Metamorphoses, TEI XML Edition Enhanced with Syntax Diagrams for 1.1-1.9 and 1.163-1.773. Ovid. Metamorphoses. Hugo Magnus. Gotha (Germany). Friedr. Andr. Perthes. 1892
Made available under the Creative Commons Attribution 4.0 International License.
XML: Passage Full Text
Iason et Medea.
Iamque fretum Minyae Pagasaea puppe secabant,
perpetuaque trahens inopem sub nocte senectam
Phineus visus erat, iuvenesque Aquilone creati
virgineas volucres miseri senis ore fugarant,
5
multaque perpessi claro sub Iasone tandem
contigerant rapidas limosi Phasidos undas.
Dumque adeunt regem Phrixeaque vellera poscunt
lexque datur Minyis magnorum horrenda laborum,
concipit interea validos Aeetias ignes
10
et luctata diu, postquam ratione furorem
vincere non poterat, “frustra Medea, repugnas:
nescio quis deus obstat” ait; “mirumque, nisi hoc est,
aut aliquid certe simile huic, quod amare vocatur.
Nam cur iussa patris nimium mihi dura videntur?
15
Sunt quoque dura nimis. Cur, quem modo denique vidi,
ne pereat, timeo? quae tanti causa timoris?
Excute virgineo conceptas pectore flammas,
si potes, infelix! — Si possem, sanior essem.
Sed trahit invitam nova vis, aliudque cupido,
20
mens aliud suadet. Video meliora proboque,
deteriora sequor. Quid in hospite, regia virgo,
ureris et thalamos alieni concipis orbis?
Haec quoque terra potest, quod ames, dare. Vivat an ille
occidat, in dis est. Vivat tamen! idque precari
25
vel sine amore licet: quid enim commisit Iason?
Quem, nisi crudelem, non tangat Iasonis aetas
et genus et virtus? Quem non, ut cetera desint,
ore movere potest? Certe mea pectora movit.
At nisi opem tulero, taurorum adflabitur ore
30
concurretque suae segeti, tellure creatis
hostibus, aut avido dabitur fera praeda draconi.
Hoc ego si patiar, tum me de tigride natam,
tum ferrum et scopulos gestare in corde fatebor.
Cur non et specto pereuntem oculosque videndo
35
conscelero? Cur non tauros exhortor in illum
terrigenasque feros insopitumque draconem?
Di meliora velint. Quamquam non ista precanda,
sed facienda mihi. — Prodamne ego regna parentis,
atque ope nescio quis servabitur advena nostra,
40
ut per me sospes sine me det lintea ventis
virque sit alterius, poenae Medea relinquar?
Si facere hoc aliamve potest praeponere nobis,
occidat ingratus. Sed non is vultus in illo,
non ea nobilitas animo est, ea gratia formae,
45
ut timeam fraudem meritique oblivia nostri.
Et dabit ante fidem, cogamque in foedera testes
esse deos. Quid tuta times? accingere et omnem
pelle moram: tibi se semper debebit Iason,
te face sollemni iunget sibi, perque Pelasgas
50
servatrix urbes matrum celebrabere turba.
Ergo ego germanam fratremque patremque deosque
et natale solum, ventis ablata, relinquam?
Nempe pater saevus, nempe est mea barbara tellus,
frater adhuc infans: stant mecum vota sororis,
55
maximus intra me deus est. Non magna relinquam,
magna sequar: titulum servatae pubis Achivae
notitiamque loci melioris et oppida, quorum
hic quoque fama viget, cultusque artesque locorum;
quemque ego cum rebus, quas totus possidet orbis,
60
Aesoniden mutasse velim; quo coniuge felix
et dis cara ferar et vertice sidera tangam.
Quid, quod nescio qui mediis concurrere in undis
dicuntur montes, ratibusque inimica Charybdis
nunc sorbere fretum, nunc reddere, cinctaque saevis
65
Scylla rapax canibus Siculo latrare profundo?
Nempe tenens, quod amo, gremioque in Iasonis haerens
per freta longa ferar: nihil illum amplexa verebor
aut, siquid metuam, metuam de coniuge solo. —
Coniugiumne vocas speciosaque nomina culpae
70
imponis, Medea, tuae? Quin adspice, quantum
adgrediare nefas, et, dum licet, effuge crimen.”
Dixit, et ante oculos rectum pietasque pudorque
constiterant, et victa dabat iam terga Cupido.
Ibat ad antiquas Hecates Perseidos aras,
75
quas nemus umbrosum secretaque silva tegebat.
Et iam fortis erat pulsusque resederat ardor,
cum videt Aesoniden exstinctaque flamma reluxit.
Erubuere genae, totoque recanduit ore,
utque solet ventis alimenta adsumere quaeque
80
parva sub inducta latuit scintilla favilla
crescere et in veteres agitata resurgere vires,
sic iam lentus amor, iam quem languere putares,
ut vidit iuvenem, specie praesentis inarsit.
Et casu solito formosior Aesone natus
85
illa luce fuit: posses ignoscere amanti.
Spectat et in vultu veluti tum denique viso
lumina fixa tenet nec se mortalia demens
ora videre putat, nec se declinat ab illo.
Ut vero coepitque loqui dextramque prehendit
90
hospes et auxilium submissa voce rogavit
promisitque torum, lacrimis ait illa profusis:
“Quid faciam, video (non ignorantia veri
decipiet, sed amor): servabere munere nostro;
servatus promissa dato.” Per sacra triformis
95
ille deae, lucoque foret quod numen in illo,
perque patrem soceri cernentem cuncta futuri
eventusque suos et tanta pericula iurat.
Creditus accepit cantatas protinus herbas
edidicitque usum, laetusque in tecta recessit.
100
Postera depulerat stellas aurora micantes:
conveniunt populi sacrum Mavortis in arvum
consistuntque iugis. Medio rex ipse resedit
agmine purpureus sceptroque insignis eburno.
