnia homini humana meditata. et^[*]et ex e Vc nimirum haec est illa praestans et divina sapientia, et perceptas penitus et pertractatas res humanas habere, nihil admirari,^[*]ammirari GR1V cum acciderit, nihil, ante quam evenerit, non evenire posse arbitrari.

Quam ob rem omnis, cum secundae res sunt maxume, tum maxume

Meditari secum oportet, quo pacto adversam aerumnam ferant.

Pericla, damna peregre rediens semper secum cogitet,

Aut fili peccatum aut uxoris mortem aut morbum filiae,

Communia esse haec, ne quid horum umquam accidat animo novum;

Quicquid praeter spem eveniat, omne id deputare esse in lucro.

ergo hoc^[*]hoc ex haec G2 Terentius a philosophia sumptum cum tam commode dixerit, nos, e quorum fontibus id haustum est, non et dicemus hoc melius et constantius sentiemus?

hic est enim ille voltus semper idem, quem dicitur Xanthippe praedicare solita in^[*]et in G (exp. 2) viro suo fuisse Socrate:^[*]socrate V2B e corr. M socratem KRV1 socratam G (ss. 2) del. Ba. def. Va. opp. 2 p. 130 eodem semper se vidisse exeuntem^[*]et ante exeuntem add. Vc illum domo et revertentem. Nec vero ea frons erat, quae M. Crassi^[*]quem crassi V1 que crassi G1 illius veteris, quem semel ait in omni vita risisse^[*]riesisse R1 risisse, sed prius i in r. GV Luc. fr. 1300 Lucilius, sed tranquilla et serena; sic enim accepimus. iure autem erat semper idem voltus, cum mentis, a qua is fingitur, nulla fieret^[*]fieret R (

Figure here!

Rc?) fieret

Figure here!

V (t a m. 2) fieri G1K mutatio. quare accipio equidem^[*]quidem G1 a Cyrenaicis haec arma contra casus et eventus, quibus eorum advenientes impetus diuturna praemeditatione frangantur,^[*]frangatur R1 simulque iudico malum illud opinionis esse, non naturae; si enim in re esset,^[*]esset ς We. essent cur fierent provisa leviora?

Sed est, isdem de rebus quod dici possit subtilius, si prius Epicuri sententiam viderimus. qui censet^[*]Epic. fr. 444 necesse esse omnis in aegritudine esse, qui se in malis esse arbitrentur, sive illa ante provisa et expectata sint sive inveteraverint. nam neque vetustate minui mala nec fieri praemeditata leviora, stultamque etiam esse meditationem futuri mali aut fortasse ne futuri quidem: satis esse odiosum malum omne, cum venisset;^[*]cum venisset ex conv. K2 qui autem semper cogitavisset accidere posse aliquid adversi, ei fieri illud sempiternum malum; si vero ne futurum quidem sit,^[*]sit ex si Vc frustra suscipi miseriam voluntariam;^[*]voluntariam add. GR1 in fine pag. ita semper angi aut accipiendo aut cogitando malo.

Levationem autem aegritudinis in duabus rebus ponit, avocatione a cogitanda molestia et revocatione^[*]revocationem GKV1 ad contemplandas voluptates. parere^[*]pareri GR1 (corr. 1) V1 (corr. 2) enim censet animum rationi posse et, quo illa ducat, sequi. vetat igitur ratio intueri molestias, abstrahit ab acerbis cogitationibus, hebetem^[*]habetem V1 aciem ad miserias contemplandas facit;^[*]facit add. Vc (ante aciem We. ft. rectius cf. docere 220,13 sed cf. off. 1, 12 extr. al.) om. cett. a quibus cum cecinit^[*]cecidit X corr. 2 receptui, inpellit^[*]receptuimpellit VHKc (receptaimp. K1)G2 (receptum pellit1) receptū impellit R rursum et incitat ad conspiciendas totaque mente contrectandas^[*]contractandas K (ex -tes1) H varias voluptates,^[*]vetat... 335, 4 voluptates H quibus ille et praeteritarum memoria et spe consequentium sapientis vitam refertam putat.^[*]refert amputat G1R1V1 Haec nostro more nos diximus, Epicurii^[*]epicurei RcK2 dicunt suo; sed quae^[*]quae ex qui V2 dicant, videamus, quo modo, neglegamus.

Principio male reprehendunt praemeditationem rerum futurarum. nihil est enim quod tam optundat^[*]optundat V (at in r.) Rc optundet GR1 obtundet HK1 (-at2) elevetque aegritudinem quam perpetua in omni vita cogitatio nihil esse quod non accidere possit, quam meditatio condicionis^[*]conditionis X humanae, quam vitae lex commentatioque parendi, quae non hoc adfert, ut semper maereamus, sed ut numquam. neque enim, qui rerum naturam, qui vitae varietatem, qui inbecillitatem^[*]imb. KRcH generis humani cogitat, maeret, cum haec cogitat, sed tum vel^[*]vel om. H maxime sapientiae fungitur munere: utrumque enim consequitur, ut et considerandis rebus humanis proprio^[*]ad proprio in mg. adscr. non Vrec philosophiae fruatur^[*]fruatur fungatur Man. (sed phil. off. est 'id quod homini praestare potest ac debet philo- sophia') officio et adversis casibus triplici consolatione sanetur,^[*]sanentur X corr. K2R2V2 primum quod nihil ei accidit nisi quod posse accidere diu cogitaverit,^[*]suppl. Po. cogitavit pro -erit Dav. quae cogitatio una maxime molestias omnis extenuat et diluit, deinde quod humana humane^[*]humana humane humane KV1 (hu- mana add. 2) H humana G human

Figure here!

e R (del. c) cf. Ps. Plut. cons. ad Ap. 118 c φέρειν τὰ ἀνθρώπινα ἀνθρωπίνως ferenda intellegit, postremo quod videt malum nullum esse nisi culpam, culpam autem nullam esse, cum id, quod ab homine non potuerit praestari,^[*]praestari vel praecaveri Rvet sed cf. (etiam ad ea quae hic antecedunt) epist. 6,1, 4 (et 9,16,5) evenerit.^[*]nihil ... 336,2 evenerit H

Nam revocatio^[*]avocatio V2 illa, quam adfert,^[*]adfret G1K1 cum a contuendis nos malis avocat, nulla est. non est enim in nostra potestate fodicantibus is^[*]his ω eis Non. opinemur] -mur in r. G2 -ur in r. V1? rebus, quas malas esse opinemur, dissimulatio vel oblivio:^[*]on... 6 oblivio Non. 66, 15 lacerant, vexant, stimulos admovent, ignis adhibent, respirare non sinunt, et tu oblivisci iubes, quod contra naturam est, qui, quod a natura^[*]add. Tr. quia natura X datum est, auxilium extorqueas inveterati doloris? est enim tarda illa quidem^[*]quidam V1 medicina, sed tamen magna, quam adfert longinquitas et dies. Iubes me bona cogitare, oblivisci malorum. diceres aliquid, et magno quidem philosopho dignum, si ea bona esse sentires, quae essent homine dignissima. Pythagoras mihi si diceret aut Socrates aut Plato:

"quid iaces aut quid maeres aut cur succumbis cedisque fortunae? quae^[*]quae om. G1 pervellere te forsitan potuerit et pungere, non potuit certe vires frangere. magna vis est in virtutibus; eas excita, si forte dormiunt. iam tibi aderit princeps fortitudo, quae te animo tanto esse coget, ut omnia, quae possint homini evenire, contemnas et pro nihilo putes. aderit temperantia, quae est eadem moderatio, a me quidem paulo ante appellata frugalitas, quae te turpiter et nequiter facere nihil patietur.^[*]patiatur X (cf. coget 21 dicet 28) quid est autem nequius aut turpius ecfeminato^[*]eff. G1 e corr. R2Vrec viro? ne iustitia quidem sinet te ista facere, cui minimum esse videtur in hac causa loci;^[*]loqui X corr. Vc? quae tamen ita dicet dupliciter esse te iniustum, cum et alienum adpetas,^[*]appetas V2 qui mortalis natus condicionem^[*]conditionem GKV postules inmortalium et graviter feras te, quod utendum acceperis, reddidisse."

