Reading Center

Cum multis locis^[*]cum multis locis om. R1 spatio rubricatori relicto (add. R2), pallidiore atramento add. K1? cf. praef. nostrorum hominum ingenia virtutesque, Brute, soleo mirari, tum maxime in is studiis, quae sero admodum^[*]admodum V1(?) expetita in hanc civitatem e Graecia transtulerunt. nam cum a primo urbis ortu regiis^[*]graegiis R1 institutis, partim etiam legibus auspicia, caerimoniae, comitia, provocationes, patrum consilium,^[*]consilium. V1 equitum peditumque discriptio, tota res militaris divinitus esset^[*]esse KR1 constituta, tum progressio admirabilis incredibilisque cursus ad omnem excellentiam factus est dominatu regio re p.^[*]res p. X liberata. nec vero hic locus est, ut de moribus institutisque maiorum et disciplina ac temperatione civitatis loquamur; aliis haec locis satis accurate a nobis dicta sunt maximeque in is sex libris, quos de re publica scripsimus.

hoc autem loco consideranti mihi studia doctrinae multa sane^[*]sanae GK sane RV occurrunt, cur ea quoque arcessita aliunde neque solum expetita, sed etiam conservata et culta videantur. erat enim illis paene in conspectu praestanti sapientia et nobilitate Pythagoras, qui fuit in Italia temporibus isdem quibus L. Brutus patriam liberavit, praeclarus auctor nobilitatis tuae. Pythagorae autem doctrina cum longe lateque flueret, permanavisse mihi videtur in hanc civitatem, idque cum coniectura probabile est, tum quibusdam etiam vestigiis indicatur. quis enim est qui putet, cum floreret in Italia Graecia^[*]graeciae X potentissumis et^[*]et s. v. add. V1? maximis urbibus, ea quae magna dicta est, in isque primum ipsius Pythagorae, deinde^[*]dein K1 postea^[*]pythagorae deinde postea add. Vc in mg. Pythagoreorum^[*]pytagorae

Figure here!

orum G (e del. 2) pythagoraeorum ex -reorum ter Vc tantum nomen esset, nostrorum hominum ad eorum doctissimas voces aures clausas fuisse?

quin etiam arbitror propter Pythagoreorum admirationem Numam quoque regem Pythagoreum^[*]pythagoreorum K1 pythagoreum

Figure here!

V a posterioribus existimatum. nam cum Pythagorae disciplinam et instituta^[*]instituta ς constituta X cognoscerent regisque eius aequitatem et^[*]et s. v. add. V1 sapientiam a maioribus suis accepissent, aetates^[*]aetas R1 autem et tempora ignorarent propter vetustatem, eum, qui sapientia excelleret, Pythagorae auditorem crediderunt fuisse. et de coniectura quidem hactenus. vestigia autem Pythagoreorum quamquam multa colligi possunt, paucis tamen utemur, quoniam non id agitur hoc tempore. nam cum carminibus soliti illi esse dicantur et praecepta^[*]del. Dav.2 (opponuntur inter se carmina et cantus ut 28 cf. de orat. 3, 197) quaedam occultius tradere et mentes suas a cogitationum intentione cantu fidibusque^[*]fid

Figure here!

elibusque K (corr. in fidibusque2) ad tranquillitatem traducere, gravissumus auctor in Originibus dixit^[*]fr. 118 cf. 218, 17 Cato morem apud maiores hunc epularum fuisse, ut deinceps, qui accubarent, canerent ad tibiam clarorum virorum laudes atque virtutes; ex quo perspicuum est et cantus tum fuisse discriptos^[*]rescriptos GKR

Figure here!

rescripto suo cum s. V (

Figure here!

V2) discriptos Sey. vocum sonis et carmina.

quamquam id quidem etiam duodecim tabulae declarant,^[*]tb. 8, 1 Br. condi iam tum solitum esse carmen; quod ne liceret fieri ad^[*]ad X in V2 alterius iniuriam,^[*]iniuriam

Figure here!

infamiam add. V2 (sed C. non ut rep. 4, 12 ipsa legis verba affert) lege^[*]legem V1 (m. del. 2) longe K sanxerunt. nec vero illud non eruditorum temporum argumentum est, quod et deorum pulvinaribus et epulis magistratuum fides praecinunt, quod proprium eius fuit, de qua loquor, disciplinae. mihi quidem etiam Appii^[*]appii+ tuberonem K1 (etiam+), reliqua in mg. add. Kc Caeci carmen, quod valde Panaetius laudat epistola quadam, quae est ad Q.^[*]ad Q. Vrec ς atque X Tuberonem, Pythagoreum^[*]pythagoreorum X corr. V2? videtur. multa^[*]multae GR1 (corr. 1 ) V1 (corr. 2?) etiam sunt in nostris institutis ducta^[*]ductis ducta K autc ab illis; quae praetereo, ne ea, quae repperisse^[*]perperisse X peperisse K2 ς repperisse Dav. (cf. nat. deor. 2, 16) ipsi putamur, aliunde didicisse videamur.^[*]aliunde didicisse videamur post 13 nostros habet X. suo loco posuit Vc

Sed ut ad propositum^[*]positum G1 redeat oratio, quam brevi tempore quot et quanti poëtae, qui autem oratores extiterunt! facile ut appareat nostros omnia consequi potuisse, simul ut^[*]ut

Figure here!

et V2 velle coepissent.

Sed de ceteris studiis alio loco et dicemus, si usus fuerit, et saepe diximus. sapientiae studium vetus id quidem in nostris, sed tamen ante Laelii aetatem et Scipionis non reperio quos appellare possim nominatim. quibus adulescentibus Stoicum Diogenen et Academicum Carneadem video ad senatum ab Atheniensibus missos esse legatos, qui cum rei publicae nullam umquam partem attigissent essetque^[*]esseque V1 eorum alter Cyrenaeus^[*]cyreneus GKR (cyręn.) alter Babylonius, numquam profecto scholis essent excitati neque ad illud munus^[*]munus legationis ss. Vrec electi, nisi in quibusdam principibus temporibus illis fuissent studia doctrinae. qui cum cetera litteris mandarent, alii ius civile, alii orationes suas, alii monumenta^[*]monomenta GR1 (corr. 1) V maiorum, hanc amplissimam omnium artium, bene vivendi disciplinam, vita magis quam litteris persecuti sunt.

itaque illius verae elegantisque philosophiae, quae ducta a Socrate in Peripateticis adhuc permansit et idem alio modo dicentibus Stoicis, cum Academici eorum controversias disceptarent,^[*]disceptare R1 nulla fere sunt aut^[*]aut ς ac X pauca admodum Latina monumenta sive propter magnitudinem rerum occupationemque hominum,^[*]hominum ς omnium X sive etiam quod imperitis ea probari posse non arbitrabantur,^[*]arbitr

Figure here!

antur G1 cum interim illis silentibus C. Amafinius^[*]amifinius X (corr. R1?) extitit dicens, cuius libris editis commota multitudo contulit se ad eam^[*]eam ex eandem K2 eadem R1 (

Figure here!

add. 2) potissimum disciplinam, sive quod erat cognitu perfacilis, sive quod invitabantur^[*]invitabantur ς invitabatur X cf. fin. 1, 25 inlecebris blandis voluptatis, sive etiam, quia nihil erat prolatum melius, illud quod erat^[*]erat R1 tenebant.^[*]tenebant V1

post Amafinium^[*]ammafinius K1 (alt. m eras.) autem multi eiusdem aemuli rationis multa cum scripsissent, Italiam totam occupaverunt, quodque maxumum argumentum est non dici illa subtiliter,^[*]sumtiliter GV1 quod et tam^[*]et tam Dav. etiam X facile ediscantur et ab indoctis probentur, id illi firmamentum esse disciplinae putant.

Sed defendat, quod^[*]quod ς Vrec ^[*]quo X quisque sentit; sunt enim iudicia libera: nos institutum tenebimus nullisque^[*]nulliusque Bentl. sed cf. 441, 25 unius disciplinae legibus adstricti, quibus in philosophia necessario pareamus, quid sit in quaque re maxime probabile, semper requiremus.^[*]requiremus cf. nat. deor. 2, 96 quod cum saepe alias, tum nuper in Tusculano studiose egimus. itaque expositis tridui disputationibus^[*]discipulationibus G1 quartus dies hoc libro concluditur. ut enim in inferiorem ambulationem descendimus, quod feceramus idem superioribus diebus, acta res est sic:

Dicat, si quis volt, qua de re disputari velit.

Non mihi videtur omni^[*]omnia X corr. K2R1V() animi perturbatione posse sapiens vacare.

Aegritudine^[*]aegritudine

Figure here!

V quidem hesterna disputatione videbatur, nisi forte temporis causa nobis^[*]nobis ς novis Gr. novi X (nōvi Vrec) adsentiebare.^[*]absenti

Figure here!

abare G (

Figure here!

et

Figure here!

2) asentiabare R1 (ass. 2?) asentiabaere V1 assentiebare KVrec

Minime vero; nam mihi egregie^[*]aegregiae X (agr- V1 -ie G) probata est oratio tua.

Non igitur existumas cadere in sapientem aegritudinem?

Prorsus non arbitror.

Atqui, si ista perturbare animum sapientis non potest, nulla poterit. quid enim? metusne conturbet? at^[*]at ς et X earum rerum est absentium metus, quarum praesentium est aegritudo; sublata^[*]et sublatus KR igitur aegritudine sublatus est metus. restant duae perturbationes, laetitia gestiens et libido; quae si non cadent in sapientem, semper^[*]semper Kc ex sip mens erit tranquilla sapientis.

Sic prorsus intellego.

Utrum igitur mavis? statimne nos vela^[*]vela add. G2 facere an quasi e portu egredientis^[*]aegridientis V1 paululum remigare?

Quidnam est istuc? non enim intellego.

Quia Chrysippus et Stoici cum de animi perturbationibus^[*]St. fr. 3, 483 disputant, magnam partem in his^[*]his is? partiendis et definiendis occupati sunt, illa eorum perexigua oratio est, qua medeantur animis nec eos turbulentos esse patiantur, Peripatetici autem ad placandos animos multa adferunt, spinas partiendi et definiendi praetermittunt. quaerebam igitur, utrum panderem vela orationis^[*]vela orationis Vc (vela or in r.) ς velorationis GKR (o

Figure here!

R2) statim an eam ante paululum dialecticorum remis propellerem.^[*]propellerem

Figure here!

propalarem K2

Isto modo vero; erit enim hoc totum, quod quaero, ex utroque perfectius.

Est id quidem rectius;

sed post requires, si quid fuerit obscurius.

Faciam equidem; tu tamen, ut soles, dices ista ipsa obscura planius quam dicuntur a Graecis.

Enitar equidem, sed intento opus est animo, ne^[*]ne nemo K1 omnia dilabantur, si unum aliquid effugerit. Quoniam, quae Graeci πάθη vocant, nobis perturbationes^[*]pathe X perturbationes cf. Aug. civ. 14, 5 appellari magis placet quam morbos, in his explicandis veterem illam equidem Pythagorae primum, dein Platonis discriptionem sequar, qui animum in duas partes dividunt: alteram rationis participem faciunt,^[*]fiunt K1 alteram expertem; in participe rationis ponunt^[*]ponunt Vrec ς ponant X tranquillitatem, id est placidam quietamque constantiam, in illa altera motus turbidos cum^[*]cum We. tum irae tum cupiditatis, contrarios inimicosque rationi.

sit igitur hic^[*]hic K1 fons; utamur tamen in his perturbationibus describendis^[*]discrib. Mue. sed cf. Th. l. l. 5, 663 Stoicorum definitionibus et partitionibus,^[*]parti

Figure here!

cipationibus R1 particionibus GVH qui mihi videntur in hac quaestione versari acutissime.

Est igitur Zenonis haec definitio, ut perturbatio^[*]Zeno fr. 205 sit, quod πάθος ^[*]πατOC K patos R (πex

Figure here!