Ecce adamanteis Vulcanum naribus efflant
105
aeripedes tauri, tactaeque vaporibus herbae
ardent; utque solent pleni resonare camini,
aut ubi terrena silices fornace soluti
concipiunt ignem liquidarum adspergine aquarum,
pectora sic intus clausas volventia flammas
110
gutturaque usta sonant. Tamen illis Aesone natus
obvius it. Vertere truces venientis ad ora
terribiles vultus praefixaque cornua ferro,
pulvereumque solum pede pulsavere bisulco
fumificisque locum mugitibus impleverunt.
115
Deriguere metu Minyae: subit ille, nec ignes
sentit anhelatos (tantum medicamina possunt),
pendulaque audaci mulcet palearia dextra,
suppositosque iugo pondus grave cogit aratri
ducere et insuetum ferro proscindere campum.
120
Mirantur Colchi, Minyae clamoribus augent
adiciuntque animos. Galea tum sumit aena
vipereos dentes et aratos spargit in agros.
Semina mollit humus valido praetincta veneno,
et crescunt fiuntque sati nova corpora dentes.
125
Utque hominis speciem materna sumit in alvo
perque suos intus numeros componitur infans,
nec nisi maturus communes exit in auras,
sic ubi visceribus gravidae telluris imago
effecta est hominis, feto consurgit in arvo,
130
quodque magis mirum est, simul edita concutit arma.
Quos ubi viderunt praeacutae cuspidis hastas
in caput Haemonii iuvenis torquere parantes,
demisere metu vultumque animumque Pelasgi.
Ipsa quoque extimuit, quae tutum fecerat illum;
135
utque peti vidit iuvenem tot ab hostibus unum,
palluit et subito sine sanguine frigida sedit;
neve parum valeant a se data gramina, carmen
auxiliare canit secretasque advocat artes.
Ille gravem medios silicem iaculatus in hostes
140
a se depulsum Martem convertit in ipsos.
Terrigenae pereunt per mutua vulnera fratres
civilique cadunt acie. Gratantur Achivi
victoremque tenent avidisque amplexibus haerent.
Tu quoque victorem complecti, barbara, velles:
[*]
145
obstitit incepto pudor. At complexa fuisses
sed te, ne faceres, tenuit reverentia famae.
Quod licet, adfectu tacito laetaris agisque
carminibus grates et dis auctoribus horum.
Pervigilem superest herbis sopire draconem,
150
qui crista linguisque tribus praesignis et uncis
dentibus horrendus custos erat arboris aureae.
Hunc postquam sparsit Lethaei gramine suci
verbaque ter dixit placidos facientia somnos,
quae mare turbatum, quae concita flumina sistunt,
155
somnus in ignotos oculos sibi venit, et auro
heros Aesonius potitur spolioque superbus
muneris auctorem secum, spolia altera, portans
victor Iolciacos tetigit cum coniuge portus.
Aeson.
Haemoniae matres pro gnatis dona receptis
160
grandaevique ferunt patres congestaque flamma
tura liquefaciunt, inductaque cornibus aurum
victima vota cadit. Sed abest gratantibus Aeson,
iam propior leto fessusque senilibus annis.
Cum sic Aesonides: “O cui debere salutem
165
confiteor, coniunx, quamquam mihi cuncta dedisti
excessitque fidem meritorum summa tuorum,
si tamen hoc possunt (quid enim non carmina possunt?),
deme meis annis et demptos adde parenti.”
Nec tenuit lacrimas. Mota est pietate rogantis,
170
dissimilemque animum subiit Aeeta relictus.
Nec tamen adfectus tales confessa “quod” inquit
“excidit ore tuo, coniunx, scelus? ergo ego cuiquam
posse tuae videor spatium transcribere vitae?
Nec sinat hoc Hecate, nec tu petis aequa. Sed isto,
175
quod petis, experiar maius dare munus Iason.
Arte mea soceri longum temptabimus aevum,
non annis renovare tuis: modo diva triformis
adiuvet et praesens ingentibus adnuat ausis.”
Tres aberant noctes, ut cornua tota coirent
180
efficerentque orbem. Postquam plenissima fulsit
et solida terras spectavit imagine luna,
egreditur tectis vestes induta recinctas,
nuda pedem, nudos umeris infusa capillos,
fertque vagos mediae per muta silentia noctis
185
incomitata gradus. Homines volucresque ferasque
solverat alta quies: nullo cum murmure saepes,
inmotaeque silent frondes, silet umidus aer;
sidera sola micant. Ad quae sua bracchia tendens
ter se convertit, ter sumptis flumine crinem
190
inroravit aquis ternisque ululatibus ora
solvit et, in dura submisso poplite terra,
“Nox” ait “arcanis fidissima, quaeque diurnis
aurea cum luna succeditis ignibus astra,
tuque triceps Hecate, quae coeptis conscia nostris
195
adiutrixque venis cantusque artisque magorum,
quaeque magos, Tellus, pollentibus instruis herbis,
auraeque et venti montesque amnesque lacusque
dique omnes nemorum, dique omnes noctis adeste.
Quorum ope, cum volui, ripis mirantibus amnes
200
in fontes rediere suos, concussaque sisto,
stantia concutio cantu freta, nubila pello
nubilaque induco, ventos abigoque vocoque,
vipereas rumpo verbis et carmine fauces,
vivaque saxa sua convulsaque robora terra
205
et silvas moveo, iubeoque tremescere montes
et mugire solum manesque exire sepulcris.
Te quoque, Luna, traho, quamvis Temesaea labores
aera tuos minuant; currus quoque carmine nostro
pallet avi, pallet nostris Aurora venenis.