"prudentiae vero quid^[*]quod R1 respondebis docenti virtutem sese esse contentam, quo modo ad bene vivendum, sic etiam ad beate? quae si extrinsecus religata pendeat et non et oriatur^[*]et ante oriatur om. KR a se et rursus ad se revertatur et omnia sua complexa nihil quaerat aliunde, non intellego, cur aut verbis tam vehementer ornanda aut re tantopere expetenda videatur" —ad haec bona me^[*]me V (eras. si) si revocas, Epicure, pareo, sequor, utor te ipso duce, obliviscor etiam malorum, ut iubes, eoque facilius, quod ea ne in malis quidem ponenda censeo. sed traducis cogitationes meas ad voluptates. quas? corporis, credo, aut quae propter corpus vel recordatione vel spe cogitentur. num quid est aliud? rectene interpretor^[*]interprecor K1V sententiam tuam? solent enim isti negare nos intellegere, quid dicat Epicurus.

hoc dicit, et hoc ille acriculus^[*]agriculus X corr. Vc me audiente Athenis senex Zeno, istorum acutissimus, contendere et magna voce dicere solebat: eum esse^[*]Epic. fr. 446 beatum, qui praesentibus voluptatibus frueretur confideretque se fruiturum aut in omni aut in magna parte vitae dolore non interveniente, aut si interveniret, si summus foret, futurum brevem, sin productior, plus habiturum iucundi quam mali; haec cogitantem fore beatum, praesertim cum^[*]cum add. Vc si ςR2 (ft. rectius, sed cf. fin. 1, 41 ad ea cum accedit) om. X et ante perceptis bonis contentus esset et nec mortem nec deos extimesceret.^[*]add. Hei. habes formam Epicuri vitae beatae verbis Zenonis expressam, nihil ut possit negari.

Quid ergo?

huiusne vitae propositio et cogitatio aut Thyestem levare poterit aut Aeetam,^[*]aetam X (ex aetem K1) oetam K2Rc? cf. p. 331,3 de quo paulo ante dixi, aut Telamonem pulsum patria exulantem atque egentem? in quo haec admiratio fiebat:

Hicine est ille Telamon, modo quem gloria ad caelum extulit,

Quem aspectabant, cuius ob os Grai ora obvertebant sua?

quodsi cui, ut ait idem, "simul animus cum re concidit^[*]animus rem condidit X corr. Vc ς " , a gravibus illis antiquis philosophis petenda medicina est, non^[*]est

Figure here!

non V ^[*]est si non X ab his voluptariis. quam enim isti bonorum copiam dicunt? fac sane esse summum bonum non dolere—quamquam id non vocatur voluptas, sed non necesse est nunc omnia—: idne est, quo traducti luctum levemus? sit sane summum malum dolere:^[*]dolore in dolere corr. G2K2V2 in eo igitur qui non est, si malo careat, continuone fruitur summo bono?

Quid tergiversamur, Epicure, nec fatemur eam nos dicere voluptatem, quam tu idem, cum os perfricuisti, soles dicere? sunt haec tua verba necne? in eo quidem libro, qui continet^[*]Epic.π. τέλουςfr. 67 p. 119, 16 omnem disciplinam tuam,—fungar enim iam interpretis munere, ne quis me putet fingere—dicis haec: "nec equidem habeo, quod intellegam bonum illud, detrahens eas voluptates quae sapore percipiuntur, detrahens eas quae rebus percipiuntur veneriis, detrahens^[*]eas quae rebus percipiuntur venereis detrahens add. in mg. Vc om. rell. cf. praef. et locos ab Usenero ad fr. 67 congestos eas quae auditu e^[*]e Sor. et (cf. 23 ex formis) cantibus, detrahens eas etiam quae ex formis percipiuntur oculis^[*]detrahens eas supra oculis add. K2 suavis motiones, sive quae aliae voluptates in toto homine gignuntur quolibet^[*]quelibet V1 quodlibet K1 sensu. nec vero ita dici potest, mentis laetitiam solam esse in bonis. laetantem enim mentem ita novi: spe eorum omnium, quae supra dixi, fore^[*]forte G1K1 ut natura is^[*]natura is naturalis X natura iis ς potiens dolore careat."

atque haec quidem his verbis, quivis ut intellegat, quam voluptatem norit Epicurus. deinde paulo infra: "saepe quaesivi" inquit^[*]Epic. ib. fr. 69 "ex is qui appellabantur sapientes, quid haberent quod in bonis^[*]quid in boni GV (quod V2) R1 (in exp. 1) quidboni K1 quid in bonis K2B quod in bono Gr. relinquerent, si illa detraxissent, nisi si vellent voces inanis fundere: nihil ab is potui cognoscere. qui si virtutes ebullire volent et sapientias,^[*]sapientiam V2 nihil aliud dicent nisi eam viam,^[*]vi

Figure here!

am K viam V (exp. 2) vim quae fiant ureae vol. Non. quae G qua efficiantur eae^[*]eae haec K voluptates quas supra dixi.^[*]qui si ... 7 dixi Non. 26, 19 " quae secuntur,^[*]sequuntur GR in eadem sententia sunt, totusque liber, qui est^[*]alt. est om. X add. V2 de summo bono, refertus est et verbis et sententiis talibus.

ad hancine igitur vitam Telamonem illum revocabis, ut leves aegritudinem, et si quem tuorum adflictum maerore videris,^[*]videbis R1 huic^[*]ut huic V tu huic Str. p. 58 (non male, sed v. 10 ut pro et Non. CADA ) acipenserem^[*]accipenserem X (cf. fat. fr. 5) accipienserem Non. V2 (

Figure here!

pen) (acup. fin. 2,91 cf. 24. 5) potius quam aliquem Socraticum libellum dabis?^[*]et si... 12 dabis Non. 550, 18 hydrauli^[*]hγδPAλl fere X hydraulis V2 hortabere ut audiat voces potius quam Platonis? expones,^[*]exponens X corr. V2 quae spectet,^[*]spectat K florida et varia? fasciculum ad naris admovebis? incendes odores et sertis redimiri iubebis et rosa? si vero aliquid etiam—, tum plane luctum omnem absterseris.

haec Epicuro confitenda sunt aut ea, quae modo expressa ad verbum dixi, tollenda de libro vel totus liber potius abiciundus; est enim confertus voluptatibus. Quaerendum igitur, quem ad modum aegritudine privemus^[*]privemur X corr. K2R2V3 eum qui ita dicat:

Pol mihi fortuna magis nunc defit quam genus.

Namque regnum suppetebat mi, ut scias, quanto e loco,

Quantis opibus, quibus de rebus lapsa fortuna accidat.

quid? huic calix mulsi impingendus est, ut plorare desinat,^[*]quid? ... plorare se desinat Non. 545, 20 aut aliquid eius modi? ecce tibi ex altera parte ab eodem poëta; "ex opibus summis opis egens, Hector,^[*]haector X tuae" —huic subvenire debemus; quaerit enim auxilium:

Quid petam praesidi aut exequar quove nunc

Auxilio exili aut fugae freta sim?