) πλTωC H ille dicit, aversa a^[*]a om. V1 (add. c) recta ratione contra naturam animi commotio. quidam brevius perturbationem esse adpetitum vehementiorem, sed vehementiorem eum volunt esse, qui longius discesserit a naturae constantia. partes autem perturbationum volunt ex duobus opinatis bonis nasci et ex duobus opinatis malis; ita esse quattuor, ex bonis libidinem et laetitiam, ut sit laetitia praesentium bonorum, libido futurorum, ex malis metum et aegritudinem nasci censent, metum futuris, aegritudinem praesentibus; quae enim venientia metuuntur, eadem adficiunt aegritudine^[*]aegritudinem K (corr. 2) RH instantia.

laetitia autem et libido in bonorum opinione versantur, cum libido ad id, quod videtur bonum, inlecta^[*]inlecta ς iniecta X et^[*]sqq. cf. Barlaami eth. sec. Stoicos 2, 11 qui hinc haud pauca adsumpsit. inflammata rapiatur, laetitia ut adepta iam aliquid concupitum ecferatur et gestiat. natura^[*]natura ς Vrec naturae X (-re K) enim omnes ea,^[*]Stoic. fr. 3, 438 quae bona videntur, secuntur fugiuntque contraria; quam ob rem simul obiecta species est^[*]speciei est H speci est KR (

Figure here!

add. c) speciest GV cuiuspiam, quod bonum videatur, ad id adipiscendum impellit ipsa natura. id cum constanter prudenterque fit, eius modi adpetitionem Stoici βούλησιν ^[*]BOγλAHClN KR boγλHC

Figure here!

in G boγαHCin V appellant, nos appellemus^[*]appellemus We. appellamus X (apell

Figure here!

G) cf. v. 26, fin. 3, 20 voluntatem, eam^[*]eam iam V illi putant in solo esse sapiente; quam sic definiunt: voluntas est, quae quid cum ratione desiderat. quae autem ratione adversante^[*]adversante Po. (cf. p.368, 6; 326, 3; St. fr. 3, 462 ἀπειθῶς τῷ λόγῳ ὠθούμενον ἐπὶ πλεῖον adversa X (d del. H1) a ratione aversa Or. incitata est vehementius, ea libido est vel cupiditas effrenata, quae in omnibus stultis invenitur.

itemque cum ita^[*]ita om. H movemur, ut in bono simus aliquo, dupliciter id contingit. nam cum ratione^[*]curatione K1 (ũ2) animus movetur placide atque constanter, tum illud gaudium dicitur; cum autem inaniter et effuse animus exultat, tum illa laetitia gestiens vel nimia dici potest, quam ita definiunt: sine ratione animi elationem. quoniamque,^[*]quoniam quae X praeter K1 (quae del. Vrec) ut bona natura adpetimus,^[*]app. KR2? (H 367, 24) sic a malis natura declinamus, quae declinatio si cum^[*]del. Bentl. ratione fiet, cautio appelletur,^[*]appellatur K1Vrec ς eaque intellegatur in solo esse sapiente; quae autem sine ratione et cum exanimatione humili atque fracta, nominetur metus; est igitur metus a ^[*]a Gr.(?) ς om. X ratione aversa cautio.^[*]cautioCic. dicere debebat: declinatio

praesentis autem mali sapientis adfectio nulla est, stultorum^[*]stultorum Dav. stulta autem aegritudo est, eaque^[*]eaque Ba. ea qua X (ea qu

Figure here!

e M1) adficiuntur in malis opinatis animosque demittunt et contrahunt rationi non obtemperantes. itaque haec prima definitio^[*]difin. V est, ut aegritudo sit animi adversante ratione contractio.^[*]itaque ... 6 contractio Non. 93, 1 sic quattuor perturbationes sunt, tres constantiae, quoniam^[*]cf. Aug. civ. 14, 8 aegritudini nulla constantia opponitur.

Sed omnes perturbationes iudicio censent fieri et^[*]St. fr. 3, 380 et 393 opinione. itaque eas definiunt pressius, ut intellegatur, non modo quam vitiosae,^[*]vitiose GKR sed etiam quam in nostra sint potestate. est ergo^[*]ergo igitur Hς aegritudo^[*]aegritudo om. G1 add. 1 et 2 opinio recens mali praesentis, in quo demitti contrahique animo rectum esse videatur, laetitia opinio recens boni praesentis, in quo ecferri^[*]ecferri haec ferri VKc (eff. K2) rectum esse videatur,^[*]laetitia...15 videatur om. G1, add. G2 in mg. inf. (lemmata laetitia metus adscr. 1 cf. praef.) metus opinio impendentis mali, quod intolerabile^[*]intollerabile V esse videatur, libido^[*]lubido K, in lib. corr. G1 (libido etiam in mg.) R1 opinio venturi boni, quod sit ex usu iam praesens esse atque adesse.

sed quae iudicia quasque opiniones perturbationum esse dixi, non in eis perturbationes solum positas esse dicunt, verum illa etiam^[*]etiam ilia H quae efficiuntur perturbationibus, ut aegritudo quasi morsum aliquem doloris efficiat, metus recessum quendam animi et fugam, laetitia profusam hilaritatem, libido^[*]lubido Kx li

Figure here!

bido R effrenatam^[*]effrenata X corr. K2Rc adpetentiam. opinationem autem, quam in omnis definitiones superiores inclusimus, volunt esse inbecillam adsensionem.

Sed singulis^[*]in singulis G (exp. 2) perturbationibus partes eiusdem generis plures subiciuntur, ut aegritudini invidentia— utendum est enim docendi^[*]dicendi V1 causa verbo minus usitato, quoniam invidia non in eo qui invidet solum dicitur, sed etiam in eo cui invidetur^[*]ut... 369, 3 invidetur Non. 443, 19 —, aemulatio, obtrectatio, misericordia, angor, luctus, maeror, aerumna, dolor, lamentatio, sollicitudo, molestia, adflictatio,^[*]adflectatio K1R1 desperatio, et si quae sunt de genere eodem. sub metum autem subiecta sunt pigritia, pudor, terror, timor, pavor, exanimatio,^[*]examinatio GK1 conturbatio, formido, voluptati^[*]voluptatis X -ti ς vol

Figure here!

uptatis V (ss. rec) malivolentia... 9 similia Non. 16, 24 s. l. lactare (sed in textu laetans) malev. hic 370, 21 et 395, 6 X maliv. hic Non. (370, 21 R2) malivolentia laetans^[*]laetari H malo alieno,^[*]laet. m. al. addit C., ut appareat cur mal. voluptati subiciatur delectatio, iactatio et similia, lubidini^[*]libidinis Vrec inimicitiae Non. ira, excandescentia, odium, inimicitia, discordia,^[*]ludisne ira... inimicitiae discordia Non. 103, 12 indigentia, desiderium et cetera eius modi. Haec^[*]St. fr. 3, 415. 410. 403. 398 cf. om- nino fr. 391–416, quae graecas harum definitionum formas exhibent. autem definiunt hoc modo: invidentiam esse dicunt aegritudinem susceptam propter alterius res secundas, quae nihil noceant invidenti.

(nam si qui^[*]qui quid K1 (d eras.) RH doleat eius rebus secundis a quo ipse laedatur, non recte dicatur invidere, ut si Hectori^[*]haectori X (ut ... Agamemno om. H) Agamemno; qui autem, cui alterius commoda^[*]comoda GRV1 nihil noceant, tamen eum doleat is frui, is^[*]frui is Rrec ς frui se GR1V (se exp. rec) K2 fuisse K1 invideat profecto.) aemulatio autem dupliciter illa quidem dicitur, ut et in laude et in vitio nomen hoc sit; nam et imitatio virtutis aemulatio dicitur— sed ea nihil hoc loco utimur; est enim laudis—, et^[*]et om. G est aemulatio aegritudo,^[*]est aegritudo aemulatio G1 si eo^[*]eo ea H quod concupierit alius potiatur, ipse careat. obtrectatio autem est, ea quam intellegi ζηλοτυπίαν ^[*]zelotypian GRV (n ut sequens u in r.) H (i pro y) zeloτypiam K volo, aegritudo ex eo, quod alter quoque potiatur eo quod ipse concupiverit.

misericordia est aegritudo ex miseria alterius iniuria^[*]iniuria K laborantis (nemo enim parricidae^[*]patricidae G1V aut proditoris supplicio^[*]subpl. KH misericordia commovetur); angor aegritudo premens, luctus aegritudo ex eius qui carus fuerit interitu acerbo, maeror aegritudo flebilis, aerumna aegritudo laboriosa, dolor aegritudo crucians, lamentatio aegritudo cum eiulatu, sollicitudo aegritudo cum cogitatione, molestia aegritudo permanens, adflictatio^[*]adflictio V (G1 in lemmate mg.) aegritudo cum vexatione corporis, desperatio aegritudo sine ulla rerum expectatione meliorum. Quae autem subiecta sunt sub metum, ea sic definiunt: pigritiam metum consequentis laboris,.

. . terrorem metum^[*]pudorem metum dedecoris add. Sey. (αἰσχύνη φόβος ἀδοξίας pudorem metum sanguinem diffundentem Bai. (cf. Gell. 19, 6); quae coniungenda videntur: pudorem metum dedecoris sanguinem diffundentem concutientem, ex quo fit ut pudorem rubor, terrorem pallor et tremor et dentium crepitus consequatur,^[*]laboris; Terrorem metum mali adp. K1 Terrorem in Timorem corr. et verba terrorem ... 15 consequatur in mg. add. K2 timorem metum^[*]metu

Figure here!

mientem V (

Figure here!

add. rec) metu mentem GKRH mali adpropinquantis, pavorem metum^[*]mali... 16 metum add. G2 in mg. mentem loco^[*]loquo K1 moventem, ex quo illud Ennius:^[*]ennius X enni VrecMς (et We. coll. nat. deor. 2, 60 fat. 35 off. 2, 89 al.) Enn. Alcm. 23 "tum pavor sapientiam omnem mi^[*]omne mmihi (vel mihi omnem) exanimato expectorat fere de orat. 3, 154. 218 Non. 16, 7. omnem mihi ex anima expectaret X (expectorat K2 expectoret B ex- pelleret Vrec) exanimato expectorat^[*]ex ... 18 expectorat om. H " , exanimationem metum subsequentem et quasi comitem pavoris, conturbationem metum excutientem cogitata, formidinem metum permanentem.

Voluptatis autem partes hoc modo describunt,^[*]descr. cf. 366, 18 describit K1 ut malevolentia sit voluptas ex malo alterius sine emolumento suo, delectatio^[*]declaratio K1 voluptas suavitate auditus animum deleniens; et qualis est haec aurium, tales sunt oculorum et tactionum^[*]sunt toculorum et actionum Non. L 1 sunt et ocul. B

Figure here!

adorationum K1 et odorationum et saporum,^[*]qualis haec ... 3 saporum Non. 227, 9 quae sunt omnes unius generis ad perfundendum animum tamquam inliquefactae voluptates. iactatio est voluptas gestiens et se efferens insolentius.

Quae autem libidini subiecta sunt, ea sic definiuntur, ut ira sit libido poeniendi^[*]poen. ex pen. V2 pun. HVrec eius qui videatur laesisse iniuria, excandescentia autem sit ira nascens et modo^[*]modo ω (ὀργὴ ἐναρχομένη) sine modo Non. existens,^[*]excandescentia... 9 existens Non. 103, 14 ^[*]desistens V3 quae θύμωσις Graece dicitur, odium^[*]θγMωClC fere X ira inveterata, inimicitia ira ulciscendi tempus observans, discordia ira acerbior intimo animo^[*]animo Lb. (cf. Th. 1. 1. 4, 940) odio et corde concepta, indigentia^[*]Idigentia K1 libido inexplebilis, desiderium libido eius, qui nondum adsit, videndi. distinguunt^[*]distingunt X illud etiam, ut libido sit earum rerum, quae dicuntur de quodam aut quibusdam, quae κατηγορήματα ^[*]KαTHγopphmαTλ fere X dialectici appellant, ut habere divitias, capere honores, indigentia^[*]diligentia X indigentia ςV3 quod verum videtur, etsi Cic. non bene expressit σπάνιν duplici sensu adhiberi (de re cf. St. fr. 3, 91 rerum ipsarum sit,^[*]sit Man. est (def. Küh.) ut honorum, ut^[*]St. fr. 3, 379 pecuniae.^[*]ut pec. et pec. H

Omnium autem perturbationum fontem esse dicunt intemperantiam, quae est a ^[*]a in r. G2 del. ab Arnim (cf. fr. 3, 475 al.) a recta ratione del. Bentl. et post mente add. ς tota mente a recta ratione defectio sic aversa a praescriptione^[*]a praescriptione aperte scriptione V1 rationis, ut nullo modo adpetitiones animi nec regi nec contineri^[*]animi regine

Figure here!

cont. V (

Figure here!

add. 3) queant. quem ad modum igitur temperantia sedat adpetitiones^[*]app. Vc et efficit, ut eae^[*]aeae K1 (hae Kc)R rectae^[*]recte G1VH rationi pareant, conservatque considerata iudicia mentis, sic^[*]si V1 huic inimica intemperantia omnem animi statum inflammat conturbat incitat, itaque et aegritudines et metus et reliquae^[*]reli

Figure here!

q;

Figure here!

conturbationes G1 perturbationes omnes gignuntur ex ea.