210
Vos mihi taurorum flammas hebetastis et unco
impatiens oneris collum pressistis aratro,
vos serpentigenis in se fera bella dedistis
custodemque rudem somno sopistis et aurum
vindice decepto Graias misistis in urbes.
215
Nunc opus est sucis, per quos renovata senectus
in florem redeat primosque reconligat annos.
Et dabitis. Neque enim micuerunt sidera frustra,
nec frustra volucrum tractus cervice draconum
currus adest.” Aderat demissus ab aethere currus.
220
Quo simul adscendit frenataque colla draconum
permulsit manibusque leves agitavit habenas,
sublimis rapitur subiectaque Thessala Tempe
despicit et Threces regionibus applicat angues:
et quasque Ossa tulit quasque altus Pelion herbas
225
Othrysque Pindusque et Pindo maior Olympus
perspicit, et placitas partim radice revellit,
partim succidit curvamine falcis aenae.
Multa quoque Apidani placuerunt gramina ripis,
multa quoque Amphrysi neque eras inmunis, Enipeu;
230
nec non Peneos, nec non Spercheides undae
contribuere aliquid iuncosaque litora Boebes.
Carpsit et Euboica vivax Anthedone gramen,
nondum mutato vulgatum corpore Glauci.
Et iam nona dies curru pennisque draconum
235
nonaque nox omnes lustrantem viderat agros,
cum rediit. Neque erant tacti, nisi odore, dracones,
et tamen annosae pellem posuere senectae.
Constitit adveniens citra limenque foresque
et tantum caelo tegitur refugitque viriles
240
contactus statuitque aras de caespite binas,
dexteriore Hecates, ast laeva parte Iuventae.
Has ubi verbenis silvaque incinxit agresti.
haud procul egesta scrobibus tellure duabus
sacra facit cultrosque in guttura velleris atri
245
conicit et patulas perfundit sanguine fossas.
Tum super invergens liquidi carchesia vini
alteraque invergens tepidi carchesia lactis
verba simul fudit terrenaque numina civit
umbrarumque rogat rapta cum coniuge regem,
250
ne properent artus anima fraudare senili.
Quos ubi placavit precibusque et murmure longo,
Aesonis effetum proferri corpus ad auras
iussit et in plenos resolutum carmine somnos,
exanimi similem, stratis porrexit in herbis.
255
Hinc procul Aesoniden, procul hinc iubet ire ministros
et monet arcanis oculos removere profanos.
Diffugiunt iussi. Passis Medea capillis
bacchantum ritu, flagrantes circuit aras
multifidasque faces in fossa sanguinis atra
260
tingit et infectas geminis accendit in aris
terque senem flamma, ter aqua, ter sulphure lustrat.
Interea validum posito medicamen aeno
fervet et exsultat spumisque tumentibus albet.
Illic Haemonia radices valle resectas
265
seminaque floresque et sucos incoquit atros.
Adicit extremo lapides oriente petitos
et quas Oceani refluum mare lavit harenas,
addit et exceptas luna pernocte pruinas
et strigis infames ipsis cum carnibus alas
270
inque virum soliti vultus mutare ferinos
ambigui prosecta lupi; nec defuit illis
squamea Cinyphii tenuis membrana chelydri
vivacisque iecur cervi; quibus insuper addit
ora caputque novem cornicis saecula passae.
275
His et mille aliis postquam sine nomine rebus
propositum instruxit mortali barbara maius
arenti ramo iampridem mitis olivae
omnia confudit summisque inmiscuit ima.
Ecce vetus calido versatus stipes aeno
280
fit viridis primo, nec longo tempore frondes
induit et subito gravidis oneratur olivis.
At quacumque cavis spumas eiecit aenis
ignis et in terram guttae cecidere calentes,
vernat humus, floresque et mollia pabula surgunt.
285
Quae simul ac vidit, stricto Medea recludit
ense senis iugulum, veteremque exire cruorem
passa, replet sucis. Quos postquam combibit Aeson
aut ore acceptos aut vulnere, barba comaeque
canitie posita nigrum rapuere colorem,
290
pulsa fugit macies, abeunt pallorque situsque,
adiectoque cavae supplentur corpore rugae,
membraque luxuriant. Aeson miratur et olim
ante quater denos hunc se reminiscitur annos.
Viderat ex alto tanti miracula monstri
295
Liber, et admonitus iuvenes nutricibus annos
posse suis reddi, capit hoc a Colchide munus.
Pelias.
Neve doli cessent, odium cum coniuge falsum
Phasias adsimulat Peliaeque ad limina supplex
confugit. Atque illam, quoniam gravis ipse senecta est,
300
excipiunt natae. Quas tempore callida parvo
Colchis amicitiae mendacis imagine cepit.
Dumque refert inter meritorum maxima, demptos
Aesonis esse situs, atque hac in parte moratur,
spes est virginibus Pelia subiecta creatis
305
arte suum parili revirescere posse parentem.
Idque petunt pretiumque iubent sine fine pacisci.
Illa brevi spatio silet et dubitare videtur
suspenditque animos ficta gravitate rogantes.
Mox ubi pollicita est, “quo sit fiducia maior
310
muneris huius” ait, “qui vestri maximus aevo est
dux gregis inter oves, agnus medicamine fiet.”
Protinus innumeris effetus laniger annis
attrahitur flexo circum cava tempora cornu.
Cuius ut Haemonio marcentia guttura cultro
315
fodit et exiguo maculavit sanguine ferrum,
membra simul pecudis validosque venefica sucos
mergit in aere cavo: minuunt en corporis artus
cornuaque exurunt nec non cum cornibus annos,
et tener auditur medio balatus aeno.
320
Nec mora, balatum mirantibus exsilit agnus
lascivitque fuga lactantiaque ubera quaerit.
Obstipuere satae Pelia: promissaque postquam
exhibuere fidem, tum vero impensius instant.