Arce et urbe orba sum. quo accidam? quo applicem?

Cui nec arae patriae domi stant, fractae et disiectae iacent,

Fana flamma deflagrata, tosti alti stant parietes

Deformati atque abiete crispa—

scitis quae sequantur, et illa in primis:^[*]ilium primis X corr. Tr. illud in primis Vc ς cf. p. 260, 26

O pater, o patria, o Priami domus,

Saeptum altisono cardine templum!

Vidi ego te adstante ope barbarica

Tectis caelatis laqueatis,

Auro ebore instructam regifice.

o poëtam egregium! quamquam ab his cantoribus Euphorionis^[*]Euphorioneis V ei in r. 1autc contemnitur. sentit omnia repentina et necopinata esse graviora; exaggeratis igitur regiis^[*]regis X corr. ς opibus, quae videbantur sempiternae fore, quid adiungit?

Haec omnia vidi inflammari,

Priamo vi vitam evitari,

Iovis aram sanguine turpari.

praeclarum carmen! est enim et rebus et verbis et modis lugubre. Eripiamus huic aegritudinem. quo modo? conlocemus in culcita plumea, psaltriam adducamus,^[*]eripiamus ... 341, 1 adducamus Non. 542, 17 ^[*]aducamus G1R1V1 (corr. G2RcV2) demus^[*]damus X

Figure here!

supra a scr. Vc aut 1 hedycrum,^[*]hedrycrum G1R1V1 aut c hedrycum R1V1 aedricrum G od. add. Po. psaltriam adducamus, hedychri incendamus scut. Mdv., sed he- dychrum unguentum est non suffimentum, Diosc, 1.58 al. nihil add. Se neque G. Dittmann qui litteris ad me datis scutellam idem esse statuit atque scutram Plaut. Persa 89 Cato agr. 157, 11; sed cf. p. 339, 15; 431, 27 odorum incendamus scutellam, dulciculae potionis aliquid videamus^[*]dulciculae ... videamus Prisc. GL. II p. 105, 21 Anon. Class. auct. ed. Mai 8, 165 et cibi? haec tandem bona sunt, quibus aegritudines gravissumae detrahantur? tu enim paulo ante ne intellegere^[*]interrogandi signa pos. Po. cf. § 43. 4 quidem te^[*]te quidem, ω corr. Lb. We. cl. v. 24, ac. 2, 140. fin. 2, 7. 20. 30. nat. deor. 1, 111 alia ulla^[*]ulla V 2 ω multa X dicebas. revocari igitur oportere a^[*]oportere a ς oportet ea X (o. eum a V3) maerore ad cogitationem bonorum conveniret mihi cum Epicuro, si, quid esset bonum, conveniret.

Dicet aliquis: quid ergo? tu Epicurum existimas^[*]Epic. fr. 440 existimas ς existimabas ista voluisse, aut libidinosas eius fuisse sententias? ego vero minime; video enim ab eo dici multa severe, multa praeclare. itaque, ut saepe dixi, de acumine agitur eius, non de moribus; quamvis spernat^[*]spernant X (sperant G1) corr. Vc aut 1 voluptates eas quas modo laudavit, ego tamen meminero quod^[*]quid G videatur ei summum bonum. non enim verbo solum posuit voluptatem, sed explanavit quid diceret: "saporem" inquit "et corporum complexum et ludos^[*]Epic. fr. 67 atque cantus et formas eas quibus oculi iucunde moveantur." num fingo, num mentior? cupio refelli. quid enim laboro nisi ut veritas in omni quaestione explicetur?

'at^[*]at ad V idem ait non crescere voluptatem dolore^[*]fr. 419 detracto,^[*]detractos G 1V1 esse Vc ς om. X summamque esse voluptatem nihil dolere.^[*]dolore V1 ' paucis verbis tria magna peccata: unum, quod secum ipse pugnat. modo enim ne suspicari quidem se quicquam bonum, nisi sensus quasi titillarentur^[*]titilarentur R1VG2 (ex titul.) voluptate; nunc autem summam voluptatem esse dolore carere: potestne magis secum ipse pugnare? alterum peccatum, quod, cum in natura tria sint,^[*]sunt G1 unum gaudere, alterum dolere, tertium nec gaudere^[*]prius gaudere om. K1 nec dolere, hic primum et tertium putat idem esse nec distinguit a non dolendo voluptatem. tertium peccatum commune cum quibusdam, quod, cum virtus maxime expetatur^[*]maxime expetatur in r. Vc eiusque adipiscendae causa philosophia quaesita sit, ille a^[*]a om. G1 virtute summum bonum separavit.

'at^[*]at ac R1 laudat^[*]Epic. fr. 507 saepe virtutem'. et quidem C. Gracchus,^[*]sqq. grachus G1 (gracchi 23) K cum largitiones maximas fecisset et effudisset^[*]effundisset X corr. K1V1 aerarium, verbis tamen defendebat aerarium. quid verba audiam, cum facta videam? L.^[*]L. add. Vc om. X (ut p. 223, 13 M. ante Crassum) cf. Verr. 4, 195 Piso ille Frugi semper contra legem frumentariam dixerat. is lege lata consularis ad frumentum accipiundum^[*]accipiendum G1K venerat. animum^[*]animam X corr.R1?K2 advertit Gracchus in contione Pisonem stantem; quaerit audiente p. R., qui sibi constet, cum ea lege frumentum petat, quam dissuaserit.^[*]dissuas serat G1 "nolim" inquit "mea bona, Gracche, tibi viritim dividere libeat, sed, si facias,^[*]facies K partem petam." parumne^[*]parumne

Figure here!

satis ss. V2 declaravit vir gravis et sapiens lege Sempronia patrimonium publicum dissupari? lege orationes Gracchi, patronum aerarii esse dices.

negat Epicurus^[*]sqq. Epic. fr. 506. 584. 459 iucunde posse vivi, nisi cum virtute vivatur, negat ullam in sapientem vim esse fortunae, tenuem victum antefert copioso, negat ullum esse tempus, quo sapiens non beatus sit. omnia philosopho digna, sed cum voluptate pugnantia. "non istam dicit voluptatem" . dicat quamlibet; nempe eam dicit, in qua virtutis nulla pars insit. age, si voluptatem non intellegimus, ne dolorem quidem? nego igitur eius^[*]eius om. R1 esse, qui^[*]quid X d del. in RV dolore^[*]dolorem X corr. ς autem illi summum malum metiatur, mentionem facere virtutis.

Et queruntur quidam Epicurei, viri optimi—nam nullum genus est minus malitiosum—, me studiose dicere contra Epicurum. ita credo, de honore aut de dignitate contendimus. mihi summum in animo bonum videtur, illi autem in corpore,^[*]videtur in corp. K1 mihi in virtute, illi in voluptate. et illi pugnant, et quidem vicinorum fidem implorant—multi autem sunt, qui statim convolent —; ego sum is qui dicam me non laborare, actum habiturum, quod egerint.

quid enim? de bello Punico agitur? de quo ipso cum aliud M. Catoni, aliud L. Lentulo videretur, nulla inter eos concertatio^[*]concertatio er in r. V concertio K umquam fuit. hi nimis iracunde agunt, praesertim cum ab is non sane animosa defendatur sententia, pro qua non in senatu, non in contione,^[*]contentione R1 non apud exercitum neque ad^[*]ad apud V2 censores dicere audeant. sed cum istis alias, et eo quidem animo, nullum ut certamen instituam, verum dicentibus facile cedam; tantum admonebo, si maxime verum sit ad corpus omnia referre sapientem sive, ut honestius dicam, nihil facere nisi quod expediat, sive omnia referre ad utilitatem suam, quoniam haec plausibilia non sunt, ut in sinu^[*]in sinu insignum vel in signum RG1K1 in sinum K1 e corr. G2V gaudeant, gloriose loqui desinant.^[*]Otto, Sprichw. 1656