Quem ad modum, cum sanguis corruptus est aut^[*]St. fr. 3, 424 pituita redundat aut bilis, in corpore morbi aegrotationesque nascuntur, sic pravarum opinionum conturbatio et ipsarum inter se repugnantia sanitate spoliat animum morbisque perturbat;^[*]sit... 372, 8 perturbat (sine 23 quidam ... 26 constan- tia et 368, 10 itaque... 368, 12 potestate) H ^[*]conturbat V1

ex perturbationibus autem primum morbi conficiuntur, quae vocant illi νοσήματα, eaque quae sunt eis morbis contraria,^[*]nosemiata X (

Figure here!

nos emata V) quae habent ad res certas vitiosam offensionem^[*]vitiosam offensionem ς vitiosa offensione X (-sas -es Vrec) atque fastidium, deinde aegrotationes, quae appellantur a Stoicis ἀρρωστήματα,^[*]αppωCTHMλTλ GV ac fere KR (o pro ω, α pro λ) idem appositae G1 isque item oppositae contrariae^[*]contraria V1 offensiones. hoc loco nimium operae^[*]opere GKV consumitur a Stoicis, maxime a Chrysippo,^[*]crys. G1 dum morbis corporum comparatur morborum animi similitudo; qua oratione^[*]ratione V1 praetermissa minime necessaria ea, quae rem continent, pertractemus.

intellegatur igitur perturbationem iactantibus se opinionibus inconstanter et turbide in motu^[*]in motu immotus GRV (s del.rec ) H immot

Figure here!

os K (ss. c) esse semper; cum autem hic fervor concitatioque animi inveteraverit et tamquam in venis medullisque insederit, tum existet^[*]existit X (exs. G) existet Küh. (de fut. cf. p. 378, 14 comm. ad 1, 29 Sen. epist. 85, 9 al.) inveteravit ... insedit ... existit Sey. et morbus et aegrotatio et offensiones eae, quae sunt eis morbis aegrotationibusque contrariae. Haec, quae dico, cogitatione inter se differunt, re quidem copulata sunt, eaque^[*]eaque GRV (eaq K1 sed; add. 2) oriuntur ex libidine et ex laetitia. nam cum est concupita pecunia nec adhibita continuo ratio quasi quaedam Socratica medicina, quae sanaret^[*]sanet Bentl. permanet K1 eam cupiditatem, permanat in venas et inhaeret in visceribus illud malum, existitque^[*]existit (exs. KR) qui m. X (que Vrec ς) morbus et aegrotatio, quae evelli^[*]evelli Wopkens avelli inveterata non possunt, eique morbo nomen est avaritia;

similiterque^[*]similiter quae GKV ceteri morbi, ut gloriae cupiditas, ut mulierositas, ut ita appellem eam^[*]eam ς ea X Non. L quae Graece φιλογυνία ^[*]φlλOγγNlA fere X (φγλ KH -mα GV) dicitur,^[*]similiterque ... 7 dicitur Non. 142, 20 ceterique similiter morbi aegrotationesque nascuntur. quae autem sunt his contraria, ea nasci putantur a metu, ut odium mulierum, quale in μισογύνῳ Atili est,^[*]inmisso gyno X (imm. K guno V2 ^[*]immissum K2) Atil. fr. 1 ut in hominum universum genus, quod accepimus de Timone^[*]de Timone de ti in r. V2 qui μισάνθρωπος appellatur,^[*]quale... 12 appellatur om. H ^[*]misane pωιτocα appellantur X (misanepωπoc

Figure here!

app. V, π fort. ex ιτ) ut inhospitalitas est: quae omnes aegrotationes animi ex quodam metu nascuntur earum rerum quas fugiunt et oderunt.

definiunt autem animi aegrotationem opinationem^[*]St. fr. 3, 427 vehementem de re non expetenda, tamquam valde expetenda sit, inhaerentem et penitus insitam. quod autem nascitur ex offensione, ita definiunt: opinionem vehementem de re non fugienda inhaerentem et penitus insitam tamquam fugienda;^[*]fugienda expetenda KRH haec autem opinatio est iudicatio^[*]iuditio K1 (

Figure here!

add. 2) se scire, quod nesciat. aegrotationi autem talia quaedam subiecta sunt: avaritia, ambitio, mulierositas, pervicacia,^[*]pervicatia KV ligurritio, vinulentia,^[*]vinulentia Non. vinol. X cf. Mue. cuppedia,^[*]ambitio ... 23 cuppedia Non. 85, 10 ^[*]cu

Figure here!

pedia G et si qua similia. est autem avaritia opinatio vehemens de pecunia, quasi valde expetenda sit, inhaerens et penitus insita, similisque est eiusdem generis definitio reliquarum.

offensionum autem definitiones sunt eius modi,^[*]eiusdem modi G1 ut inhospitalitas^[*]inhospitalis K1RH sit opinio vehemens valde fugiendum esse hospitem, eaque inhaerens et penitus insita; similiterque definitur et mulierum odium, ut Hippolyti,^[*]hippoliti GH ^[*]hyppoliti V et, ut Timonis, generis humani.

Atque ut ad valetudinis similitudinem veniamus^[*]veniamus ς (cf. utamur) veniam X eaque conlatione^[*]consolatione V utamur aliquando, sed parcius quam solent Stoici: ut sunt alii ad alios morbos procliviores^[*]St. fr. 3, 423 —itaque dicimus gravidinosos^[*]gravidinosos ω Non. (115, 16 etiam in lemmate) ut Plin. 18, 139 codd. praeter d cf. Catull. 44, 13 Lucil. 820 (gravedo Marx) gravedinosos edd. alt. quosdam om. ω Non. add. Beroaldus quosdam, quosdam torminosos,^[*]itaque ... 9 torminosos Non. 32, 13 et 115, 16 ^[*]terminosos KRH (Non. L 1 priore loco) non quia iam sint, sed quia saepe sint—, sic ^[*]saepe sint, sic Gr. Lb. saepe sint X saepe, sic Man. (de iterato sint cf. Sey. ad Lael. 43) alii ad metum, alii ad aliam perturbationem; ex quo^[*]non quia ia in r. V2 sed... 11 quo om. K1 add. c in aliis anxietas, unde anxii, in aliis iracundia dicitur. quae ab ira differt, estque aliud^[*]aliud ex illud Vrec iracundum esse, aliud iratum, ut differt anxietas ab angore (neque enim omnes anxii, qui anguntur aliquando, nec,^[*]nec ς haec X qui anxii, semper anguntur), ut^[*]nec ... 15 ut om. Non. inter ebrietatem et ebriositatem^[*]et ebriositatem om. ω Non. L 1 hab. Nonii codd. rell. interest, aliudque^[*]que om. G1 Non. est amatorem esse, aliud amantem.^[*]aliud... 17 amantem Non. 444, 1 atque haec aliorum ad alios morbos proclivitas late patet; nam pertinet ad omnes perturbationes;

in multis etiam^[*]etiam enim H ς vitiis apparet, sed nomen res non habet. ergo et invidi et malivoli et libidinosi^[*]libidinosi Po. (cf. p. 389, 26.28) lividi ω et lividi del. We. et timidi et misericordes, quia proclives ad eas perturbationes sunt^[*]sunt ς om. X proclives (proclive Bentl.) cum feruntur coni. Mue., sed proclivitas est διάθεσις; in per- turbationibus proclivi feruntur (p. 381, 23), ad pert. proclives sunt (cf. v. 7; p. 402, 7; St. fr. 3, 465) , non quia semper feruntur.^[*]ferantur We. haec igitur proclivitas ad suum quodque genus a similitudine corporis aegrotatio dicatur,^[*]dicatur Bentl. dicitur dum ea intellegatur ad aegrotandum proclivitas. sed haec in bonis rebus, quod alii ad alia bona sunt aptiores, facilitas nominetur, in malis proclivitas, ut significet lapsionem, in neutris habeat superius nomen. Quo modo autem in^[*]St. fr. 3, 425 corpore est morbus, est aegrotatio, est vitium,^[*]est vitium Gr. et vit. X sic in animo. morbum appellant totius corporis corruptionem, aegrotationem morbum cum imbecillitate,^[*]inb. V vitium, cum partes corporis inter se dissident, ex quo pravitas membrorum, distortio, deformitas.

itaque illa duo, morbus et aegrotatio, ex totius valetudinis corporis conquassatione et perturbatione gignuntur, vitium autem integra valetudine ipsum ex se cernitur. sed in animo tantum modo cogitatione possumus morbum ab aegrotatione seiungere, vitiositas autem est habitus aut adfectio in tota vita inconstans et a se ipsa dissentiens. ita fit, ut in altera corruptione opinionum morbus efficiatur et aegrotatio, in altera inconstantia et repugnantia. non enim omne vitium paris habet dissensiones,^[*]paris h. dissensiones Bentl. partis h. dissentientis X (-ent

Figure here!

Vc, ent in r.). ceterum totus locus negle- genter a Cic. scriptus ut eorum, qui non longe a sapientia absunt, adfectio est illa quidem discrepans sibi ipsa, dum est insipiens, sed non distorta nec prava. morbi autem et aegrotationes^[*]aegrotationis X (corr. K2) partes sunt vitiositatis, sed perturbationes sintne eiusdem partes, quaestio est.

vitia enim adfectiones sunt manentes, perturbationes autem moventes, ut non possint adfectionum manentium partes esse. Atque ut in malis attingit animi naturam corporis^[*]St. fr. 3. 279 similitudo, sic in bonis. sunt enim in corpore praecipua, pulchritudo,^[*]valetudo vires pulchritudo Sey. val. pulchr. vires Ursin. sed cf. Sextus 11, 142 αἱρετά ε0ν τοῖς περὶ σῶμα κάλλος ι0σχὺς εὐεξία al. ac de variato ordine fin. 5, 80 vires, valetudo,^[*]valitudo KH firmitas, velocitas,^[*]intellegatur... 375, 29 velocitas H sunt item in animo. ut enim corporis temperatio,^[*]add. Camerarius (est add. Vrec) cum ea congruunt inter se e quibus constamus, sanitas, sic animi dicitur, cum eius iudicia opinionesque concordant, eaque animi est virtus, quam alii ipsam temperantiam dicunt esse, alii^[*]alii (priore loco)] aliam GRV1 (corr. c) obtemperantem temperantiae praeceptis et eam^[*]ea K subsequentem nec habentem ullam speciem suam, sed sive hoc sive illud sit, in solo esse sapiente. est autem quaedam animi sanitas, quae in insipientem^[*]in insipientem insipientem in in sapientem mut. V1 aut 2 (insanitas quae in sapientem Turn.) etiam cadat, cum curatione et purgatione^[*]purgatione Lb. perturbatione (

Figure here!

gubernatione Vrec) ω et perturbatione del. Victorius medicorum conturbatio mentis aufertur.