Ter iuga Phoebus equis in Hibero flumine mersis
325
dempserat et quarta radiantia nocte micabant
sidera, cum rapido fallax Aeetias igni
imponit purum laticem et sine viribus herbas.
Iamque neci similis resoluto corpore regem
et cum rege suo custodes somnus habebat,
330
quem dederant cantus magicaeque potentia linguae:
intrarant iussae cum Colchide limina natae
ambierantque torum. “Quid nunc dubitatis inertes?
Stringite” ait “gladios veteremque haurite cruorem,
ut repleam vacuas iuvenali sanguine venas.
335
In manibus vestris vita est aetasque parentis:
si pietas ulla est nec spes agitatis inanes,
officium praestate patri telisque senectam
exigite et saniem coniecto emittite ferro.”
His, ut quaeque pia est, hortatibus impia prima est,
340
et ne sit scelerata, facit scelus. Haud tamen ictus
ulla suos spectare potest, oculosque reflectunt
caecaque dant saevis aversae vulnera dextris.
Ille, cruore fluens, cubito tamen adlevat artus
semilacerque toro temptat consurgere et inter
345
tot medius gladios pallentia bracchia tendens
“quid facitis, gnatae? quis vos in fata parentis
armat?” ait. Cecidere illis animique manusque.
Plura locuturo cum verbis guttura Colchis
abstulit et calidis laniatum mersit in undis.
Medeae fuga.
350
Quod nisi pennatis serpentibus isset in auras,
non exempta foret poenae. Fugit alta superque
Pelion umbrosum, Philyreia tecta, superque
Othryn et eventu veteris loca nota Cerambi.
Hic ope nympharum sublatus in aera pennis,
355
cum gravis infuso tellus foret obruta ponto,
Deucalioneas effugit inobrutus undas.
Aeoliam Pitanen a laeva parte relinquit
factaque de saxo longi simulacra draconis,
Idaeumque nemus, quo nati furta, iuvencum
360
occuluit Liber falsi sub imagine cervi,
quaque pater Corythi parva tumulatus harena est,
et quos Maera novo latratu terruit agros,
Eurypylique urbem, qua Coae cornua matres
gesserunt tum cum discederet Herculis agmen
365
Phoebeamque Rhodon et Ialysios Telchinas,
quorum oculos ipso vitiantes omnia visu
Iuppiter exosus fraternis subdidit undis.
Transit et antiquae Cartheia moenia Ceae,
qua pater Alcidamas placidam de corpore natae
370
miraturus erat nasci potuisse columbam.
Inde lacus Hyries videt et Cycneia tempe,
quae subitus celebravit olor. Nam Phyllius illic
imperio pueri volucresque ferumque leonem
tradiderat domitos; taurum quoque vincere iussus
375
vicerat, et spreto totiens iratus amore
praemia poscenti taurum suprema negabat.
Ille indignatus “cupies dare” dixit et alto
desiluit saxo. Cuncti cecidisse putabant:
factus olor niveis pendebat in aere pennis.
380
At genetrix Hyrie, servatum nescia, flendo
delicuit stagnumque suo de nomine fecit.
Adiacet his Pleuron, in qua trepidantibus alis
Ophias effugit natorum vulnera Combe.
Inde Calaureae Letoidos adspicit arva,
385
in volucrem versi cum coniuge conscia regis.
Dextera Cyllene est, in qua cum matre Menephron
concubiturus erat saevarum more ferarum
Cephison procul hinc deflentem fata nepotis
respicit, in tumidam phocen ab Apolline versi,
390
Eumelique domum lugentis in aere natum.
Tandem vipereis Ephyren Pirenida pennis
contigit. Hic aevo veteres mortalia primo
corpora vulgarunt pluvialibus edita fungis.
Sed postquam Colchis arsit nova nupta venenis,
395
flagrantemque domum regis mare vidit utrumque,
sanguine natorum perfunditur impius ensis,
ultaque se male mater Iasonis effugit arma.
MEDEA AND AEGEUS
Hinc Titaniacis ablata draconibus intrat
Palladias arces, quae te, iustissima Phene,
400
teque, senex Peripha, pariter videre volantes
innixamque novis neptem Polypemonis alis.
Excipit hanc Aegeus, facto dammandus in uno;
nec satis hospitium est: thalami quoque foedere iungit.
Theseus.
Iamque aderat Theseus, proles ignara parenti,
405
et virtute sua bimarem pacaverat Isthmon.
Huius in exitium miscet Medea quod olim
attulerat secum Scythicis aconiton ab oris.
Illud Echidneae memorant e dentibus ortum
esse canis. Specus est tenebroso caecus hiatu,
410
est via declivis, per quam Tirynthius heros
restantem contraque diem radiosque micantes
obliquantem oculos nexis adamante catenis
Cerberon abstraxit; rabida qui concitus ira
implevit pariter ternis latratibus auras
415
et sparsit virides spumis albentibus agros.
Has concresse putant nactasque alimenta feracis
fecundique soli vires cepisse nocendi.
Quae quia nascuntur dura vivacia caute,
agrestes aconita vocant. Ea coniugis astu
420
ipse parens Aegeus nato porrexit ut hosti.
Sumpserat ignara Theseus data pocula dextra,
cum pater in capulo gladii cognovit eburno
signa sui generis facinusque excussit ab ore.
Effugit illa necem nebulis per carmina motis.
THE MYRMIDONS
425
At genitor, quamquam laetatur sospite nato,
attonitus tamen est ingens discrimine parvo
committi potuisse nefas. Fovet ignibus aras
muneribusque deos implet, feriuntque secures
colla torosa boum vinctorum corpora vittis.