Cyrenaicorum restat sententia;

qui tum aegritudinem censent existere, si necopinato quid evenerit. est id quidem magnum, ut supra^[*]supra p. 332, 6 dixi; etiam Chrysippo^[*]Chrys. fr. eth. 417 ^[*]crysippo X ita videri scio, quod provisum ante non sit, id ferire^[*]ferire fieri X corr. Vc aut 1 vehementius; sed non sunt in hoc^[*]hic in hoc G (exp. 2) omnia. quamquam hostium^[*]et ante hostium add. V2 non male repens adventus^[*]advetus G1R1V1 magis aliquanto^[*]aliquando X corr. Vc aut 1 conturbat quam expectatus, et maris subita tempestas quam ante provisa terret^[*]provisitaret K1 navigantes vehementius, et eius modi sunt pleraque. sed cum diligenter necopinatorum naturam consideres, nihil aliud reperias^[*]repperias G R1V nisi omnia videri subita maiora, et quidem ob duas causas, primum quod, quanta sint quae accidunt,^[*]post accidunt Vc in mg. add.: et qualia, cum repente accidunt (non inepte cf. p. 345, 21) considerandi spatium non datur, deinde, cum^[*]cum tum G videtur praecaveri potuisse, si provisum esset, quasi culpa contractum malum aegritudinem acriorem facit.

Quod ita esse dies declarat, quae procedens ita mitigat, ut isdem malis manentibus non modo leniatur aegritudo, sed in plerisque tollatur. Karthaginienses^[*]Kartag. X (22G1V Kart

Figure here!

g K1) multi Romae servierunt, Macedones rege Perse capto; vidi etiam in Peloponneso, cum essem adulescens, quosdam Corinthios. hi poterant omnes eadem illa de Andromacha^[*]antromacha X (ex anthr. K1) cf.p.340, 23 deplorare: "haec omnia vidi ... " , sed iam^[*]iam etiam KR decantaverant fortasse. eo enim erant voltu, oratione, omni reliquo motu et statu, ut eos Argivos aut Sicyonios^[*]sicionios K1R diceres,^[*]dicere X corr. Vc magisque me moverant Corinthi subito aspectae^[*]aspecta X corr.V2 parietina Rc parietinae quam ipsos Corinthios, quorum animis diuturna cogitatio callum vetustatis obduxerat.

legimus librum Clitomachi, quem ille eversa Karthagine misit consolandi causa ad captivos, cives suos; in eo est disputatio scripta Carneadis, quam se ait in commentarium rettulisse.^[*]retulisse G1K (ex retullisse1) V cum ita positum esset, videri^[*]vidi G1 fore in aegritudine sapientem patria capta, quae Carneades contra dixerit, scripta sunt. tanta igitur calamitatis praesentis adhibetur a philosopho medicina, quanta inveteratae^[*]inveterata X corr. ς (in inveterata al.) desideraretur V2 ne desideratur quidem, nec, si aliquot^[*]aliquod G annis post idem ille liber captivis missus esset, volneribus mederetur, sed cicatricibus. sensim enim et pedetemptim progrediens extenuatur dolor, non quo ipsa res immutari soleat aut possit, sed id, quod ratio debuerat, usus docet, minora esse ea quae sint visa maiora.

Quid ergo opus est, dicet aliquis, omnino ratione aut consolatione illa,^[*]ratione aut omnino consolatione ulla X illa ς (idem men- dum p. 353, 29 al.) omnino ratione aut Po. qua solemus uti, cum levare dolorem maerentium volumus?

hoc enim fere tum habemus in promptu,^[*]promtu GR nihil oportere inopinatum videri. aut^[*]aut R, sed u del. Rc qui^[*]sic VBMς videantur ψ non quia G1R1, in mg. eodem signo addito quia recentia sunt, maiora videntur G2 quia recentia sunt Rvet (c ?) quia recentia sunt in textu habet K1 maiora videntur add. K2 (item P) tolerabilius feret incommodum, qui cognoverit^[*]cognoverint X corr. R2Vc necesse esse homini tale aliquid accidere? haec enim oratio de ipsa summa mali nihil detrahit, tantum modo adfert, nihil evenisse quod non opinandum fuisset. neque tamen genus id orationis in consolando non valet, sed id haud sciam an plurimum. * ergo ista necopinata non habent tantam vim, ut aegritudo ex is omnis oriatur; feriunt enim fortasse gravius, non id efficiunt, ut ea, quae accidant maiora videantur:^[*]sic VBMς videantur ψ non quia G1R1, in mg. eodem signo addito quia recentia sunt, maiora videntur G2 quia recentia sunt Rvet (c ?) quia recentia sunt in textu habet K1 maiora videntur add. K2 (item P) quia recentia sunt, maiora videntur, non quia repentina.^[*]Ergo... 18 repentinaverba ipsa sana sunt (cf. Herm. XLI p. 324), sed non suo loco posita. a Cicerone ipso, ut argumentationem §§ 52–54 concluderent, in chiro- grapho postea adscripta, ab Attici librariis autem falso loco inserta esse videntur. (nam id efficiunt ... videantur, sed maiora videntur, quia recentia sunt, non quia repentina We. ut ea quae accidant, mala videantur ... non quia repentina, mala Se, Jb. d. ph. V. 24 p. 244)

* Duplex est igitur ratio veri reperiendi non in is^[*]non his (G1 is) solum X in add, K2RcVc aut 1 solum, quae mala, sed in is etiam, quae bona videntur. nam aut^[*]aut ut X corr. B 1 ipsius rei natura qualis et quanta sit, quaerimus, ut de paupertate non numquam, cuius onus disputando levamus docentes, quam parva et quam pauca sint quae natura desideret, aut a disputandi subtilitate orationem ad exempla traducimus. hic Socrates commemoratur, hic Diogenes, hic Caecilianum^[*]hic Socrates ... 4 Caecilianum om. H ^[*]cecil. X fr. inc. 266 illud: "saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia." cum enim paupertatis una eademque sit vis, quidnam dici potest, quam ob rem C. Fabricio tolerabilis ea fuerit, alii negent se ferre posse?

huic igitur alteri generi similis est ea ratio consolandi, quae docet humana esse quae acciderint. non enim id solum continet ea disputatio, ut cognitionem^[*]cogitationem G1 adferat generis humani, sed significat tolerabilia^[*]tollerabilia GKRV tolerabiliora H esse, quae et tulerint et ferant ceteri. de paupertate agitur:^[*]agitur igitur H multi patientes pauperes commemorantur; de contemnendo honore: multi inhonorati proferuntur, et quidem propter id ipsum beatiores, eorumque, qui privatum^[*]eorumquae qui p. R1V eorumquae p. G1K1H otium negotiis publicis antetulerunt, nominatim^[*]nominati GKV1 (- add. c) H vita laudatur,^[*]Duplex igitur ratio est ... 346, 16 laudatur (sine 346, 5 cum ... 346, 7 posse) H nec siletur illud potentissimi regis anapaestum, qui^[*]Eurip. Iph. Aul. 16 laudat senem et fortunatum esse dicit, quod inglorius^[*]inglorious G (exp. 2) inglori

Figure here!

us V ^[*]ingloriosus K1R sit atque ignobilis ad supremum diem perventurus;

similiter commemorandis exemplis orbitates quoque liberum^[*]liberorum Vc praedicantur, eorumque,^[*]eorum

Figure here!

quoque K1 qui gravius ferunt, luctus aliorum exemplis leniuntur. sic perpessio ceterorum facit, ut ea quae acciderint multo minora^[*]maiora ex minora Vc quam quanta sint existimata, videantur. ita fit, sensim cogitantibus ut, quantum sit ementita opinio, appareat. atque hoc idem et Telamo ille declarat: "ego cum genui ... " et Theseus: "futuras mecum commentabar miserias" ^[*]tum morituros scivi et ei rei sustuli add. R2, moriturum scivi V3 et Anaxagoras: "sciebam me genuisse mortalem." ^[*]cf. p. 332, 9 sqq. hi enim omnes diu cogitantes de rebus humanis intellegebant eas nequaquam pro opinione volgi esse extimescendas.^[*]extimescendas KR1 existimescendas RcG existimiscendas G1 e corr. V et mihi quidem videtur idem fere accidere is qui ante meditantur, quod is quibus medetur dies, nisi quod ratio^[*]ratio

Figure here!