et ut corporis est quaedam apta figura membrorum cum coloris quadam suavitate eaque^[*]ea quae X dicitur^[*]dicuntur G1 pulchritudo, sic in animo opinionum iudiciorumque aequabilitas et constantia cum firmitate quadam et stabilitate virtutem subsequens aut virtutis vim ipsam continens pulchritudo vocatur. itemque viribus corporis et nervis et efficacitati similes similibus quoque^[*]similibus quoque Man. similibusque verbis animi vires nominantur. velocitas autem corporis celeritas appellatur, quae eadem ingenii etiam laus habetur propter animi multarum rerum brevi tempore percursionem.^[*]propter ... percursiones Non. 161, 20 (s. l. percursionem) percussionem X (corr. Vrec periussionem K1) Illud animorum corporumque dissimile,^[*]St. fr. 3, 426 quod animi valentes morbo temptari non possunt,^[*]temptari non possunt ut c. Bentl. sed cf. Galen de Hipp. et Pl. 409, 1 M. al. corpora^[*]corpora autem p. G (exp. 2) possunt; sed corporum offensiones sine culpa accidere possunt, animorum non item, quorum omnes morbi et perturbationes ex aspernatione rationis eveniunt.^[*]veniunt H itaque in^[*]in om. H hominibus solum existunt; nam bestiae simile quiddam^[*]quidam GR1V1 (corr. R2Vc) faciunt, sed in perturbationes non incidunt.

inter acutos autem et inter hebetes^[*]hebetes non item est K1 (corr. 1 etc) interest, quod ingeniosi, ut aes Corinthium in aeruginem,^[*]aerugine GRV sic illi in morbum et incidunt tardius et recreantur ocius, hebetes non item. nec vero in omnem morbum ac perturbationem animus ingeniosi cadit; †non enim^[*]non enim in ulla Bentl. sunt enim multa Mdv. non enim ad omnia vitia aeque propensa est natura humana: sunt enim multa fere desiderat Po. (cf. p. 402, 8) multa ecferata^[*]eff. KVc? et immania; quaedam autem humanitatis quoque habent primam speciem, ut misericordia aegritudo metus. Aegrotationes autem morbique animorum^[*]St. fr. 3, 430 difficilius evelli posse putantur quam summa illa vitia, quae virtutibus sunt contraria. morbis enim manentibus vitia sublata esse non possunt, quia^[*]del. Lb. quia] qui Dav. non tam celeriter sanantur quam illa tolluntur.^[*]sed ut. .. 377, 12 tolluntur (sine 377, 1 inter ... 377, 6 immania) H

Habes ea quae de perturbationibus enucleate disputant^[*]habes ... disputant Non. 60, 7 Stoici, quae λογικά ^[*]logica GRV lo

Figure here!

ica K appellant, quia disseruntur subtilius. ex quibus quoniam tamquam ex scrupulosis^[*]cf. Hier. epist. 14, 10 al. ^[*]scruplosis R (sed fort. rasura supra p) K (ex -ossis) G1 (sed up1) scrupulosis VK2 mg. cotibus enavigavit oratio, reliquae disputationis cursum teneamus, modo satis illa dilucide dixerimus pro rerum obscuritate.

Prorsus satis; sed si quae diligentius erunt cognoscenda, quaeremus alias, nunc vela, quae modo dicebas,^[*]dicebas

Figure here!

p. 365, 19 expectamus^[*]expectamus K1 et cursum.

Quando, ut^[*]ut Man. et aliis locis de virtute et diximus et saepe dicendum erit—pleraeque enim quaestiones, quae ad vitam moresque pertinent, a virtutis fonte^[*]forte V1 ducuntur^[*]d

Figure here!

icuntur K1 —, quando igitur virtus est adfectio animi constans^[*]St. fr. 3, 198 conveniensque, laudabiles efficiens eos, in quibus est, et ipsa per se sua sponte separata etiam utilitate laudabilis, ex ea proficiscuntur honestae voluntates sententiae actiones omnisque recta ratio (quamquam ipsa virtus brevissume^[*]brevissumme G1V recta ratio dici potest). huius igitur virtutis^[*]virtus KR contraria est vitiositas—sic enim malo quam malitiam appellare eam quam Graeci κακίαν ^[*]κακιαν X appellant; nam malitia certi cuiusdam vitii nomen est, vitiositas omnium—; ex qua concitantur^[*]concitantur Camerar. cogitantur perturbationes, quae sunt, ut paulo ante^[*]paulo ante cf. §22 diximus, turbidi animorum concitatique motus, aversi a ratione et inimicissimi mentis vitaeque tranquillae. inportant enim aegritudines anxias atque acerbas animosque adfligunt et debilitant metu; idem^[*]item K2 inflammant adpetitione nimia, quam tum cupiditatem^[*]quantum c. GK1V1 tum libidinem dicimus, inpotentiam quandam animi a^[*]animi a ςV3 anima X temperantia et moderatione plurimum dissidentem.

quae si quando adepta erit^[*]adepta erit Lb. ^[*]ea deptaretur K (

Figure here!

m. 2 potius quam 1) eademptaretur GRV id quod ei fuerit concupitum, tum ecferetur^[*]ecferetur We. (effertur Dav.) fertur Gr. fert X alacritate, ut "nihil ei constet" , quod agat, ut ille, qui "voluptatem^[*]voluptatem eqs.Trabea fr. II eundemque Cic. in verbis nihil ei^[*]ei B (e corr.) Bentl. est X (

Figure here!

ē. K esse V3) quod ς quid X constet (Com. inc. 37) respicit, cf. fin. 2, 14 animi nimiam summum esse errorem" arbitratur. eorum igitur malorum in una virtute posita sanatio est. Quid autem est non miserius solum, sed foedius etiam et deformius quam aegritudine quis adflictus debilitatus iacens? cui miseriae proxumus est is qui^[*]qui q: V (: in r. Vc) adpropinquans aliquod malum metuit exanimatusque^[*]examinatusque K Non. pars pendet animi.^[*]aliquod ... 23 animi Non. 498, 2 quam vim mali significantes poëtae impendere apud inferos saxum Tantalo faciunt "ob scelera^[*]Trag. inc. 110 animique inpotentiam et superbiloquentiam.^[*]animique ... 25 superbiloquentiam Non. 175, 31 " ea communis poena stultitiae est. omnibus enim, quorum mens abhorret a ratione,^[*]ratio V1 semper aliqui talis^[*]aliqui talis Gron. (aliquis talis Victorius) cf. p. 432, 7 aliquid aliis ω terror impendet.

atque ut haec^[*]hae Non. tabificae mentis perturbationes sunt,^[*]atque ... perturbationis sunt Non. 179, 27 aegritudinem dico et metum, sic hilariores illae, cupiditas avide^[*]avidae G (corr. 1) R expectens K1 semper aliquid expetens et inanis alacritas, id est laetitia gestiens, non multum differunt ab amentia. ex quo intellegitur, qualis ille sit, quem tum moderatum, alias^[*]alias bis add. Vc (sec. Buzzi) modestum^[*]modestum, tum Wolf (sed particulae tum ... alias ... tum... alias duo paria verborum constituerent) modestum et t. ς cf. off. 1, 15.93. 46; fin. 2, 60 4, 19 Deiot. 26. asyndeton ut div. 2, 10: sol, luna quem motum habeat? quem quinque stellae etc. vel p. 383, 17 411, 18 431, 27 temperantem, alias constantem continentemque dicimus; non numquam haec^[*]hae K1 eadem vocabula ad frugalitatis nomen tamquam ad caput referre volumus. quodnisi eo nomine virtutes continerentur, numquam ita pervolgatum illud esset, ut iam proverbii locum optineret,^[*]obt. V Otto, Sprichw. 721 "hominem frugi omnia recte^[*]recte ς recta X facere" . quod idem cum Stoici de sapiente dicunt, nimis^[*]nimis ςV3 animis X admirabiliter nimisque magnifice dicere videntur.

Ergo hic,^[*]hic his K1 quisquis est, qui moderatione et constantia quietus animo est sibique ipse placatus, ut nec tabescat molestiis nec frangatur timore^[*]timore add. G1 nec sitienter quid expetens^[*]expectens X (c del. K1 ut in v. 3 V expetens Gr.) ardeat^[*]ardet X ardeat V3 ς desiderio nec alacritate futtili^[*]futtuli X (futili V3) gestiens deliquescat, is est sapiens quem quaerimus, is est beatus, cui nihil humanarum rerum aut intolerabile ad demittendum animum aut nimis laetabile ad ecferendum^[*]ferendum X effer. V3 ς videri potest. quid enim videatur ei magnum in rebus humanis, cui aeternitas omnis totiusque mundi nota sit magnitudo?^[*]is ergo sapiens... 23 magnitudo H nam^[*]nam a in r. Vc num Bentl. quid aut in studiis humanis aut in tam exigua brevitate vitae magnum sapienti videri potest, qui semper animo^[*]animos X (corr. RVrec) sic excubat, ut ei nihil inprovisum accidere possit, nihil inopinatum, nihil omnino novum?

atque idem^[*]eidem GRV1 ita acrem in omnis partis aciem intendit, ut semper videat sedem sibi ac locum sine molestia atque angore vivendi, ut, quemcumque casum fortuna invexerit, hunc apte et quiete ferat. quod qui faciet, non aegritudine solum vacabit, sed etiam perturbationibus reliquis omnibus. his autem vacuus animus perfecte atque absolute^[*]obsolute K1R beatos^[*]adhibeant V (-ant in r. c) efficit, idemque concitatus et abstractus ab integra certaque ratione non constantiam solum amittit, verum etiam sanitatem.

Quocirca mollis et enervata putanda est Peripateticorum ratio et oratio, qui perturbari animos necesse dicunt esse, sed adhibent modum quendam, quem ultra progredi non oporteat.

modum tu adhibes vitio? an vitium nullum est non parere rationi? an ratio parum praecipit nec bonum illud esse, quod aut cupias ardenter aut^[*]aut BςV3 ut X adeptus ecferas te insolenter, nec porro malum, quo aut oppressus iaceas aut,^[*]iaceas aut aut in r. V1 ne opprimare, mente vix constes? eaque omnia aut nimis tristia^[*]tristitia V1 aut nimis laeta errore fieri, qui si^[*]si del. Mue. ad Seyfferti Lael. p. 253. an si = sc. error secl.? error stultis extenuetur die, ut, cum res eadem maneat, aliter ferant^[*]maneat ... ferant ς maneant... ferat X (eaedem maneant Mς) cf. p. 345, 2 inveterata aliter recentia, sapientis ne attingat quidem omnino?

Etenim quis erit tandem modus iste? quaeramus enim modum aegritudinis, in qua^[*]quo VB opere X operae plurimum ponitur. aegre tulisse P. Rupilium^[*]P. Rupilium Man. ex Fastis Cap. cf. Lael. 73 fratris repulsam^[*]prutilium X (p exp. in RV, primum u in r. in V) consulatus scriptum apud Fannium est. sed^[*]fr. 6 (p. 88 P.) tamen transisse videtur modum, quippe qui ob eam causam a vita recesserit; moderatius^[*]moderatus G1V1 igitur ferre debuit. quid, si, cum id ferret modice, mors liberorum accessisset? "nata esset aegritudo nova, sed ea modica.^[*]dist. Se. " magna tamen facta esset accessio. quid, si deinde dolores graves corporis, si bonorum amissio, si caecitas, si exilium? si pro singulis malis aegritudines accederent, summa ea fieret, quae non sustineretur.^[*]sustineretur eretur in r. Vc

Qui modum igitur vitio quaerit, similiter facit, ut si posse putet eum qui se e Leucata praecipitaverit sustinere se, cum velit. ut enim id non potest, sic animus perturbatus et incitatus nec cohibere^[*]neccoloco K se potest nec, quo loco^[*]n

Figure here!

eqoloco G1 necquiloco R1 (corr. 2) vult, insistere. omninoque, quae crescentia^[*]omnino quaeque cr. X (quaequae K) pernitiosa GRV perniciosa sunt, eadem sunt vitiosa nascentia;

aegritudo autem ceteraeque perturbationes amplificatae certe pestiferae sunt: igitur^[*]pestiferunt ig. K1 etiam susceptae continuo in magna pestis parte versantur. etenim ipsae^[*]ipse GV se impellunt, ubi semel a ratione discessum est, ipsaque sibi imbecillitas^[*]inb. G indulget in altumque provehitur imprudens nec reperit^[*]repperit X locum consistendi. quam ob rem nihil interest, utrum moderatas perturbationes adprobent an moderatam iniustitiam, moderatam ignaviam, moderatam intemperantiam; qui enim vitiis modum apponit, is partem suscipit vitiorum; quod cum ipsum per se odiosum est, tum eo molestius, quia sunt in lubrico incitataque semel proclivi labuntur sustinerique^[*]sustineri quae X (qu

Figure here!

e V) nullo modo possunt.