430
Nullus Erechthidis fertur celebratior illo
inluxisse dies. Agitant convivia patres
et medium vulgus, nec non et carmina, vino
ingenium faciente, canunt: “Te, maxime Theseu,
mirata est Marathon Cretaei sanguine tauri;
435
quodque suis securus arat Cromyona colonus,
munus opusque tuum est. Tellus Epidauria per te
clavigeram vidit Vulcani occumbere prolem,
vidit et inmitem Cephisias ora Procrusten,
Cercyonis letum vidit Cerealis Eleusin.
440
Occidit ille Sinis, magnis male viribus usus,
qui poterat curvare trabes et agebat ab alto
ad terram late sparsuras corpora pinus.
Tutus ad Alcathoen, Lelegeia moenia, limes
composito Scirone patet, sparsisque latronis
445
terra negat sedem, sedem negat ossibus unda;
quae iactata diu fertur durasse vetustas
in scopulos: scopulis nomen Scironis inhaeret.
Si titulos annosque tuos numerare velimus,
facta premant annos. Pro te, fortissime, vota
450
publica suscipimus, Bacchi tibi sumimus haustus.”
Consonat adsensu populi precibusque faventum
regia, nec tota tristis locus ullus in urbe est.
Aeacus. Pestilentia. Myrmidones.
Nec tamen (usque adeo nulla est sincera voluptas,
sollicitumque aliquid laetis intervenit) Aegeus
455
gaudia percepit nato secura recepto.
Bella parat Minos. Qui quamquam milite, quamquam
classe valet, patria tamen est firmissimus ira
Androgeique necem iustis ulciscitur armis.
Ante tamen bello vires adquirit amicas,
460
quaque potens habitus, volucri freta classe pererrat.
Hinc Anaphen sibi iungit et Astypaleia regna,
promissis Anaphen, regna Astypaleia bello;
hinc humilem Myconum cretosaque rura Cimoli
florentemque thymo Cythnum parvamque Seriphon
465
marmoreamque Paron, quaque impia prodidit Arnen
Sithonis (accepto, quod avara poposcerat, auro
mutata est in avem, quae nunc quoque diligit aurum,
nigra pedes, nigris velata monedula pennis).
At non Oliaros Didymaeque et Tenos et Andros
470
et Gyaros nitidaeque ferax Peparethos olivae
Gnosiacas iuvere rates. Latere inde sinistro
Oenopiam Minos petit, Aeacideia regna:
Oenopiam veteres appellavere, sed ipse
Aeacus Aeginam genetricis nomine dixit.
475
Turba ruit tantaeque virum cognoscere famae
expetit. Occurrunt illi Telamonque, minorque
quam Telamon Peleus, et proles tertia Phocus.
Ipse quoque egreditur tardus gravitate senili
Aeacus, et quae sit veniendi causa requirit.
480
Admonitus patrii luctus suspirat et illi
dicta refert rector populorum talia centum:
“Arma iuves oro pro gnato sumpta piaeque
pars sis militiae; tumulo solacia posco.”
Huic Asopiades “petis inrita” dixit “et urbi
485
non facienda meae: neque enim coniunctior ulla
Cecropidis hac est tellus: ea foedera nobis.”
Tristis abit “stabunt” que “tibi tua foedera magno”
dixit et utilius bellum putat esse minari
quam gerere atque suas ibi praeconsumere vires.
490
Classis ab Oenopiis etiamnum Lyctia muris
spectari poterat, cum pleno concita velo
Attica puppis adest in portusque intrat amicos,
quae Cephalum patriaeque simul mandata ferebat.
Aeacidae longo iuvenes post tempore visum
495
agnovere tamen Cephalum dextrasque dedere
inque patris duxere domum. Spectabilis heros
et veteris retinens etiamnum pignera formae
ingreditur ramumque tenens popularis olivae
a dextra laevaque duos aetate minores
500
maior habet, Clyton et Buten, Pallante creatos.
Postquam congressus primi sua verba tulerunt,
Cecropidae Cephalus peragit mandata rogatque
auxilium foedusque refert et iura parentum
imperiumque peti totius Achaidos addit.
505
Sic ubi mandatam iuvit facundia causam,
Aeacus, in capulo sceptri nitente sinistra,
“ne petite auxilium, sed sumite”, dixit “Athenae;
nec dubie vires, quas haec habet insula, vestras
ducite; et omnia habet (rerum status iste mearum).
510
Robora non desunt, superat mihi miles et hosti:
gratia dis, felix et inexcusabile tempus.”
“Immo ita sit,” Cephalus, ”crescat tua civibus opto
urbs!” ait. “Adveniens equidem modo gaudia cepi,
cum tam pulchra mihi, tam par aetate iuventus
515
obvia processit. Multos tamen inde requiro,
quos quondam vidi vestra prius urbe receptus.”
Aeacus ingemuit tristique ita voce locutus:
”Flebile principium melior fortuna secuta est.
Hanc utinam possem vobis memorare sine illo!
520
Ordine nunc repetam. Neu longa ambage morer vos:
ossa cinisque iacent, memori quos mente requiris.
Et quota pars illi rerum periere mearum!
Dira lues ira populis Iunonis iniquae
incidit exosae dictas a paelice terras.
525
Dum visum mortale malum tantaeque latebat
causa nocens cladis, pugnatum est arte medendi:
exitium superabat opem, quae victa iacebat.
Principio caelum spissa caligine terras
pressit et ignavos inclusit nubibus aestus;
530
dumque quater iunctis explevit cornibus orbem
luna, quater plenum tenuata retexuit orbem,
letiferis calidi spirarunt aestibus austri.
Constat et in fontes vitium venisse lacusque,
miliaque incultos serpentum multa per agros
535
errasse atque suis fluvios temerasse venenis.
Strage canum primo volucrumque oviumque boumque,
inque feris subiti deprensa potentia morbi.
Concidere infelix validos miratur arator
inter opus tauros medioque recumbere sulco;
540
lanigeris gregibus balatus dantibus aegros
sponte sua lanaeque cadunt et corpora tabent.