V ratione GKR (unde in hoc quae- dam2?) quaedam sanat illos, hos ipsa natura intellecto eo quod rem continet, illud^[*]illud continet X trp. B malum, quod opinatum sit esse maxumum, nequaquam esse tantum, ut vitam beatam possit evertere.

hoc igitur efficitur, ut ex illo necopinato plaga maior sit, non, ut illi putant, ut, cum duobus pares casus evenerint, is modo aegritudine adficiatur,^[*]aff. KR cui ille necopinato casus evenerit.

Itaque dicuntur non nulli in maerore, cum de hac communi hominum condicione audivissent, ea lege esse nos natos, ut nemo in perpetuum esse posset expers mali, gravius etiam tulisse. quocirca Carneades, ut video nostrum scribere Antiochum,^[*]anthiochum KR reprendere^[*]reprehendere KVc Chrysippum^[*]crysippum X Chr. fr. eth. 487 solebat laudantem Euripideum carmen illud:^[*]Eurip. Hypsip. fr. 757 (S. Eur. ed. Arn. p. 62)

Mortalis nemo est quem non attingat dolor

Morbusque; multis sunt humandi liberi,

Rursum creandi, morsque est finita omnibus.

Quae generi humano angorem nequicquam adferunt:

Reddenda terrae est terra, tum vita omnibus

Metenda ut fruges. sic iubet Necessitas.

negabat genus hoc orationis quicquam omnino ad levandam aegritudinem pertinere. id enim ipsum dolendum esse dicebat, quod in tam crudelem necessitatem incidissemus; nam illam quidem orationem ex commemoratione^[*]ex commemoratione V (sed com in r. c) K2 ex quo memoratione K1R ^[*]ex quo nemo ratione G alienorum malorum ad malivolos consolandos^[*]cf. Sen. ad Marc. 12, 5 esse accommodatam. Mihi vero longe videtur secus. nam et necessitas ferendae condicionis humanae quasi cum deo pugnare prohibet^[*]quohibet in cohibet corr. K1Rc cohibet GV1 prohibet V2 admonetque esse hominem, quae cogitatio magno opere luctum levat, et enumeratio exemplorum, non ut animum malivolorum oblectet, adfertur, sed ut ille qui maeret ferundum sibi id censeat, quod videat multos moderate et tranquille tulisse.

Omnibus enim modis fulciendi sunt, qui ruunt nec cohaerere possunt propter magnitudinem aegritudinis. ex quo ipsam aegritudinem λύπην ^[*]ὰγπHN fere X (λ ex A V) Chrysippus quasi^[*]Chrys. fr. eth. 485 solutionem totius hominis appellatam^[*]omnibus modis... 12 appellat putat.^[*]appellat amputat KR1V (cf. H et praef.) Quae tota poterit evelli explicata, ut^[*]ut aut V1 principio dixi,^[*]dixi cf. p. 329, 2sqq. causa aegritudinis; est enim nulla alia nisi opinio et iudicium magni praesentis atque urgentis mali.^[*]est... 15 mali itaque et dolor corporis, cuius est morsus acerrumus, perferetur^[*]perferetur X (cf. Po. comm. ad 1, 29) perfertur Vc spe proposita boni, et acta aetas honeste ac splendide tantam adfert consolationem, ut eos qui ita vixerint aut non attingat aegritudo^[*]aegritudo del. Dav. aut perleviter pungat animi dolor.

Sed ad hanc opinionem magni mali cum illa etiam opinio accessit oportere, rectum esse,^[*]rectū esse

Figure here!

esse scr. Vc ad officium pertinere ferre^[*]perferre V (sed per in r. rec) illud aegre quod acciderit, tum denique efficitur illa gravis aegritudinis perturbatio.^[*]tum ... 23 perturbatio om. H

ex hac opinione sunt illa varia et detestabilia genera^[*]genere KR1H lugendi: paedores,^[*]pedores KH cf. p. 331, 1 muliebres lacerationes genarum, pectoris feminum capitis percussiones;^[*]sed ... 26 percussiones H hinc ille Agamemno Homericus^[*]K 15 et idem Accianus "scindens dolore identidem^[*]Accius fr. inc. 672 intonsam comam" ; in quo facetum illud Bionis, perinde stultissimum regem in luctu capillum sibi evellere, quasi calvitio maeror levaretur.

Sed haec omnia faciunt opinantes ita fieri oportere. itaque et Aeschines^[*]aescinnes X corr. Vc in^[*]de cor. 77 Demosthenem^[*]demostenem X (de- monstenem K) invehitur, quod is septimo die post filiae mortem hostias immolavisset. at quam^[*]quam excopiose X (ex del. V1 aut c) quam et copiose ς (et in r. B) rhetorice, quam^[*]cf. Hier. epist. 60, 14 (qui Cic. consolationem sequitur) copiose! quas sententias colligit, quae verba contorquet! ut licere quidvis^[*]quodvis V1 rhetori intellegas. quae nemo probaret, nisi insitum illud in animis haberemus, omnis bonos interitu suorum quam gravissime maerere oportere. ex hoc evenit, ut in animi doloribus alii solitudines captent, ut ait Homerus de Bellerophonte:

Qui miser in campis maerens errabat Aleis

Ipse suum cor edens, hominum vestigia vitans;

et Nioba fingitur lapidea propter aeternum, credo, in^[*]cf. Hier. epist. 60, 14 (qui Cic. consolationem sequitur) luctu silentium, Hecubam^[*]haecubam X (he

Figure here!

c ubam V) autem putant propter animi acerbitatem quandam et rabiem fingi in canem esse conversam. sunt autem alii, quos^[*]quos V1 aut cR2 quo X in luctu cum ipsa solitudine loqui saepe delectat, ut illa apud Ennium^[*]Enn. Med. sc. 257 nutrix:

Cupido cepit miseram nunc me proloqui

Caelo atque terrae Medeai miserias.

haec omnia recta vera debita putantes faciunt in dolore, maximeque declaratur^[*]declaratur hoc sana cf. Mue. (off. 1, 61) hoc quasi officii iudicio fieri, quod, si qui forte, cum se in luctu esse vellent, aliquid fecerunt humanius aut si hilarius locuti sunt, revocant se rursus ad maestitiam peccatique se insimulant, quod dolere^[*]dolore K1V1 intermiserint. pueros vero matres et magistri castigare etiam solent, nec verbis solum, sed etiam verberibus, si quid in domestico luctu hilarius ab is factum est aut dictum, plorare cogunt. Quid? ipsa remissio luctus cum est consecuta intellectumque^[*]intellectaque X corr. Vc est^[*]est om. K1 nihil profici maerendo, nonne res declarat fuisse totum illud voluntarium?