Quid, quod idem Peripatetici perturbationes istas, quas nos^[*]nos Vc ς non X extirpandas putamus, non modo naturalis esse dicunt, sed etiam utiliter a natura datas?

quorum est talis oratio: primum multis verbis iracundiam laudant, cotem fortitudinis esse dicunt, multoque et^[*]imit. Lact. inst. 6, 14 in hostem et in inprobum^[*]et in

Figure here!

probum V (im ss. 2) et inprobum GK (imp.) R (imp.) civem vehementioris^[*]vehementiores V (e ex i2) iratorum impetus esse, levis autem ratiunculas eorum, qui ita cogitarent: "proelium rectum est hoc fieri, convenit dimicare^[*]demicare K1 pro legibus, pro libertate, pro patria;" haec nullam habent^[*]habentPeripateticorum argumentatio- nem recta oratione C. referre pergit ut mox v. 13 vim, nisi ira excanduit fortitudo.^[*]noctu eqs. (cf. p. 447, 26 fin. 3, 62. 64 al.) nec vero de bellatoribus solum disputant: imperia severiora nulla esse putant sine aliqua acerbitate iracundiae; oratorem denique non modo accusantem, sed ne defendentem quidem probant sine aculeis iracundiae, quae etiamsi non adsit, tamen verbis atque motu simulandam arbitrantur, ut auditoris iram oratoris incendat actio. virum denique videri negant qui irasci nesciet,^[*]nesciet ω (nesciat edd. plur.) ὅστις οὐδέποτε ο0ργισθήσεται, τοῦτον οὐδ' ἄνδρα δοκεῖν εἵναί φασιν Cf. ὁ σοφὸς ὀργισθήσεται, amaturum esse p. 398, 5 vincetur 427, 28 al. Hor. ars 35 eamque, quam lenitatem nos dicimus, vitioso lentitudinis^[*]vitiosolitudinis K nomine^[*]nomine in mg. G1 appellant.^[*]eamque ... 13 appellant Non. 134, 4

Nec vero^[*]nevero G1 solum hanc libidinem laudant—est enim ira, ut modo^[*]modo cf. p. 371, 7 321, 18 Lact. ira 17, 20 definivi, ulciscendi libido—, sed ipsum illud genus vel^[*]alt. vel om. KR libidinis vel cupiditatis ad summam utilitatem esse dicunt a natura datum; nihil enim quemquam nisi quod lubeat praeclare facere posse. noctu^[*]sqq. Val. Max. 8, 14 ext. 1 ambulabat in publico Themistocles, quod somnum capere non posset,^[*]posset: indicatur non externa ambulandi causa, sed ratio qua adductus adulescens inquietus consilium ambulandi ceperit (cum pro quod Sey.) quaerentibusque respondebat Miltiadis^[*]militiadis (alt. i del. V3) trophaeis GR(corr. R1)V militia adstropheis K (tropea miliciadis Val. Max.) tropaeis se e somno suscitari.^[*]suscitare X corr. Vrec ς cui non sunt auditae Demosthenis^[*]demostenis X dolore GR1V1 vigiliae? qui dolere se aiebat,^[*]agebat K si quando opificum antelucana victus esset industria. philosophiae denique ipsius principes numquam in suis studiis tantos progressus sine flagranti cupiditate facere potuissent. ultimas terras lustrasse Pythagoran Democritum Platonem accepimus. ubi enim quicquid^[*]quiquid G1 esset^[*]esse G1K quod disci^[*]dici GR1V1 (corr. R1V1) posset, eo veniendum iudicaverunt. num^[*]num nam R1 putamus haec fieri sine summo cupiditatis ardore potuisse?

Ipsam aegritudinem, quam nos ut taetram et inmanem beluam fugiendam^[*]fugienda X (-ā Vc) diximus,^[*]diximus p. 330, 10 non sine magna utilitate a natura dicunt constitutam, ut homines^[*]homines ς omnes X castigationes V1 castigationibus reprehensionibus ignominiis adfici se^[*]adfici se adficisse X (corr. V3) in delicto dolerent. impunitas enim peccatorum data videtur eis qui ignominiam et infamiam ferunt sine dolore; morderi est melius conscientia. ex quo est illud e vita ductum^[*]evicta d. V Afr. fr.409 ab Afranio: nam cum dissolutus filius: "heu me miserum!^[*]eume K " tum severus pater: "dum modo doleat aliquid, doleat quidlubet."

Reliquas quoque partis aegritudinis utilis esse dicunt, misericordiam ad opem ferendam et calamitates^[*]calamitates post indignorum rep. X del. V3 hominum indignorum sublevandas; ipsum illud aemulari obtrectare non esse inutile, cum aut se non idem videat consecutum, quod alium, aut alium idem, quod se; metum vero si qui^[*]quis GVrec sustulisset, omnem vitae diligentiam sublatam fore, quae summa esset in eis^[*]esse K qui leges, qui magistratus,^[*]qui leges qui magistratus in r. Vc qui paupertatem, qui ignominiam, qui mortem, qui dolorem timerent.^[*]tenerent K Haec tamen ita disputant, ut resecanda esse fateantur, evelli penitus dicant nec posse nec opus esse et in omnibus fere rebus mediocritatem esse optumam existiment.^[*]existimant ς quae cum exponunt, nihilne tibi videntur an aliquid dicere?

Mihi vero dicere aliquid, itaque expecto, quid ad ista.^[*]ista

Figure here!

(eras. m) K

Reperiam fortasse, sed illud ante:

videsne, quanta fuerit apud Academicos verecundia? plane enim dicunt, quod ad rem pertineat: Peripateticis^[*]Peripateticishaec igitur continent quae Academici (qui verecunde nihil ipsi adfirmant) dicunt Ciceroque ipse ut Aca- demicus amplectitur (cf. p. 364, 4) respondetur a Stoicis; digladientur illi per me licet, cui nihil est necesse nisi, ubi sit illud, quod veri simillimum videatur, anquirere. quid est igitur quod occurrat in hac quaestione, e quo^[*]e quo B2 ς aequa X (e qua Vrec) possit attingi aliquid veri simile, quo longius mens humana progredi non potest? definitio perturbationis, qua^[*]quae KV1 Zeno fr. 205 recte Zenonem usum puto. ita enim definit, ut perturbatio sit aversa a ^[*]a GrBς om. X ratione contra naturam animi commotio, vel brevius, ut perturbatio sit adpetitus vehementior, vehementior^[*]vehementior semel in X autem intellegatur is qui procul absit a naturae constantia.

quid ad has definitiones possim^[*]possint 'Bern. 1' Bentl. sed (ut p. 387, 20 sqq.) C. ipse definitiones excutit; cf. v. 2–4 et p. 389, 25; 410, 3 dicere? atque^[*]atque Tregder atqui haec pleraque sunt prudenter acuteque disserentium, illa quidem ex rhetorum pompa: "ardores animorum cotesque virtutum." an vero vir fortis, nisi stomachari coepit, non potest fortis esse? gladiatorium id quidem.^[*]id quidem ex idem K1 quamquam in eis ipsis videmus saepe constantiam: "conlocuntur,^[*]versus ign. conloquuntur G(?) congrediuntur, quaerunt^[*]quaerunt Schlen- ger, Phil. 12, 288 quaeruntur GVR1 (a del. 1) queruntur K aliquid, postulant," ut magis placati quam irati esse videantur, sed in illo genere sit sane Pacideianus^[*]pacidianus X (plac. V) aliquis hoc animo, ut narrat^[*]Lucil. 153 Lucilius:

"Occidam illum equidem et vincam, si id quaeritis" inquit,

"

Verum illud credo fore: in os prius accipiam ipse

Quam gladium in stomacho furi ac pulmonibus sisto.

p.385

Odi hominem, iratus pugno, nec longius quicquam

Nobis, quam dextrae gladium dum accommodet alter;

Usque adeo studio atque odio illius ecferor ira;

"

at^[*]at ςVrec ac sine hac^[*]hac ac G gladiatoria iracundia videmus progredientem apud Homerum Aiacem multa cum hilaritate,^[*]H 211 7. cum depugnaturus esset cum Hectore;

cuius, ut arma sumpsit, ingressio laetitiam attulit^[*]attollit K sociis, terrorem autem^[*]autem add. G 2 hostibus, ut ipsum Hectorem,^[*]haect. KV (6 G) quem ad modum est apud Homerum, toto pectore trementem provocasse ad pugnam paeniteret. atque^[*]atque V hi conlocuti inter se, prius quam manum consererent, leniter et quiete nihil ne in ipsa quidem pugna iracunde rabioseve fecerunt. ego ne Torquatum quidem illum, qui hoc cognomen^[*]cognomen e corr. VrecBς cognovit nomen X invenit, iratum existimo Gallo torquem detraxisse, nec Marcellum apud Clastidium ideo fortem fuisse, quia fuerit iratus.

de Africano quidem, quia notior est nobis propter recentem memoriam, vel iurare possum non illum iracundia tum inflammatum fuisse, cum in acie M. Alliennium^[*]aciem alliennium KRG (ex ali-1) acie malliennium V Paelignum^[*]pelignum KV e corr. scuto protexerit gladiumque hosti in pectus infixerit. de L. Bruto fortasse dubitarim, an propter infinitum odium tyranni ecfrenatius^[*]effren. K1 (hecfren.c) e

Figure here!

fren. V1 in Arruntem^[*]arrunte X invaserit; video enim utrumque comminus^[*]comminus eqs. Ennii verba latere susp. Mue. adhuc G1 ictu cecidisse contrario. quid igitur huc adhibetis iram? an fortitudo, nisi insanire coepit, impetus suos non habet? quid? Herculem, quem in caelum ista ipsa, quam vos iracundiam esse vultis, sustulit fortitudo, iratumne^[*]ratumne X corr. V3 ς censes conflixisse cum Erymanthio^[*]erymathio X (erim. V) corr. R2 apro aut^[*]aut ut R1 (corr. c?) K leone Nemeaeo?^[*]nemaeo X an etiam Theseus Marathonii tauri^[*]marathonii auri GV1 (corr. c) marathonii

Figure here!

auri R1 marathoniit auri K cornua conprehendit^[*]comp. KR iratus? vide ne fortitudo minime sit rabiosa sitque iracundia tota levitatis.

Neque enim est ulla fortitudo, quae rationis est expers. "contemnendae res humanae sunt,^[*]sunt B sint X neglegenda mors est, patibiles et dolores et labores putandi" — haec^[*]'contemnendae... 7 putandi' — haec dist. Po. (cf. p. 307, 23) cum constituta sunt iudicio atque sententia, tum est robusta illa et stabilis fortitudo, nisi forte, quae vehementer acriter animose fiunt, iracunde fieri suspicamur. mihi ne^[*]mihi ne B mi

Figure here!

nime X (minime V) Scipio quidem ille pontufex maxumus, qui hoc Stoicorum^[*]stoicicorum GV verum esse declaravit, numquam privatum esse sapientem, iratus videtur fuisse Ti.^[*]Tiex tam Kc Graccho^[*]gracho X tum, cum consulem languentem reliquit atque ipse privatus, ut si consul^[*]consul

Figure here!