Acer equus quondam magnaeque in pulvere famae
degenerat palmas veterumque oblitus honorum
ad praesepe gemit leto moriturus inerti.
545
Non aper irasci meminit, non fidere cursu
cerva, nec armentis incurrere fortibus ursi.
Omnia languor habet; silvisque agrisque viisque
corpora foeda iacent, vitiantur odoribus aurae.
Mira loquar: non illa canes avidaeque volucres,
550
non cani tetigere lupi; dilapsa liquescunt
adflatuque nocent et agunt contagia late.
Pervenit ad miseros damno graviore colonos
pestis et in magnae dominatur moenibus urbis.
Viscera torrentur primo, flammaeque latentis
555
indicium rubor est et ductus anhelitus ingens.
Aspera lingua tumet, tepidisque arentia ventis
ora patent, auraeque graves captantur hiatu.
Non stratum, non ulla pati velamina possunt,
dura sed in terra ponunt praecordia; nec fit
560
corpus humo gelidum, sed humus de corpore fervet.
Nec moderator adest, inque ipsos saeva medentes
erumpit clades, obsuntque auctoribus artes:
quo propior quisque est servitque fidelius aegro,
in partem leti citius venit. Utque salutis
565
spes abiit finemque vident in funere morbi,
indulgent animis et nulla, quid utile, cura est:
utile enim nihil est. Passim positoque pudore
fontibus et fluviis puteisque capacibus haerent,
nec sitis est exstincta prius quam vita bibendo.
570
Inde graves multi nequeunt consurgere et ipsis
inmoriuntur aquis: aliquis tamen haurit et illas.
Tantaque sunt miseris invisi taedia lecti:
prosiliunt, aut si prohibent consistere vires,
corpora devolvunt in humum: fugiuntque penates
575
quisque suos, sua cuique domus funesta videtur,
et quia causa latet, locus est in crimine parvus
Semianimes errare viis, dum stare valebant,
adspiceres, flentes alios terraque iacentes
lassaque versantes supremo lumina motu:
580
membraque pendentis tendunt ad sidera caeli,
hic illic, ubi mors deprenderat, exhalantes.
Quid mihi tunc animi fuit? an quod debuit esse,
ut vitam odissem et cuperem pars esse meorum?
Quo se cumque acies oculorum flexerat, illic
585
vulgus erat stratum, veluti cum putria motis
poma cadunt ramis agitataque ilice glandes.
Templa vides contra gradibus sublimia longis:
Iuppiter illa tenet. Quis non altaribus illis
inrita tura dedit? Quotiens pro coniuge coniunx,
590
pro gnato genitor dum verba precantia dicit,
non exoratis animam finivit in aris,
inque manu turis pars inconsumpta reperta est!
Admoti quotiens templis, dum vota sacerdos
concipit et fundit purum inter cornua vinum,
595
haud exspectato ceciderunt vulnere tauri!
Ipse ego sacra Iovi pro me patriaque tribusque
cum facerem natis, mugitus victima diros
edidit et subito conlapsa sine ictibus ullis
exiguo tinxit subiectos sanguine cultros.
600
Exta quoque aegra notas veri monitusque deorum
perdiderant: tristes penetrant ad viscera morbi.
Ante sacros vidi proiecta cadavera postes,
ante ipsas, quo mors foret invidiosior, aras.
Pars animam laqueo claudunt mortisque timorem
605
morte fugant ultroque vocant venientia fata.
Corpora missa neci nullis de more feruntur
funeribus: neque enim capiebant funera portae.
Aut inhumata premunt terras aut dantur in altos
indotata rogos. Et iam reverentia nulla est,
610
deque rogis pugnant alienisque ignibus ardent.
Qui lacriment, desunt; indefletaeque vagantur
matrumque nuruumque animae iuvenumque senumque:
nec locus in tumulos, nec sufficit arbor in ignes.
Attonitus tanto miserarum turbine rerum,
615
“Iuppiter o!” dixi “si te non falsa loquuntur
dicta sub amplexus Aeginae Asopidos isse,
nec te, magne pater, nostri pudet esse parentem,
aut mihi redde meos aut me quoque conde sepulcro.”
Ille notam fulgore dedit tonitruque secundo.
620
“Accipio, sintque ista, precor, felicia mentis
signa tuae” dixi. “Quod das mihi, pigneror omen.”
Forte fuit iuxta patulis rarissima ramis
sacra Iovi quercus de semine Dodonaeo:
hic nos frugilegas adspeximus agmine longo
625
grande onus exiguo formicas ore gerentes
rugosoque suum servantes cortice callem.
Dum numerum miror, “totidem, pater optime” dixi,
“tu mihi da cives et inania moenia supple.”
Intremuit ramisque sonum sine flamine motis
630
alta dedit quercus. Pavido mihi membra timore
horruerant, stabantque comae. Tamen oscula terrae
roboribusque dedi; nec me sperare fatebar:
sperabam tamen atque animo mea vota fovebam.
Nox subit, et curis exercita corpora somnus
635
occupat: ante oculos eadem mihi quercus adesse
et ramos totidem totidemque animalia ramis
ferre suis visa est pariterque tremiscere motu
graniferumque agmen subiectis spargere in arvis;
crescere quod subito et maius maiusque videri
640
ac se tollere humo rectoque adsistere trunco
et maciem numerumque pedum nigrumque colorem
ponere et humanam membris inducere formam.
Somnus abit: damno vigilans mea visa querorque
in superis opis esse nihil. At in aedibus ingens
645
murmur erat, vocesque hominum exaudire videbar
iam mihi desuetas. Dum suspicor has quoque somni
esse, venit Telamon properus, foribusque reclusis
“speque fideque, pater” dixit, “maiora videbis:
egredere!” Egredior, qualesque in imagine somni
650
visus eram vidisse viros, ex ordine tales
adspicio noscoque. Adeunt regemque salutant.