Quid ille Terentianus^[*]terentianus K2 mg. Vrec ^[*]terrentianus X "ipse se poeniens" ,^[*]poenitens (pen. K)X eὰγTON TεlMωPOγMεNOC fere X id est ἑαυτὸν τιμωρούμενος?

Decrevi tantisper me minus iniuriae,

Chremes, meo gnato facere, dum fiam miser.

hic decernit, ut miser sit. num quis igitur quicquam decernit invitus? "malo quidem me quovis dignum deputem—" malo se dignum deputat, nisi miser sit. vides^[*]Ter. 147. 8. 135 ergo opinionis esse, non naturae malum. Quid, quos res^[*]quid quod res H ipsa lugere prohibet? ut apud Homerum cotidianae neces interitusque multorum sedationem maerendi adferunt, apud quem ita dicitur:

Namque nimis multos atque omni luce cadentis

Cernimus, ut nemo possit maerore vacare.

Quo magis est aequum tumulis mandare peremptos

Firmo animo et luctum lacrimis finire diurnis.

Ergo in potestate est abicere dolorem, cum velis, tempori servientem. an est ullum tempus, quoniam quidem res in nostra potestate est, cui^[*]cui cum V non ponendae curae et aegritudinis^[*]add. Dav. exς. aut aegritudinis aut curae del. alii (iam in V curaer sec. Str. ut vid.) causa serviamus?^[*]vides ... 22 serviamus constabat eos, qui concidentem volneribus Cn. Pompeium vidissent,^[*]GN. X cum in illo ipso acerbissimo miserrimoque spectaculo sibi timerent, quod se classe hostium circumfusos viderent, nihil aliud tum egisse, nisi ut remiges hortarentur et ut salutem adipiscerentur fuga; posteaquam Tyrum venissent, tum adflictari lamentarique coepisse. timor igitur ab his aegritudinem potuit repellere, ratio ab sapienti viro^[*]ab sapienti viro Bentl. ac sapientia vera (def. Linde Era- nos XII p. 175) non poterit? Quid est autem quod plus valeat ad ponendum dolorem, quam cum est intellectum nil^[*]nihil KH profici et frustra esse susceptum? si igitur deponi potest, etiam non suscipi potest; voluntate igitur et iudicio suscipi aegritudinem confitendum est.^[*]si timor aliquoties ab aegritudine potest repellere ... 351, 6 est H

Idque^[*]idque itaque K1 indicatur eorum patientia, qui cum multa sint saepe perpessi, facilius ferunt^[*]ferant X cf. praef. quicquid accidit, obduruisseque^[*]obduruisseque iam Tr. obduruisse quam X (e ex am corr. V2) iam sese^[*]sese V contra fortunam arbitrantur, ut ille apud Euripidem:^[*]Eur. Phrix. fr. 821 (Chrys. fr. eth. 482)

Si mihi nunc tristis primum inluxisset dies

Nec tam aerumnoso navigavissem salo,

Esset dolendi causa, ut iniecto eculei

Freno repente tactu exagitantur novo;

Sed iam subactus miseriis optorpui.

defetigatio igitur miseriarum aegritudines cum faciat leniores, intellegi necesse est non rem ipsam causam atque^[*]ipsam atque causam ω trp. Er. fontem^[*]fontem fon in r. Vc esse maeroris.

Philosophi summi nequedum^[*]neque nondum X corr. V3 tamen sapientiam consecuti nonne intellegunt in summo se malo esse? sunt enim insipientes, neque insipientia ullum maius malum est. neque tamen lugent. quid ita? quia huic generi malorum non adfingitur^[*]non affingitur V (non af in r. Vc n ante g del. idem) nodfingitur R1 illa opinio, rectum esse et aequum et ad officium pertinere aegre ferre, quod sapiens non sis, quod idem adfingimus huic aegritudini, in qua luctus inest, quae omnium maxuma est.

itaque Aristoteles veteres philosophos^[*]Arist. fr. 53 accusans, qui existumavissent philosophiam suis ingeniis esse perfectam, ait eos aut stultissimos aut gloriosissimos fuisse; sed^[*]sed si V se videre, quod paucis annis magna accessio facta esset, brevi tempore philosophiam plane absolutam fore.^[*]Aristoteles . .. 352, 3 fore libere redd. Lact. inst. 3, 28, 20 Theophrastus autem moriens accusasse naturam dicitur, quod cervis et cornicibus vitam diuturnam, quorum id nihil interesset, hominibus, quorum maxime interfuisset, tam^[*]tamen KR1 exiguam vitam dedisset; quorum si aetas potuisset esse longinquior, futurum fuisse ut omnibus perfectis artibus omni doctrina hominum vita erudiretur. querebatur^[*]quaerebatur VK2 quaerebat GK1 (quer-) R igitur se tum, cum illa videre coepisset, extingui. quid? ex ceteris philosophis nonne optumus et gravissumus quisque confitetur multa se ignorare et multa^[*]multa V2 ς multi sibi etiam atque etiam esse discenda?

neque tamen, cum se in media stultitia, qua nihil^[*]quia n. G1 est peius, haerere intellegant, aegritudine premuntur; nulla enim admiscetur opinio officiosi doloris. Quid, qui non putant lugendum^[*]lungendum GV1 (prius n eras.) iungen- dum KR viris?^[*]sqq. cf. Hier. epist. 60, 5 qualis fuit Q. Maxumus^[*]fuitque maxumus

Figure here!

G2 (quae G1) KV (

Figure here!

ss. m. 3) ac fortasse R1 (Q post fuit in r. m. al.) efferens^[*]efferrens GR1V filium consularem, qualis L. Paulus^[*]paullus RG1 e corr. V1 (l eras.) cf.p. 263, 17; 274, 19; 457, 7 duobus paucis^[*]lucius et marcus X diebus amissis^[*]amisis G1R1V1 filiis, qualis M. Cato praetore designato mortuo filio, quales reliqui, quos in Consolatione^[*]consolationem G -ne V conlegimus.

quid hos aliud placavit nisi quod luctum et maerorem esse non putabant viri? ergo id, quod alii rectum opinantes aegritudini se solent dedere, id hi turpe putantes aegritudinem reppulerunt. ex quo intellegitur non in natura, sed in opinione esse aegritudinem.

Contra dicuntur haec: quis tam demens, ut sua voluntate maereat? natura adfert dolorem, cui quidem Crantor, inquiunt, vester cedendum putat; premit enim atque instat, nec resisti potest. itaque Oileus^[*]oileus V ille apud Sophoclem, qui Telamonem antea de Aiacis morte^[*]morte V consolatus esset, is cum audivisset^[*]audisset K de suo, fractus est. de cuius commutata mente sic dicitur:

Nec vero tanta praeditus sapientia

Quisquam est, qui aliorum aerumnam dictis adlevans

Non idem, cum fortuna mutata impetum

Convertat, clade subita frangatur sua,

Ut illa ad alios dicta et praecepta excidant.

haec cum disputant, hoc student efficere, naturae obsisti nullo modo posse; idem^[*]iidem Ern. (idem tamen Phil. 2, 91 al.) hi (= i cf. praef.) ω et Sey. tamen fatentur graviores aegritudines suscipi, quam natura cogat. quae est igitur amentia—? ut nos quoque idem ab illis^[*]illis Urs. ex ς allis requiramus.