ĕet K (ĕc) esset, qui rem publicam salvam^[*]salvam ς salva X esse vellent,^[*]vellent We. vellet hęc quid VKc se sequi iussit.

nescio, ecquid ipsi nos fortiter in re p. fecerimus: si quid fecimus, certe irati non fecimus. an est quicquam similius insaniae^[*]insaniae ς insania X quam ira? quam bene Ennius "initium" dixit^[*]Enn. fr. inc. 18 "insaniae." color, vox, oculi, spiritus, inpotentia dictorum ac factorum quam partem habent sanitatis? quid Achille Homerico foedius, quid Agamemnone in iurgio? nam Aiacem quidem ira ad furorem mortemque perduxit. non igitur desiderat fortitudo advocatam iracundiam; satis est instructa parata armata per sese. nam isto quidem modo^[*]isto modo quidem ς corr. We. licet dicere utilem vinulentiam ad fortitudinem, utilem^[*]vinul.... 27 utilem om. V etiam dementiam, quod et insani et ebrii multa faciunt saepe vehementius. semper Aiax fortis, fortissimus tamen in furore; nam^[*]Trag. inc. 64 ^[*]nam poetae tribuunt alii

Facinus fecit maximum, cum Danais inclinantibus

Summam rem perfecit manu.

proelium restituit insaniens:

dicamus igitur utilem insaniam?^[*]insaniem KR Tracta definitiones fortitudinis: intelleges eam stomacho non egere. fortitudo est igitur "adfectio^[*]Sphaerus St. fr. 1, 628 cf. Chrys. 3, 285 animi legi summae^[*]legissumme K (summe V) optemp. G in perpetiendis rebus obtemperans" vel "conservatio stabilis iudicii in eis^[*]in eis ex meis Vc rebus quae formidolosae videntur subeundis et repellendis" vel "scientia rerum formidolosarum contrariarumque^[*]contrariarumquealt. a ex u eff. rumque in r. scr. Vc aut^[*]aut et Hei. perferendarum aut ς (sed omnino neglegenda est οὐδέτερα vel ἀδιάφορα cf. fin. 4, 71) omnino neglegendarum conservans^[*]conservens V1 earum rerum stabile iudicium" vel brevius, ut Chrysippus^[*]chris. V (nam superiores definitiones erant Sphaeri,^[*]spheri X hominis in primis bene definientis, ut putant Stoici; sunt enim omnino omnes fere similes, sed declarant communis notiones alia magis alia)—quo modo igitur Chrysippus?^[*]chris. V "fortitudo est" inquit "scientia rerum perferendarum vel adfectio animi in patiendo ac perferendo summae legi parens sine timore." quamvis licet insectemur istos, ut Carneades solebat, metuo ne soli^[*]soli add. Kc philosophi sint. quae^[*]quae ex qui K1 enim istarum definitionum non aperit notionem nostram, quam habemus omnes de fortitudine tectam atque involutam? qua aperta quis est qui aut bellatori aut imperatori aut oratori quaerat aliquid neque eos existumet sine rabie quicquam fortiter facere posse?

Quid? Stoici, qui omnes insipientes insanos esse dicunt, nonne ista conligunt?^[*]colligunt G1 (corr. 1) KcVrec (ex colig.) remove perturbationes maxumeque^[*]maxumequae G1RV1 videbantur K iracundiam: iam videbuntur monstra^[*]mostra R1 nostra G dicere. nunc autem ita^[*]ita add. Kc disserunt, sic se dicere omnes stultos insanire, ut male olere omne caenum.^[*]St. fr. 3, 665 cf. Aug. soliloq. 1, 11, 19 "at non semper." commove: senties. sic iracundus non semper iratus est; lacesse: iam videbis furentem. Quid? ista bellatrix iracundia, cum domum rediit, qualis est cum uxore, cum liberis, cum familia? an tum quoque est utilis? est igitur aliquid quod^[*]quod add. V1 perturbata mens melius possit facere quam constans? an quisquam potest sine perturbatione mentis irasci? bene igitur nostri, cum omnia essent in moribus^[*]moribus Vc ς morbus GR1V1 morbis KR e corr. vitia, quod nullum erat iracundia foedius, iracundos solos^[*]solus V1 morosos nominaverunt.

Oratorem vero irasci minime decet, simulare non dedecet.^[*]simulare n. dedecet om. V ^[*]decet X an tibi irasci tum videmur, cum quid in causis acrius et vehementius dicimus? quid? cum iam rebus transactis et praeteritis orationes scribimus, num irati scribimus? "ecquis^[*]ecquis ς etquis X hoc animadvertit?^[*]Accius Atr. 233 ^[*]animadvortet de orat. 3, 217 M (animum advertit L), quod hic quoque fort. restituendum vincite!" —num aut egisse umquam iratum Aesopum aut scripsisse existimas^[*]existimamus KR iratum Accium? aguntur ista praeclare, et ab oratore quidem melius, si modo est orator,^[*]est orator melius G1 quam ab ullo histrione,^[*]istrione X (

Figure here!

str. G1) sed aguntur leniter et mente tranquilla.

Libidinem vero laudare cuius est libidinis?^[*]lubid. GRKc Themistoclem mihi et Demosthenen^[*]demostenen X proferri G1 profertis, additis Pythagoran Democritum Platonem. quid? vos studia libidinem^[*]libidine GK vocatis? quae vel optimarum rerum, ut ea sunt quae profertis, sedata tamen et^[*]et add. G2 tranquilla esse debent. Iam aegritudinem laudare, unam rem maxime detestabilem, quorum est tandem philosophorum? at^[*]ad KR commode dixit Afranius: "dum modo doleat aliquid,^[*]fr. 409 cf. p. 383, 13 doleat^[*]doleat lateat G1 quidlibet.^[*]quidlibet hic X " dixit enim de adulescente perdito ac dissoluto, nos autem de constanti viro ac sapienti^[*]sapienti ex -e V1 quaerimus. et quidem ipsam illam iram centurio habeat aut signifer vel ceteri, de quibus dici non necesse est, ne rhetorum aperiamus mysteria. utile est enim uti motu^[*]utinmotu K1 animi, qui uti ratione non potest. nos autem, ut testificor saepe, de sapiente quaerimus.^[*]quoque (item post Afranii versum)

At etiam^[*]etiam enim Sey. sed cf. p. 383, 14 aemulari utile est, obtrectare,^[*]obtrectari X misereri. cur misereare potius quam feras opem, si id facere possis? an sine misericordia liberales esse non possumus? non enim suscipere ipsi aegritudines propter alios debemus, sed alios, si possumus, levare aegritudine. obtrectare vero alteri aut illa vitiosa aemulatione, quae rivalitati similis est, aemulari quid habet utilitatis, cum sit aemulantis angi alieno bono quod ipse non habeat, obtrectantis^[*]opt. G autem angi alieno bono, quod id etiam alius habeat? qui^[*]qui ς quis GKCRV quid K1 (quis

Figure here!

id M) app. Vc id adprobari possit, aegritudinem suscipere pro experientia, si quid habere velis? nam^[*]nam Bς non X solum habere velle summa dementia est.

Mediocritates autem malorum quis laudare recte possit?

quis enim potest, in quo libido cupiditasve sit, non libidinosus et cupidus esse? in quo ira, non iracundus? in quo angor, non anxius? in quo timor, non timidus? libidinosum igitur et iracundum et anxium et timidum censemus esse sapientem? de cuius excellentia^[*]excelentia R1V1 multa quidem dici quamvis fuse^[*]fuse om. V possunt B1 e corr. ς possit X lateque possunt, sed brevissime illo modo, sapientiam^[*]sapientia GV1 sapientem K1 esse^[*]dici ... 390, 1 esse in ras. eius- dem spatii K1 (ante ras. ult. verbum fuit cognitionemque cf. p. 390, 2) rerum divinarum et humanarum scientiam cognitionemque, quae cuiusque rei causa sit; ex quo efficitur, ut divina imitetur, humana omnia inferiora virtute ducat. in hanc tu igitur tamquam in mare, quod est ventis subiectum, perturbationem cadere^[*]cadere om. R1 (add. 2?) tibi dixisti videri? quid est quod tantam gravitatem constantiamque perturbet? an inprovisum aliquid aut repentinum? quid potest accidere tale ei,^[*]ei ut v. K et GRV cui nihil, quod homini evenire possit, non praemeditatum sit? nam quod aiunt nimia^[*]add. Bouhier (cf. 3, 34 Phil. 11, 7) resecari oportere, naturalia relinqui, quid tandem potest esse naturale, quod idem nimium esse possit? sunt enim omnia ista ex errorum orta radicibus, quae evellenda et extrahenda^[*]et extrahenda om. V penitus, non circumcidenda nec amputanda sunt.

Sed quoniam suspicor te non tam de sapiente quam de te ipso quaerere—illum enim putas omni perturbatione esse liberum, te vis—, videamus, quanta sint^[*]sint V3 ς sit X quae a ^[*]a B2M2 ς om. X philosophia remedia morbis animorum adhibeantur. est enim quaedam medicina certe, nec tam fuit hominum generi infensa atque inimica natura, ut corporibus tot res salutaris, animis nullam^[*]nulla GKR nullas V sed s fort. postea additum nullam ς invenerit; de quibus hoc etiam est^[*]est om. R1 merita melius, quod corporum adiumenta adhibentur extrinsecus, animorum salus inclusa in is ipsis est. sed quo maior est in eis praestantia et divinior, eo maiore indigent^[*]indigent ς indiget X diligentia. itaque bene adhibita ratio cernit, quid^[*]quod K1 optumum sit, neglecta^[*]neclecta hic X multis implicatur^[*]implicabitur K (def. Ro β b. p. 100 ft. recte) erroribus.

ad te^[*]at V1 igitur mihi iam convertenda omnis oratio est; simulas enim quaerere te de sapiente, quaeris autem fortasse de te.

Earum^[*]eorum ς earum X igitur perturbationum, quas exposui, variae sunt curationes. nam neque omnis aegritudo una ratione sedatur^[*]sadatur V (alia est enim lugenti, alia miseranti aut invidenti adhibenda^[*]adhibenda add. G2 medicina); est etiam in omnibus quattuor perturbationibus illa distinctio, utrum ad universam perturbationem, quae est aspernatio rationis aut^[*]aut V adpetitus vehementior, an ad singulas, ut ad metum lubidinem^[*]libid. K1V reliquas^[*]reliquas V1 (que add. 3) reliquias GKR melius adhibeatur oratio, et utrum illudne non videatur aegre ferundum, ex quo suscepta sit aegritudo, an omnium rerum tollenda^[*]tollenda ς toleranda X omnino^[*]omni V1 aegritudo, ut, si quis aegre ferat se pauperem esse, idne disputes, paupertatem malum non esse, an hominem aegre ferre nihil oportere. nimirum hoc melius, ne, si^[*]si add. Kc forte de paupertate non persuaseris, sit aegritudini concedendum; aegritudine autem sublata propriis rationibus, quibus heri usi sumus, quodam modo etiam paupertatis malum tollitur.

sed omnis eius modi perturbatio animi^[*]animi enim V1 placatione abluatur illa quidem, cum doceas nec^[*]nec ςV3 et X bonum illud esse, ex quo laetitia aut^[*]aut V et G1 libido oriatur, nec malum, ex quo aut metus aut aegritudo; verum tamen haec est certa et propria sanatio, si doceas ipsas perturbationes per se esse vitiosas nec habere quicquam aut naturale aut necessarium, ut^[*]ut aut R1V ipsam^[*]ipsa GRV1 aegritudinem leniri videmus, cum obicimus^[*]obicibus GKR maerentibus imbecillitatem^[*]inbecil

Figure here!

itatem G animi ecfeminati, cumque eorum gravitatem constantiamque^[*]gravitate constantiaque GRV1 laudamus, qui non turbulente humana patiantur. quod quidem solet eis etiam accidere, qui illa mala esse censent, ferenda^[*]ferendum K tamen aequo animo arbitrantur.^[*]arbitratur GRV1 putat^[*]puta GRV1 aliquis^[*]aliquid K idem fuit fort. in R (aliqui

Figure here!

esse) esse voluptatem bonum, alius autem pecuniam; tamen et ille ab intemperantia et hic ab avaritia^[*]hic abaritia V1 avocari potest. illa autem altera ratio et oratio,^[*]et oratio om. V quae simul et opinionem falsam^[*]falsa GRV1 tollit et^[*]et om. K1 aegritudinem^[*]aegritudine GRV1 detrahit, est ea quidem utilior, sed raro proficit neque est ad volgus adhibenda.