Vota Iovi solvo populisque recentibus urbem
partior et vacuos priscis cultoribus agros,
Myrmidonasque voco, nec origine nomina fraudo.
655
Corpora vidisti; mores quos ante gerebant,
nunc quoque habent: parcum genus est patiensque laborum
quaesitique tenax et quod quaesita reservet.
Hi te ad bella pares annis animisque sequentur,
cum primum qui te feliciter attulit, eurus”
660
(eurus enim attulerat) “fuerit mutatus in austros.”
Cephalus et Procris.
Talibus atque aliis longum sermonibus illi
implevere diem. Lucis pars ultima mensae
est data, nox somnis. Iubar aureus extulerat Sol
(flabat adhuc eurus redituraqua vela tenebat):
665
ad Cephalum Pallante sati, cui grandior aetas,
ad regem Cephalus simul et Pallante creati
conveniunt. Sed adhuc regem sopor altus habebat.
Excipit Aeacides illos in limine Phocus:
nam Telamon fraterque viros ad bella legebant.
670
Phocus in interius spatium pulchrosque recessus
Cecropidas ducit, cum quis simul ipse resedit.
Adspicit Aeoliden ignota ex arbore factum
ferre manu iaculum, cuius fuit aurea cuspis.
Pauca prius mediis sermonibus ille locutus
675
“sum nemorum studiosus” ait “caedisque ferinae:
qua tamen e silva teneas hastile recisum,
iamdudum dubito. Certe si fraxinus esset,
fulva colore foret; si cornus, nodus inesset.
Unde sit, ignoro. Sed non formosius isto
680
viderunt oculi telum iaculabile nostri.”
Excipit Actaeis e fratribus alter, et “usum
maiorem specie mirabere” dixit “in isto.
Consequitur quodcumque petit, fortunaque missum
non regit, et revolat nullo referente cruentum.”
685
Tum vero iuvenis Nereius omnia quaerit,
cur sit et unde datum, quis tanti muneris auctor.
Quae petit, ille refert. Sed enim (narrare pudori est !),
qua tulerit mercede silet; tactusque dolore
coniugis amissae lacrimis ita fatur obortis:
690
“Hoc me, nate dea, (quis possit credere?) telum
flere facit facietque diu, si vivere nobis
fata diu dederint. Hoc me cum coniuge cara
perdidit: hoc utinam caruissem munere semper!
Procris erat (si forte magis pervenit ad aures
695
Orithyia tuas, raptae soror Orithyiae),
si faciem moresque velis conferre duarum,
dignior ipsa rapi. Pater hanc mihi iunxit Erechtheus,
hanc mihi iunxit amor. Felix dicebar eramque.
Non ita dis visum est, aut nunc quoque forsitan essem.
700
Alter agebatur post sacra iugalia mensis,
cum me cornigeris tendentem retia cervis
vertice de summo semper florentis Hymetti
lutea mane videt pulsis Aurora tenebris
invitumque rapit. Liceat mihi vera referre
705
pace deae. Quod sit roseo spectabilis ore,
quod teneat lucis, teneat confinia noctis,
nectareis quod alatur aquis, ego —Procrin amabam:
pectore Procris erat, Procris mihi semper in ore.
Sacra tori coitusque novos thalamosque recentes
710
primaque deserti referebam foedera lecti.
Mota dea est et “siste tuas, ingrate, querellas:
Procrin habe!” dixit. “Quodsi mea provida mens est,
non habuisse voles.” Meque illi irata remisit.
Dum redeo mecumque deae memorata retracto,
715
esse metus coepit, ne iura iugalia coniunx
non bene servasset. Facies aetasque iubebat
credere adulterium; prohibebant credere mores.
Sed tamen afueram, sed et haec erat unde redibam,
criminis exemplum, sed cuncta timemus amantes.
720
Quaerere quod doleam statuo donisque pudicam
sollicitare fidem. Favet huic Aurora timori
inmutatque meam (videor sensisse) figuram.
Palladias ineo non cognoscendus Athenas
ingrediorque domum. Culpa domus ipsa carebat
725
castaque signa dabat dominoque erat anxia rapto:
vix aditus per mille dolos ad Erechthida factus.
Ut vidi, obstipui meditataque paene reliqui
temptamenta fide. Male me, quin vera faterer,
continui, male, quin, ut oportuit, oscula ferrem.
730
Tristis erat (sed nulla tamen formosior illa
esse potest tristi) desiderioque calebat
coniugis abrepti. Tu conlige, qualis in illa,
Phoce, decor fuerit, quam sic dolor ipse decebat.
Quid referam, quotiens temptamina nostra pudici
735
reppulerint mores, quotiens “ego” dixerit “uni
servor; ubicumque est, uni mea gaudia servo!”
Cui non ista fide satis experientia sano
magna foret? Non sum contentus et in mea pugno
vulnera, dum census dare me pro nocte loquendo
740
muneraque augendo tandem dubitare coegi.
Exclamo: “Male (fictor adest !), male fictus adulter
verus eram coniunx! me, perfida, teste teneris!”
Illa nihil. Tacito tantummodo victa pudore
insidiosa malo cum coniuge limina fugit;
745
offensaque mei genus omne perosa virorum
montibus errabat, studiis operata Dianae.
Tum mihi deserto violentior ignis ad ossa
pervenit. Orabam veniam et peccasse fatebar
et potuisse datis simili succumbere culpae
750
me quoque muneribus, si munera tanta darentur.
Haec mihi confesso, laesum prius ulta pudorem,
redditur et dulces concorditer exigit annos.
Dat mihi praeterea, tamquam se parva dedisset
dona, canem munus, quem cum sua traderet illi
755
Cynthia, “currendo superabit” dixerat “omnes.”
Dat simul et iaculum, manibus quod (cernis) habemus.