Sed plures sunt causae suscipiendi doloris: primum illa opinio mali, quo viso atque persuaso aegritudo^[*]aegritudo add. Vc insequitur necessario. deinde etiam gratum mortuis se facere, si graviter eos lugeant, arbitrantur.^[*]sed ... 16 arbitrantur H accedit superstitio muliebris quaedam; existumant enim diis inmortalibus se facilius satis facturos, si eorum plaga perculsi adflictos se et stratos esse fateantur. sed haec inter se quam repugnent, plerique non vident. laudant enim eos, qui aequo animo moriantur; qui alterius mortem aequo animo ferant, eos putant vituperandos. quasi fieri ullo modo possit, quod in amatorio sermone dici solet, ut quisquam plus alterum diligat quam se.

praeclarum^[*]seipsū G illud est et, si quaeris, rectum quoque et verum, ut eos, qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus; ut^[*]ut ς at X (ad K) vero plus, fieri nullo pacto potest. ne optandum quidem est in amicitia, ut me ille plus quam se, ego illum^[*]ullum V plus quam me; perturbatio vitae, si ita sit, atque officiorum omnium consequatur. sed de hoc alias; nunc^[*]sed ... 354, 1 alias. nunc H illud satis est, non attribuere^[*]atribuere G1R1V1 ad amissionem amicorum miseriam nostram, ne illos plus quam ipsi^[*]ipse K velint, si sentiant, plus certe quam nosmet ipsos diligamus. Nam quod aiunt plerosque consolationibus nihil levari adiunguntque consolatores ipsos confiteri se miseros, cum ad eos impetum suum fortuna^[*]fortuna add. V2 om. X converterit, utrumque dissolvitur. sunt enim ista non naturae vitia, sed culpae. stultitiam^[*]stultitia X corr. V2 autem accusare quamvis copiose licet. nam et qui non levantur, ipsi se ad miseriam invitant, et qui^[*]add. Dav. suos casus aliter ferunt atque ut^[*]ut ad G1 auctores aliis ipsi fuerunt, non sunt^[*]sunt solum G1 vitiosiores quam fere plerique, qui avari avaros, gloriae cupidos gloriosi reprehendunt. est enim proprium stultitiae aliorum vitia cernere, oblivisci suorum.

Sed nimirum hoc maxume^[*]maxumum X

Figure here!

me ss. B est exprimendum,^[*]exprimendum X (con- fessio adversariis exprimenda est cf. Verr. 4, 112 Liv. 21, 18, 5 Lucan. 6, 599 manibus exprime verum) experimentum (et antea maxumum) edd. (sed hoc uerbum Tullianum non est, illudque hanc—diuturna ratione conclusum, non ex experientia sumptum) cum constet aegritudinem^[*]aegritudinem V -ne GKR vetustate tolli,^[*]tollit X sed ult. t eras. V hanc vim non esse in die^[*]diē V positam, sed in cogitatione diuturna.^[*]diurna X corr. B1 ς nam si et eadem res est et idem est homo, qui potest quicquam de dolore mutari, si neque de eo, propter quod dolet, quicquam est mutatum neque de eo, qui^[*]qui quod G1 dolet? cogitatio igitur diuturna^[*]diurna X corr. B1 ς nihil esse in re mali dolori medetur, non ipsa diuturnitas.

Hic mihi adferunt mediocritates.^[*]mediocritas X -tates Vc Non. quae si naturales sunt, quid opus est consolatione?^[*]at hae mihi afferentur med.... 24 consolatione Non. 29, 27 natura enim ipsa terminabit modum; sin opinabiles, opinio tota tollatur.

Satis dictum esse arbitror aegritudinem esse opinionem mali praesentis,^[*]satis arbitror dictum esse ... 355, 1 praesentis H in qua opinione illud insit, ut aegritudinem suscipere oporteat.

additur ad hanc definitionem a Zenone recte, ut illa opinio praesentis mali sit recens. hoc autem verbum sic interpretantur, ut non tantum illud recens esse velint, quod paulo ante acciderit, sed quam diu in illo opinato malo vis quaedam insit, ut^[*]ut ς et X vigeat et habeat quandam viriditatem, tam diu appelletur^[*]appellatur K recens. ut Artemisia illa, Mausoli Cariae regis uxor, quae nobile illud Halicarnasi^[*]alicarnasi X fecit sepulcrum, quam diu vixit, vixit in luctu eodemque etiam confecta contabuit. huic erat illa opinio cotidie recens; quae tum denique non appellatur^[*]appellabatur X corr. V2 recens, cum vetustate exaruit.

Haec igitur officia sunt consolantium, tollere aegritudinem funditus aut sedare aut detrahere^[*]aut detr. V (ss. 2) quam plurumum aut supprimere nec pati manare longius aut ad alia traducere.

sunt qui unum officium consolantis^[*]cons

Figure here!

olantis R1 consulantis GK1V1 putent^[*]putent docere Lb. Cleanthes fr. 576 malum illud omnino non esse, ut Cleanthi placet; sunt qui non magnum malum, ut Peripatetici; sunt qui abducant a malis ad bona, ut Epicurus; sunt qui satis^[*]satis om. G1 putent ostendere nihil inopinati^[*]inopinanti GRV1 (n exp. c) opinanti K accidisse, ut Cyrenaici^[*]lac. stat. Po. ut Cyrenaici pro nihil mali (nihil a mali V1) Dav. cogitari potest: ut Cyr. atque hi quoque, si verum quaeris, efficere student ut non multum adesse videatur aut nihil mall. Chr. cf. § 52–59. 61 extr. Chrys. fr. eth. 486 ... nihil mali. Chrysippus autem caput esse censet in consolando detrahere^[*]detra in r. Vc illam opinionem maerentis, qua se^[*]maerentis se X (mer. KR) qd add. V2 maerentis si vel maerentl si ς (sed sec. Chr. omnes qui maerent in illa opinione sunt; non recte p. 275, 19 confert Va. Op. 1, 70) qua Po. officio fungi putet iusto atque debito. sunt etiam qui haec omnia genera consolandi colligant^[*]abducunt... 21 putant... 356, 2 colligunt X 356, 2 colligant V2 abducant et putent Ern. (obloq. Küh. Sey. cf. tamen nat. deor. 2, 82 al.). inconcinnitatem modorum def. Gaffiot cf. ad p. 226, 23 —alius enim alio modo movetur—, ut fere nos in Consolatione omnia^[*]omnia bis scripsit, prius erasit G omnia exp. et in mg. scr. fecimus. omne genus consolandi Vc in consolationem unam coniecimus; erat enim in tumore animus, et omnis in eo temptabatur curatio. sed sumendum tempus est non minus in animorum morbis quam in corporum; ut Prometheus ille Aeschyli, cui cum dictum esset:

Atqui, Prometheu, te hoc tenere existimo,

Mederi posse rationem iracundiae,

respondit:

Siquidem qui tempestivam medicinam admovens

Non adgravescens volnus inlidat manu.