quaedam autem sunt aegritudines, quas levare illa^[*]ulla Vrec medicina nullo modo possit, ut, si quis aegre ferat nihil in se esse virtutis, nihil animi, nihil officii, nihil honestatis, propter mala is^[*]is ex si G2 agatur G1 quidem angatur, sed alia quaedam sit ad eum admovenda curatio, et talis quidem, quae possit esse omnium etiam de ceteris rebus discrepantium philosophorum. inter omnis enim convenire oportet commotiones animorum a recta ratione aversas esse vitiosas,^[*]vitiosas om. V3 ut, etiamsi vel mala sint illa, quae^[*]quaeex quem V3 metum aegritudinemve, vel^[*]vel ...17 vel Bentl. nec ... nec bona, quae cupiditatem laetitiamve moveant, tamen sit vitiosa ipsa commotio. constantem enim quendam volumus, sedatum, gravem, humana omnia spernentem^[*]spernentem Anon. ap. Lb. illum esse, quem^[*]prementem (praem. GKH)X (vix Cice- ronianum, licet Sen. de ira 3, 6, 1 dicat: animus quietus semper, ... omnia infra se premens cf. Tusc. p. 405, 20 omnia subter se habet) praemeditantem Se. magnanimum et fortem virum^[*]virum add. G 3 dicimus. talis autem nec maerens nec timens nec cupiens nec gestiens esse quisquam potest. eorum enim haec sunt, qui eventus^[*]quae ventus G1 (corr. 1) V1 (corr. 3) humanos superiores quam suos animos esse ducunt.^[*]ducunt ς di- cunt X

Quare omnium philosophorum, ut^[*]aut V (exp. 3) ante dixi, una^[*]St. fr. 3, 488 cf. 474 ratio est medendi, ut nihil, quale sit illud quod perturbet animum, sed de ipsa sit^[*]sit add.G2 perturbatione dicendum. itaque primum in ipsa cupiditate, cum id solum agitur ut ea tollatur, non est quaerendum, bonum illud necne sit quod lubidinem^[*]lib. H (bis) K1 priore loco moveat, sed lubido ipsa tollenda est, ut, sive,^[*]sive ex sine V3 quod honestum est, id sit summum bonum sive voluptas sive horum utrumque coniunctum sive tria illa genera bonorum, tamen, etiamsi^[*]etiamsi si H virtus KRH virtutis ipsius vehementior adpetitus sit, eadem sit^[*]sit add. G1 omnibus ad deterrendum adhibenda oratio. continet autem omnem sedationem animi humana in conspectu posita natura; quae quo facilius expressa cernatur, explicanda est oratione communis condicio lexque vitae.^[*]constantem ... 393, 15 vitae H

itaque non sine causa, cum Orestem fabulam doceret^[*]doceret ς Prisc. diceret X Euripides,^[*]non ... 16 Euripides Prisc. GL. 2, 246, 2 primos tris versus revocasse dicitur Socrates:

Neque tam terribilis ulla fando oratio est,

Nec fors nec ira caelitum invectum malum,

Quod non natura humana patiendo ecferat.

est autem utilis ad persuadendum ea quae acciderint ferri et posse et oportere^[*]oportere

Figure here!

V eorum bis V1 enumeratio eorum qui tulerunt.^[*]tullerunt GR (corr. c) V (corr. 3) etsi aegritudinis sedatio et hesterna disputatione explicata est et in Consolationis libro, quem in medio—non enim sapientes eramus—maerore et dolore conscripsimus; quodque vetat^[*]vertat V1 St. fr. 3, 484 Chrysippus, ad recentis quasi tumores animi remedium adhibere, id nos fecimus naturaeque vim^[*]cum in vim corr. V3 attulimus,^[*]attullimus X (adt. V) ut magnitudini medicinae doloris magnitudo concederet.^[*]ut cum magnitudine ... 3 concederet Non. 270, 11

Sed aegritudini, de qua satis est disputatum, finitimus est metus, de quo pauca dicenda sunt. est enim metus, ut^[*]ut V1 aegritudo praesentis, sic ille^[*]illi X corr. V3 ς futuri mali. itaque non nulli aegritudinis partem quandam metum esse dicebant, alii autem metum praemolestiam^[*]praemolestia X corr. Vrec ς appellabant, quod esset^[*]esset Bentl. est quasi dux consequentis molestiae. quibus igitur rationibus instantia feruntur, eisdem contemnuntur sequentia. nam videndum est in utrisque, ne quid humile summissum molle ecfeminatum fractum abiectumque faciamus.^[*]sed... 13 faciamus H sed quamquam de ipsius metus inconstantia inbecillitate levitate dicendum est, tamen multum prodest ea, quae metuuntur, ipsa contemnere. itaque sive casu^[*]casu causa V accidit sive consilio, percommode factum est, quod eis de rebus quae maxime metuuntur, de morte et de dolore, primo et proxumo die disputatum^[*]disputandum K est. quae si probata sunt,^[*]disputata sunt G (-a sunt e corr.) metu magna ex parte liberati sumus.

Ac de malorum opinione hactenus;

videamus nunc de bonorum, id est de laetitia et de cupiditate. mihi quidem in tota ratione ea, quae^[*]eaque KR pertinet^[*]pertinet ς pertinent X ad animi perturbationem, una res videtur causam continere, omnis eas esse in nostra potestate, omnis iudicio susceptas, omnis voluntarias. hic igitur error est eripiendus, haec detrahenda opinio^[*]haec detrahenda opinio ne consererent Gr atque ut in malis opinatis tolerabilia,^[*]tollerabilia X (corr. Rc?) sic in bonis sedatiora sunt efficienda ea quae magna et laetabilia ducuntur.^[*]dicuntur ω corr. Wo. atque hoc quidem commune malorum et bonorum,^[*]bonorum et malorum G1 ut, si iam difficile sit persuadere nihil earum rerum, quae perturbent^[*]perturbant K1 animum, aut in bonis aut in malis esse habendum, tamen alia ad alium motum curatio sit adhibenda aliaque ratione malevolus, alia amator, alia rursus anxius, alia timidus corrigendus.

atque erat facile sequentem eam rationem, quae maxume^[*]maxime VK1 (-mae) probatur^[*]probatur -obatur in r. Vc de bonis et malis, negare umquam laetitia adfici posse insipientem, quod nihil umquam haberet boni; sed loquimur nunc more communi. sint^[*]sunt V sane ista bona, quae putantur, honores^[*]honore K1 divitiae voluptates cetera, tamen in eis ipsis potiundis^[*]potiundus G1 exultans gestiensque laetitia turpis est, ut, si ridere concessum sit, vituperetur tamen cachinnatio. eodem enim vitio est ecfusio animi in laetitia quo in dolore contractio, eademque levitate cupiditas est in appetendo qua laetitia in fruendo, et ut nimis adflicti^[*]adflicti ς adflictio X molestia, sic nimis^[*]nimis ς animis X (animi V3) dicantur V elati laetitia iure iudicantur leves; et, cum invidere aegritudinis sit, malis autem alienis voluptatem capere laetitiae, utrumque immanitate et feritate quadam proponenda castigari solet; atque ut cavere^[*]cavere Dav. e p. 367, 26 confidere ς Non. (interpolatum ex p. 324, 1 sqq.) providere Tr. decet, timere non decet,^[*]atque ... 22 timere non decet Non. 444, 7 sic gaudere decet, laetari non decet, quoniam docendi causa a gaudio laetitiam distinguimus;

illud iam supra^[*]supra cf. p. 368, 2 diximus, contractionem^[*]contractione X corr. V3 ς animi recte fieri numquam posse, elationem posse. aliter enim Naevianus ille gaudet Hector:^[*]Hect. profic. 15 ^[*]haector GK h

Figure here!

octor V(

Figure here!

e2)

Laetus sum laudari me abs te, pater, a laudato viro,

aliter ille apud Trabeam:^[*]Trab. fr. 1

Lena delenita argento nutum observabit meum,

Quid velim, quid studeam. adveniens digito impellam ianuam,

Fores patebunt. de inproviso Chrysis ubi me aspexerit,

Alacris ob viam mihi veniet complexum exoptans meum,

Mihi se dedet.

quam haec pulchra putet, ipse iam dicet:

Fortunam ipsam anteibo fortunis meis.

haec laetitia quam turpis sit, satis est diligenter attendentem penitus videre.

Et ut turpes sunt, qui ecferunt^[*]haec ... 13 effe om. V 1, add. Vrec in mg., runt se eadem m. in r. se laetitia tum cum^[*]hecferunt K haec ferunt G qui

Figure here!

efferunt R (i et ef m. rec.) fruuntur Veneriis voluptatibus, sic flagitiosi,^[*]quiaesinflammato K1 inflamato GRV qui eas inflammato animo concupiscunt. totus vero iste, qui volgo appellatur^[*]appellantur V1 amor—nec^[*]nec ex ne Vc hercule invenio, quo nomine alio possit appellari—, tantae levitatis est, ut nihil videam quod putem conferendum. quem Caecilius^[*]fr. 259 "deum qui non summum putet, aut stultum aut rerum esse imperitum" existumat,^[*]existumat ς existumet X

Cui in manu sit, quem esse dementem velit,

Quem sapere, quem sanari, quem in morbum inici,

...

Quem contra amari, quem expeti, quem arcessier.

o praeclaram emendatricem vitae poëticam, quae amo-

rem^[*]amore X (in K s in fine eras.) flagitii et levitatis auctorem in concilio deorum conlocandum^[*]conlocari dum G1 putet! de comoedia loquor, quae, si haec flagitia non^[*]non ς nos X (cf.p.381, 26) nos non Ro β b. p. 103 probaremus, nulla esset omnino; quid ait ex tragoedia princeps ille Argonautarum?^[*]argonautarū V (rū in r. Vc)

Tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia.

quid ergo? hic amor Medeae quanta miseriarum excitavit incendia! atque ea tamen apud alium poëtam patri dicere audet se^[*]se ς V3 sed X Trag. inc. 174 "coniugem" habuisse "illum, Amor quem dederat, qui plus pollet potiorque est^[*]est G (exp. 1 est ss. 2) patre."

Sed poëtas ludere sinamus, quorum fabulis in hoc flagitio versari ipsum videmus Iovem: ad^[*]at G1 magistros virtutis philosophos veniamus, qui amorem^[*]quimorem quā orem K1 -i amorem in r. G2 negant stupri esse^[*]St. fr. 3, 653 Epic. 483 et in eo litigant cum Epicuro non multum, ut opinio mea fert, mentiente. quis est enim iste^[*]ista K1 amor amicitiae? cur neque deformem adulescentem quisquam amat neque formosum senem? mihi quidem haec in Graecorum gymnasiis nata consuetudo videtur, in quibus isti liberi et concessi sunt amores. bene ergo Ennius:^[*]Ennius sc. 395

Flagiti principium est nudare inter civis corpora.

qui ut sint, quod fieri posse video, pudici, solliciti tamen et anxii sunt, eoque magis, quod se ipsi continent et coërcent.

atque, ut muliebris amores omittam, quibus maiorem licentiam natura concessit, quis aut de Ganymedi^[*]ganumedi K nymedi G1 ganymedis Vrec raptu dubitat, quid poëtae velint, aut non intellegit, quid apud Euripidem et loquatur et cupiat^[*]Eurip. Chrysippo p. 632 N. Laius? quid denique homines doctissimi et summi poë- tae de se ipsis et carminibus edunt^[*]edunt Lb. edant cf. praef. et cantibus? fortis vir in sua re p. cognitus quae de iuvenum amore scribit Alcaeus! nam Anacreontis quidem tota poësis est amatoria. maxume vero omnium flagrasse amore Reginum Ibycum apparet ex scriptis. Atque horum omnium lubidinosos esse amores videmus: philosophi sumus exorti, et^[*]et ex G1 auctore quidem nostro Platone, quem non iniuria Dicaearchus accusat, qui amori auctoritatem tribueremus.