Muneris alterius quae sit fortuna, requiris?
Accipe mirandum: novitate movebere facti.
Carmina Laiades non intellecta priorum
760
solverat ingeniis, et praecipitata iacebat
inmemor ambagum vates obscura suarum.
[*]
scilicet alma Themis non talia liquit inulta.
Protinus Aoniis inmittitur altera Thebis
pestis, et exitio multi pecorumque suoque
765
rurigenae pavere feram. Vicina iuventus
venimus et latos indagine cinximus agros.
Illa levi velox superabat retia saltu
summaque transibat positarum lina plagarum.
Copula detrahitur canibus: quos illa sequentes
770
effugit et celeri non segnior alite ludit.
Poscor et ipse meum consensu Laelapa magno
(muneris hoc nomen). Iamdudum vincula pugnat
exuere ipse sibi colloque morantia tendit.
Vix bene missus erat, nec iam poteramus, ubi esset,
775
scire. Pedum calidus vestigia pulvis habebat,
ipse oculis ereptus erat. Non ocior illo
hasta nec exutae contorto verbere glandes,
nec Gortyniaco calamus levis exit ab arcu.
Collis apex medii subiectis inminet arvis:
780
tollor eo capioque novi spectacula cursus,
quo modo deprendi, modo se subducere ab ipso
vulnere visa fera est. Nec limite callida recto
in spatiumque fugit, sed decipit ora sequentis
et redit in gyrum, ne sit suus impetus hosti.
785
Inminet hic sequiturque parem similisque tenenti
non tenet et vanos exercet in aera morsus.
Ad iaculi vertebar opem. Quod dextera librat
dum mea, dum digitos amentis addere tempto,
lumina deflexi. Revocataque rursus eodem
790
rettuleram: in medio (mirum) duo marmora campo
adspicio: fugere hoc, illud captare putares.
Scilicet invictos ambo certamine cursus
esse deus voluit, siquis deus adfuit illis.”
Hactenus, et tacuit. “Iaculo quod crimen in ipso est?”
795
Phocus ait. Iaculi sic crimina reddidit ille:
“Gaudia principium nostri sunt, Phoce, doloris:
illa prius referam. Iuvat o meminisse beati
temporis, Aeacida, quo primos rite per annos
coniuge eram felix, felix erat illa marito.
800
Mutua cura duos et amor socialis habebat;
nec Iovis illa meo thalamos praeferret amori,
nec, me quae caperet, non si Venus ipsa veniret,
ulla erat: aequales urebant pectora flammae.
Sole fere radiis feriente cacumina primis
805
venatum in silvas iuvenaliter ire solebam.
Nec mecum famuli nec equi nec naribus acres
ire canes, nec lina sequi nodosa solebant:
tutus eram iaculo. Sed cum satiata ferinae
dextera caedis erat, repetebam frigus et umbras
810
et quae de gelidis exibat vallibus aura.
Aura petebatur medio mihi lenis in aestu,
auram exspectabam, requies erat illa labori.
“Aura” (recordor enim) “venias” cantare solebam,
“meque iuves intresque sinus, gratissima, nostros,
815
utque facis, relevare velis, quibus urimur, aestus.”
Forsitan addiderim (sic me mea fata trahebant)
blanditias plures et “tu mihi magna voluptas,”
dicere sim solitus, “tu me reficisque fovesque,
tu facis, ut silvas, ut amem loca sola; meoque
820
spiritus iste tuus semper captatur ab ore.”
Vocibus ambiguis deceptam praebuit aurem
nescio quis, nomenque aurae tam saepe vocatum
esse putat nymphae: nympham mihi credit amari.
Criminis extemplo ficti temerarius index
825
Procrin adit linguaque refert audita susurra.
Credula res amor est: subito conlapsa dolore,
ut mihi narratur, cecidit; longoque refecta
tempore se miseram, se fati dixit iniqui,
deque fide questa est; et crimine concita vano
830
quod nihil est, metuit, metuit sine corpore nomen
et dolet infelix veluti de paelice vera.
Saepe tamen dubitat speratque miserrima falli
indicioque fidem negat et, nisi viderit ipsa,
damnatura sui non est delicta mariti.
835
Postera depulerant Aurorae lumina noctem:
egredior silvamque peto, victorque per herbas
“Aura veni” dixi, “nostroque medere labori.”
Et subito gemitus inter mea verba videbar
nescio quos audisse: “veni” tamen “optima!” dicens
840
fronde levem rursus strepitum faciente caduca
sum ratus esse feram telumque volatile misi.
Procris erat; medioque tenens in pectore vulnus
“ei mihi” conclamat. Vox est ubi cognita fidae
coniugis, ad vocem praeceps amensque cucurri.
845
Semianimem et sparsas foedantem sanguine vestes
et sua (me miserum!) de vulnere dona trahentem
invenio, corpusque meo mihi carius ulnis
mollibus attollo scissaque a pectore veste
vulnera saeva ligo conorque inhibere cruorem,
850
neu me morte sua sceleratum deserat, oro.
Viribus illa carens et iam moribunda coegit
haec se pauca loqui: “Per nostri foedera lecti
perque deos supplex oro superosque meosque,
per siquid merui de te bene perque manentem
855
nunc quoque, cum pereo, causam mihi mortis, amorem,
ne thalamis Auram patiare innubere nostris.”
Dixit, et errorem tum denique nominis esse
et sensi et docui. Sed quid docuisse iuvabat?
Labitur, et parvae fugiunt cum sanguine vires.
860
Dumque aliquid spectare potest, me spectat et in me
infelicem animam nostroque exhalat in ore;
sed vultu meliore mori secura videtur.”
Flentibus haec lacrimans heros memorabat: et ecce
Aeacus ingreditur duplici cum prole novoque
865
milite, quem Cephalus cum fortibus accipit armis.