Erit igitur in consolationibus prima medicina docere aut nullum malum esse aut admodum parvum, altera et^[*]prius et om. G1 de communi condicione vitae et proprie,^[*]propriae G1KVH (sim. 358, 6) si quid sit de ipsius qui maereat disputandum, tertia^[*]tertiam H summam esse stultitiam frustra confici maerore, cum intellegas nihil^[*]nil G posse profici. nam Cleanthes^[*]cleantes X (24 GK1) Cl. fr. 577 quidem sapientem consolatur, qui consolatione non eget. nihil enim^[*]enim om. G1 esse malum, quod turpe non sit, si lugenti persuaseris, non tu illi luctum, sed stultitiam detraxeris;^[*]erit... 21 detraxeris (sine 18 nam... 19 eget) H alienum autem tempus docendi. et tamen non satis mihi videtur vidisse hoc Cleanthes, suscipi aliquando aegritudinem posse ex eo ipso, quod esse summum malum Cleanthes^[*]suscipi... 24 Cleanthes om. K ^[*]Cleanthes del. Ba. sed cf. Va. Op. 2, 130. 409 ipse fateatur. quid enim dicemus, cum Socrates^[*]Aisch. Socr. fr. 10 D. Aug. civ. 14, 8 Alcibiadi persuasisset, ut accepimus, eum nihil hominis esse nec quicquam inter Alcibiadem summo loco natum et quemvis baiolum interesse, cum se Alcibiades adflictaret lacrimansque Socrati supplex esset, ut sibi virtutem traderet turpitudinemque depelleret,^[*]illam ante dep. add. V2 —quid dicemus, Cleanthe?^[*]acleanthe V (356, 23 cl. in r. V2) o cleanthe Str. p. 58 tum^[*]tum (cf. 356, 23 aliquando)] num edd. aegritudinem X corr. K1RcV1 in illa re, quae aegritudine Alcibiadem adficiebat, mali nihil fuisse?

quid? illa Lyconis qualia^[*]quia GRV1 (a eras.) sunt? qui aegritudinem extenuans parvis ait eam rebus moveri, fortunae et corporis incommodis, non animi malis.^[*]mali X corr. V2 quid ergo? illud, quod Alcibiades dolebat, non ex animi malis vitiisque constabat? ad Epicuri consolationem satis est ante dictum.

ne^[*]ne n

Figure here!

onne K (ss. 2) illa quidem firmissima consolatio est, quamquam^[*]quamquam quidquam K1 et usitata est et saepe prodest: "non tibi hoc soli." prodest haec quidem, ut dixi,^[*]dixi p. 345, 13 sed nec semper nec omnibus; sunt enim qui respuant; sed refert, quo modo adhibeatur. ut enim^[*]enim om. G1 tulerit quisque eorum qui sapienter tulerunt, non quo quisque incommodo adfectus sit, praedicandum est. Chrysippi^[*]crys. KR chris. G ad veritatem firmissima est, ad tempus aegritudinis difficilis. magnum opus^[*]opus ς onus X est probare maerenti illum suo iudicio et, quod se^[*]se exp. V2 ita putet oportere facere, maerere. Nimirum igitur, ut in causis non semper utimur eodem statu—sic enim appellamus controversiarum genera—, sed ad tempus, ad controversiae naturam, ad personam accommodamus, sic in aegritudine lenienda, quam^[*]lenienda. nam quam X nam del. ς quisque curationem recipere possit, videndum est.^[*]nimirum ... 26 est H

Sed nescio quo pacto ab eo, quod erat a te^[*]a te ante K propositum, aberravit oratio. tu enim de sapiente quaesieras, cui aut malum videri nullum potest, quod vacet turpitudine, aut ita parvum malum, ut id obruatur sapientia vixque appareat, qui^[*]qui add. V2 nihil opinione adfingat adsumatque ad aegritudinem nec id putet esse rectum,^[*]tum post rectum add. Vc se quam maxume excruciari luctuque confici, quo pravius nihil esse possit. edocuit tamen ratio, ut mihi quidem videtur, cum hoc ipsum proprie non quaereretur hoc tempore, num^[*]num Vx nunc X num quid We. sed cf. Mue. quod esset malum nisi quod idem dici turpe posset, tamen ut videremus,^[*]viderimus V1 quicquid esset in aegritudine mali, id non naturale esse, sed voluntario iudicio et opinionis errore contractum.

Tractatum^[*]tractum GV1 est autem a nobis id genus aegritudinis, quod unum est omnium maxumum, ut eo sublato reliquorum remedia ne magnopere quaerenda arbitraremur. sunt enim certa, quae de paupertate certa, quae de vita inhonorata et ingloria dici soleant; separatim certae scholae sunt de exilio, de interitu patriae, de servitute, de debilitate,^[*]dibilitate R1V1 de caecitate, de omni casu, in quo nomen poni solet calamitatis.^[*]calamitatis tatis Vc in r. haec Graeci in singulas scholas et in singulos libros dispertiunt; opus enim quaerunt (quamquam plenae disputationes^[*]planae disputationis ω corr. Turn. delectationis summae. Tamen V (mae T atque ultima hasta litterae m antecedentis in r. 2) delectationis sunt);

et tamen, ut medici^[*]uti

Figure here!

medici K (er. n) toto corpore curando minimae etiam parti, si condoluit, medentur, sic philosophia cum universam aegritudinem sustulit, sustulit ^[*]aegritudinem sustulit tamen si X (sustullit G1V1 condoluit tamen si K1 medenturaegr. sustulit add. c) corr. Keil, Quaest. Tull. p. XVIII etiam, si quis error alicunde^[*]alicunde Ern. aliunde extitit, si paupertas momordit, si ignominia pupugit,^[*]pupigit G1R1V1 si quid tenebrarum obfudit exilium,^[*]exsilium GV1 aut eorum quae^[*]quaeque (quaeque G) modo X corr. ς modo dixi si quid^[*]si quid sicut K extitit. etsi singularum rerum sunt propriae consolationes, de quibus audies tu quidem, cum voles. sed ad eundem fontem revertendum est, aegritudinem omnem procul abesse a sapiente, quod inanis sit, quod frustra suscipiatur, quod non natura exoriatur, sed iudicio, sed opinione, sed quadam invitatione ad dolendum, cum id decreverimus ita fieri oportere.

Hoc detracto, quod totum est voluntarium, aegritudo erit sublata illa^[*]ilia ita G1 maerens, morsus tamen^[*]tamen tantum Bentl. sed cf. p. 323, 11 quo Cic. hic respicit et contractiuncula quaedam^[*]contractiuncuculae quaedam (quadam G quandam V1) relinquentur ω Non. (relincuntur) corr. Bentl. cf. 9 hanc et Sen. ad Marc. 7, 1 animi relinquetur.^[*]hoc... 9 relinquentur Non. 92, 24 hanc dicant sane naturalem, dum aegritudinis nomen absit grave taetrum funestum, quod cum sapientia esse atque, ut ita dicam, habitare nullo modo possit. At quae^[*]at quae Bentl. atque stirpes sunt aegritudinis, quam multae, quam amarae! quae ipso^[*]ipso om. V trunco everso omnes eligendae^[*]elidendae R2 sunt et, si necesse erit, singulis disputationibus. superest enim nobis hoc, cuicuimodi^[*]cuicuimodi cuiusmodi V3 est, otium. sed ratio una omnium est aegritudinum, plura^[*]sed plura H nomina. nam et invidere aegritudinis est et aemulari et obtrectare et misereri et angi, lugere, maerere, aerumna adfici, lamentari, sollicitari,^[*]sollicitari add. G2 dolere,^[*]dolore V in molestia esse, adflictari, desperare.

Haec omnia definiunt Stoici, eaque verba quae dixi singularum rerum^[*]St. fr. 3, 419 sunt, non, ut videntur, easdem res significant, sed aliquid differunt; quod alio loco^[*]alio loco cf. IV, 16 fortasse tractabimus. haec^[*]hae V2 sunt illae fibrae stirpium, quas initio dixi, persequendae et omnes eligendae,^[*]et 25 eligendae X (cf. Colum. 4, 5 Varro rust. 1, 47) eliciendae Vc ne umquam ulla possit existere. magnum opus et difficile, quis negat? quid autem praeclarum non idem arduum? sed tamen id se effecturam philosophia profitetur, nos modo curationem eius recipiamus.^[*]denique ratio una ... 360, 3 recipiamus H

Verum haec quidem^[*]verum quidem haec ω corr. We. actenus K1R1 hactenus, cetera, quotienscumque voletis, et hoc loco et aliis parata vobis erunt.