Stoici vero et sapientem amaturum esse^[*]St. fr. 3, 652 dicunt et amorem ipsum "conatum amicitiae faciendae ex pulchritudinis specie" definiunt. qui si^[*]qui si quin V quis est in rerum natura sine sollicitudine, sine desiderio, sine cura, sine suspirio, sit sane; vacat enim omni libidine; haec autem de libidine oratio est. sin autem est aliquis amor, ut est certe, qui nihil absit aut non multum ab insania, qualis in Leucadia est: "si quidem sit quisquam^[*]Turpil. 115 deus, cui^[*]cuii Ribb. ad V ego sim curae" —

at id erat deis^[*]dehis X (de

Figure here!

is V) omnibus curandum, quem ad modum hic frueretur voluptate amatoria! "heu me infelicem!" —nihil verius. probe et ille: "sanusne es,^[*]sanun es Wo. qui temere lamentare?" sic^[*]sic hic Mdv. (at cf. ita div. 2, 82) insanus videtur etiam suis. at^[*]at ad KR effecit KRG (tragoediasfeffecit) Vrec (affecit V1) efficit ς quas tragoedias efficit!

Te, Apollo sancte, fer opem, teque, amnipotens

Neptune, invoco,

Vosque adeo, Venti!

mundum totum se ad amorem suum sublevandum conversurum putat, Venerem unam excludit ut iniquam: "nam quid^[*]quid add. Kc ego te appellem, Venus?" eam prae lubidine^[*]lib. V negat curare quicquam: quasi vero ipse non propter lubidinem^[*]lib. V tanta flagitia et faciat et dicat.

—sic igitur adfecto haec adhibenda curatio est, ut et illud quod cupiat ostendatur^[*]ostendat ς ostendatur Dav. ostendas Bouhier quam leve, quam contemnendum, quam nihili^[*]nihil V sit omnino, quam facile vel aliunde^[*]vel aliunde bis K1 vel

Figure here!

ali

Figure here!

ende G (i in r. et u?) vel alio modo perfici vel omnino neglegi possit; abducendus etiam est non^[*]etiam est non in r. Vc numquam ad alia studia sollicitudines curas negotia, loci denique mutatione tamquam aegroti non convalescentes saepe curandus est;

etiam novo quidam amore veterem amorem^[*]Hier. epist. 125, 14 tamquam clavo^[*]clavo clava V clavum eiciendum putant; maxume autem admonendus^[*]idmonendus V3 est, quantus sit furor amoris.^[*]add. Bai. omnibus enim ex animi perturbationibus est profecto nulla vehementior, ut, si iam ipsa illa accusare^[*]accuss. K nolis, stupra dico et corruptelas et adulteria, incesta denique, quorum omnium accusabilis^[*]accuss. K est turpitudo,—sed ut haec omittas,^[*]omittas ex comitas V3 perturbatio ipsa mentis in amore foeda per se est.

nam ut illa praeteream, quae sunt furoris,^[*]futuris K1 furoris

Figure here!

haec ipsa per sese^[*]sese V (exp. 3) quam habent levitatem, quae videntur esse mediocria,

Iniuriae

Suspiciones inimicitiae indutiae

Bellum pax rursum! incerta haec si tu postules

Ratione certa facere, nihilo plus agas,

Quam si des operam, ut cum ratione insanias.

haec inconstantia mutabilitasque mentis quem non ipsa pravitate deterreat? est etiam^[*]etiam Man. enim illud, quod in omni perturbatione dicitur, demonstrandum, nullam esse nisi opinabilem, nisi iudicio susceptam, nisi voluntariam. etenim si naturalis amor esset,^[*]amor esset ex amorem et Kc et amarent omnes et semper amarent et idem amarent,^[*]et idem amarent om. H neque alium pudor, alium cogitatio, alium satietas deterreret.^[*]etenim ... 26 deterreret H ^[*]deterret G1

Ira vero, quae^[*]quae-ae in r. V2 quam diu perturbat animum, dubitationem insaniae non habet, cuius inpulsu^[*]imp. KR existit etiam inter fratres tale iurgium:

Quis homo te exsuperavit usquam gentium impudentia?

Quis autem malitia te?—

nosti, quae secuntur; alternis enim^[*]enim eum KR versibus intorquentur inter fratres gravissimae^[*]gravissime KRV contumeliae, ut facile appareat Atrei filios esse, eius qui meditatur poenam in fratrem novam:

Maior mihi moles, maius miscendumst malum,

Qui illius acerbum cor contundam et comprimam

. quo igitur haec erumpit^[*]erumpit Dav. erunt X erit Gr. moles? audi Thyestem:

Ipsus hortatur me frater, ut meos malis miser

Manderem natos—

eorum viscera^[*]viscere GK (bis scr. 1)R viscerae V apponit. quid est enim quo^[*]quo

Figure here!

V1 (quod3) non progrediatur eodem ira, quo furor? itaque iratos proprie dicimus exisse de potestate, id est de consilio, de ratione, de mente; horum enim potestas in totum animum esse debet.

His aut subtrahendi sunt ei, in quos impetum conantur facere, dum se ipsi^[*]se ipsi V3 ς ipse ipsi X conligant, —quid est autem se ipsum colligere nisi dissupatas^[*]dissipatas e corr. in G et R animi partis rursum in suum locum cogere?—aut rogandi orandique sunt, ut, si quam habent ulciscendi vim, differant in tempus aliud, dum defervescat^[*]fervescat G1 ira. defervescere autem certe significat ardorem animi invita ratione excitatum. ex quo illud laudatur Archytae, qui cum vilico factus esset iratior, "quo te modo" inquit "accepissem, nisi iratus essem!"

Ubi sunt ergo isti, qui iracundiam utilem dicunt —potest utilis esse insania?—aut naturalem? an^[*]an ς hanc X quicquam est secundum^[*]est sec. ς es sec. R esse sec. GKV naturam, quod fit repugnante ratione? quo modo autem, si naturalis esset ira,^[*]ira add. G2 aut alius alio magis iracundus esset, aut finem haberet prius quam esset^[*]aut finem ... 4 esset add. V3 ulta,^[*]ulta Man. ulla ulciscendi lubido, aut quemquam paeniteret, quod fecisset^[*]fecisse V1 per iram? ut Alexandrum regem videmus, qui cum interemisset Clitum^[*]clitum iditum K familiarem suum, vix a se manus abstinuit; tanta vis fuit paenitendi. quibus cognitis quis est qui dubitet^[*]dubitat K quin hic quoque motus animi sit totus opinabilis ac voluntarius? Quis enim dubitarit quin aegrotationes animi, qualis est avaritia, gloriae cupiditas, ex eo, quod magni^[*]magna V aestumetur ea res ex qua animus aegrotat, oriantur?^[*]oriantur ς oriatur unde intellegi debet perturbationem quoque omnem esse in opinione.

Et si fidentia, id est firma animi confisio, scientia quaedam est et opinio gravis non temere adsentientis, metus quoque est diffidentia^[*]loco desperato sententia tole- rabilis efficiatur, si scribas: metus quoque qui est diffidentia inbecilla est adsensio (cf. p. 368, 26) expectati et impendentis mali. propter haec ultima autem verba proximum enuntiatum et si spes — metum ante et si fidentia — imp. mali ponen- dum videtur. ut igitur metus — in malo = ὥστε ἐν τῷ φαύλῳ (gen. masc. cf. St. fr. 3, 548 p. 147, 9 τὸν σοφὸν οὐκ ἀπιστεῖν τὴν γὰρ ἀπιστίαν εἵναι ψεύδους ὑπόληψιν, τὴν δέ πίστιν ἀστεῖον ὑπάρχειν, εἴναι γὰρ κατάληωιν ἰσχυράν κτλ.) εἴναι τὸν φόβον, ἁσαύτως δὲ καὶ τὰ λοιπὰ πάθη πάντα? sed quid Cicero peccauerit quid librarii, incertum. ^[*]difidentia KV3 (itiae V1) defidentia GR expectati et impendentis^[*]inp. V mali, et si spes est expectatio boni, mali expectationem esse necesse est metum. ut igitur metus,^[*]metum mecum G1V1 sic reliquae^[*]reliqui K1 perturbationes sunt in malo. ergo ut constantia scientiae, sic perturbatio erroris est. Qui autem natura dicuntur iracundi aut misericordes aut invidi aut tale quid, ei sunt constituti quasi mala valetudine^[*]valitudini V animi, sanabiles^[*]sanabiles ς sanabile est tamen, ut Socrates dicitur: cum multa in conventu vitia conlegisset in eum Zopyrus,^[*]zopirus GK qui se naturam cuiusque ex forma perspicere profitebatur, derisus est a ceteris, qui illa in Socrate vitia non agnoscerent, ab ipso autem Socrate sublevatus, cum illa sibi sic nata,^[*]sic nata Po signa (insita vel innata Bentl. Dav. quod potius de eis rebus dicitur quas etiamnunc habe- mus) cf. fin. 2, 33 ut bacillum aliud est inflexum de industria, aliud ita natum fat. 9 al. sed ratione a se^[*]adse R1 deiecta^[*]deiec

Figure here!

ta di

Figure here!

ceret K valitudine R diceret.

ergo ut optuma quisque valetudine adfectus^[*]aff. KR potest videri ut natura ad aliquem morbum^[*]del. Tr. proclivior, sic animus alius ad alia vitia propensior. qui autem non natura, sed culpa vitiosi esse dicuntur, eorum vitia constant e falsis opinionibus rerum bonarum et malarum, ut sit alius ad alios motus perturbationesque proclivior. inveteratio autem, ut in corporibus, aegrius depellitur quam perturbatio,^[*]perturbatione K1 citiusque repentinus oculorum tumor^[*]tumor add. Vc mg. tuorum K1 sanatur quam diuturna lippitudo depellitur.^[*]depellitur del. Dav. sed cf. Mue.

Sed cognita iam causa perturbationum, quae omnes oriuntur ex iudiciis opinionum et voluntatibus, sit iam huius disputationis modus. scire autem nos^[*]nos ς vos X oportet cognitis, quoad^[*]quoad R1Vrec quod ad GKR2V1 cognosci ab homine R1 (corr. c?) K possunt ab homine cognosci, bonorum et malorum finibus nihil a^[*]a om. K philosophia posse aut maius aut utilius optari quam haec, quae a nobis hoc quadriduo disputata sunt. morte enim contempta et dolore ad patiendum levato adiunximus sedationem aegritudinis, qua nullum homini malum maius est. etsi enim omnis animi perturbatio gravis est nec multum differt ab amentia, tamen ita ^[*]del. Lb. tamen ita ut ditt. verbi amentia del. Nissen fort. rectius ceteros, cum sunt in aliqua perturbatione aut metus aut laetitiae^[*]laetitia

Figure here!

V (-ae3) aut cupiditatis, commotos^[*]commotus V1 modo et perturbatos dicere solemus, at eos, qui se^[*]qui seex quis V2 ^[*]qua

Figure here!

s G1 aegritudini^[*]aegritudinis G1 (corr. 1)K1 (corr. c) V1 (s eras.) dediderunt, miseros adflictos^[*]affl. KR aerumnosos calamitosos.

itaque non fortuito factum videtur, sed a te ratione propositum, ut separatim de aegritudine et de ceteris perturbationibus disputaremus; in ea est enim fons miseriarum et caput. sed et^[*]alt. et om. V aegritudinis et reliquorum animi morborum una sanatio est, omnis opinabilis esse et voluntarios ea reque^[*]requae GKR (quae ... videatur in r. K1) suscipi, quod ita rectum esse videatur. hunc errorem quasi radicem malorum omnium stirpitus^[*]stirpitus Statil. Max. ap. Char. GL. 2, 219, 25 philosophia se extracturam pollicetur.

demus igitur nos huic excolendos patiamurque nos sanari. his enim malis insidentibus non modo beati, sed ne sani quidem esse possumus. aut igitur negemus quicquam ratione confici, cum contra nihil sine ratione^[*]ratione V2 ς rationi X recte fieri possit, aut, cum philosophia ex rationum conlatione^[*]collatione KR consolatione V constet, ab ea, si et boni et beati volumus esse, omnia adiumenta et auxilia petamus bene beateque vivendi.